Cau 1: Sinh thai hoc la gi? ung dung sinh thai hoc trong phat trien nong nghiep ben vung, bao ve moi truong.*STH: Sinh thai hoc la mon hoc nghien cuu tat ca moi quan he tuong tac phuc tap ma C. Darwin goi la cac dieu kien song xuat hien trong cuoc dau tranh sinh ton. Tuy nhien luc bay gio, nhieu nha khoa hoc khong dung thuat ngu sinh thai hoc, nhung ho co nhieu dong gop cho kho tang kien thuc sinh thai hoc nhu Leuvenhook va nhung nguoi khac.

Theo Odum( 1971) thi STH la mot mon khoa hoc nghien cuu ve cau truc va chuc nang cua cac he thong sinh hoc va tu nhien.

Theo Fenchen( 1987) thi STH la mot mon khoa hoc nghien cuu ve hoat dong cua cac he thong sinh hoc theo khong gian va thoi gian.

Theo Kumar( 1995) thi STH la mot mon khoa hoc nghien cuu ve su phan bo va bien dong ve mat do QT cua cac loai sinh vat trong tu nhien.

?STH:la khoa hoc ve sinh vat tai noi sinh song cua chung.STH la khoa hoc ve tuong ho giua sinh vat voi moi truong noi chung sinh song.

VD:Cay lua do nhan to:huu sinh va vo sinh tac dong

+Nhan to vo sinh:gom anh sang,nhiet do,PH,cac chat dinh duong......

+Nhan to huu sinh:gom co dai,chau chau,ray nau,bo rua......

STH la mot mon khoa hoc nghien cuu ve cac moi quan he qua lai giua SV voi SV va SV voi moi truong song.

*Ung dung: - Cung nhu cac khoa hoc khac, nhung kien thuc cua sinh thai hoc da va dang dong gop to lon cho nen van minh cua nhan loai tren ca hai khia canh: ly luan va thuc tien.

Cung voi cac linh vuc khac trong sinh hoc, sinh thai hoc giup chung ta ngay cang hieu biet sau sac ve ban chat cua su song trong moi tuong tac voi cac yeu to cua moi truong, ca hien tai va qua khu, trong do bao gom cuoc song va su tien hoa cua con nguoi. Hon nua, sinh thai hoc con tao nen nhung nguyen tac va dinh huong cho hoat dong cua con nguoi doi voi tu nhien de phat trien nen van minh ngay mot cao theo dung nghia hien dai cua no, tuc la khong lam huy hoai den doi song sinh gioi va chat luong cua moi truong.

Trong cuoc song, sinh thai hoc da co nhung thanh tuu to lon duoc con nguoi ung dung vao nhung linh vuc nhu:

- Nang cao nang suat vat nuoi va cay trong tren co so cai tao cac dieu kien song cua chung.

- Han che va tieu diet cac dich hai, bao ve doi song cho vat nuoi, cay trong va doi song cua ca con nguoi.

- Thuan hoa va di giong cac loai sinh vat.

- Khai thac hop ly tai nguyen thien nhien, duy tri da dang sinh hoc va phat trien tai nguyen cho su khai thac ben vung.

- Bao ve va cai tao moi truong song cho con nguoi va cac loai sinh vat song tot hon.

Sinh thai hoc gio day la co so khoa hoc, la phuong thuc cho chien luoc phat trien ben vung cua xa hoi con nguoi dang song tren hanh tinh ky vi nay cua He thai duong.

Cau 2: Tai sao noi sinh vat trong tu nhien luon ton tai duoi dang cac he thong cau truc. Tu do neu ro quan diem he thong trong nghien cuu sinh thai va phat trien nong nghiep.*Noi:"SV trong tu nhien luon ton tai duoi dang cac he thong cau truc":

-He thong la mot to hop cac thanh phan,cac yeu to co anh huong qua lai lan nhau,tac dong lan nhau va luon chuyen dong. Khi 1 yeu to chua thanh phan nay thay doi dan toi su thay doi cua mot yeu to hay thanh phan hay thay doi ca he thong.

-Cau truc: la su phan bo, sap xep cac yeu to va thanh phan theo khong gian va thoi gian trong he thong.

-Moi he thong luon la mot thanh phan he thong lon hon va bao gom nhieu he thong nho hon

+QTSV gom nhieu ca the cung loai sinh song voi nhau

+QXSV la muc he thong cao hon,no gom nhieu QT sinh song voi nhau

+HST la mot he thong bao gom QXSV va moi truong vi sinh

He thong luon gan lien voi tinh cau truc,cau truc quyet dinh chuc nang, hoat dong cua he thong,cau truc bien doi thi chuc nang cua he thong cung thay doi.

*Quan diem he thong trong nghien cuu sinh thai va phat trien nong nghiep: tinh he thong cua su ton tai sinh vat ngoai tu nhien duoc the hien qua 2 khia canh

-The hien trong tung muc do to chuc

- The hien o moi quan he giua muc do to chuc khac nhau theo thu bac tu thap den cao

Su ton tai cua sinh vat o muc do thap luon nam trong su ton tai cua sinh vat o muc do to chuc cao hon.

Nhu vay quan diem he thong trong nghien cuu sinh hoc giup ta nhin nhan su ton tai cua sinh vat ngoai tu nhien 1 cach tong hop, toan dien va moi quan he qua lai voi nhau.Tu do giup con nguoi co nhung giai phap bao ve sinh thai ben vung, bao ve moi truong.

Cau 3: The nao la su bu cac yeu to sinh thai va kieu hinh sinh thai? Y nghia cua cac khai niem nay doi voi viec cai tao moi truong va phat trien nong nghiep?*)Su bu cac yeu to sinh thai va y nghia:

Trong tu nhien , sinh vat va moi truong luon co su tac dong qua lai voi nhau tao thanh mot he thong thong nhat. Luc dau sinh vat phu thuoc hoan toan vao moi truong nhung khi sinh vat song trong moi truong mot thoi gian dai thi no co tac dong lam bien doi moi truong, lam moi truong bien doi phu hop hon voi su phat trien cua sinh vat, lam giam tac dong xau cua mt toi sinh vat, lam tang yeu to co loi cua mt voi sinh vat. Do goi la su bu cac yeu to sinh thai ( no khang dinh vai tro cai tao moi truong cua sinh vat, lam mt tot hon)

Con nguoi su dung sinh vat nhu mot cong cu co hieu qua trong cai tao moi truong, mang lai nhieu loi ich cho con nguoi. VD: duyen hai mien trung co nhieu cat trang, pho bien o DBSCL, thuan loi trong sen va tram...

Nguyen tac: phai phat huy duoc tinh thich ung giua sinh vat va moi truong, khong duoc lay suc manh chu quan cua con nguoi von khong phu hop voi moi truong de cai tao moi truong do.

*) Kieu hinh sinh thai va y nghia:

Loai sinh vat co pham vi chong chiu rong voi su bien ssong cua nhieu yeu to sinh thai nen phan bo rong rai, song va phat trien trong nhieu vung sinh thai khac nhau, trong qua trinh song phat trien va thich nghi lau lai cua vung sinh thai khac nhauthi no hinh thanh dac trung hinh thai mang dac thu tung vung. Do la cac kieu hinh sinh thai.

Trong san xuat nong nghiep can phai san xuat ben vung tao giong tot, con nguoi can phai duy tri va bao ve giong dia phuong.

Cau 4: Hieu the nao ve quy luat luong toi thieu cua Liebig va quy luat tinh chong chiu cua Shelford? tu do neu va phan tich mot so ung dung trong phat trien nong nghiep, bao ve moi truong.*) Quy luat luong toi thieu cua Liebig ( 1840) - moi quan he giua dinh duong khoang va nang suat cay trong:

-Quy luat: chat gioi han nang suat cay trong la chat co ham luong ma cay co the su dung duoc gan voi luong toi thieu can thiet ma cay trong co nhu cau.

-Sau cung voi cong trinh nghien cuu khac, nguoi ta thay quy luat luong toi thieu cua Liebig khong nhung dung voi chat khoang va cay trong ma con dung voi tat ca cac yeu to sinh thai khac va he sinh thai.

-Quy luat luong toi thieu khai quat: bat cu mot yeu to sinh thai nao deu co the tro thanh mot yeu to han che su sinh truong, phat trien cua cay trong khi luong tac dong cua no len co the sinh vat gan voi luong toi thieu can thiet ma sinh vat do yeu cau.

-Ung dung rong rai trong nghien cuu sinh thai va phat trien nong nghiep, tuy nhien ung dung trong SXNN phai tuan theo nguyen tac: ngoai tu nhien cac yeu to sinh thai luon tac dong qua lai voi nhau va cung tac dong len co the sinh vat. Khi xac dinh yeu to han che va giai phap khac phuc yeu to han che thi con nguoi phai dat yeu to han che do trong moi quan he qua lai voi cac yeu to khac, trong dieu kien cu the.

