SẢN PHỤ KHOA -  NGÔI   NGƯỢC

Ngôi ngược hay ngôi mông là một ngôi dọc; đầu ở trên, mông hay chân ở dưới.

I. ĐỊNH NGHĨA: Ngôi ngược hay ngôi mông là một ngôi dọc; đầu ở trên,

mông   hay chân ở  ưới.

II. PHÂN LOẠI : Có 2 loại ngôi ngược

Ngôi ngược hoàn toàn (mông và 2 chi  ưới gập lại).

Ngôi ngược không hoàn toàn gồm :

- Ngôi ngược không hoàn toàn kiểu mông (mông và 2 chân vắt

ngược  lên đầu).

- Ngôi ngược không hoàn toàn kiểu chân (2 chân duỗi thẳng)

- Ngôi ngược không hoàn toàn  kiểu đầu gối (thai quz gối trong

tử  cung).

III. NGUYÊN NHÂN

- Hai yếu tố hình thành ngôi ngược :

+ Sinh non (thai chưa kịp bình chỉnh thành ngôi thuận)

+ Các yếu tố cản trở bình chỉnh của thai.

- Các nguyên nhân :

+ Phía mẹ: Tử cung kém phát triển, tử cung đôi, tử cung hai sừng, tử cung

có vách ngăn, u xơ tử cung,  khối u tiền đạo, con rạ sinh nhiều lần.

+ Phía thai nhi: Đa thai, thai  ị dạng (đặc biệt gặp trong não úng thủy)

+ Phía phần phô của thai: thiểu ối, đa ối, nhau tiền đạo... 

IV. THẾ VÀ KIỂU THẾ

- Điểm mốc: đỉnh xương cùng.

- Lưng bên nào thì thế bên đó.

- Đường kính lọt : đường kính lưỡng ụ đùi = 9,5 cm.

- 4 kiểu thế lọt : - Cùng chậu trái trước

- Cùng chận trái sau

- Cùng chậu phải trước

- Cùng chậu phải sau

- 2 kiểu số :  - Cùng chậu trái ngang

- Cùng chậu phải ngang

V. CHẨN ĐOÁN

- Hỏi: sản phô  cảm giác tức một bên hạ sườn.

- Nhìn: tử cung hình trứng, trục dọc.

- Nghe tim thai: ngang rốn hay cao hơn rốn.

-  Khám  4 thủ thuật (các thủ thuật Léopold).

+ Cực trên (đáy tử cung) là đầu.

+ Cực  ưới (vùng đoạn  ưới) là mông.

- Thăm âm đạo:

+ Nhất là lúc đã chuyển dạ sẽ thấy xương cùng, mông và 2 chân thai nhi  (mông đủ) nếu  ối chưa vỡ.

+ Hoặc có thể sờ được xương cùng, mông, hậu môn và cơ quan sinh  dục,

bàn chân (cần phân biệt với bàn tay : chân ngón ngắn, gót, 2 mắt cá, gót chân là

một góc vuông tạo giữa bàn chân và cẳng chân).

VI. THÁI ĐỘ XỬ TRÍ TRONG NGÔI NGƯỢC

1. Nguyên tắc : Việc xử trí một ngôi ngược không được ph  p để trở thành một

cấp cứu, phải có chỉ định cụ thể trước khi chuyển dạ bắt đầu.

2. Xử trí

2.1. Chuẩn bị đỡ đẻ: tốt nhất ngôi ngược nên đẻ ở trung tâm có khả năng phẫu

thuật.

- Cho sản phô :

+ Hướng dẫn cách đỡ đẻ, cách rặn.

+ Sản phô nằm theo tư thế sản khoa.

- Về nhân viên Y tế:

Phải có đủ người (2 đến 3 người).

Các phương tiện hồi sức sơ sinh, oxytocin,  ịch truyền.

2.2. Kỹ thuật đỡ đẻ ngôi ngược

- Đặt sẵn một đường truyền khi cổ tử cung mở gần hết.

- Nếu có thể nên gây tê thần kinh thẹn.

