But khao cua Le van Lan

Nhung toa RU?U THU?C

ngam tu nhung ran, ha nam, cac ke den Ngu tuu Minh Mang thang

Sau hon 20 nam xa xu, toi moi ve lai Viet Nam. Mot dieu dap vao mat toi la nhung quay hang ban day nhung thau lon ruou thuoc ngam tai nhung goc pho . Nhung thau ruou tam xa tuu, ngu xa tuu voi nhung con ran nam gon tron trong thau lam toi co mot cam giac ghe ron.

Dan Viet nam phan lon can gao an de no bung hon la can ruou thuoc de nham nhi. Nhung biet dau ruou thuoc cung can thiet cho suc khoe cua nguoi dan khi phai can cu lao dong de kiem mieng an nhat la thuoc ngoai rat mac tien. Lao dong nhieu thi thuong gay ra chuyen dau lung va met moi, ruou thuoc can la do vay chang! Hay la hoac gia, hoi men lam cho nguoi dan quen thuc tai dang cay nhu nan nghien ruou rat tram trong tai nuoc Nga va cac xu �ong Au thoi Cong san.

Tuy nhien, o kia, toi lai thay ban rat nhieu chai ruou thuoc dan nhan la Ngu Tuu o cac gian hang quoc doanh hay o cac phi truong. Ruou nay quang cao la dua vao nhung bai thuoc goi la �Minh Mang thang�, noi tieng than sau la � Nhat da luc giao sinh ngu tu�. Khong ly gi nguoi dan ca ngay lao dong, moi ca song lung nhuc ca vai the ma moi dem ngu luc giao co ma chau ong ba som. Toi danh ket luan ruou thuoc Minh Mang chinh la danh cho nhung can bo, no com am cat, dam dat vui say!

Nhin lai qua khu, toi thay uong ruou thuoc la mot trong nhung truyen thong am thuc cua dan ta. Ngheo nhu Uy vien tuong cong Nguyen cong Tru luc con han nho, anh hung vi ngo the ma ngay Tet ngoai vai chiec banh chung leo teo, cung khong bo qua mon ruou thuoc:

Tet nhat nam ni ai noi ngheo,

Ngheo ma lich su do ai theo

Banh chung chat chat chung ba chiec,

Ruou thuoc ngam day do nua sieu!

Giong tho khoa truong nao la �chat chat� va �ngam day�, nhung thuc te chi la �ba� chiec banh va �nua� sieu ruou! Nhung thoi bo qua cai giong an noi canh ve cua ke han nho, toi xin moi qui doc gia di vao thien but khao nay de tim hieu sau xa ve chuyen uong ruou thuoc.

Ruou la mot thu thuoc lau doi nhat cua nhan loai. Hay chiet tu chu Y la nguoi thay thuoc trong chu Nho, ta thay do la mot nguoi phu thuy dung cung ten, giao mac ban ma qui va dac biet dung ruou la chinh nen ta thay chu Tuu nam duoi chu Y. Trong bai but khao nay, toi xin lan luot di tu truyen thong ngam ruou thuoc cua Viet Nam, roi duyet qua nhung mon ruou thuoc pho thong nao dan ta quen uong, cung la tra cuu bien khao ve nhung toa thuoc ruou cao cap hon de tam bo, hay de tri nhung chung binh noi tang nhu yeu than, liet sinh ly .( Nhung toa ruou thuoc de tri song truong tho cua cac dao si va tri su trat da trong nghe vo nhu mon phai Thieu lam se trinh bay ky toi.)

Truyen thong ngam ruou thuoc cua dan Viet

Dan Viet ta biet uong ruou tu thoi thuong co, chang phai la hoc cua Trung Hoa nhu sach Linh Nam chich quai chep: � Hoi quoc so, dan ta lay vo cay lam ao... dung gao Tri lam ruou...� Chu nom �ruou� va chu Han �tuu�, nghe am rat tuong can nhu anh huong nhau nhung chua biet chu nao co truoc day! Dan thieu so Truong son ngay nay van lay mot loai re cay gia ra lam dieu to len men cho ruou can. Cu nhu su sach nhu An Nam chi luoc, Van Hien thong khao, ruou duoc dung trong cung vua khi tiec yen nhu chuyen Cu thai hau bay tiec ruou de am hai tuong Lu Gia, hay chuyen vua Le Hoan va vua Tran Anh Tong ghien ruou.

Theo cuon Viet Nam phong tuc ma Phan Ke Binh viet vao dau the ky 20: �Ruou thi nau toan bang gao nep, u men roi cat ra. Trong thu ruou ay hoac uop them hoa sen, hoa cuc, hoa hong, hoa cau, hoac hoa nhai v.v.. goi la ruou hoa; hoac tam voi cac vi thuoc bac goi ra ruou thuoc. Ruou hoa qui nhat la ruou sen, ruou cuc, ma ruou thuoc qui nhat la ruou sam nhung.� ( tr. 353)