-VD: + trong dieu kien cuong do anh sang cao nhieu loai cay trong hang nam yeu cau luong Zn trong dat cao. Neu luong Zn trong dat thap se tro thanh yeu to han che. Trong dieu kien cuong do anh sang thap, Zn tro thanh yeu to han che.

+ Ket qua dieu tra dat vung trung du mien nui phia Bac VN: feralid vang do la dat pho bien nhat chiem toi 70%, co Fe3+ va Al3+, pH thap ( 4,5 - 5,5), dat chua, ham luong PO3-4 thap vi no da ket hop voi Fe va Al tao ket tua,

Neu trong dau tuong thi phai lam cho pH thap(de tang Rhizohim tao not san va tao PO3-4)

-Ung dung: co so khoa hoc cho che pham tang nang suat ( cho san pham Glucid nhu ngo, khoai; cho san pham protein nhu lac, dau tuong; cho cay an qua...)

*) Quy luat chong chiu cua Shelford ( 1913):

-Phan ung cua SV truoc nhung bien dong cua yeu to sinh thai:

+Phan ung tieu cuc: tinh di cu

+Phan ung tich cuc: phan ung thich nghi trong do co thich nghi hinh thai va thich nghi di truyen. thich nghi di truyen la khi moi truong co su bien doi lon voi thoi gian dai thi SV co su bien doi phu hopvoi moi truong, cung voi thoi gian thi su bien doi do cang lau dai va thich nghi o the di truyen cho the he sau. Do la su thcih nghi tich nghi tich cuc, lau dai va ben vung.

-Quy luat chong chiu: su co mat hay su phat trien phon thinh cua SV nao do o noi nao do phu thuoc vao tat ca yeu to sinh thai ton tai trong moi quan he qua lai lan nhau o noi do va su vang mat hay su su phat trien khong phon thinh cua SV nam do o noi nao dodo su thieu hay thua mot yeu to sinh thai nao do o muc do gan voi muc sinh vat co kha nang chiu dung duoc thi yeu to sinh thai do se han che su phat trien cua SV.

- 4 bo de:

+ Phan ung cua cac loai sinh vat truoc su bien dong cua yeu to sinh thai nao day khac nhau la khac nhau. Co loai phan ung khong chat che voi su bien dong cua yeu to sinh thai, tuc la pham vi chong chiu voi su bien dong rong( rong + yeu to sinh thai); co loai phan ung chat voi su bien dong cua yeu to sinh thai, tuuc la pham vi chong chiu hep( hep + yeu to sinh thai).

+ Trong mot loai SV thi no phan ung voi bien dong cua moi truong khac nhau la khong giong nhau. Co the co pham vi chong chiu rong voi su vien doi cua teu to sinh thai nay nhung co pham vi chong chiu hep voi yeu to sinh thai khac. Doi voi yeu to sinh thai nao ma SV co su chong chiu hep nhat voi su bien doi cua yeu to sinh thai do thi goi do la yeu to han che doi voi su sinh truong va phat trien cua sinh vat.

+ Khi SV bi yeu to sinh thai nao do han che thfi pham vi chong chiu cua no doi voi su bien dong cua no doi voi he sinh thai khac se bi thu hep.

+ Trong suot thoi gian song cua sinh vat thi thuoi ky sinh sna la thoi ky sinh vat man cam nhat voi su bien doi cua yeu to sinh thai, vi thuoi ky sinh san la thoi ky SV co hoat dong sinh ly, sinh hoa, trao doi chat trong co the dien ra manh nhu quang hop, ho hap...Nhung hoat dong nay lien quan den hoat dong cua cac men rat nhay cam voi su bien dong cua moi truong, cua cac yeu to sinh thai.

Trong san xua con nguoi phai sap xep bo tri gieo trong va chan nuoi de thu xep duoc thoi ky sinh san cua SV vao dung luc co moi truong song thuan loi.

-Ung dung: nghien cuu kha nang sinh truong cua SV; gia tri toi uu cua nhan to vat ly trong phong thi nghiem thuong khac voi trong dieu kien tu nhien, vi vay khi ap dung tu phong thi nghiem ra thuc te ta can phai can trong

Cau 5: Hay neu cac yeu to anh huong den su bien dong mat do quan the; tu do neu len nhung ung dung trong san xuat nong nghiep, bao ve moi truong.

*) Cac yeu to anh huong den su bien dong cua mat do quan the:

Mat do quan the la mot chi tieu luon bien dong theo thoi gian. Tuy nhien su bien dong do khong phai la vo han ma su bien dong luon nam trong pham vi bien dong nhat dinh.

Cac yeu to anh huong den nguong tren su bien dong:

- Yeu to SV- suc mamg moi truong-nguon thuc an la yeu to quan trong quyet dinh suc mang moi truong, thuuc an gom co so luong va su phu hop.

Suc mang moi truong cua SV la kha nang cung cap du nguon song cua moi truong cho mot so luong toi da ca the trong quan the ma SV co kha nang cung cap du thuc an. Do la chi tieu dinh luong duoc va luon bien dong theo thoi gian. Nhu vay trong tu nhien, su bien dong suc mang moi truong se la yeu to quyet dinh lon nhat den su bien dong quan the.

- Yeu to SV-moi quan he dinh duong giua cac loai

- Bien dong khi hau va thoi tiet theo 2 huong:

+ Chu ky mua: 4 mua xuan- ha- thu- dong, cang len vi tuyen cao, cang xa xich dao thi chu ky mua cang ro ret, cang gan xich dao thi duoc thay the bang chu ky 2 mua - kho va mua.

+ Chu ky ngay dem: su bien doi cua nhiet do, anh sang theo ngay va dem la yeu to quyet dinh den su bien doi thoi tiet theo ngay va dem cua vung. SV phan ung theo ngay va dem khac nhau, hinh thanh trong suot qua trinh song, dua vao phan ung ngay va dem chia ra lam 3 nhom SV chu yeu- nhom hoat dong ban ngay,nhom hoat dong ban dem va nhom hoat dong vao luc co bien dong nhiet do va anh sang lon nhat.

Bien dong khong theo chu ky tuc la su bien doi mat do quan the khong theo chu ky, con nguoi khong du bao duoc hau qua nghiem trong cua no trong cuoc song.

Trong nhung thap ky gan day (nam 80 cua the ky truoc), nhung hoat dong cua con nguoi trong CN, NN, khai thac tai nguyen... tang len nhanh lam bien doi moi truong ro ret, trong do khi hau va thoi tiet biens doi nhieu vung tren the gioi. Hie thuong khi hau thoi tiet bien doi khong theo chu ky, quy luat xay ra thuong xuyen va o nhieu noi hon tren trai dat lam nhieu loai sinh vat ( kich thuoc nho, thoi gian song ngan, VSV, con trung co su bien doi khong theoc chu ky), khong theo quy luat lam SXNN, doi song cua con nguoi gap nhieu kho khan.

Cac yeu to anh huong den nguong duoi: Nguoi ta thay rang rat kho xac dinh duoc cac yeu to anh huong den nguong duoi cua su bien doi quan the. Trong mot he sinh thai on dinh thi khong che sinh hoc dan toi can bang sinh thai la co che chinh dan toi su bien doi quan the o muc thap nhat.

Tom lai cac yeu to quyet dinh toi su bien doi quan the co the chia 2 nhom:

-Nhom phu thuoc vao mat do: yeu to sinh vat la yeu to quyet dinh toi mat do quan the sinh vat vung nhiet doi vi vung nhiet doi da dang ve loai( tren 70%) nen quan he dinh duong rat phuc tap, khong che sinh hoc chat, va sinh vat vung nhiet doi co thoi gian sinh truong va phat trien trong nam keo dai hon so voi sinh vat vung on doi, do do no tao moi quan he canh tranh trong loai gay gat.

-Nhom khong phu thuoc mat do: yeu to khi hau, thoi tiet la nhom quyet dinh su bien doi mat do quan the vung on doi vi vung on doi khong da dang ve loai, quan he dinh duong giua cac loai khong phuc tap va sinh vat vung on doi co thoi gian sinh truong va phat trien trong thoi gian ngan hon sinh vat vung nhiet doi trong nam, do do no tao moi quan he canh tranh trong loai khong gay gat.

*) Ung dung trong SXNN va bao ve moi truong:

- Luan canh theo thoi gian

- Luan canh theo khong gian

- Luan canh giong theo thoi gian va khong gian

- Ky thuat trong trot: bon phan, tuoi nuoc

- Kiem ke tong so: PP nay duoc ap dung voi cac loai sinh vat lon, hoac doi voi cac sinh vat de nhan biet, hoac doi voi cac sinh vat song thanh tap doan.