- Nên để cuộc chuyển dạ xảy ra một cách tự nhiên : chờ đợi - chờ đợi-chờ

- Lưu { tình trạng cổ tử cung phải mở hết, không kéo chân thai nhi. 

- Để sinh tự nhiên :

Phương pháp Vermelin:

Chỉ định : trường hợp con rạ, thai nhỏ, tầng sinh môn giản tốt, để cuộc đẻ

xảy ra một cách tự nhiên, không có bất kz một sự trợ giúp nào, không có một sự

can thiệp thủ thuật nào trên thai nhi.

Phương pháp Xôvíanốp:

+ Mục đích của phương pháp đó là làm cho ngôi lọt và xuống trong tiểu

khung một cánh từ từ, không nhanh quá, lợi dụng ngôi làm cho cổ tử cung,âm

đạo, tầng sinh môn giãn tốt. Muốn thế, người hộ sinh phải giữ cho ngôi không sổ

ra ngoài trong một thời gian nhất định.

+ Đối với ngôi ngược không hoàn toàn kiểu mông,mục đích của phương

pháp là lợi dụng khối ngực và chân của thai nhi khá to để làm cho cổ tử cung, âm

đạo, tầng sinh môn giãn tốt.

+ Đến thì sổ đầu sử dụng thuốc để giúp cơn co mạnh lên, hướng dẫn thai

phô rặn mạnh, kết hợp với ấn đầu thai nhi ở phía trên khớp mu.

+ Cho thai phô nằm theo kiểu nửa nằm nửa ngồi. Hồi sức thai có hệ thống

mặc dù thai không suy bằng glucose và oxy,vì theo Xôvianôp trong ngôi ngược

thai dể suy.

-  Đối với ngôi ngược hoàn toàn: khi ngôi đã thập thò ở âm hộ người hộ sinh

dùng một miếng gạc lớn ấn vào âm hộ mỗi khi có cơn co, thời gian ấn vào âm hộ

để giử mông không sổ sớm có thể từ 15- 25 phút, nhưng phải theo dỏi tim thai,

nếu thai suy phải dừng giử mông để mông sổ. Nếu thai không suy, trong cơn rặn,

mông thai nhi muốn đẩy bật tay người hộ sinh ra ngoài, lúc đó buông tay ra để

mông sổ.

 -  Đối với ngôi ngược không hoàn toàn kiểu mông: khi mông sổ ra ngoài hai

tay người hộ sinh ôm vào đùi thai nhi, ngón cái về phía sau đùi,các ngón khác về

phía xương cùng,huớng thai nhi lên trên, chuyễn dần tay về phía thân thai nhi,giữ

cho chân thai nhi luôn luôn áp vào bụng và ngực giúp giãn nở các phần mềm tốt.

-  Sinh ngôi ngược có can thiệp từng phần :

+ Để sinh tự nhiên đến rốn, chỉ hỗ trợ trong thì sinh vai, tay và đầu hậu.

+ Khi mông đã sổ, nếu thấy dây rốn căng phải kéo nhẹ dây rốn ra để đỡ căng

(không đụng đến bụng và thân thai nhi).

+ Hỗ trợ sinh vai: lúc vai đã lọt và sắp sổ, nhấc nhẹ thân thai nhi về phía

xương vệ người mẹ để vai sau và tay sổ ra ngoài rồi hạ thân thai nhi xuống để vai

trước sổ. Sau khi đã sổ 2 vai và tay, xoay nhẹ thân thai nhi ở vị trí nằm sấp (không

để thai nằm ngữa). Nếu tay thai nhi giơ cao hay vòng sau gáy phải dùng các thủ

thuật hạ tay :

Trường hợp vai sau đã đi qua bờ của tiểu khung trong khi vai trước hãy còn

cao (nằm trên vai sau) phải dùng thủ thuật Lovset ( nắm hai đùi thai nhi với các

ngón tay ở phía trước, ngón cái ở phía sau đùi, quay thân của thai nhi sao cho vai

sau được đưa ra phía trước,thường quay theo chiều kim đồng hồ, trong quá trình

đó cánh tay sẽ bị đẩy xuống phía  ưới đến bờ  ưới cung xương vệ và sổ ra ngoài.

