1. Khái niệm

-   Qui hoạch cộng đồng  là qui hoạch đô thị, nó vừa là khoa học vừa là nghề thuật về tổ chức chức sắp xếp không gian sống, không gian chức năng, kiến trúc đô thị  cho các đô thị và các khu vực đô thị trên cơ sở điều tra, dự báo tính toán sự phát triển, đặc điểm, vai trò, nhu cầu và nguồn lực của đô thị có sự tham gia của cộng đồng để hướng tới sự bền vững.

-   Khái niệm sự tham gia của cộng động có thể hiểu như sau :

+ Sự tham gia của cộng đồng là một quá trình mà Chính phủ và cộng đồng cùng nhận một số trách nhiệm cụ thể và tiến hành các hoạt động để cung cấp các dịch vụ đô thị cho tất cả cộng đồng.

+ Sự tham gia của cộng đồng  là quá trình trong đó các  dân cư của cộng đồng tác động vào quá trình qui hoạch, thực hiện, quản lý sử dụng hoặc duy trì một dịch vụ, trang thiết bị hay phạm vi hoạt động.

+ Sự tham gia của cộng đồng là đảm bảo cho những người chịu ảnh hưởng của dự án được tham gia vào việc quyết định dự án.

+ Sự tham gia của cộng đồng là tìm và huy động các nguồn lực của cộng đồng, qua đó để tăng lợi ích cho cộng đồng dân cư giảm các chi phí, tăng hiệu quả kinh tế và hiệu quả chính trị cho nhà nước.

2.Sự cần thiết của quy hoạch cộng đồng

-   Người dân có quyền tham gia vào việc ra quyết định vì kết quả của các quyết định trong cộng đồng sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của họ.

-   Sự tham gia của cộng đồng làm tăng sức mạnh người dân bởi vì khi làm việc cùng nhau sẽ tăng tính tự tin và khả năng để giải quyết các vấn đề khó khăn trong cộng đồng.

-   Sự tham gia của cộng đồng đảm bảo thu được những kết quả của dự án tốt hơn vì chính người dân biết rõ nhất là họ cần gì, những khả năng của họ và có thể dùng các nguồn lực riêng cho các hoạt động của cộng đồng.

-   Sự tham gia của cộng đồng trong công tác quy hoạch là chức năng cao nhất, thể hiện cam kết của người dân và tăng tính hiệu quả của dự án như:

+  Sự tham gia của nhiều người được hưởng lợi giúp đảm bảo cho dự án sẽ đạt được các mục tiêu của nó.

+  Tăng tính hiệu quả của dự án thông qua việc trao đổi ý kiến với những người được hưởng lợi trong suốt quá trình lập kế hoạch cũng như sự tham gia của họ trong công tác quản lý, thực hiện và điều hành dự án.

+   Ðảm bảo cho những người tham gia chủ động dành hết tâm trí vào việc quy hoạch và thực hiện dự án.

3.Đặc điểm của quy hoạch cộng đồng

-   Lấy không gian người dân đang sinh sống làm nền tảng, không đặt vào không gian trí thức hóa nghiêm ngặt.

-   Thể hiện tính dân chủ, đề cao công bằng xã hội.

-   Làm gia tăng sức mạnh của cộng đồng.

-   Cần sử dụng phương pháp cụ thể, thích hợp để tránh nhất trí giả tạo.

-   Có hiệu quả hơn đối với những cộng đồng có mức sống cao hay đồng nhất về mặt xã hội.

II. Thực trạng quy hoạch cộng đồng tại Việt Nam

1.Thực trạng chung của quy hoạch cộng đồng tại Việt Nam

Sự tham gia, tham vấn ý kiến cộng đồng bước đầu đã đem lại những chuyển biến khả quan, kết quả đáng ghi nhận :      

+  Có sự chuyển biến trong nhận thức về tham vấn trong qui hoạch đô thị trong các đối tượng dân cư. Đối với người dân, hoạt động tư vấn bước đầu tạo được sự thay đổi trong cách nghĩ, trong nhận thức về công tác quản lý đô thị theo phương pháp mới. Người dân có cơ hội tích cực, chủ động tham gia vào các quy trình của công tác quy hoạch tại địa phương mình. Qua đó thể hiện được vai trò của mình đối với những vấn đề của địa phương, do vậy ở một số dự án đã nhận được sự đồng thuận, nhất trí trong dân cao hơn, việc quy hoạch diễn ra nhanh chóng và thuận lợi hơn