- PP lay mau theo dien tich: PP nay gom viec thong ke va can dong cac sinh vat trong mot so khu vuc tuong ung hoac trong cac mat cat co kich thuoc thich hop de xac dinh mat do trong dien tich nghien cuu.

- PP dang dau va bat lai: ap dung doi voi cac dong vat hieu dong hoac con trung. Nguoi ta bat, danh dau va tha ra mot phan nhat dinh cua quan the va sau do xac dinh ty le cac ca the danh dau bi bat lai, tren co so do danh gia so luong cua toan bo quan the.

Cau 6:Hieu the nao ve cau truc quan the? Ung dung trong viec dieu khien cau truc quan the ruong cay trong cho nang suat cao.*) Cau truc quan the: Cac quan the sinh vat khong dong nhat ve cac thanh phan va su phan bo cua cac ca the trong khong gian. Dac tinh cau truc cua quan the duoc the hien tren nhieu khia canh khac nhau nhu kich thuoc va mat do, cau truc tuoi, cau truc gioi tinh va sinh san...

1. Kich thuoc va mat do cua quan the

1.1. Kich thuoc

Kich thuoc cua quan the la so luong (so ca the) hay khoi luong (g, kg, ta ...) hay nang luong (kcal hay calo) tuyet doi cua quan the, phu hop voi nguon song va khong gian ma quan the chiem cu. Nhung quan the phan bo trong khong gian rong, nguon song doi dao co so luong dong hon so voi nhung quan the co vung phan bo hep va nguon song bi han che.

Trong dieu kien nguon song bi gioi han, nhung loai co kich thuoc ca the nho thuong ton tai trong quan the dong, nhung sinh khoi (khoi luong sinh vat hay sinh vat luong) lai thap, vi du: vi khuan, cac vi tao..., nguoc lai nhung loai co kich thuoc ca the lon hon lai co kich thuoc quan the nho nhung sinh khoi lai cao, vi du nhu than mem, ca, chim, cac loai cay go.... Moi quan he thuan nghich giua so luong quan the va kich thuoc cua cac ca the duoc kiem soat chu yeu boi nguon nuoi duong cua moi truong va dac tinh thich nghi cua tung loai, dac biet la kha nang tai san xuat cua no.

Trong mot loai, so luong ca the cua quan the cang dong thi truong di truyen cang lon, tri sinh thai doi voi cac yeu to moi truong cang duoc mo rong. Do vay, trong dieu kien moi truong cang bien dong manh thi o nhung quan the lon, kha nang song sot cua cac ca the cao hon va quan the de dang vuot duoc nhung thu thach, duy tri duoc su ton tai cua minh so voi nhung quan the co kich thuoc nho.

O vung vi do thap, dieu kien moi truong kha on dinh, quan the thuong co kich thuoc nho hon so voi vung on doi noi dieu kien moi truong bien dong manh. Cung nho so luong it, nhieu quan the sinh vat bien cua vung vi do thap de dang xam nhap vao cac thuy vuc noi dia, tham gia vao viec hinh thanh cac khu he dong, thuc vat nuoc ngot..

Kich thuoc cua quan the trong mot khong gian va mot thoi gian nao do duoc dien ta theo cong thuc tong quat sau:

Nt = N0 + B - D + I - E

Trong do: Nt : So luong ca the cua quan the o thoi diem t

N0 : So luong ca the cua quan the ban dau, t = 0

B: So ca the do quan the sinh ra trong khoang thoi gian tu t0 den t

D: So ca the cua quan the bi chet trong khoang thoi gian tu t0 den t

I: So ca the nhap cu vao quan the trong khoang thoi gian tu t0 den t

E: So ca the di cu khoi quan the trong khoang thoi gian tu t0 den t.

Trong cong thuc tren, ban than moi mot so hang cung mang nhung thuoc tinh rieng, dac trung cho loai va bien doi mot cach thich nghi voi su bien dong cua cac yeu to moi truong.

O mot so quan the sinh vat co dinh nhu thuc vat bac cao, trong qua trinh khao sat kich thuoc quan the nguoi ta thuong bo qua hai thong so nhap cu va di cu.

1.2. Mat do cua quan the

Mat do cua quan the la so luong ca the hay sinh khoi, nang luong cua quan the tinh tren mot don vi dien tich hay the tich ma quan the do sinh song.

Vi du, mat do cua mot loai sau hai lua duoc du bao la 8 con/m2, mat do dan so o Tay Nguyen la 52 nguoi/km2, mat do tao Skeletonema costatum la 96.000 te bao/lit. Mat do duoc bieu dien bang so luong ca the chi ra khoang cach trung binh giua cac ca the voi nhau, khoi luong chi ra muc do tap trung cua chat song; con nang luong chi ra dac tinh nhiet dong hoc cua quan the. Nhu vay, tuy theo muc dich nghien cuu ma nguoi ta su dung cac don vi do luong mat do khac nhau.

Mat do quan the co y nghia sinh hoc rat quan trong, nhu mot tin hieu sinh hoc, thong tin cho quan the ve trang thai so luong cua minh nhieu hay it de tu dieu chinh. Khi mat do qua cao, khong gian song tro nen chat hep, muc o nhiem tang; nguon thuc an, nuoc uong suy giam, su canh tranh trong noi bo loai tang. Nhung hien tuong tren dan den giam muc sinh san, nhung muc tu vong tang, va do do kich thuoc quan the tu dieu chinh theo huong thu hep, phu hop voi suc chiu dung cua moi truong. Neu mat do cua quan the lai qua thap se xuat hien mot buc tranh hoan toan nguoc lai.

Nhu vay moi loai, moi quan the cua loai trong nhung dieu kien song cu the cua minh deu co mot mat do xac dinh - mot chi so dong vai tro quan trong trong co che dieu chinh so luong cua quan the.

De xac dinh mat do cua quan the, nguoi ta xay dung nen nhieu phuong phap, phu hop voi nhung doi tuong nghien cuu khac nhau.

- Doi voi vi sinh vat, phuong phap xac dinh mat do la dem khuan lac trong moi truong nuoi cay tu mot the tich xac dinh cua dung dich chua chung.- Doi voi thuc vat noi va dong vat noi (phytoplankton va zooplankton), mat do duoc xac dinh bang cach dem cac ca the cua mot the tich nuoc xac dinh trong nhung phong dem dac biet tren kinh lup, kinh hien vi...

- Doi voi thuc vat, dong vat day (loai it di dong) mat do duoc xac dinh trong cac o tieu chuan. Nhung o tieu chuan nay duoc phan bo tren nhung diem va tuyen (hoac lat cat) chia khoa trong vung nghien cuu.

2. Cau truc khong gian cua quan the

2.1. Cac dang phan bo cua ca the

Cau truc khong gian cua quan the duoc hieu la su chiem cu khong gian cua cac ca the. Cac ca the cua quan the phan bo trong khong gian theo 3 cach: phan bo deu, phan bo theo nhom (hay diem) va phan bo ngau nhien.

Phan bo deu: Gap o nhung noi moi truong dong nhat (nguon song phan bo dong deu trong vung phan bo) va su canh tranh ve khong gian giua cac ca the rat manh hoac tinh lanh tho cua cac ca the rat cao.

Phan bo ngau nhien: Gap trong truong hop khi moi truong dong nhat, hoac cac ca the khong co tinh lanh tho cao, cung khong co xu huong hop lai voi nhau thanh nhom.

Phan bo theo nhom rat thuong gap trong thien nhien khi moi truong khong dong nhat va cac ca the co khuynh huong tu tap lai voi nhau thanh nhom hay thanh nhung diem tap trung. Day la hinh thuc phan bo pho bien trong tu nhien.

2.2. Su tu hop

Trong cau truc noi tai cua hau het cac quan the o nhung thoi gian khac nhau thuong xuat hien nhung nhom ca the co kich thuoc khac nhau, tao nen su tu hop cua cac ca the. Dieu nay co lien quan den nhung nguyen nhan sau:

+ Do su khac nhau ve dieu kien moi truong cuc bo cua noi song.

+ Do anh huong cua su bien doi dieu kien thoi tiet theo ngay dem hay theo mua.

+ Lien quan den qua trinh sinh san cua loai .

+ Do tap tinh xa hoi o cac dong vat bac cao

Su tu hop co the gia tang tinh canh tranh giua cac ca the ve chat dinh duong, thuc an hay khong gian song, song nhung hau qua khong thuan loi do lai duoc dieu hoa can bang la nho chinh su quan tu tao dieu kien song sot cho ca nhom noi chung.