Ve ruou hoa, toi nghi chi rieng ruou hoa cau la co ve dac thu Viet Nam, vi cac thu hoa khac thi Ta voi Tau deu co. Con hoa cau thi chi Viet Nam moi co san va co nhieu vi tuc an trau cau cua ta; trong cau cot lay trai an, it ai dam hy sinh lay hoa cau ma cat ruou, nen ruou hoa cau tro nen qui ( cung nhu trong Nam, an duong dua thi chi co dan giau chiu choi moi dam an vi phai don nguyen cay ma chat lay cai tu hu dua!). Theo Le Qui �on, Viet Nam la xu san xuat nhieu cay thuoc nen Trung Hoa thuong phai mua cua ta. Neu Trung Hoa mua duoc thao song ve bao che ra thuoc chin hay thuoc Bac, thi Viet Nam dung duoc thao duoi dang tuoi hoac phoi say goi la thuoc Nam. Nguoi minh duong nhien cung co truyen thong ngam ruou ve cac tho san tuy theo vung nhu ruou mo, ruou mit, ruou vo cam... Con ngam nhung toa thuoc hay ngam nhung thu vat, chim choc hay ran rit thi nguon goc theo toi qua la da theo anh huong cua Y duoc Trung Quoc. Toi thay thong thuong nguoi ta ngam ruou thuoc voi sam nhung, cac thu cao ( nhu ho cot, ban long...)...

Tuc an ran va uong ruou ran:

? Viet Nam, tuc uong ruou voi mau ran xay ra thuong o mien Nam vi ran mien Bac hiem hon. Sach Thoai thuc ky van cua Truong Quoc Dung tung lam tri phu o Tan Binh ( Gia dinh) doi Minh Mang chep rang: �Tuc Nam ky lay ran ho mang lam mon an qui, thuong dung di le quan tren va dai khach. Lay mau no hoa voi ruou uong bao la tri phong thap�

[ Chu thich them: Trong khi dan Bac ky thuong chi biet an ran do cac chu nau o tiem cao lau qua mon Long Ho hoi( nau mot con ran cap nong den , mot con meo den tuyen cung voi chan gio heo them vai vi thuoc bac thi doc cuon hoi ky tren, ta moi thay dan Nam rat doc dao ly ky hon trong su lam ran hay tu nuoi lay ran �ong tre� de an nhu sau: � Bo dau va duoi nam tac ( 20 phan) cho la doc o day. Co nha nuoi ran ay dung ong tre vai long, mot dau de mat, dau kia de trong bo ran vao, bit lai . �ang mat tre xuyen mot lo nho, gia hanh thun tam que tre de vao lo. Ran so hanh co minh lai, mot tuan sau thay que tre cung tam hanh ma day vao them, ran cang co mai, lau dan ngan bang con chach, vay trang ra, rat beo ngon� ( trich �at le que thoi cua Nhat Thanh) ]

Hien nay, coi cuon video Thu an choi mien Nam, chung ta thay doan phim mo lay mat ran hoa ruou nhu quan Tri Ky hay lam truoc day.

Cach thuc ngam ruou nhung loai ran thi toi da thay o vung Hoa Nam va o Hongkong, nhu toi da thay nhung thau ruou ran o Que Lam. Mien Hoa Bac vi khi hau lanh nen khong co nhieu ran de nguoi ta an thit, mo lay mat hoa ruou uong ngay hay ngam ruou. Trung Quoc Tra Tuu Tu dien ( TQTTT�) co ke ra O Xa tuu va Xa �am tuu (dung mat cua 3 thu ran Nhan kinh xa, Kim Hoan xa, Ngan Hoan xa, noi la cong hieu khu phong, khu thap, minh muc, ich can, cuong can trang cot.)

Tai sao ran doc lai dung lam thuoc? Theo Ban thao cuong muc, ran thuoc huong dong nam nen ung vao phong, tac dung vao can va than. Do do, an ran va uong ruou ran dan A �ong tin la tri phong thap, dau xuong va rut gan. Mat ran qui vi thuoc ve hanh Moc, khi Phong, ung voi tang Can phu �am, nen bao nhieu tinh chat cua ran co dong trong tui mat. �o la luan thuyet theo Y ly khi hoa cua �ong phuong; trong con mat cua nguoi binh dan it hoc thi su ly luan bat nguon vao su quan sat thuc tai goi la Theorie des Signatures - Thuyet Thu danh- nghia la ban chat su vat the nao thi hinh hai cua no hien ra the ay nhu chu ky vay: ran bo so di thoan thoat uyen chuyen chinh la nho khop xuong lung no mem mai, va deo dai. Hien nay, nguoi ta da thuc nghiem che nhung thuoc tri dau khop voi thuoc Chondroitin va Glucosamine lay tu sun xuong lung cua ca map, ca nham ( Kinh ngu). Vi ca duoc coi la tran pham qui gia trong cac mon sup , mon nhoi bo cau va nhan banh Trung thu vi su tin tuong tren.

Ruou ngam ha nam va tu ha xa:

Chuyen lay ha nam (bao thai) loai thu khong phai la chuyen la o mien, nhat la nhung vung san ban hay bay duoc thit rung. Ha nam thong thuong la ha nam nai. Nguoi ta ac khau don rang cac can bo cao cap thich tam bo bang � ha nam nguoi�. �ieu nay thi toi co nghe nhung khong ro, chu nhung la nhau nguoi ( sach thuoc goi la �tu ha xa� vi hinh tron nhu la sen) thi voi tu cach la mot bac si san phu khoa, toi xac nhan la co. Moi phien truc nha thuong o Benh vien Quang dong vao hai nam 1978 - 1980, toi duoc thu truong Nam giao cho nhung lon Guigoz va dan lay nhung la nhau con so tot cat cho anh ay de ngam ruou va de �huu nghi� voi nhung cua hang an uong ma doi lay duong, bot ngot va thit ca. La nhau chua kich thich to Chrionic Gonadotrophin nen co mot dao dan ta co phong trao uong xia ro nhau va cay nhau theo phuong phap Filatov cua Nga. Trong thoi gian toi lam bac si khoa san, toi duoc biet nha thuong Quang �ong phan loai nhau nguoi nhu sau: loai A la nhau con so, loai B la nhau con thu 2 ma me khoe manh, nhau lay ra tron ven ( hai loai A va B duoc dem che xia ro), con loai C la nhau con ra thi dem lam thuc pham nuoi heo. Chuyen lay nhung thai nhi chet de nuoi heo thi khong co nhu tin don.