+  Đối với các cấp lãnh đạo, quản lý nhà nước về qui hoạch đô thị, hoạt động tư vấn đã mang lại ý nghĩa tích cực trong việc hỗ trợ ra quyết định đảm bảo cân đối lợi ích của các bên liên quan đến dự án. Là cơ sở để sửa đổi, bổ sung phương án qui hoạch đô thị sát với thực tế và mong muốn của người dân đạt được tính khả thi cao trong quá trình thực hiện. Thêm nữa, thông qua hoạt động tham vấn cán bộ quản lý qui hoạch đô thị đã có thêm nhiều nguồn thông tin và cách nhìn tổng thể về phát triển đô thị, khu dân cư. Từ đó có tầm nhìn chiến lược, nhận định các vấn đề mang tính cấp bách và đưa ra các giải pháp cụ thể tùy thuộc vào sự cần thiết của từng nhiệm vụ phát triển.

+  Đối với các doanh nghiệp đầu tư xây dựng, hoạt động tham vấn cũng tạo điều kiện để doanh nghiệp đưa ra những đề xuất, giải pháp, kiến nghị cụ thể tháo gỡ những khó khăn, bức xúc từ người dân trong hoạt động của mình. Thực tế ở nhiều dự án các doanh nghiệp đã có những ý kiến đóng góp có giá trị trong việc huy động nguồn lực để thực hiện đầu tư xây dựng theo quy hoạch.

- Tuy nhiên bên cạnh đó còn tồn tại những bất cập chưa được thực hiện nghiêm túc trong quá trình quy hoạch như thiếu những quy định, cơ chế chặt chẽ và chi tiết bảo đảm sự tham gia hiệu quả của cộng đồng trong hoạt động qui hoạch đô thị, đầu tư xây dựng theo quy hoạch. Do vậy việc tham vấn ở một số nơi, trong một số trường hợp chỉ dừng lại ở việc lấy ý kiến, mang tính hình thức . Cơ chế giải đáp, tiếp thu ý kiến tham vấn còn nhiều bất cập, chưa được thực hiện nghiêm túc trong quá trình thực hiện quy hoạch.

2.Dự án cải tạo vỉa hè Hồ Gươm

2.1. Giới thiệu chung

Kinh phí thực hiện dự án từ nguồn vốn Ngân sách Nhà nước ước tính lên đến gần 50 tỷ đồng do UBND Quận Hoàn Kiếm làm chủ đầu tư. Theo thiết kế dự án, toàn bộ vỉa hè ( dài 1,7km ) chạy quanh Hồ Gươm sẽ được bóc lên và lát đá xanh ( kích thước 60*60cm ) thay thế. Bờ kè hồ được đổ bê tông cao thêm chừng 30cm. Hệ thống cây xanh, ghế đá, tiểu cảnh, đèn trang trí được bố trí, sắp xếp lại và bổ sung cho phù hợp với nhu cầu và cảnh quan chung đô thị. Dự án khởi công vào ngày 10/4/2010 và dự kiến hoàn thành vào ngày 31/7/2010.

2.2.Thực trạng tham vấn cộng đồng của dự án cải tạo vỉa hè Hồ Gươm

Hồ Gươm là hình ảnh biểu tượng cho Thủ đô Hà Nội nghìn năm văn hiến. Nơi đây chứa đựng ý nghĩa lịch sử, văn hóa, xã hội, đồng thời cũng ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế, chính trị của Thành phố Hà Nội nói riêng và cả nước nói chung. Hình ảnh Hồ Gươm không chỉ ghi dấu trong lòng người Việt mà nó còn là điểm đến lý tưởng của khách du lịch trên thế giới. Vì vậy, cải tạo Hồ Gươm là một điều hết sức cần thiết.

Một tháng sau khi dự án đi vào thực hiện ( từ ngày 10/4/2010- 10/5/2010 ), UBND Thành phố Hà Nội và Ban quản lý Hồ Gươm đã phải đưa ra quyết định tạm dừng lát đá xanh vỉa hè Hồ Gươm để chờ lấy ý kiến người dân, sau đó xin ý kiến của các ban  ngành liên quan rồi mới quyết định có tiếp tục hay không. Hơn nữa, quá trình lấy ý kiến lại diễn ra trong vòng chỉ có 7 ngày nên liệu chăng chất lượng của quá trình tham vấn cộng đồng khó có được đảm bảo.

- Dù đây là dự án được nhiều người quan tâm, song bàn đóng góp ý kiến lại vắng vẻ. Sau 4 ngày, ban quản lý hồ chỉ mới nhận được 100 ý kiến đóng góp của người dân. Lý do tại đâu ? Một là do bản thiết kế nhỏ, mờ lại thiếu phần thuyết minh nên rất khó để người dân hiểu về dự án, từ đó đưa ra ý kiến nhận xét.  Hai là do thời gian gấp rút, dự án lại không được tuyên truyền sâu rộng đến người dân thông qua

các phương tiện thông tin đại chúng nên ngay cả khi thời gian tham vấn cộng đồng kết thúc nhiều người vẫn hết sức ngỡ ngàng khi nhắc đến tên dự án.