2.3. Su cach ly va tinh lanh tho

Nhung yeu to dua den su cach ly hay su ngan cach cua cac ca the, cac cap hay nhung nhom nho cua mot quan the trong khong gian la do:

+ Su canh tranh ve nguon song it oi giua cac ca the

+ Tinh lanh tho, ke ca nhung phan ung tap tinh o dong vat bac cao hay nhung co che cach ly ve mat hoa hoc (chat khang sinh...) o thuc vat, vi sinh vat, dong vat bac thap.

Trong ca 2 truong hop deu dua den su phan bo ngau nhien hay phan bo deu cua cac ca the trong khong gian. Vung hoat dong cua cac ca the, cua mot cap hay mot nhom gia dinh dong vat co xuong song hay khong xuong song bac cao thuong bi gioi han ve khong gian. Khong gian do duoc goi la phan "dat" cua gia dinh hay ca the. Neu phan dat nay duoc bao ve nghiem ngat, khong chong cheo sang phan cua "lang gieng" thi duoc goi la lanh tho.

Tinh lanh tho duoc boc lo ro net o dong vat co xuong song, mot so chan khop (Arthropoda) co tap tinh sinh san phuc tap, xuat hien khi xay to de trung va bao ve con non.

Nguoc voi su tu hop, su cach ly cua cac ca the trong quan the co the lam giam canh tranh ve nguon song thiet yeu hoac dam bao nhung cai can cho nhung chu ky sinh san phuc tap (o chim). Trong thien nhien cach song tu hop va cach ly xuat hien ngay trong cac ca the cua quan the va bien doi phu thuoc vao hoat dong chuc nang cung nhu cac dieu kien khac nhau o tung giai doan cua chu ky song. Vi du, cach ly lanh tho trong khi sinh san, hop dan trong tru dong, trong san moi.

O nhung nhom tuoi khac nhau hay khac nhau ve gioi tinh, cac ca the cung chon cach song khac nhau, chang han nhu con non thich song tu hop, con truong thanh thich song cach ly.

3. Thanh phan tuoi

Quan the bao gom nhieu ca the do vay gom nhieu nhom tuoi, chung co quan he mat thiet voi nhau ve mat sinh hoc, tao nen cau truc tuoi cua quan the. Tuoi la khai niem de chi thoi gian song va da song cua ca the, tuoi duoc tinh theo cac don vi thoi gian khac nhau, tuy thuoc vao doi song ca the dai hay ngan (gio, ngay, tuan, thang nam hoac so lan lot xac).

Ty le giua cac nhom tuoi cua tung the he co y nghia quan trong trong nghien cuu sinh thai hoc va trong thuc te san xuat. Neu xep chong so luong cac nhom tuoi theo cac the he tu non den gia ta co thap tuoi.

Cau truc tuoi cua cac quan the khac nhau cua loai hay cua cac loai khac nhau co the phuc tap hay don gian, lien quan voi tuoi tho trung binh cua quan the hay cua loai cao hay thap.

Su sai khac ve ty le cac nhom tuoi trong quan the, theo Nikolski (1974) khong phai la hien tuong ngau nhien ma mang tinh thich nghi ro ret.Cau truc tuoi cua quan the thay doi theo chu ky (chu ky ngay dem, chu ky tuan trang va chu ky mua...) lien quan voi su hinh thanh nhung the he moi theo chu ky.

Trong dieu kien thuan loi, cau truc tuoi thay doi theo huong nang cao vai tro cua nhom tuoi tre, con trong dieu kien kho khan thi su thay doi theo huong nguoc lai.

Trong dieu kien moi truong khong on dinh, ty le cac nhom tuoi thuong bien doi khac nhau do chung phan ung khac nhau voi cung cuong do tac dong cua cac yeu to moi truong. Khi dieu kien moi truong on dinh, ty le cua cac nhom tuoi cua quan the moi duoc xac lap mot cach on dinh vung chac va mang dac trung cua loai.

Trong nghien cuu sinh thai hoc nguoi ta chia doi song cua ca the thanh 3 giai doan tuoi:

+ giai doan tuoi I: truoc sinh san

+ giai doan tuoi II: dang sinh san

+ giai doan tuoi III: sau sinh san.

Do do trong quan the hinh thanh 3 nhom tuoi tuong ung. Moi nhom co y nghia sinh thai khac nhau, tham gia vao co che dieu chinh so luong cua quan the.

- Nhom truoc sinh san la nhung ca the chua co kha nang sinh san. Su tang truong cua ca the xay ra chu yeu la tang kich thuoc va khoi luong. Co quan sinh duc va san pham sinh duc dang phat trien de dat den trang thai thanh thuc o dang truong thanh. Nhom nay la luc luong bo sung cho nhom sinh san cua quan the.

- Nhom dang sinh san la luc luong tai san xuat cua quan the. Tuy tung loai ma nhom nay sinh san 1 lan hay nhieu lan trong doi. Suc sinh san lon hay nho phu thuoc vao tiem nang sinh hoc cua moi loai va thich nghi voi muc tu vong cao hay thap.

- Nhom sau sinh san gom nhung ca the khong co kha nang sinh san nua va chung co the song den cuoi doi.

Khi xep cac nhom tuoi nay ke tiep len nhau tu nhom tuoi I den nhom tuoi III, cung tuong tu nhu khi xep cac the he ta co thap tuoi, nhung o day cho phep danh gia xu the phat trien so luong cua quan the cung nhu mot so cac y nghia khac.

Trong sinh gioi khong phai tat ca cac loai deu co 3 nhom tuoi, co loai co day du ca 3 nhom tuoi, nhung cung co loai chi co nhom tuoi truoc sinh san va nhom dang sinh san, khong co nhom tuoi sau sinh san..

O thuc vat, mot so loai thong song tren 200 nam, sinh san truoc 10 tuoi, trong khi do phan lon thuc vat hat kin cung voi tuoi tho tren 200 nam, nhung tuoi truoc sinh san keo dai toi thieu 20 nam. Nhin chung, thoi ky truoc sinh san cua thuc vat hat kin so voi doi song co ty le 1:10. Nhung cay co thoi ky truoc sinh san ngan thi tuoi tho cung thap, con loai nao co thoi ky truoc sinh san dai thi thoi ky sinh san va tuoi tho dai (Kormondy, 1996)

Cau truc tuoi va thap tuoi o nguoi cung khong sai khac voi cac thap chuan o tren. O day cung co cac dang thap tuoi dac trung cho dan so o nhung nuoc dang phat trien (thap tre), nuoc phat trien (thap on dinh) va nhung nuoc co dan so "gia" (thap suy thoai).

4. Cau truc gioi tinh

Su phan chia gioi tinh la hinh thuc cao trong sinh san cua sinh gioi. Nho do trong sinh san co su trao doi cheo va ket hop gen giua cac ca the, tao nen the he con cai co suc song cao hon.

Cau truc gioi tinh la co cau quan trong cua quan the, mang dac tinh thich ung dam bao hieu qua sinh san cua quan the trong nhung dieu kien thay doi cua moi truong.

Trong thien nhien, ty le chung giua con duc va con cai la 1:1, song ty le nay bien doi khac nhau o tung loai va khac nhau o cac giai doan khac nhau trong doi song ngay trong mot loai, dong thoi con chiu su chi phoi cua cac yeu to moi truong (tap tinh song).

- Cau truc gioi tinh bac I (giong bac I): la ti le giua so luong ca the duc va cai cua trung da thu tinh. Ti le nay xap xi 1:1 o da so cac loai dong vat.

- Cau truc gioi tinh bac II (giong bac II): la ti le duc/cai o giai doan trung no hoac con non moi sinh. Ti le nay xap xi 1:1 o da so cac loai dong vat.

- Cau truc gioi tinh bac III (giong bac III): la ti le duc/cai o giai doan ca the truong thanh.

Cau truc gioi tinh bac III khac nhau o cac loai khac nhau, dac biet quan trong va co lien quan voi tap tinh sinh duc va tiem nang sinh san o cac loai. o ngong, vit, ga go My (Tinamidae), cun cut (Turnicidae), tho (Salvilagus) co cau truc gioi tinh bac III la 60 duc/40 cai. Nhung loai da the (o nhieu loai nhu ga, vit, huou, nai...) co so luong ca the cai nhieu hon ca the duc gap 2-3 lan, tham chi den 10 lan. Cau truc gioi tinh bac III khong on dinh ma thay doi tuy tap tinh sinh duc va sinh san cua tung loai chang han nhu o than lan, ran doc, bo cap...sau mua sinh duc (giao phoi) so luong ca the duc giam xuong, sau do lai xap xi bang nhau. Dieu nay phu thuoc vao ty le tu vong khong dong deu giua ca the cai va duc. Ngoai ra, ti le duc cai cua quan the con thay doi tuy theo dieu kien moi truong, vi du nhu kien nau rung (Formica rufa) de trung o nhiet do thap hon 200C thi trung no ra hoan toan ca the cai, nhung o nhung noi co nhiet do cao hon 200C thi trung no ra hoan toan ca the duc.O nhieu loai dong vat sinh san luong tinh, nhat la dong vat thuy sinh, co su bien doi luan phien deu dan giua cac pha duc va pha cai thi cau truc gioi tinh phu thuoc vao tuoi cua ca the, vi du loai tom Pandalus borealis tham gia vao dan de trung o pha dau thuong la con duc voi tuoi 2,5 nam, sau do chuyen gioi tinh vao mua sinh san tiep theo. Loai tom Solenocera membranaela co tuoi tho 3 nam, nhung 2 nam cuoi doi hoat dong nhu ca the cai do vay trong quan the so luong con duc o dang truong thanh rat it.