Dung ha nam thu vat lam thuoc co cong hieu khong? Truoc day o Lien xo, nguoi ta noi rang bac si Bogomoletz da dung ha nam nguoi de lam thuoc cho chu tich Staline. Hu thuc the nao toi khong ro, chu dieu sau thi toi xac nhan la co thuc: o benh vien Quang �ong thi mau cua cac san phu khi nguoi ta so nhau duoc hung roi giao cho nhung ao ca bac Ho de nuoi ca lam ca sanh de nhieu, dieu nay cung lo- gic vi mau nay chua nhieu chat : ngoai kich thich to chorionic gonado trophin., mau de con chua nhung chat huu co nhu hong huyet to, chat sat v.v... Thanh ra ruou ha nam thu vat tren nguyen tac la mot thu ruou bo, nhung khong ai dam noi nhung ham chat tuoi song cua no co bi tieu huy vi ngam ruou khong? Theo sach Trung quoc Tra Tuu tu dien, ruou ngam ha nam nai goi la Loc thai tuu.

Ve bo phan sinh duc cua thu vat, dan nhau mien Nam con co ruou ngam hon dai de ( Ngoc duong tuu)! Ngoai ra, tiem thuoc bac ban rat dat mon Hai cau than ( gom duong vat va ngoc hoan cua hai cau _ Callorhinus ursinus) tri chung hu lao, liet sinh ly, yeu bai lung goi. Mon �ong trung ha thao ( Cordyceps) cung la mot duoc lieu qui tri liet duong, di tinh , dau lung goi ban rat mac

Ruou ngam bim bip:

Dan Nam coi ruou bim bip la mot ruou qui vi tri nhuc moi va cung gan cot. Theo cay but dong que mien Nam Le Bao Tran cho biet, chim bim bip ( Centropus sinensis thuoc gia dinh Cuckoos) thuong lam to tren nhung cay ban hay bui dua nuoc, long mau xanh, dau mau da, an ca, moi khi nuoc lon thuong keu nhu cau ca dao:

Bim bip que nuoc lon anh oi,

Buon ban khong loi cheo chong moi me.

Dan que thuong hay mo vo to cua bim bip, be gay chan nhung bim bip non xong roi rinh cho me chung tha nhung cay thuoc ve tri benh de bat chim non ve ngam ruou vi nguoi ta tin tuong rang trong boc chua cua chung con chua nhung cay thuoc co dac tinh tiep cot than ky vua duoc bim bip me mom cho.

Ruou ngam bao tu nhim:

Nhim la loai hay boi dao de an re nhung cay thuoc moc sau duoi dat, nen dan mien Nam cung bat nhim mo lay bao tu ngam ruou cho rang rat tot. Con nhim chu Nho la Hao tru ( nhim chon) va Thich vi ( nhim chuot), nhung toi tra cuu trong Tue tinh toan tap cua thien su Nguyen Ba Tinh ( Vien Y Duoc hoc dan toc - TP/HCM) thi khong thay noi den dung bao tu nhim ma chi noi thit cua nhim chon tieu co truong ( bung bang nuoc), tri nhiet phong ; con da nhim chuot ( nhim gai)giet duoc trung benh tri, dau lung, dau bung (nguyen nhan?) chung bon don (?). Sach thuoc Tau khong thay noi ve ruou ngam bim bip va bao tu nhim nhu Viet Nam.

Ruou ngam chuot xa con

Theo Le Bao Tran, mien Nam co nguoi ngam chuot xa con ma khong noi tri benh gi. Toi chu y rang cuon Tu dien ve tra ruou cua Tau ( TQTTT�) dan tren khong thay noi den ruou bim bip, bao tu nhim ... co le la dac thu cua dan mien Nam Viet . Phai chang dat Tau khong co san nhung thu cam dieu nay. Ve loai ran, rit thi ben Trung quoc, mien Hoa Bac lanh leo hoac rat hiem hay khong co, con vung Giang Nam - cai noi phat sinh giong Bach Viet - nhat la Quang �ong, Quang Tay voi khi hau loai ban-nhiet-doi thi lai tuong doi san nhung thu vat nhu ta nen ho moi co chuyen an ran, cho va chuot nhu ta thay qua nhung sach va phim anh Trung Quoc. Ve chuot, co mon Truc Thu ( chuot an re bui tre). Con ruou thuoc vung Hoa Nam thi e he ruou ran, ruou tac-ke, ruou ca cuong ( Long sat tuu - ruou ran rong!)...

Ruou ngam Nhung

Thong thuong phoi hop voi Sam. Sam day la Nhan sam ma xu ta khong co nhung mua tai tiem thuoc bac.

