Chăm sóc BN liệt nửa người do tai biến MMN

I.Chăm sóc ở PHCN ở giai đoạn cấp

a)Chẩn đoán

*Các yếu tố nguy cơ

-các bệnh về tim mạch:tăng HA,xơ vữa động mạch,các bệnh tim(loạn nhịp tim,nhồi máu cơ tim,viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn),bệnh van tim

-các nguyên nhân dinh dưỡng chuyển hóa:bệnh béo phì,uống rượu,hút thuốc là,ăn mặn,đái tháo đường,tăng lipit huyết thanh,tăng acid uric máu…

-các yếu tố khác

Dùng thuốc tránh thai có estrogen

Các yếu tố gia đình

Bệnh tăng tiểu cầu

Tăng hematocrit

Bệnh thận và 1 số trường hợp khác

* Rối loạn về tri giác

bán mê,hôn mê,lú lẫn

*rối loạn nhận thức

-mất định hướng về không gian,thời gian và bản thân

*Khiếm khuyết vận động

-yếu hoặc liệt nửa người đối diện với bên não tổn thương

-kém thăng bằng:ngồi/đứng đi

-nuốt,nhai khó

-nói khó,ngọng

*Thương tật thứ phát

-bội nhiễm phổi

Sốt ho,khạc đờm,khó thở

-nhiễm trùng tiết niệu

Sốt,rét run,tiểu đục,nước tiểu có nhiều bạch cầu

-loét do đè ép(đề phòng loét)

-teo cơ

-co cứng và co rút cơ,cứng khớp/cốt hóa

-huyết khối tĩnh mạch

b)Can thiệp điều dưỡng

*Các yếu tố nguy cơ

-giáo dục sức khỏe

Theo dõi và điều trị tăng HA,các bệnh tim mạch

-tăng cường vận động

Dinh dưỡng hợp lý

Không hút thuốc lá,rượu bia

Điều trị các bệnh lý chuyển hóa

-kiểm tra sức khỏe định kỳ

*rối loạn về tri giác

-theo dõi tri giác của bệnh nhân

-chăm sóc toàn diện cho BN nếu hôn mê

*Rối loạn nhận thức

-dạy và nhắc lại cho BN về địa điểm,thời gian và mọi thông tin liên quan đến họ và gia đình họ

*Khiếm khuyết vận động

-đặt tư thế đúng,bên liệt hướng ra ngoài

Thay đổi tư thế 2 giờ/lần,dùng gối kê

Tập thụ động theo tầm vận động của khớp

-khuyến khích,hỗ trợ bệnh nhân tự làm các hoạt động cs cá nhân,hoặc có trợ giúp tối thiểu

-khuyến khích,hỗ trợ BN lăn trở sang 2 bên và ngồi dậy

-hướng dẫn bn 1 số bài tự tập:cài 2 tay gấp vai lên 180 độ,tập làm cầu…

Cho bn ngồi có tựa,tăng thời gian ngồi,rồi giảm dần gối kê

Khuyến khích bn tập di chuyển quanh giường sớm

-thử phản xạ hầu họng trước khi cho BN ăn

Nâng và quay đầu BN về bên lành

Đưa thức ăn vào miệng phía bên lành

Nhắc bn dùng lưỡi đẩy thức ăn khỏi má bên liệt

Vệ sinh răng miệng

-giúp bn nói chậm,rõ ràng

Nhắc lại nhiều lần các âm chưa rõ cho bn nghe và sửa

*Thương tật thứ phát

-theo dõi nhiệt độ,ho,khó thở

Dùng thuốc theo y lệnh

-cho bn nằm ở tư thế đầu cao

-hướng dẫn người nhà vỗ rung,dẫn lưu tư thế

-theo dõi tình trạng nhiễm trùng,số lượng và chất lượng nước tiểu,sử dụng thuốc theo y lệnh

Cho bn uống nhiều nước(trên 2 lít/ngày)

