Mười ba lý do là tiểu thuyết đầu tay của Jay Asher viết năm 2007. Truyện nhanh chóng nổi tiếng trong giới trẻ và được chuyển thể thành phim do Netflix sản xuất năm 2017. Nội dung truyện kể về Hannah Baker – một nữ sinh trung học – đã tự sát sau khi bị bạn bè phản bội, bắt nạt tại trường học. Trước ngày kết liễu cuộc đời, cô ghi âm kể lại câu chuyện thực sự dẫn đến cái chết của mình trong 7 cuộn băng cát sét và gửi chúng đến danh sách gồm 13 người liên quan. Từng câu chuyện phơi bày bộ mặt thật của những người trong danh sách cùng những điều tồi tệ Hannah đã phải chịu đựng từ việc làm của họ.

Có thể nói đây là tiểu thuyết khiến mình cảm nhận rõ việc đọc sách nhưng không cùng quan điểm, không đồng cảm với nhân vật (tác giả) là như thế nào. Mình đã có nhiều thắc mắc khi đọc cuốn này, nên sẽ tập trung về cách nhìn của mình ở phần nhận xét nội dung.

Về tổng quan thì tác giả đã đưa ra một ý tưởng độc đáo: dùng băng cát sét kể tội. Mình rất thích ý tưởng này, chính phần giới thiệu hấp dẫn đã thu hút mình đọc truyện. Người nhận các cuộn băng bị đặt vào một nỗi sợ vô hình khi có tên trong danh sách, họ buộc phải nghe các cuộn băng để biết khi nào đến lượt mình. Nó tạo cảm giác hồi hộp khiến người đọc bị hút vào mạch truyện ngay từ những trang đầu. Và truyện được thể hiện rõ ràng với cách miêu tả tâm lý nhân vật tốt, cốt truyện mở ra và kết thúc một cách hoàn chỉnh, truyền tải những thông điệp ý nghĩa.

Về cách viết, tác giả lồng ghép song song lời kể của Hannah và suy nghĩ của Clay Jensen – nhân vật chính, cũng là một trong những người nhận được các cuộn băng – để so sánh câu chuyện thật của cô với góc nhìn khác của một người ngoài cuộc, và để nêu cảm nhận của Clay về Hannah. Mình không thích lối viết này cho lắm, đôi chỗ quá gấp và chi tiết khiến mạch truyện dễ đứt quãng. Chẳng hạn, khi Hannah vừa dứt một câu, câu tiếp theo sẽ miêu tả hành động hoặc suy nghĩ hiện tại của Clay, sau đó quay lại lời kể của Hannah bằng một câu ngắn, rồi lại quay lại miêu tả phản ứng của Clay. Sự chuyển đổi góc nhìn nhân vật quá nhanh khiến mạch truyện bị cắt ngang và mình cảm giác không theo kịp nội dung vừa nhắc đến. Đôi lúc mình phải dừng lại hoặc đọc hai ba lần mới hiểu được. Khá khó chịu khi mình chưa kịp bắt hết cảm xúc của nhân vật này đã phải nhảy sang nhân vật khác và bắt lại cảm xúc từ đầu.

Về nội dung, sau khi đọc khoảng 4 chương thì mình cảm nhận truyện không được sâu sắc và đa dạng đối với chủ đề này. Những lý do khiến Hannah tự sát thật sự không đủ thuyết phục mình, với phân nửa các câu chuyện liên quan đến các chàng trai?! Một cô gái rơi vào bế tắc chỉ vì những chuyện hẹn hò, bồ bịch tầm phào thôi ư? Tại sao Hannah lại để cuộc sống bị ảnh hưởng bởi những kẻ không ra gì như vậy?

"Tự sát" thường khiến mình liên tưởng đến bị bắt nạt nghiêm trọng hoặc một sự bế tắc không có cách giải quyết, mới có thể khiến một người bình thường tìm đến cái chết. Nhưng trong trường hợp của Hannah mình cảm giác cô đã cảm nhận được và vốn có thể giải quyết sớm. Đó là những vấn đề nhỏ tích tụ thành tổn thương lớn, mà sai lầm của cô là đã không lên tiếng hay mạnh mẽ chống lại ngay từ đầu. Cô cứ để chúng cuốn đi, để rồi đến một lúc không thể tin tưởng ai được nữa, và tự cho rằng không còn ai nhìn nhận hay đối xử đúng với giá trị con người thật của mình nữa.