Con Nhung la cai gac non moc ra khi cai gac gia rung di. Theo �o Phong Thuan trong cuon Viet Nam duoc vat thuc dung, nguoi ta phan biet Nhung theo thoi diem moc sau: Neu moc vao tiet Ha chi nghia la Nhut am sinh thi goi la Me Nhung nen bo phan am huyet; con moc vao tiet �ong chi nghia la Nhut duong sinh thi goi la Loc Nhung nen bo phan Duong khi. �ieu phan biet tren thuoc lanh vuc qua chuyen mon, nguoi thuong khong ai noi duoc. �ai khai, Me Nhung lon hon Loc Nhung, sac den xam hay vang mo Con ve pham chat, thuong tuy theo xuat xu: gat vung Cho Bo ( Bac phan) tot 10, vung Thanh hoa tot 8, vung Lao thi xau, vung �a lat vua dung. ? Tau ban ra phan lon mua tu Thai Lan cung khong duoc tot. Noi chung, Nhung ve tri lieu thi tu am bo than, chua benh am hu lao ton va nhung chung thuoc phan huyet hoac gan xuong lung goi dau nhuc. Ruou Loc Nhung cua Tau ( ken chon huou o Lieu Ninh hay Cat lam) thuong ngam them gan huou, cac vi thuoc bac nhu bac ky, thuc dia va nhieu vi khac. Phan chat Loc Nhung thay nhung thanh phan sau: Steroids, Cholesterol; ve chat beo lipids co proteolipids, ganglioside, sphingomyeline; va muoi khoang thi co Calcium phosphate, Calcium carbonate.

Ruou Ho cot

Theo �o Phong Thuan thi ve cach che, lay mot bo xuong ong chan ho sao vang, gia nho rac men u thanh ruou; hoac cho vao trong cai bao bang vai roi dam ruou. Cong dung: Ho cot tuu chua dau trong ong chan, nhuc cac khop xuong va chua than, bang quang lanh. Theo Kinh nghiem phuong, toa Ho cot Moc qua tuu rat thong dung. Phan chat Ho cot thi thay nhieu Kalium carbonate hay muoi bo-tat. Trung Quoc tra tuu tu dien noi rang bao che Ho cot tuu Bac kinh ( chac la ruou ngu dung), ngoai xuong ong chan cop ( hinh cot) la chinh, con ngam them du thu nhu nhan sam, loc nhung, xa huong, hong hoa, moc qua, nguyen hoat, nguu tat... cong ca thay 147 vi thuoc bac.

Ruou ngam rua

Rua song lau den 500 nam. du nhin doi hai ba thang cung khong chet. Che Qui nhuc tuu bang cach lay thit rua hoa lan voi men, roi u cho thanh ruou. Ruou nay chua chung ho lau nam, chung phong co quap tay chan hay bai xuoi. Mu rua la Qui ban tri cac chung xich dai, bach dai, thap nhiet lo o ha bo, chung tri va thop tre con khong lien duoc ( �o Phong Thuan). Phan chat mu rua thay nhieu muoi Calcium. Ngoai ra, sach Tau co noi ve Qui giao tuu da dung mu rua den o �ong dinh ho nau thanh cao, roi ngam ruou voi cau ky, kim anh tu, dang sam, duong qui ; co tac dung tu am, bo than, cuong than trang the . Qui Loc tuu rat qui lai dung mu rua (qui ban), nhung huou va 10 vi thuoc khac ma che ra.

Ruou cac-ke:

Tieng Nam phan biet cac-ke (hay tac-ke) voi cac-ke: Theo Viet Nam tu dien cua Le van �uc & Le ngoc Tru, cac ke la loai bo sat dai do 20 cm, bung to duoi ngan, song trong ket hoc, khong ua anh sang, thuong keu ban dem ( co nhung loai cac ke bong, cac ke lua) Danh tu Cac ke doi la loi biem nhe mot cap trai gai dang tinh tu. Con cac-ke la loai bo sat minh ba goc thon dai, gay co gai, duoi dai, minh mau xanh, tim vang do tuy theo cho nguoi dung trong, song tren cay coi, an sau bo, de trung that nhieu duoi dat sau. ( Cac-ke luc chot chi hang thap thoi chau ria).

Cac- ke co ten chu nho la cap- gioi doc theo am Tau la Ke-Chieh ( co chia), ky thuc la tieng keu khi chung muon bat cap, con duc keu cac, con cai dap ke. Sach thuoc Tau noi cac ke rat nhieu o Quang dong va Quang tay. Hieu luc lam thuoc cua cac ke la phai co du nguyen cai duoi; khi nguoi ta rinh bat no , no can duoi bo chay. Khi cac ke duc cai bat cap thi chung om nhau sat, roi cung te xuong dat me man khong con biet troi trang, kho ma g? ra duoc. Do do, nguoi ta moi bat ca cap bo vo ruou, hap roi phoi kho de ban la thuoc khich dam cuong duong. Cac ke vi man, tinh binh, hoi doc, cong dung khai phe khi, chu hen suyen, ho lao, loi thuy thong kinh, chua que gay. Mat no doc, nhung duoi lanh.. Khi dung bo mat va ky tren song lung, tam ruou nuong kho moi dung. Con nao dut duoi thi duoc luc kem khong nen dung.