Ty le giua ca the duc va cai trong quan the phu thuoc truoc het vao dac diem di truyen cua loai, ngoai ra con chiu su kiem soat cua dieu kien moi truong nhu nhiet do, do chieu sang va thoi gian chieu sang. Vi du trong dieu kien thi nghiem voi giap xac boi nghieng (Gammarus duebeni) voi thoi gian duoc chieu sang dai 16 gio, so luong ca the duc nhieu gap 3-12 lan ca the cai. Quan the Gammarus salinus khi nuoi o dieu kien nhiet do 50C, so con duc trong quan the nhieu gap 5 lan so con cai, nhung neu o nhiet do 230C thi so ca the cai nhieu gap 13 lan so ca the duc.

Ty le gioi tinh cua quan the con bien doi khac nhau trong nhung giai doan khac nhau cua doi song, nhat la o cac giai doan truoc sinh san, dang sinh san va sau sinh san.

*) Ung dung trong viec dieu khien cau truc quan the ruong cay trong cho nang suat cao:

- Cau truc tuoi: cho ta biet xu the tang cua quan the trong tuong lai.

+ Quan the dang tang truong.

+ Quan the on dinh: Co cac nhom tuoi tuong duong nhau.

+ Quan the dang suy thoai.

+Dung thap tuoi de xac dinh cau truc tuoi.

+ Trong sinh thai, nguoi ta thuong su dung tuoi sinh thai: Tuoi sinh san, tuoi suc sinh san, tuoi sau san.

- Cau truc gioi tinh:

+ Ty le do luon thay doi de dam bao kha nang sinh san, hieu qua sinh san cua chung quan the. Khi mat do tang thi so ca the duc tang va qua trinh SS tang.

+ Trong mot quan the DV, ty le gioi tinh khac nhau o tung lua tuoi va co y nghia rat quan trong voi tap tinh sinh duc cua QT. Tap tinh SD phu thuoc vao ty le gioi tinh cua cac nhom tuoi truong thanh, dam bao kha nang SS lon nhat.

+ Ty le gioi tinh la mot phan ung cua chung quan the voi moi truong de dieu chinh so luong cua quan the.

Cau 8: Hieu the nao ve tang truong quan the va chi so tang truong tiem nang? Ung dung trong viec du bao so luong ca the toi da quan the co the dat duoc sau khoang thoi gian t nao do.Su tang truong cua QT SV: Thuong duoc danh gia thong qua toc do tang truong hay so luong ca the bien dong trong 1 don vi thoi gian.

Toc do tang truong cua QT = So luong ca the bien dong/ khong gian.

Neu QT ban dau co N ca the, sau khoang tg dt thi so luong ca the bien dong la dN a toc do tang truong TB cua QT = dN/dt.

De so sanh toc do tang truong cua QT khac nhau nguoi ta su dung chi tieu khac goi la toc do tang truong dac trung (r).r

r = Toc do tang truong TB cho 1 dau ca the ban dau = dN/dt.N

Gia su trong dk moi truong khong co yeu to han che thi chi so tang truong dac trung ( r) se dat den r max a chi so tang truong tiem nang.

r = dN/dt.N o r.dt = dN/N a = rt = ln

r = (1) N0 : So luong ca the luc dau

Nt : So luong ca the sau tg dt nao do.

Co rat nhieu quan the SV khong phat trien trong dieu kien moi truong khong yeu to han che (phan lon o vung nhiet doi) do do de du bao so luong ca the sau 1 khoang tg t nao do thi neu nhu ta su dung pt: Nt = N0.ert( ) se khong chinh xac vi vay de mo phong qua trinh tang truong cua cac quan the nay thi ta phai bien doi pt tren sao cho phu hop bang cach them 1 he so vao mu cua pt do, trong do k la suc nang mt, N la so luong ca the tai thoi diem cu the nao do

Nt = N0.ert. ( ) Neu N la k thi Nt = N0. Tai thoi diem do toc do tang truong = 0. Vi vay, su canh tranh giua cac ca the voi nhau ve thuc an la cao nhat.

Trong tu nhien dua vao cac kieu tang truong quan the nguoi ta chia lam 2 nhom SV:

. Nhom tang truong theo ham mu (r) : Moi SV vung on doi, mot so loai SV co kich thuoc nho va thoi gian sinh truong ngan

. Nhom tang truong theo ham logic (k) : Hau het cac SV vung nhiet doi.

Chi so tang truong tiem nang: La chi so the hien su tang truong trong dk doi khang cua mt.

Ung dung:

- Bien dong so luong theo mua: Thay doi theo mua cua dk mt

- O SV, co hien tuong bien dong theo chu ky co y nghia vo cung lon. Khi da xac dinh duoc chu ky, chung ta co kha nang du doan kha nang bung no so luong cua 1 loai nao do, vi the co the tim ra bien phap khong che cac loai co hai va tang truong cac loai co loi.

- Dua vao bien dong so luong ta co the dieu chinh SV co trong quan

Cau 9: Phan tich vai tro va chuc nang cua cac thanh phan sinh vat trong quan xa; tu do neu len moi quan he thong nhat giua cac thanh phan sinh vat do voi nhau.

*) Phan tich vai tro, chuc nang cua cac thanh phan sinh vat trong QX:

-QX la tap hop cac QT cung ton tai trong moi quan he qua lai mat thiet voi nhau trong mot pham vi vung, lanh tho nhat dinh de tao nen 1 cau truc dam bao cho su ton tai on dinh va ben vung cua cac QT va QX.

Vung, lanh tho lon nhu: rung,canh dong, ven bien... goi la cac QX co so va no it bi phu thuoc vao cac QX xung quanh no.

Vung, lanh tho nho nhu: vat rung, mot thua ruong, ao, ho...goi la cac QX nho va no phu thuoc nhieu vao cac QX xung quanh no.

Quan he giuu cac loai trong QX anh huong toi cau truc QX va no quiet dinh toi tinh on dinh ve vung cua QX.

-Vai tro va chuc nang cua cac thanh phan SV trong QX:

Mot QX SV hoan chinh ngoai tu nhien bao gio cung co 3 thanh phan SV sau:

+ SV san xuat: la nhung SV co kha nang tu tong hop CHC va NL cho ban than minh ma khong SC tu duong.(can dua vao cac SV khac

Thuc vat ( SV xanh): day la thanh phan SV quan trong nhat trong QX vi no quyet dinh den su ton tai va phat trien cua SV khac.

Tao ( co kha nang quang hop): dong gop it.

VSV co kha nang hoa tong hop: la nhung VSV co kha nang su dung NLHH sinh ra tu cac PUHH ma chung tham gia vao de tong hop nen CHC cho co the tu CVC,loai nay dong gop it.

+ SV tieu thu ( SC di duong): dong vat

Can cu vao kha nang an truc tiep hay gian tiep cua dong vat ma nguoi ta chia DV thanh cac nhom khac nhau

DV an truc tiep thuc an: SV tieu thu bac 1( sau...)

DV an SV tieu thu bac 1: SV tieu thu bac 2(ech, nhai...)

DV an SV tieu thu bac 2: SV tieu thu bac 3(ran...)...

Trong tu nhien,QX cang nhieu loai thi cac SV tieu thu se co the ton tai o bac dinh duong cang cao.

Day la moi quan he dinh duong rat quan trong va phuc tap giuuax cac loai trong QX, no anh huong den cau truc cua QX, no quyet dinh den tinh ton tai on dinh va ben vung mat do cua QX.

+ SV phan huy: la nhung SV phan giai cac CHC tu DV va TV ra cac CVC, CVC do vao co the TV qua qua trinh hap thu dinh duong khoang tu re cay, do la qua trinh khep kin, vat chat duoc quay tron.

Trong mot QX hoan chinh thi phai co du 3 thanh phan SV tren cung ton tai va phat trien,mac du 3 thanh phan do co vai tro va chuc nang khac nhau nhung chung deu thong nhat voi nhau trong hoat dong cua minh thong qua viec thuc hien 2 qua trinh dong thoi cua su song la: dong hoa va tong hop cac CHC, phan giai xac HC thanh VC va khep kin vong quay vat chat. Nhung SV co vai tro quyet dinh nhu vay duoc goi la loai uu the sinh thai.

