Khái  niệm  văn  hóa Việt Nam  trong  chương  này  được  dùng  theo 

nghĩa  là  tổng  thể những giá  trị vật chất và  tinh  thần do cộng đồng 

các dân tộc Việt Nam sáng tạo ra trong quá trình dựng nước và giữ 

nước. 

1. Thời kỳ trước đổi mới 

a) Quan điểm, chủ trương về xây dựng nền văn hóa mới 

* Trong những năm 1943-1954 

- Đầu năm 1943, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp  tại Võng 

La (Đông Anh, Phúc Yên) đã thông qua bản Đề cương văn hóa Việt 

Nam. Đề cương đưa ra ba nguyên tắc của nền văn hóa mới: Dân tộc 

hóa  (chống mọi  ảnh hưởng nô dịch và  thuộc địa), Đại  chúng hóa 

(chống mọi chủ  trương, hành động  làm cho văn hóa phản  lại hoặc 

xa  rời quần chúng), Khoa học hóa  (chống  lại  tất cả những gì  làm 

cho văn hóa phản tiến bộ, trái khoa học). Có thể coi Đề cương văn 

hóa Việt Nam là bản tuyên ngôn, cương lĩnh của Đảng về  văn hóa 

trước Cách mạng tháng Tám 1945. 

- Ngày  3-9-1945,  trong  phiên  họp  đầu  tiên  của Hội  đồng  Chính 

phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trình bày với các Bộ trưởng 6 nhiệm 

vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa,  trong đó 

có 2 nhiệm vụ  cấp bách  thuộc về văn hóa. Nhiệm vụ đầu  tiên về 

xây dựng văn hóa của nước Việt Nam độc lập là chống nạn mù chữ và  giáo  dục  lại  tinh  thần  nhân  dân. Đây  là  hai  nhiệm  vụ  hết  sức 

khiêm tốn nhưng lại vĩ đại ở tầm nhìn, độ chính xác và ở tính thời 

sự của nó. 

- Vận động thực hiện Đời sống mới. 

* Trong những năm 1955 – 1986 

- Đường  lối xây  dựng và phát  triển văn hóa  trong giai đoạn  cách 

mạng xã hội chủ nghĩa được hình thành bắt đầu từ Đại hội Đảng lần 

hứ III năm 1960 mà điểm cốt lõi là chủ trương tiến hành cuộc cách 

mạng  tư  tưởng và văn hóa đồng  thời với cuộc cách mạng về quan 

hệ sản xuất và cách mạng về khoa học, kỹ thuật, là chủ trương xây 

dựng và phát triển nền văn hóa mới, con người mới.  

- Mục tiêu là làm cho nhân dân thoát nạn mù chữ và thói hư tật xấu 

do xã hội cũ để lại, có trình độ văn hóa ngày càng cao, có hiểu biết 

cần thiết về khoa học, kỹ  thuật tiên tiến để xây dựng chủ nghĩa xã 

hội, nâng cao đời sống vật chất và văn hóa. 

- Đại hội  IV và Đại hội V của Đảng  tiếp  tục đường  lối phát  triển 

văn hóa của Đại hội Đảng lần thứ III, xác định nền văn hóa mới là 

nền văn hóa có nội dung xã hội chủ nghĩa và tính chất dân tộc, có 

ính đảng và tính nhân dân. Nhiệm vụ văn hóa quan trọng của giai 

đoạn này  là  tiến hành  cải cách giáo dục  trong cả nước, phát  triển 

mạnh khoa học, văn hóa nghệ thuật, giáo dục tinh thần làm chủ tập 

hể, chống tư tưởng tư sản và tàn dư tư tưởng phong kiến, phê phán 

ư tưởng tiểu tư sản, xóa bỏ ảnh hưởng tư tưởng, văn hóa thực dân 

mới ở miền Nam. 

b) Đánh giá sự thực hiện đường lối 

- Nền văn hóa dân chủ mới – văn hóa cứu quốc, đã bước đầu được 

hình thành và đạt nhiều thành tựu trong kháng chiến và kiến quốc. + Đã xóa bỏ dần những mặt lạc hậu, những cái lỗi thời trong di sản 

văn hóa phong kiến, trong nền văn hóa nô dịch của thực dân Pháp, 

bước đầu xây dựng nền văn hóa dân chủ mới với tính chất dân tộc, 

khoa học và đại chúng. 

+ Nhiều triệu đồng bào mù chữ đã biết đọc, biết viết. Phát triển hệ 

thống giáo dục, cải cách phương pháp dạy học, thực hành rộng rãi 

đời sống mới, bài trừ hủ tục, lạc hậu.  

Văn  hóa  cứu  quốc  đã  động  viên  nhân  dân  tham  gia  tích  cực  vào 

cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. 

- Trong những năm 1955-1986 công tác tư tưởng và văn hóa đã đạt 

được những  thành  tựu  to  lớn, góp phần xứng đáng vào  sự nghiệp 

cách mạng cả nước.  

+ Một  thành  tựu  tiêu  biểu  của miền  Bắc  xã  hội  chủ  nghĩa  là  sự 

nghiệp giáo  dục, văn  hóa phát  triển với  tốc  độ  cao ngay  cả  trong 

những năm có chiến tranh, phát huy vai trò tích cực trong chiến đầu 

và sản xuất.  

+ Hoạt động văn hóa nghệ thuật cũng phát triển trên nhiều mặt với 

nội dung  lành mạnh, đã cổ vũ quần chúng  trong chiến đấu và sản 

xuất, góp phần xây dựng cuộc sống mới, con người mới.  

+ Trình độ văn hóa chung của xã hội được nâng lên một mức đáng 

kể. Lối  sống mới đã  trở  thành phổ biến, con người với con người 

sống có tình nghĩa, đoàn kết thương yêu nhau. 

Thắng lợi của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ không 

chỉ là thắng lợi của đường lối chính trị, đường lối quân sự đúng đắn 

mà còn là thắng lợi của chính sách văn hóa của Đảng, thắng lợi của 

chủ nghĩa yêu nước và nhân phẩm Việt Nam. Cùng với độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, những thành quả về văn hóa là một thành 

tố của hệ thống xã hội chủ nghĩa ở nước ta.