Theo sach Trung quoc Tra Tuu tu dien (TQTTT� ), Cap gioi tuu du 2 con duc cai dinh cap moi thiet tot, nguoi ta: dung cac ke con tuoi song phoi hop voi loc nhung, dang sam, cau ky tu , vien nhuc, huynh tinh, hoai son, hac tao, toa duong, duong qui, bac ki, nhuc thung dung, xuyen khung... cung vai thu linh tinh khac ngam trong ruou gao thu thiet. Huong vi ruou rat thuan hoa, hieu luc nuoi am, bo than, bo huyet du?ng nhan ( bo mau va lam tang sac dep o phu nu)

Ngu tuu Minh Mang thang

Ruou nay tro thanh mot dac san cua Viet Nam ke tu ngay Viet Nam mo cua cho du lich va kinh te thi truong de gop nhat ngoai te. Cai gi thuoc ve vua chua nha Nguyen truoc bi chui la phong kien, ap buc thi nay duoc xung tung la di san van hoa, trong do co toa thuoc cua Vua Minh Mang. Toa thuoc nay truyen tung tu lau o Hue, duoc don la do vai vi ngu y chep duoc. Trong sach Nguyen trieu co su ; Huyen thoai ve Danh lam xu Hue ( 1996), tac gia Buu Ke chep ra hai bai thuoc vua Minh Mang nhu sau theo tai lieu cua Luong Y Tue Tam:

I - Nhat da ngu giao

Thanh phan:

1- Nhuc thung dung 12g

2- Tao nhan 8g

3- Xuyen Qui 20g

4- Cot toai bo 8g

5- Cam cuc hoa 12 g

6- Xuyen nguu tat 8g

7- Nhi Hong sam 20g

8- Chich ky 8g

9- Sanh dia 12g

10 -Thach hoc 12g

11- Xuyen khung 12g

12- Xuyentuc doan 8g

13- Xuyen �o trong 8g

14- Quang bi 8g

15- Cam Ky tu 20g

16- �ang sam 10g

17- Thuc dia 20g

18 - �an sam 12 g

19- �ai tao 10 qua

20- �uong phen 300 g

(Toa nay co nguoi noi la �Nhat da ngu giao sinh luc tu� nghia la co mot lan lam thu thai... song sinh!!)

Cach ngam: �uong phen de rieng, 19 vi thuoc tren dem ngam voi 3 lit ruou nep ngon trong 5 ngay dem. ngay thu sau, nau nua lit nuoc soi voi 300 g duong phen cho tan ra, de nguoi, roi do vo thau, tron deu den ngay thu 10 thi dem ra dung. Ngay 3 lan sang, trua , toi, moi lan 1 ly tra. Dung lien tuc.

II- Nhat da luc giao

Thanh phan:

1-Thuc dia 40g

2- �ao nhan 20g

3-Sa sam 20g

4- Bach truat 12g

5 Van qui 12g

6- Phong phong 12g

7- Bach thuoc 12g

8- Tran bi 12g

9-Xuyen khung 12g

10- Cam thao 12g

11- Thuc linh 12g

12- Nhuc thung dung 12g

13- Tan giao 8g

14-Tuc doan 8g

15- Moc qua 8g

16- Ky tu 20g

17-Thuong truat 8g

18-�oc hoat 8g

19- �o trong 8g

20- �ai hoi 4g

21- Nhuc que 4g

22- Cat tam sam 20g

23- Cuc hoa 12g

24- �ai tao 10 qua

Cach ngam: 24 vi thuoc tren ngam voi hai lit ru?i ruou tot trong vong 7 ngay. Lay 150 g duong phen nau voi mot xi nuoc soi cho tan, de nguoi roi do vo keo ruou thuoc, tron deu, den ngay thu 10 dem dung dan. Ngay 3 lan, moi lan 1 ly nho, sang, trua , chieu truoc bua an. Ba thuoc con lai ngam nuoc hai voi mot lit ru?i ruou ngon- mot thang sau dung tiep.

Chu tri: Ca hai bai tren co tac dung dai bo than, boi bo than kinh, gia tang khi huyet, tang cuong sinh luc, manh gan cot, ban than bat toai, duong su kem, tang tuoi tho.

Vai nhan xet cua nguoi viet

Toi man phep co vai nhan xet sau:

a- Trong hai bai thuoc, ve can luong nguoi ta dung don vi Gramme (g). Ngay xua o Trung quoc dung can (chin), luong ( liang), phan (fen). Nhung ngay bay gio, o Trung quoc, nguoi ta dung nhung he thong khac nhau ve can luong nhu 16 luong, 12 luong, 10 luong; tham chi o cac vung que heo lanh, nguoi dan dung he thong. 18 luong, 20 luong va 24 luong. Nhung an dinh ve do luong trong nhieu trieu dai da lam cho van de cuc ky phuc tap. Ke tu nam 1979, mien Hoa luc da chuyen theo he thong thap phan (metric system) thay vi la he thong can luong, nen trong nhieu sach thuoc in tai Hoa Luc , he thong trong luong duoc thong nhat nhu sau, de de be tinh toan::

1 luong = 30 g ( hien nay chinh xac hon la 31 .25 g)

1 tien = 3g

1 phan = 0.3g

Vay ve phan luong trong 2 toa thuoc Minh Mang thang tren, ta khong ro luong y Viet Nam da dua vao toa nguyen goc ma doi ra go ram hay phong chung doi theo cach thuc dung moi cho tien viec can khi mua thuoc.

b- Trong toa Nhat da ngu giao, nhung vi thuoc bat buoc phai ken chon theo nguon goc san xuat, vi cac ten thuoc co kem ten vung tho san nhu Tu Xuyen, Cam tuc, vung Lu?ng Quang, vi du chang han nhu phai doi hoi thuoc tu Tu Xuyen nhu �uong Qui, Nguu Tat, Tuc doan, �o trong, Xuyen khung. Trong khi trong toa Nhat nhat luc giao, thi chi co Van Qui va Xuyen Khung la goc Van Nam va Tu Xuyen, con nhung vi Tuc doan, �o trong, Ky tu thi khong noi ro tu o dau

c- �ieu nay rat quan trong la phan luong nhung thanh phan ke ra trong mot toa thuoc Bac phai dua tren tinh trang cua moi benh nhan nhu the chat yeu hay khoe, binh trang nang hay nhe, benh tinh moi hay lau. Thanh ra hai bai thuoc ke tren khong phai la loai �one size fits all�.