Mot so chi tieu de danh gia loai uu the sinh thai: so luong ca the, sinh khoi lon, do che phu.

De xac dinh muc do tap hop uu the sinh thai cua loai,nguoi ta dua vao chi so uu the: C = , C > > thi loai cang chiem uu the trong QX,khi nghien cuu ta chi tap trung nghien cuu nhung loai co C > >,( ni la so luong ca the cua loai thu i).

Mat do da dang loai trong QX:

Chi so phong phu loai: d1= hay d2=

Chi so da dang toan phan: H'= 3.322 [lg N- ]

*) Quan he he thong giua cac thanh phan SV trong QX:Moi quan he giua cac loai trong quan xa rat da dang. Mot trong nhung moi quan he do da duoc de cap den mot cach chi tiet la cau truc dinh duong trong cac xich thuc an. Ngoai ra, con hang loat cac moi quan he khac rat tinh te va cung phuc tap. Khi cac quan the tac dong len nhau, du bat ke truong hop nao, co loi hoac bat loi, deu gay anh huong den su phat trien so luong cua chung.- Cac moi tuong tac am: Cac moi tuong tac am co the duoc ke den la su ham sinh, canh tranh, ky sinh -vat chu, vat du - con moi.- Ham sinh: Moi quan he ham sinh da de cap den o chuong 1. Trong moi quan he nay o quan xa co the dan ra nhieu vi du khac nhau. Chang han nhung dai dien cua cac chi tao Microcystis, Anabaena, Nodularia tiet ra chat dau doc gan (Hepatoxin), tao Lyngbya, Anabaena tiet ra chat gay doc cho than kinh (Neurotoxin) doi voi cac loai dong vat. - Su canh tranh va chung song : Su canh tranh giua cac loai thuong xay ra khoc liet hon so voi canh tranh cung loai. Dong nhien, cac loai canh tranh voi nhau do o sinh thai cua chung chong cheo len nhau.Muc do canh tranh manh hay yeu phu thuoc vao su chong cheo nhieu hay it. O sinh thai cua cac loai cang chong khit len nhau, muc do canh tranh cang ac liet, dan den su canh tranh "loai tru" tuc la mot trong hai loai thua cuoc o muc hoac bi tieu diet hoac phai doi di noi khac. Canh tranh giua cac loai xay ra do chung nguon dinh duong, chung noi o. . .Canh tranh duoc xem la mot trong nhung dong luc chu yeu cua qua trinh tien hoa sinh gioi.Su canh tranh co the dan den cac ket qua sau:+ Bien dong so luong: Nhung loai nao co kha nang sinh san cao, nhu cau thuc an thap thuong la loai chiem uu the

+ Su phan bo ve dia ly: Nhung loai co tiem luc nhu nhau se dan den phan bo ve dia ly va noi o cua chung.Moi quan he vat du - con moi, ky sinh - vat chu : Moi quan he giua vat du - con moi tao nen xich thuc an trong thien nhien, qua do vat chat duoc quay vong va nang luong duoc bien doi. Nho vay, quan xa sinh vat va cac he sinh thai moi duoc duy tri va phat trien mot cach vung ben. Moi quan he vat du - con moi la moi quan he rat bao trum. Quan he ky sinh- vat chu la su bien the, mot truong hop dac biet cua moi quan he tren. Trong moi quan he vat du - con moi, ai cung hieu vat du khai thac con moi lam thuc an, con con moi da nuoi song vat du. Moi quan he tuong ho nay, khong chi ton tai lau ben trong thien nhien ma cung la mot trong nhung dong luc quan trong, giup cho ca 2 phia song song tien hoa khong ngung. Trong qua trinh nay, thong qua chon loc tu nhien, vat du cang "tinh khon" hon de khai thac con moi co hieu qua thi con moi cang "sac sao" hon de bao ve minh.- Cac moi tuong tac duong: Cac moi tuong tac duong noi chung deu lam loi cho cac loai, it nhat cho 1 loai trong cuoc song. Chung bao gom cac dang hoi sinh; tien hop tac va cong sinh, trong cach song do cac loai nhan duoc nhung loi ich do loai khac mang lai.-Hoi sinh (Commensalism) : Hoi sinh la moi quan he giua 2 loai, trong do loai song hoi sinh co loi con loai duoc song hoi sinh khong bi anh huong gi. - Tien hop tac (Procooperation) : Tien hop tac la cach song hop tac don gian giua cac loai, chung mang den cho nhau nhung loi ich ve nhieu mat, song cach song nay khong bat buoc. Chang han, nhieu loai chim nho an con trung thich tim den than cac con thu lon (ngua van, lac da, trau...) de tim thuc an la cac sau bo song ngoai ky sinh o thu. Nhieu loai tom, ca nho... tim den song hop tac voi ca lich bien de bat "chi, ran" cho ca, nhieu khi con chui ca vao mieng ca de tim thuc an thua con bam trong ke rang cua chu. Ca lich tuy la ca du nhung khong he an thit nhung "nguoi ban" cua minh. . .

- Ho sinh hay cong sinh (Mutualism hay Symbiose) : Cong sinh hay ho sinh la kieu hop tac bat buoc, roi nhau ra ca 2 deu khong the ton tai duoc. Chang han vi sinh vat song trong co quan tieu hoa cua cac loai nhai lai. Vi sinh vat co kha nang phan huy xenlulose do thu kiem duoc, tao ra duong de cung cap thuc an cho ca 2. Khi quan xa dat duoc trang thai can bang on dinh thi cac moi tuong tac duong va tuong tac am cung tro nen can bang va su chung song hoa binh giua cac loai tang len.

quan xa ? cho vi du minh hoa .Neu va giai thich cac dac trung cua quan xa cao dinh va cac quan xa dang phat trien.

*) Dien the cua quan xa:la qua trinh thay the ke tiep nhau QX nay bang mot QX khac cho den khi co QX on dinh va thuong la chung tiep dien theo huong xac dinh.

Cac QX qua do khac nhau duoc goi la cac giai doan pt hay cac QX chuyen tiep.QX dau tien duoc goi la giai doan phan bo khoi dau hay QX tien phong, con he thong on dinh cuoi cung duoc goi la QX cao dinh( climax)_ la QX cuoi cung co the duy tri trong trang thai can bang doi voi noi o.Trong QX dinh cao, cac SV thich nghi voi nhau va thich nghi voi moi truong xung quanh.

Dua vao diem khoi dau cua qt dien the, nguoi ta chia ra lam hai loai>

-Dien the so cap( dien the nguyen sinh): la su dien the cua QX bat dau tu mot khu vuc ma truoc do khong co mot QX nao ton tai.VD: dien the o vung dat moi boi tu o vung trieu nuoc man tren ban doa Ca Mau: rung ban, mam la QX dau tien, khi do man trong dat da giam den muc nao do thi co cay duoc, cay vet xuat hien.Khi dat da tich boi du luong phu sa va lop tham muc thuc vat do cay mam, duoc tao ra thi dan dan rung tram se xuat hien.

-Dien the thu cap( dien the thu sinh): la dien the cua QX dien ra tren mot khu vuc co mot QX moi bi tieu diet, nghia la tren do da co nhung mam mong SV khac nhau.VD: vung Huu Lung von la mot rung lim dai ngan cach day khoang mot the ky, sau khi rung lim nay bi con nguoi tieu diet thi co se the cho, dan dan cay co nay lai bi cac cay nhu sim mua khong che, cay sau sau da tieu diet nhung cay bui nay va rung dau tien duoc hinh thanh, cay lim sau khi moc len da bien rung thuan lim thanh rung hai tang cay go lon, cay su sau gi di roi chet va de lai rung lim mot tang. Vi da co san mam mong SV nen toc do thu sinh thuong lon hon dien the nguyen sinh va nang suat cua QX trong dien the thu sinh cung thuong cao hon nang suat cua cac QX trong dien the nguyen sinh. Trong tu nhien cung co nhung QX mat dinh cuc_ nhung QX nay chua dat den dinh cao thi da bi tieu diet. Nguoi ta goi do la dien the phan huy.*) QX cao dinh: nang suat CHC = luong CHC Top of Form Bottom of Form

Cau 10: Hieu the nao ve moi quan he dinh duong giua cac loai sinh vat trong quan xa? Cho vi du minh hoa. Tai sao noi su da dang loai lai quyet dinh tinh on dinh cua quan xa? Con nguoi can lam gi de nang cao tinh da dang sinh hoc trong cac he sinh thai nong nghiep?*) Moi quan he dinh duong giua cac loai SV trong QX:

Cac loai khong the ton tai mot cach biet lap ma chung phai song dua vao nhau trong nhieu moi quan he, truoc het la moi quan he dinh duong. Cach sap xep cua cac nhom sinh vat trong quan xa theo chuc nang dinh duong tao nen cau truc dinh duong cua quan xa. Cau truc nay phan anh hoat dong chuc nang cua quan xa, nho no ma vat chat duoc chu chuyen va nang luong duoc bien doi. Cac chuc nang tren cua quan xa the hien trong xich thuc an, luoi thuc an va thap sinh thai.