Đặt mình là Hannah, nếu những điều tương tự xảy ra mình sẽ thấy rất tệ, nhưng sẽ lập tức ngăn lại chỉ sau một hai lần bị tổn thương. Theo bản năng mình sẽ thận trọng và khép kín hơn trước các mối quan hệ. Còn Hannah có vẻ đã cho những người xung quanh quá nhiều cơ hội để được cô tin tưởng, xem đó là tất cả mọi thứ đối với cô, và khi nó sụp đổ, cô cũng sụp đổ theo.

Và còn bố mẹ, gia đình thì sao? Hay một người bạn thân từ trước đến giờ mà cô có thể tâm sự? Hannah dường như đã không có ai thực sự bên cạnh ngay từ đầu, là một người nhạy cảm như vậy mình thắc mắc làm thế nào cô có thể tồn tại đến tận lúc câu chuyện diễn ra? Truyện không nhấn mạnh tình cảm gia đình - một yếu tố đặc biệt quan trọng đối với mình, có lẽ cũng chính vì vậy mà mình thấy khó đồng cảm với nhân vật chính. Trong cuộc sống mình vẫn có thể gắng gượng trước mọi thứ nếu còn gia đình bên cạnh. Đối với mình thì gia đình là nền tảng vững chắc nhất, và nếu gặp chuyện như Hannah mình sẽ tìm sự giúp đỡ từ người thân trước tiên. Vì vậy mình thấy Hannah chỉ vì những mối quan hệ xã hội mới quen mà đánh mất bản thân thì khá vô lý.

Những người được nêu tên trong các cuộn băng đều là những mối quan hệ mới của Hannah khi vào cấp 3. Mình nghĩ danh sách nên có thêm 1 – 2 người đã quen biết cô từ trước nhưng lại phản bội hoặc bỏ mặc cô sẽ thuyết phục hơn. Hannah có nhắc đến việc bố mẹ lo mưu sinh không có thời gian quan tâm cô, mẹ cô cũng không để ý nhận thấy khi cô cắt tóc. Mình đã đinh ninh người mẹ sẽ là một trong những người tiếp theo nhận được các cuộn băng, điều đó giải thích rõ hơn vì sao Hannah quyết định tự sát, vì cô thực sự không còn ai có thể tin tưởng và chia sẻ nữa. Nhưng câu chuyện chỉ xoay quanh mối quan hệ bạn bè, trường lớp và kết cục vẫn là Hannah đi tìm cái chết.

Tuy vậy, nếu nhìn theo một hướng khác, bỏ qua ý kiến chủ quan và chỉ xét trên tâm lý chung của con người thì mình thấy câu chuyện hợp lý hơn. Tuỳ mỗi người đặt giá trị trọng tâm là gì, khi cảm thấy giá trị lớn nhất đó đã mất đi không cách nào cứu vãn được, người ta không thiết sống nữa. Cũng như do văn hóa và quan niệm sống khác nhau, mỗi người đọc sẽ có cảm nhận khác nhau về Hannah. Có người đồng cảm, có người lại thấy nguyên nhân dẫn đến tự sát chưa thoả đáng.

Cái hay mình rút ra được từ truyện là cách cư xử giữa người với người thường ít ai để ý. Thứ nhất, những lời nói và hành động tưởng chừng nhỏ nhặt của chúng ta, dù chỉ vì vui hay vì mục đích cá nhân nào đó, có thể gián tiếp tác động đến người khác hoặc thậm chí gây hậu quả nặng nề cho họ. Thứ hai, đôi khi chúng ta chọn im lặng hay rút lui tưởng như là vô hại, nhưng thực chất lại đang tiếp tay cho cái xấu, hoặc đã tước đi niềm hy vọng cuối cùng của người khác và đẩy họ vào đường cùng.

Tuy không tâm đắc nội dung truyện nhưng mình vẫn thấy đây là một cuốn sách đáng đọc qua và dành thời gian suy ngẫm.

07/09/2019