Do do, voi tu cach nguoi bien khao vo tu nhung rat than trong ve y thuc trach nhiem, toi khuyen cao ban doc khong the don phuong quyet dinh ap dung su tu dieu tri cho ca nhan minh ma khong tham khao nhung vi luong y co tham quyen chuyen nghiep, nhat la nhung nu benh nhan mang thai, hay nhung nguoi co chung huyet ap cao hay nhung roi loan benh ly hiem ngheo khac. Mot vi thuoc tuy co ve hien lanh nao cung co the co nhung pho tac- dung bat ngo nhat la thuoc Bac chua duoc kiem nghiem nhu thuoc hien dai truoc khi ban o thi truong.

d - Mot dieu thu hai toi muon neu ra ve cong hieu cua nhung ngu tuu. Truong hop cua Minh Mang thang voi nhung ten �Nhat da ngu giao� hay �Nhat da luc giao sinh ngu tu� co tinh cach khoa truong huyen thoai chang?

Ta hay thu duyet lai so con cai cua vua chua nha Nguyen

Chin doi chua la:

Chua Tien Nguyen Hoang ( 1525 - 1613) co 12 con: 10 trai va 2 gai

Chua Sai Nguyen Phuc Nguyen ( 1563- 1635) co 15 con: 11 trai va 4 gai

Chua Thuong Nguyen Phuc Lan ( 1601 - 1648) co 4 con: 3 trai va 1 gai

Chua Hien Nguyen Phuc Tan ( 1620 - 1687) co 9 con: 6 trai va 3 gai.

Chua Ngai Nguyen Phuc Thai ( 1650 - 1691) co 10 con: 5 trai va 5 gai

Chua Minh vuong (Quoc chua)� Nguyen Phuc Chu* ( 1675 - 1725) co 42 con: 38 trai va 4 gai

Chua Ninh vuong Nguyen Phuc Thu ( 1697 - 1738) co 9 con: 3 trai va 6 gai

Chua Vo vuong Nguyen Phuc Khoat ( 1714 - 1765) co 30 con: 18 trai va 12 gai

Chua �inh vuong Nguyen Phuc Thuan ( 1753 - 1777) co mot gai

* Chua Minh vuong (Quoc chua ), theo nhieu su sach co den 146 con! Nhung theo Richard Orband trong Les tombeaux des Nguyen( 1914) va Nguyen Phuc toc the pha ( 1995) thi ghi la 42 con

Muoi ba doi vua la:

Gia long ( 1762 - 1819) co 31 con :13 trai va 18 gai

Minh Mang (1791 - 1840) co 142 con: 78 trai va 64 gai

Thieu tri ( 1807 - 1847) co 64 con: 29 trai va 35gai

Tu �uc ( 1829 - 1883) khong co con tuy nhieu vo

Duc �uc ( 1853- 1883) co 19 con: 11 trai va 8 con gai chet vi bi giam doi

Hiep Hoa ( 1847 - 1883) co 17 con: 11 trai va 6 gai chet vi bi ep uong thuoc doc

Kien Phuc ( 1869 - 1884) chua co vo con , chet bi mat

Ham Nghi ( 1871- 1943) mot vo, co 3 con: 1 trai va 2 gai

�ong Khanh ( 1864 - 1889) co 5 vo, 10 con: 6 trai va 4 gai

Thanh Thai ( 1878 - 1954) nhieu vo, co 45 con: 19 trai va 26 gai**

Duy Tan ( 1900 - 1945) co 2 doi vo , co 3 trai va 2 gai

Khai �inh ( 1885 - 1925) co 1 trai

Bao �ai (1913 - 1997) co 5 con: 2 trai va 3 gai

[** Rieng Vua Thanh Thai la mot nguoi phat duc rat som. So con cua ong con roi rot rat nhieu ma the pha nha Nguyen chua kiem tra duoc. Cung tan chua du cho ngai gan gui ma con muon vi hanh ra ngoai nen moi co cau:

Kim luong con gai m? mieu, Tram thuong, tram nho tram lieu, tram di!]

Duyet qua danh sach tren, ta thay co hai dinh cao ve con so dong con:

_ �inh cao thu nhat trong doi cac chua voi Quoc chua Nguyen Phuc Chu va Vo vuong Nguyen Phuc Khoat ung vao giai doan ma Chua Nguyen o Nam ha tuyen bo xac dinh vuong quyen doc lap chong lai vua Le chua Trinh Bac ha bang su dung vuong an va lap san kinh do o Thuan Hoa.

_ �inh cao thu hai trong doi cac vua voi vua Minh Mang ung voi giai doan tuyen xung de quyen tuyet doi voi su ban bo bai �e He thi 20 chu trong tham vong con chau cua ong se lam vua trong 20 doi nua.