Tránh ôm vào bụng thai nhi gây phản xạ thở của trẻ.

Trường hợp các cánh tay ở sau gáy có thể sửa chữa tình huống này bằng

thủ thuật tương tự, trong đó đứa trẻ được quay đủ 1800 như vậy trong quá trình

quay cánh tay trước được đẩy ra phía trước qua mặt đứa trẻ và cuối cùng xuống

phía  ưới để có thể sổ ra bên  ưới cung vệ. Cùng một quá trình ấy được thực

hiện cho cánh tay kia.

- Hỗ trợ sinh đầu hậu : 

Hai tay người đỡ đẻ ôm vào khung chậu của thai nhi kéo nhẹ thai theo

hướng xuống  ưới và ra sau cùng lúc người phô đẩy trên đáy tử cung để đầu cúi

tốt cho đến khi hạ chẩm số đến bờ  ưới khớp vệ, nâng thai ngược lên về phía

bụng mẹ để đầu thai ngữa dần, cằm, mặt và các phần còn lại của đầu sẽ lần lượt

sổ ra khỏi âm hộ.

Sổ đầu hậu :

+ Thủ thuật Bracht (áp dụng trong những trường hợp con nhỏ, con rạ, tầng

sinh môn mềm giản tốt): mông đã sổ đến rốn cả khối thân thai nhi, 2 chân duỗi

thẳng (người đỡ đẻ cầm 2 chân) giữ cho lưng thai nhi luôn luôn sát vào xương vệ

của mẹ cộng với sức đẩy cơn co tử cung và sức ấn trên xương vệ, phần còn lại của

thai nhi sẽ sổ ra tự nhiên.

+Thủ thuật Mauriceau (áp dụng cho con so, tầng sinh môn chắc) sau khi

vai đã sổ ra ngoài để thai nhi nằm vắt trên mặt trong của cẳng tay người đỡ. Ngón

trỏ và ngón giữa của bàn tay này đè vào hàm  ưới trên lưỡi tới đáy lưỡi của thai

(cẩn thận tránh làm rách hãm lưỡi của thai). Mục đích giúp đầu hậu cúi tốt, dùng

ngón trỏ và ngón giữa của bàn tay còn lại đè lên vai gáy thai nhi tạo một lực kéo

theo phương hướng ra sau và xuống  ưới ; Phải k  o đều tay, liên tục với cơn co

tử cung thật tốt đến khi hạ chẩm sổ ra đến bờ  ưới khớp vệ, lúc đó cho đầu ngữa

dần bằng cách nâng thai lên dần về phía bụng mẹ để sổ mặt và các phần còn lại

của đầu.

+ Ngoài ra còn có thể lấy đầu hậu bằng Forceps

+ Đại thủ thuật k  o thai ngôi ngược : là thủ thuật can thiệp trên toàn bộ

cuộc sinh ngôi mông, phải  gây mê và chuẩn bị như một cuộc mổ.

Lưu {  : ngày nay người ta đã chỉ định mổ lấy thai thay cho chỉ định đại kéo thai. Chỉ định đại kéo thai :

-  Điều trị tiếp sau nội xoay

thai.

- Ngôi mông có dấu hiệu suy thai và đủ điều kiện để sinh đường âm đạo  tức

thì.

- Áp dụng cho ngôi mông thiếu kiểu chân và ngôi mông đủ.

Chỉ định mổ lấy thai ngôi ngược :

- Con so, ngôi ngược ước lượng trọng lượng thai trên 3000 gram

- Con rạ, ngôi ngược ước lượng trọng lượng thai khá to so với lần sinh trước.

- Tiền sử sinh khó ở những lần sinh trước.

- Con so, ngôi ngược, mẹ lớn tuổi.

- Ngôi ngược con quý

- Ngôi ngược sa dây rốn

- Ngôi ngược suy thai trong chuyển dạ

- Ngôi ngược chuyển dạ kéo dài, chuyển dạ khó khăn....