- Xich thuc an: Xich thuc an duoc tao nen boi moi quan he dinh duong cua cac loai ton tai trong quan xa, trong do loai nay bat mot loai khac lam moi, con ve phia minh lai tro thanh thuc an cho mot so loai khac tiep theo.

Con moi => Vat su dung 1 => Vat su dung 2 => ...

Vi du: co => sau => ech => ran => chim dai bang (Vu Trung Tang, 2004)o xich thuc an, vat chat duoc chuyen tu bac thap den bac cao, cang len bac cao nang luong duoc tich tu trong moi bac cang giam, song chat luong san pham hay su giau nang luong tinh tren don vi san pham cang lon.

Moi mot nhom sinh vat trong xich thuc an co the khac nhau ve bac phan loai nhung cung su dung mot dang thuc an duoc goi la bac dinh duong (tuc la mat xich cua xich thuc an). Chang han tho, bo, ca tram co, giap xac chan cheo... deu an cac loai thuc vat. Song o chung co su phan hoa ve o sinh thai dinh duong nen hien tuong canh tranh ve nguon song giua chung xay ra it.

Chang han, cac loai ca su dung nguon thuc an thuc vat noi nhu tao silic (Bacillariophyta) cung phan hoa co quan loc moi. Nhung loai co que mang day loc duoc nhung loai tao kich thuoc nho, con nhung loai co que mang thua lai bat duoc nhung tao co kich thuoc lon hon. Ngoai ra, chung con "phan chia" thoi gian kiem moi trong mua dinh duong.

Trong cac quan xa hay he sinh thai tu nhien co the gap 3 loai xich thuc an khac nhau: xich thuc an chan nuoi, xich thuc an phe lieu va xich thuc an tham thau.

- Xich thuc an chan nuoi

Xich thuc an nay duoc khoi dau bang thuc vat, tiep den la nhung loai "an co" roi den vat an thit cac cap (1,2,3...)

Thuc vat hay mot so nam, vi khuan tao nen nguon thuc an so cap thong qua qua trinh quang hop hoac hoa tong hop duoc goi la nhung "sinh vat tu duong"(autotrophy). Nhung sinh vat khong co kha nang tu tao nen nguon thuc an cho chinh minh ma phai khai thac tu sinh vat tu duong duoc goi la "sinh vat di duong" (heterotrophy). Xich thuc an co dang sau:

Sinh vat di duong gom tat ca cac loai dong vat va phan lon cac loai sinh vat, tru mot so nho co kha nang quang hop hoac hoa tong hop.

Trong xich thuc an, vi sinh vat song hoai sinh (saprophy), la nhung sinh vat di duong, phan huy xac chet, cac chat bai tiet va chat trao doi khac den giai doan cuoi cung goi la "sinh vat phan huy". Theo quan diem nay thi cac loai dong vat cung la nhung sinh vat phan huy, nhung khac o cho, chung la nhom phan huy tho, chiem vi tri trung gian giua sinh vat san xuat va sinh vat khoang hoa cac chat. Do do, bat ky he sinh thai nao, ngoai cac yeu to moi truong vat ly thi chi can co sinh vat san xuat va sinh vat phan huy thi he do du kha nang thuc hien hoan chinh chuc nang sinh hoc cua minh. Tuy nhien, trong thien nhien, o ranh gioi cuoi cung cua su song van co mat nhung dong vat tieu thu thuc thu.

- Xich thuc an phe lieu (Detritus): Khac voi xich thuc an chan nuoi, xich nay duoc khoi dau bang phe lieu hay mun ba, can van, sau do la bac dinh duong cua nhung loai an can van, roi den cac vat an thit khac:

Dong vat => Dong vat => Dong vat =>...

an phe lieu an thit cap 1 an thit cap 2

- Xich thuc an tham thau: Xich thuc an tham thau co le la xich thuc an rat dac trung cho cac he sinh thai o nuoc voi 2 tinh chat: thu nhat, nuoc la dung moi co the hoa tan tat ca cac muoi vo co va nhung chat huu co phan cuc co khoi luong phan tu thap. Thu 2, cac sinh vat song trong nuoc tuc la song trong mot dung dich cac chat.

Nhu vay, trong thien nhien 3 xich thuc an hoat dong dong thoi, tuy moi truong va hoan canh cu the ma xich thuc an nao tro nen uu the, xich thuc an nao thu yeu. Can chu y rang do su mat nang luong qua lon qua moi bac dinh duong nen xich thuc an khong the keo dai, thuong cac quan xa tren can co 4 - 5 bac va quan xa o nuoc co tu 5 - 6 bac dinh duong.

- Luoi thuc an: To hop cac xich thuc an se hinh thanh nen luoi thuc an, trong do cac loai tham gia vao cac bac dinh duong cua mot so xich thuc an, chung tao nen moi quan he dinh duong rat phuc tap trong cac quan xa hay trong cac he sinh thaiTinh chat phuc tap cua luoi thuc an duoc tao ra do su tham gia cua nhieu loai sinh vat, nhat la nhung loai co pho thuc an rong, tuc la co kha nang tham gia vao nhieu bac dinh duong. Con nguoi co the xem la sinh vat tieu thu cuoi cung cua xich thuc an. Tuy vay, con nguoi co the su dung nhieu loai thuc an, bat dau tu thuc vat den cac nhom sinh vat tieu thu khac nhau.

- Thap sinh thai : Thap sinh thai la ten goi chung cua 3 loai thap voi cach su dung cac don vi do luong khac nhau: thap so luong (tinh theo so luong ca the), thap sinh vat luong (tinh theo don vi khoi luong) va thap nang luong ( tinh theo don vi nang luong).

Su mat can doi cua thap so luong thuong gap trong quan he vat chu - ky sinh, trong do vat chu co kich thuoc lon, con vat ky sinh co kich thuoc nho nhung so luong dong. Doi voi thap sinh vat luong, su sai lech do gay ra do bac co so gom nhung co the co kich thuoc nho hon bac tren, hon nua, bac nay vua moi san sinh ra thi phan lon da bi sinh vat bac tren no su dung ngay lap tuc. Ve mat nang luong thi o ca hai moi quan he tren, thap van giu dang dien hinh.

Nhu vay, xich thuc an, luoi thuc an, thap sinh thai the hien moi quan he dinh duong rat phuc tap giua cac loai, tham chi giua cac ca the trong quan xa, tao nen cau truc chuc nang cua he thong cung rat phuc tap khong kem, dam bao tinh on dinh cua quan xa trong viec su dung nguon song mot cach co hieu qua va thich ung duoc voi dieu kien moi truong thuong xuyen bien dong.

*) Noi: Su da dang loai lai quyet dinh tinh on dinh cua QX vi: su da dang gan lien voi tinh on dinh va ben vung cua QX.

Tinh on dinh cua mot he thong sinh hoc duoc danh gia khi he thong co he so bien dong lon nhat, tuc la khong on dinh.

Tinh ben vung duoc xac dinh boi kha nang phuc hoi nang suat sau tac dong cua yeu to han che:

Moi quan he dinh duong: khi QX co nhieu loai thi moi quan he dinh duong cang tro nen phuc tap, no tao nen khong che sinh hoc chat che va tao su can bang sinh thai trong QX.

Khi QX cang da dang loai thi no cang phat huy nguon luc song dan den khep kin vong tuan hoan vat chat.

Khi da dang loai thi no tao nen tinh mem deo sinh thai cua QX truoc bien dong cua moi truong.

Cau 12: Hieu the nao ve khong che sinh hoc va can bang sinh thai trong quan xa? Neu va phan tich nhung ung dung trong dau tranh sinh hoc, phong tru sau benh tong hop tren dong ruong.*) Khong che sinh hoc va can bang sinh thai trong QX:

Trong QX, cac loai luon co moi quan he qua lai voi nhau, thong qua moi quan he do so luong ca the moi loai luon luon duoc khong che, kiem soat boi so luong ca the loai khac. Mot loai co the khong che so luong mot loai nhung cung co the khong che so luong nhieu loai va nguoc lai nhieu loai cung co the khong che mot loai, su khong che so luong ca the nhu vay duoc goi la khong che sinh hoc trong QX.