Chinh y niem xac dinh Vuong quyen va �e quyen phai chang tao ra nhu cau sinh san nhieu tu tuc hau due. Va �bo may de� cua nha Nguyen la he thong cung tan m? nu. �oi Vo vuong, vo lon nho cua chua khong goi la Chanh hay Thu phu nhan nhu ba tinh ma doi ra goi vo ca la Ta hanh lang va vo thu la Huu hanh lang, con cai de ra so chuyen ma qui bat ( nan huu sanh vo du?ng ) nen Chua moi dat ra tuc goi cac con trai la Me, Mu. Trong cung cam nha Nguyen, co chin bac goi cac ba vo vua tu cao den thap goi la Cuu giai. Vua nha Nguyen khong phong vo lon la Hoang Hau (tru vua Bao �ai sau nay) vi so nan quoc thich chuyen quyen nhu cac trieu Ly, Tran , tuoc hieu Hoang Hau chi phong sau khi chet.

Cuu giai la:

Nhat giai Phi

Nhi giai Phi

Tam giai Tan

Tu giai Tan

Ngu giai Tiep Du

Luc giai Tiep Du

Thap giai Quy Nhan

Bat giai M? Nhan

Cuu giai Tai Nhan

va cuoi cung la Tai Nhan vi nhap giai ( nghia la chua vo ngach ma chuan bi thoi, nhu chuc Chuan Uy cua quan doi) Trong the pha Nguyen Phuc toc, toi thay mot ba Cung Nga co le la cung nu chua vo ngach Cuu giai!

Chinh vi he thong phi tan m? nu da la cho nhung ong ngu y phai tim nhung thang thuoc bo than cho vua chua va nhung toa thuoc du?ng thai cho cac vo vua khi mang bau, nhu the lam gi khong dong con. Thuc an ngu thien duong nhien gom nhung thu bo beo ma ba tinh cung tien .Vua Minh Mang chi song den 50 tuoi vi nghe dau chet vi te ngua, the ma da co 142 con, neu vua tho them 20 nam nua, con cai truc he con dong den dau. He cua Minh Mang la he nhi chanh ( he nhut chanh la he hoang tu Canh), la he dong nhat gom 56 phong va phai nam duoc 1800 nguoi.

Theo toi nhung cai ten Nhat da Ngu giao hay Luc giao cua Minh Mang thang la nhung cai ten doi sau bia ra cho than ky, chu moi khi mot cung phi nao duoc vua voi toi long sang thi ten tuoi va ngay thang ay deu duoc ghi chep can than de sau nay con chan doan thai ky va xac nhan phu he. Nhung chuyen ve:

Cai dem hom ay dem gi.

Bong duong trung bong tra mi chap chung

la chuyen tham cung bi su, ai ma ro � ngu giao� hay � luc giao�. Trong dong van kho chua trong Tang tho lau , gia thu con luu lai nhung y an hay phuong duoc cua cac ngu y dang len vua, dau la tai lieu xac nhan rang vao mot dem nao do co 5 ba phi trong bung tiep nhan � long chung� qua lan an ai voi vua va ten nhung hoang nam hay hoang nu do la ai?

Dua vao kien thuc y hoc, cau chuyen �luc giao sanh ngu tu � co le la ngoa ngon hay phong dai. Chi o trong than thoai Hy lap, moi co than Hercule trong mot dem gan ... 50 co gai da lam thu thai 49 co. Dau sao, xet ve so con cua vua Minh Mang thi hau the phai cong nhan ong thuoc vao loai co kha nang tinh duc tuyet luan. Tinh theo moi lan giao cau chi ban tinh khi ra khoang 2 phan khoi ru?i den 3 la cung sau nhieu ngay kieng giao cau, ma muon lam thu thai, moi phan khoi tinh khoi phai chua 100 trieu tinh trung va so tinh trung quai di phai duoi 20 %. Khoi luong va su dam dac cua tinh khi thuong giam xuong mau chong sau nhieu lan giao cau lien tuc. Nhu vay trong mot dem 5 lan 6 luot tinh giao thuong khong phai sinh con ma sinh ra .... ban sung nuoc hay ban khoi! Theo su sach, hang dem, vua thuc khuya de coi chuong so tu cac phien tran gui ve den canh ba ( 11 gio khuya) moi di ngu. Hoat dong chan goi ve dem hang nhu the ma ban ngay van thiet trieu, cu?i ngua khong biet met chung to Minh Mang la mot nguoi co mot �the chat tien thien � bam sinh cuong trang. Nhung toa thuoc ma vua dung chi la tro luc cho duong sinh ly chu khong phai la chu tri quyet dinh. Xem truong hop vua Tu �uc (1847- 1883) the chat tien thien bat tuc va luc moi lon bi dau mua, du la vua co nhieu vo va duoc cac ngu y chua tri van khong co con.

Nhin vao thanh phan nhung mon thuoc trong hai toa Minh Mang thang noi tren, toi thay toan la nhung vi bo duoc ma tiem thuoc bac nao cung co va hieu luc cua chung theo y ly duoc coi la tu am bo duong, tang cuong tinh khi, nang d? the trang chu khong phai la nhung thuc khich hung nhat thoi lam cuong cu ngoc hanh hay nhung vat lieu che tung nhung tang phu hay bo phan cua nhung thu vat noi tieng manh ve sinh ly. Thanh ra Minh Mang thang la mot loai bo duoc chong met moi tong quat, chu khong giong nhu nhung vien thuoc hung duc ( aphrodisiac) nhu vien Okasa dao nao cua Phap chua Testosterone va Yohimbine, Cantharidine hay nhung vien Viagra hien nay chi co tac dung cuc bo lam cuong cu ngoc hanh.