Thay sonde thường xuyên hoặc đặt sonde tiểu ngắt quãng

Rửa bàng quang khi nước tiểu quá đục,nhiều cặn mủ

-dùng đệm chống loét

Thay đổi tư thế 2 giờ/lần

Vỗ,xoa bóp vùng tỳ đè,giữ da khô ráo

Theo dõi phát hiện vùng da đỏ do bị tỳ đè

Hướng dẫn gia đình vệ sinh da hàng ngày và chế độ dinh dưỡng cho BN

-xoa bóp,tập thụ động hoặc chủ động theo tầm vận động của khớp

-đặt tư thế đúng,dùng dụng cụ chỉnh hình để duy trì tư thế

Tập theo tầm vận động của khớp hoặc tập kéo giãn

Khuyến khích bn vận động sớm

-kê chân cao

Xoa bóp chân theo hướng từ ngọn chi về gốc chi

Tập theo tầm vận động của khớp nếu bị huyết khối phải ngừng các bp đó và dùng thuốc chống đông theo y lệnh

c)Kết quả mong muốn

-Cải thiện về tri giác

-hạn chế được các thương tật thứ phát

-bn kể lại đúng về địa điểm,thời gian và về thân nhân,gia đình

-bệnh nhân tích cực vận động tại giường trong những ngày đầu tiên sau tai biến

-bn sớm ngồi dậy được và ngồi vững,không bị tụt HA tư thế

-ăn không sặc,tự nhai nuốt thức ăn,không rơi vãi

-bn nói to và rõ ràng

-hạn chế nguy cơ bội nhiễm phổi

-tránh và kiểm soát được nhiễm trùng tiết niệu

-hạn chế teo cơ,cứng khớp không bị cốt hóa lạc chỗ

-bn không bị huyết khối tĩnh mạch

II.CS và PHCN BN ở giai đoạn hồi phục

a)Chẩn đoán điều dưỡng

*Khiếm khuyết vận động:

-liệt mềm rồi chuyển sang liệt cứng với mẫu co cứng điển hình và “cử động khối”

-tập thụ động theo tầm vận động của khớp vai bên liệt

*Rối loạn thăng bằng và điều hợp:ngồi,đứng,đi không vững

*Đau khớp vai và tay bên liệt(phản xạ loạn dưỡng giao cảm):vai và cánh tay sưng,đỏ,đau,co rút,hạn chế vận động đau lan xuống mu tay,bàn tay

*Rối loạn giác quan

-giảm hoặc mất cảm giác bề mặt(Đau,nóng,lạnh)

-giảm cảm giác thụ bản thể(không nhận biết được vị trí các bộ phận cơ thể)

*Rối loạn ngôn ngữ

Hiểu kém những điều người khác nói

Khó diễn đạt suy nghĩ of mình do thiếu hoạc quên từ

Nói không rõ ràng,líu nhíu,lập bập

Mất đọc(không đọc được)

Mất viết(không viết được)

b)Can thiệp điều dưỡng

*Khiếm khuyết vận động

-theo dõi,tư vấn về dinh dưỡng và sức khỏe.thực hiện thuốc theo y lệnh

-đặt tư thế đúng,chống lại mẫu co cứng

-khuyến khích bn đeo nẹp chỉnh hình dưới gối,nẹp cổ tay

-hướng dẫn bn tự tập chủ động hoặc thụ động theo tầm vận động của khớp đặc biệt là:khớp vai,cẳng tay,cổ chân bên liệt

-khuyến khích bn tự cs:ăn uống,thay quần áo,chải đầu,đánh răng,tắm giặt

-khuyến khích bn và gia đình giúp bn tập lăn trở,ngồi dậy đứng dậy và đi lại quanh giường trong nhà

-động viên bn tập theo chương trình tập mạnh cơ,tập theo tầm vận động khớp(kỹ thuật viên vật lý trị liệu xây dựng)