- Trong thời đại phát triển của công nghệ thông tin, quá trình tham vấn cộng đồng cũng trở nên đơn giản và tiết kiệm chi phí hơn. Thay vì phát phiếu điều tra đến tận tay từng tổ chức, cá nhân, quá trình tham vấn có thể dựa trên những câu hỏi ngắn gọn, xúc tích trên các trang báo mạng. Với dự án này đã có hàng triệu ý kiến khác nhau của nhiều lứa tuổi, thành phần người dân không chỉ ở Hà Nội mà còn ở nhiều nơi trong và ngoài nước được gửi lên các trang web như : Vnexpress, Dantri, Vietnamnet,…. Tuy nhiên việc tham khảo ý kiến này không phải do Ban quản lý dự án thực hiện, mà do tính thời sự của vấn đề mà các trang web chủ động đưa lên. Chính vì vậy, những ý kiến của người dân đưa ra không được tổng hợp, cô đọng cho phù hợp với mục đích của việc tham vấn cộng đồng.

- Có nhiều ý kiến trái chiều trong phương án thực hiện dự án. Theo như  kỹ sư  Phạm Thế Minh, Phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Viêt Nam cho rằng, về độ bền đá sẽ không bằng gạch đỏ vì đá có hàm lượng cacbon, canxi nhiều nên sự phai mòn sẽ cao hơn, khi trời mưa độ chống trơn cũng không bằng gạch. Bên cạnh đó, vào mùa hè, sự hấp nhiệt của đá xanh rất lớn. “Gạch đỏ sẽ hài hòa với quang cảnh tự nhiên hồ Gươm. Thông thường ở các nước trên thế giới, đá xanh chỉ được lát nhiều ở các khu vực như lăng tẩm, cung đình, nhà khách…”

3. Một số đề xuất của nhóm thực hiện đề tài

+  Về phía chính quyền, cần tổ chức công khai các qui hoạch các dự án để người dân biết và đưa ra ý kiến, nghiêm túc thực hiện việc tổ chức tham vấn người dân theo đúng qui định trong luật qui hoạch đô thị và các văn bản hướng dẫn. Đây là sự mở đầu rất quan trọng tạo điều kiện cho người dân có thể tiếp cận qui hoạch từ đó đưa ra những ý kiến đóng góp. Nếu chính quyền không làm làm tốt thì việc có những dự án trên giấy thiếu tính khả thi hoặc khi đưa vào thực tế bị người dân phản đối là điều không thể tránh khỏi.

+  Về phía người dân, người dân cần nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong các vấn đề qui hoạch phát triển từ đó có những sự đóng góp tích cực và có chất lượng từ khâu đưa ý kiến đến giám sát quyết định dự án. Việc này có ý nghĩa quan trọng trong việc đẩy nhanh tiến độ dự án khi có sự chấp thuận và đồng tình từ phía người dân, nghĩa là hài hòa được lợi ích giữa các bên tham gia dự án đặc biệt là lợi ích của dân cư. Hơn nữa, chính những người dân hiểu rõ hơn ai hết về chính mảnh đất của họ và làm thế nào để nó đạt hiệu quả nhất và những ý kiến của họ sẽ giúp cho những chủ đầu tư nhận ra được tiềm năng của vùng qui hoạch và gợi mở cho nhà qui hoạch biết qui hoạch thế nào để đạt được mục tiêu phát triển trong mỗi bản qui hoạch đô thị     

+  Về phía các chuyên gia,  họ cần tích cực tham gia đóng góp ý kiến hiệu quả cho các dự án. Các chuyên gia là những người có kiến thức, kinh nghiệm và tầm ảnh hưởng lớn. Vì vậy nếu các dự án có sự tham vấn của chuyên gia, những ý kiến của họ sẽ giúp cho chủ đầu tư, người dân và chính quyền nhìn nhận ra được ưu nhược điểm của dự án ngay từ những khâu đầu tiên. Đồng thời, các chuyên gia cũng sẽ dưa ra các quan điểm, những lời tư vấn những lời khuyên, những khuyến nghị để có thể có những dự án hoàn thiện nhất có thể để khi thực hiện xong dự án, sản phẩm  của dự án không chỉ phù hợp với hiện tại mà còn sinh lời cao trong tương lai dài.