Nhieu y si cho rang su met moi thuong la nguyen nhan lam giam hung thu khi an ai. Vua Minh Mang von la mot nguoi co thuc luc tinh duc quan chung do bam sinh nen van de dung thuoc bo la mot su tro luc. Neu pham nhan tuc tu von lieng chang bao nhieu khong biet tu luong suc minh, moi goi chon chan ma cu dung thuoc khich hung de tiep tuc treo thi qua la tai hai!

Nhan dinh ve cong hieu cua Minh Mang thang.

Van de nay can mot su khao sat va phan tich tham cuu dua tren nhung du kien khoa hoc ma hien nay chua co. Toi nghi rang mot y kien co tham quyen nhat la y kien cua bac si Nhat Akira Ishihara. Ong da cong tac voi Howard S. Levy la dong tac gia cuon The Tao of Sex. Cuon sach nay rat hay vi dua vao nhieu tai lieu hiem qui ve tinh duc hoc cung nhu y duoc cua Trung Hoa va Nhat ban. Y duoc A �ong theo nguyen ly Am Duong Ngu hanh va duoc che bien tu nhung nguyen lieu tu thien nhien ma hien nay chua co mot su phan chat thi nghiem qui mo. Duoc lieu Trung Y qua hon 5 ngan nam lich su tung chung to cong hieu tren nhieu phuong dien. Vi du nhu Nhung gat huou non chua nhieu kich thich to , dung trich tinh de thi nghiem tren chuot thi thay chuot tang cuong ve sinh ly ro rang. Nhuc thung dung la mot loai nam chua nhieu Manganese thuong co trong nhieu thuoc khich duc. Thanh ra khong phai y duoc A dong khong co hieu nghiem, nhung hieu nghiem nay con rat an ao hau nhu co tinh chat huyen thoai, phai theo kinh nghiem lau doi (empirical) cua co nhan ma dung lau ngay moi thay. Mot yeu to dang ke la the tang cua tung benh nhan da dap ung ra sao voi su tri lieu nen thuoc dung cho nguoi nay thi tot ma dung cho ke khac thi khong. Van de tam ly cua nguoi dung thuoc( linh tai nga, bat linh tai nga) cung la mot yeu to quyet dinh.

Toi tu xet, khong hoc gi ve �ong Y ma chi la con mot sach, ghi chep luom lat de viet lach, nen kinh mong su chi giao cua cac bac cao minh. Toi con nho truoc 1975 co doc quyen Van thi Phu Nhan khoa do ong Nguyen van Ty chu nha thuoc Hoi Xuan duong Nguyen thien Thuat, Ban co Sai gon. Trong sach co mot doan ban ve cac toa thuoc bo tinh duc va bi quyet sinh qui tu ma toi viet lai theo tri nho:

�an ong muon sanh qui tu phai dat du ba dieu kien tren ba tieu chuan goi la Tam chi ( Can chi, Tam chi, Than chi).

Can tuc la gan. Can chu ve moc can tuc la gan. Gan khoe ( Can chi) thi gan moi du suc cuong cu ma hanh su;

Tam tuc la tim, chu ve huyet hoa hay nang luong. Tim tot ( Tam chi) thi tri nao quan binh, nang luc phuong cuong, suc luc be dai, tinh trung moi du suc boi nguoc giong tu cung de thu thai:

Than tuc la co quan tinh duc gom dich hoan va cac hach noi tiet nang thuong than, chu ve thuy, tuc la tinh khi. Than khoe ( Than chi) thi tinh khi dac, chua nhieu tinh trung nen de thu thai.

Suy dien nhu tren, ta thay su tinh giao ly tuong la mot do cuong duong vat day du, mot tri oc quan binh, mot nguon san xuat tinh khi doi dao ve pham va luong. Nhu the, mot nguoi than yeu, tinh khi loang, co the bac nhuoc, gan thit beo nheo ma dung thuoc khich hung chang khac nao quat roi thuc con ngua com rom tien buoc tren con duong xa gap ghenh.

Mot toa thuoc bo duong hoan toan khong phai la mot toa thuoc chi bo than khich duc ma theo bien chung cua �ong Y phai la nham vao chu dich bo du?ng toan than, bang cach boi bo ba noi tang Can, Tam, Than. Toi nghi day la mot minh chung ve quan niem khac nhau giua Tay Y va �ong Y:

*Tay Y chu truong danh thang va mau vao ngon nen huu hieu vao nhung truong hop cap tinh;

*con �ong Y danh ben va lau vao goc benh ly, nen thich hop cho cac chung kinh nien man tinh.

Nhin chung, dung ruou thuoc la mot tap quan, mot dac thu van hoa cua dan Viet ta da chiu anh huong cua Trung Hoa qua nhieu the he. Tuy nhien, song trong thoi hien dai, nguoi ta phai co mot thai do suy luan than trong tren thuc te khi phai dung thuoc, ngay ca khi dung thuoc bo khong phai thuoc bo nao cung tot ca nhu � one size fits all� nhu cai ten khoa truong � ngu giao�, � luc giao�... Mot vi thuoc nao cung vay, ben canh cong nang tri lieu, con co the co nhieu �pho tac dung�. Ruou lam khi huyet luu thong (Tuu nang dan huyet) nhung doi voi nhung nguoi co chung huyet ap cao va chung thong phong ( gout) thi khong nen dung. Tom lai, ruou thuoc van la ruou bo nhung nen dung than trong.