*Rối loạn thăng bằng và điều hợp

Hướng dẫn bn bài tập thăng bằng ngồi,đứng,đi

Đi với nạng,gậy hoặc thanh song song,khung đi

Cho bn tập đi trên ghế băng,tập bàn nhún,hoặc đi theo hình vẽ ở trên mặt đất

*Đau khớp vai bên liệt

Đeo băng treo cánh tay

Tập theo tầm vđ vai,tay bên liệt

Nẹp cổ tay

Vật lý trị liệu:hồng ngoại,xoa bóp,siêu âm…

*rối loạn giác quan

-theo dõi vị trí,kiểu đau,thời gian đau

-bảo vệ vùng da khỏi tổn thương và bỏng

-tăng cường sờ vào bn khi cs họ

-tạo cơ hội cho bn cầm nắm các vật có trọng lượng,hình khối,bề mặt khác nhau

-dạy bn cách kiểm tra vị trí các bp cơ thể bằng mắt

-khi đi phải nhìn xuống chân và mặt đất bên liệt

*Rối loạn ngôn ngữ

-dùng điệu bộ,dùng các hình vẽ bức tranh hoặc đồ vật giúp bn tốt hơn

-bn chỉ vào hình vẽ,dùng cử chỉ để biểu đạt ý nghĩ of họ

-day bn tên đồ vật,người,hành động…xảy ra xung quanh họ

-nói chậm rõ ràng và yêu cầu bn nhắc lại

-dạy bn đọc tên các đồ vật hàng ngày

-dạy bn viết tên các đồ vật,tên bản thân

c)Kết quả mong đợi

-kiểm soát được mẫu co cứng:các khớp bên liệt vẫn duy trì được tầm vận động bt

-bn tự cs cá nhân,tự di chuyển được độc lập và an toàn

-giảm đau và cử động hết tầm ở khớp vai bên liệt

-phòng ngừa thương tổn ở da và loét

-cải thiện được cảm giác nhận biết đồ vật

Bn có thể mô tả đúng vị trí các bp cơ thể khi nhắm mắt

-hiểu tốt hơn

Nói hoặc ra hiệu

-vốn từ phong phú

-nói rõ

-đọc được tên 1 số đồ vật

-viết được tên bản thân người thân,đồ vật hàng ngày

III.PHCN tại cộng đồng.hướng dẫn sau ra viện

-theo dõi sức khỏe định kỳ:sau xuất viện cho bn là cần thiết để đề phòng tai biến tái phát.việc theo dõi có thể chuyển về tuyến cơ sở nơi bn sinh sống

-hướng dẫn cho bn,người nhà các bài tập với dụng cụ,đặc biệt ở giai đoạn đã có co cơ chủ động.các dụng cụ loại như:ròng rọc tập tay,xe đạp,bao cát,tạ hoặc chày,gậy,gỗ,bài tập khớp gối,cầu thang..

Có thể thực hiện 1 số bài tập như:tập khớp vai bằng ròng rọc,đạp xe đạp,đi bộ lên xuống cầu thang,tập đi trên mắt đất không phẳng…

-hoạt động tự chăm sóc

Khuyến khích bn tự thực hiện các hđ ăn uống,tắm rửa,thay quần áo,vệ sinh cá nhân…như trước khi bị bệnh.1 số hoạt động có thể trợ giúp 1 phần

-thay đổi kiến trúc nơi người bệnh sinh sống để phù hợp với đời sống

a)Chẩn đoán điều dưỡng

-các vấn đề sức khỏe:HA,bệnh tim mạch,đái tháo đường….

-rối loạn tâm lý cảm xúc kiểu trầm cảm,thiếu động cơ,cáu gắt,thịnh nộ

-di chứng co cứng,co rút,cứng khớp ở bên liệt

-tự cs cá nhân và di chuyển còn hạn chế

-tham gia các hoạt động trong gia đình và cộng đồng

-hướng nghiệp

Chọn công việc phù hợp với khiếm khuyết vận động,ngôn ngữ…

-môi trường chưa phù hợp

Lối đi cho xe lăn,vệ sinh,cửa ra vào…

-sự hỗ trợ của người thân trong chương trình tập tại nhà

b)Can thiệp

-Theo dõi và tư vấn sức khỏe,dinh dưỡng

Khuyên người nhà đưa bn kiểm tra sk định kỳ

-tư vấn hỗ trợ bn và gia định họ về những thay đổi tâm lý sau tai biến MMN

Khuyến khích bn tham gia các hoạt động chung of gia đình và cộng đồng

-tiếp tục áp dụng các bp ở giai đoạn hồi phục:các bài tập chủ động,thụ động theo tầm vận động of khớp

-để BN tự thực hiện CS cá nhân và di chuyển có giám sát và trợ giúp tối thiểu of người thân

-bn dần dần làm các việc nội trợ(đối với nữ)

-tư vấn cho BN và gia đình trong việc chọn công việc phù hợp với khiếm khuyết vận động và ngôn ngữ sau TBMMN

-tư vấn,hướng dẫn để thay đổi kiến trúc và bố trí nội thất tại gia đình bn

-tư vấn và hướng dẫn người nhà trong chương trình tập các bài tập phục hồi CN cho bn

c)Kết quả mong muốn

-sức khỏe bn ổn định

-thái độ chấp nhận of gia đình đối với rối loạn tâm lý sau bệnh

-BN tham gia vào mọi hđ of gia đình và cộng đồng

-hạn chế tiến triển of co rút và cứng khớp

-bn tự cs cá nhân và di chuyển độc lập

-có việc làm phù hợp tạo thu nhập(nếu ở độ tuổi còn lao động)

-thay đổi kiến trúc ở gia đình bn sao cho phù hợp

-gia đình động viên hỗ trợ và cùng giúp bn tập luyện