Mặt khác, hệ thống đề tài KHXH cấp nhà nước và cấp bộ cũng chứa đựng không ít bất cập từ khâu đề xuất ý tưởng, đăng kí tham gia cho đến khâu tuyển chọn đề tài, đặc biệt là trong quản lý tài chính và đánh giá chất lượng sản phẩm.

Trong khi đó, tình trạng “ăn xổi”, “xào xáo”, “đạo văn” hiện đang xảy ra khá phổ biến trong các công trình nghiên cứu và tài liệu giảng dạy. Hệ thống xét duyệt đề tài và chức danh ở nước ta vẫn dựa vào các tiêu chí “nội địa” mà chưa quan tâm đến mức độ đóng góp khoa học với các công trình đăng trên các tạp chí quốc tế.

Đặc biêt, hiện tượng chảy máu chất xám tức các cơ quan nghiên cứu từ khu vực Nhà nước đến tư nhân đang có xu hướng gia tăng. Sự chủ động đẩy mạnh hội nhập quốc tế thể hiện ở việc đầu tư cho KHXH thấp, kinh phí cho hoạt động KHXH do Nhà nước cấp đề triển khai các hoạt động KHXH hàng năm còn hạn hẹp, phân tán.

“Nếu không tạo được động lực cho sự phát triển, không tăng cường được năng lực nội sinh và không tiếp thu, bắt kịp những thành tựu mới của quốc tế thì KHXH VN sẽ bị tụt hậu trước yêu cầu phát triển của đất nước và tụt hậu xa hơn với mặt bằng chung thế giới”- PGS. TS Đặng Nguyên Anh khẳng định.

Nghiên cứu nặng về định tính

Tham luận tại hội thảo, TS Bùi Nhật Quang, Viện nghiên cứu châu Phi và Trung Đông cho biết: các công trình nghiên cứu KHXH VN nói chung còn nặng định tính, chưa chú ý nghiên cứu định lượng, kết quả là các bài báo khoa học nặng về lí luận và phán xét chung chung, tính sáng tạo và tính độc lập tư tưởng còn yếu.

Từ đó dẫn đến các nghiên cứu KHXH VN hầu hết chỉ có giá trị trong nước và không gây được sự chú ý đối với các nhà khoa học trong khu vực và quốc tế. Một tình trạng đáng báo động nữa là do đi lệch về nghiên cứu định tính, hướng về nghiên cứu một cách chung chung nên ngành nghiên cứu KHXH VN chưa có nhiều các chuyên gia sâu về một lĩnh vực nghiên cứu chuyên môn hẹp. Các nhà nghiên cứu thường làm việc dàn trải dẫn đến kết quả nghiên cứu không có giá trị cao.

Nói về nguyên nhân của tình trạng trên, TS Bùi Nhật Quang cho rằng, do việc đầu tư của nhà nước vào KHXH VN còn thấp (xấp xỉ 0,7% GDP), điều kiện làm việc chưa thuận lợi khiến cho các nhà nghiên cứu KHXH VN gặp nhiều khó khăn trong triển khai kế hoạch nghiên cứu.

“Từ những khó khăn về kinh phí và điều kiện làm việc các nhà khoa học sẽ dễ bằng lòng với những chuẩn mực thấp trong nghiên cứu KHXH VN, sự dễ dãi của số đông các nhà nghiên cứu này là một con đường ngắn dẫn đến tình trạng tụt hậu của cả ngành”- TS Bùi Nhật Quang chia sẻ.

Cần có sự đầu tư

Phát biểu tại hội thảo, tất cả các đại biểu tham dự đều có chung nhận định: KHXH VN trong bối cảnh hội nhập quốc tế cần thực hiện phương châm “thích ứng để hội nhập, thay đổi để phát triển”.

Cụ thể, thông qua hội nhập quốc tế, KHXH VN cần đảm bảo lợi ích và an ninh quốc gia, cần xác định đúng hướng và định hướng đúng đối tác cũng như lĩnh vực hợp tác. Từ đó, xây dựng thể chế, cơ chế hội nhập phù hợp, chống tình trạng “xin cho” trong hội nhập quốc tế, tạo dựng môi trường khoa học lành mạnh.

Việc tái hòa nhập sau khi đào tào, nâng cao trình độ ở nước ngoài của đội ngũ cán bộ nghiên cứu và giảng dạy KHXH cần được quan tâm, thúc đầy để quá trình tái hòa nhập diễn ra nhanh và hiệu quả.

Theo TS Lê Kim Sa, Trung tâm phân tích và dự báo (Viện KHXH VN) thì “ để tái hòa nhập được và nhanh cần đặt các nhà nghiên cứu đúng vị trí, giao việc cụ thể, rõ ràng”. Tuy nhiên, vẫn theo TS Lê Kim Thoa thì việc để các nhà  nghiên cứu KHXH VN tái hòa nhập nhanh và hiệu quả vào hệ thống nghiên cứu, đào tạo KHXH VN vẫn là câu hỏi đang bị bỏ ngỏ. Do đó, cần có sự nghiên cứu toàn diện tìm các giải pháp thu hút hiệu quả lực lượng này vào hệ thống nghiên cứu đào tạo KHXH VN.

Từ những nhận định trên, Ông Hoàng Xuân Sáng, Ban hợp tác quốc tế (Viện KHXH VN) đã đưa ra một số khuyến nghị cụ thể như: Cần nâng mức đầu tư tài chính cho KHXH VN trên cơ sở đổi mới quan điểm đầu tư, phân bổ và chống lãng phí. Đồng thời, đổi mới phương thức phân bổ, quản lý, sử dụng và thanh quyết toán tài chính phù hợp với đặc thù lao động trí não nhiều hơn lao động vật chất hóa KHXH VN. Từ đó, xây dựng cơ chế hợp lý sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính, tạo điều kiện tiếp cận dễ dàng hơn các quỹ khoa học, hướng dẫn sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chinh, có chính sách khuyến khích tăng tỷ lệ đầu tư ngoài ngân sách cho KHXH.