Neu QX cang da dang loai thi moi quan he dinh duong cang phuc tap va khong che sinh hoc cang tro nen chat che, trong truong hop do neu co su bung no cua mot loai nao do( do nguon thuc an tang len...) thi su bung no do cung rat kho vuot ra ngoai pham vi kiem soat khong che cua cac loai.Khi do QX ton tai on dinh( rung nguyen sinh nhiet doi)

Neu QX cang it loai( hau het la QX nhan tao) thi khong che sinh hoc khong chat che va dan den su bung no, so luong ca the cua mot loai nao do rat de vuot ra ngoai vung kiem soat cua cac loai khac, no tao nen su bat on dinh cua QX do.

Ket qua cuoi cung la khong che sinh hoc trong QX la dam bao mot trang thai tuong doi can bang ve so luong ca the giua cac loai trong QX. Nguoi ta goi do la trang thai can bang sinh thai.

Can bang sinh thai la can bang dong, trang thai can bang giua cac loai trong trang thai bien dong khong ngung ve so luong ca the.

*) Ung dung:

- Khong che dsinh hoc co y nghia lon trong dau tranh sinh hoc, nham bao ve cay trong va nong san khoi su pha hoai cua con trung va benh ly gay hai.

- Su dung bien phap khong che sinh hoc trong viec dieu tiet ca sinh vat co hai bang cach su dung ac loai khac nhu vat an thit hay vat ky sinh ngay cang duoc su dung rong rai trong dau tranh phong chong cac loai gay hai.

- Bien phap khong che sinh hoc thuong co hieu qua cao o nhung noi co diieeuf kien khi hau on dinh.

Cau 15: Hieu the nao ve cau truc dinh duong va quy luat hinh thap sinh thai trong quan xa.Cau truc ve dinh duong:

Cac loai khong the ton tai mot cach biet lap ma chung phai song dua vao nhau trong nhieu moi quan he, truoc het la moi quan he dinh duong. Cach sap xep cua cac nhom sinh vat trong quan xa theo chuc nang dinh duong tao nen cau truc dinh duong cua quan xa. Cau truc nay phan anh hoat dong chuc nang cua quan xa, nho no ma vat chat duoc chu chuyen va nang luong duoc bien doi. Cac chuc nang tren cua quan xa the hien trong xich thuc an, luoi thuc an va thap sinh thai.

+ Xich thuc an

Xich thuc an duoc tao nen boi moi quan he dinh duong cua cac loai ton tai trong quan xa, trong do loai nay bat mot loai khac lam moi, con ve phia minh lai tro thanh thuc an cho mot so loai khac tiep theo.

Vat su(( Vat su dung 1 ((Con moi ...((dung 2 chim dai bang (Vu Trung Tang,(( ran (( ech (( sau ((Vi du: co 2004)o xich thuc an, vat chat duoc chuyen tu bac thap den bac cao, cang len bac cao nang luong duoc tich tu trong moi bac cang giam, song chat luong san pham hay su giau nang luong tinh tren don vi san pham cang lon.

Moi mot nhom sinh vat trong xich thuc an co the khac nhau ve bac phan loai nhung cung su dung mot dang thuc an duoc goi la bac dinh duong (tuc la mat xich cua xich thuc an). Chang han tho, bo, ca tram co, giap xac chan cheo... deu an cac loai thuc vat. Song o chung co su phan hoa ve o sinh thai dinh duong nen hien tuong canh tranh ve nguon song giua chung xay ra it.

Cau 17: Hieu the nao ve thanh phan va cau truc cua he sinh thai? Phan tich moi quan he giua cac thanh phan cua he sinh thaiMot he sinh thai dien hinh d¬uoc cau truc boi cac thanh phan co ban sau day

- Sinh vat san xuat (Producer - P)

- Sinh vat tieu thu (Consumer - C)

- Sinh vat phan huy (Decomposer - D)- Cac chat vo co (CO2, O2 , H2O, CaCO3...) .- Cac chat huu co (protein, lipid, glucid, vitamin, enzym, hoocmon,...)- Cac yeu to khi hau (nhiet do, anh sang, do am, luong mua...).Thuc chat, 3 thanh phan dau chinh la quan xa sinh vat, con 3 thanh phan sau la moi truong vat ly ma quan xa do ton tai va phat trien.+ Sinh vat san xuat (Producer - P) la nhung sinh vat tu duong (autotrophy), gom cac loai thuc vat co mau xanh va mot so nam, vi khuan co kha nang quang hop hoac hoa tong hop. Chung la thanh phan khong the thieu duoc trong bat ky he sinh thai hoan chinh nao. Nho hoat dong quang hop va hoa tong hop cua chung ma nguon thuc an ban dau duoc tao thanh de nuoi song, truoc tien chinh nhung sinh vat san xuat sau do, nuoi song ca the gioi sinh vat con lai, trong do ke ca con nguoi.+ Sinh vat tieu thu (Consumer - C ) la nhung sinh vat di duong (heterotrophy) bao gom tat ca cac loai dong vat va nhung vi sinh vat khong co kha nang quang hop va hoa tong hop, noi mot cach khac, chung ton tai duoc la dua vao nguon thuc an ban dau do cac sinh vat tu duong tao ra. Khi noi ve nang suat he sinh thai thi dong vat vua la sinh vat tieu thu, vua la sinh vat san xuat: dong vat an co la sinh vat tieu thu khi chung dung cay xanh lam thuc an, nhung chung lai la sinh vat san xuat khi thit; sua cua chung duoc nguoi va dong vat an thit su dung.Tuy theo dac diem tieu thu cua chung, duoc chia ra:- Sinh vat tieu thu bac 1 (C1): bao gom nhung loai dong vat an thuc vat.- Sinh vat tieu thu bac 2 (C 2): Bao gom sinh vat an thit, su dung sinh vat tieu thu bac 1 lam thuc an. - Sinh vat tieu thu bac 3 va bac 4 (C3 va C4) co the la sinh vat an thit, su dung sinh vat tieu thu bac 2 lam thuc an. Cung co the la ky sinh trung song ky sinh tren sinh vat tieu thu bac1 hoac bac 2 hoac dong vat an xac chet.+ Sinh vat phan huy (Decomposer - D) la tat ca cac vi sinh vat di duong, song hoai sinh (saprophy). Trong qua trinh phan huy cac chat, chung tiep nhan nguon luong hoa hoc de ton tai va phat trien, dong thoi giai phong cac chat tu cac hop chat phuc tap ra moi truong duoi dang nhung khoang chat don gian hoac cac nguyen to hoa hoc ban dau tham gia vao chu trinh (nhu CO2, O2,, N2...).Tu ban chat la sinh vat di duong nen cac vi sinh vat tham gia vao thanh phan cau truc cua he sinh thai cung duoc xem la sinh vat tieu thu, con mot so loai dong vat trong he sinh thai cung duoc xem la sinh vat phan huy. Khac voi vi sinh vat, dong vat tham gia vao qua trinh phan huy o giai doan tho, giai doan trung gian, con vi sinh vat phan huy cac chat o giai doan cuoi cung, giai doan khoang hoa. Cho nen, trong dieu kien moi truong xac dinh, mot he co su hien dien sinh vat san xuat, yeu to tham gia vao qua trinh quang hop, va co su hien dien cua sinh vat phan huy thi he thong do la mot he sinh thai. Ngoai cau truc theo thanh phan, he sinh thai con co kieu cau truc theo chuc nang. Theo E.D. Odum (1983), cau truc cua he sinh thai gom cac chuc nang sau:- Qua trinh chuyen hoa nang luong cua he.- Xich thuc an trong he. - Cac chu trinh sinh dia hoa dien ra trong he. - Su phan hoa trong khong gian va theo thoi gian.- Cac qua trinh phat trien va tien hoa cua he.-Cac qua trinh tu dieu chinh. Mot he sinh thai can bang la mot he trong do 4 qua trinh dau tien dat duoc trang thai can bang dong tuong doi voi nhau. Su can bang cua tu nhien, nghia la moi quan he cua quan xa sinh vat voi moi truong vat ly ma quan xa do ton tai duoc xac lap va it thay doi tu nam nay den nam khac, chinh la ket qua can bang cua 4 chuc nang neu tren trong cac he sinh thai lon..Su can bang con la ket qua cua cac qua trinh dieu chinh, duoc dien dat bang ngon ngu phan tich he thong nhu chuoi cac "moi lien he nguoc" trong pham vi cua dong nang luong, trong cac xich thuc an, cac chu trinh sinh dia hoa va tinh da dang cua cau truc. Mot he thong moi trong qua trinh phat trien se dat den trang thai can bang on dinh, phai sau mot thoi gian dai tien hoa thich nghi, trong do

Cau 18: Hieu the nao ve qua trinh trao doi nang luong trong he sinh thai? Y nghia cua no trong san xuat nong nghiep.*) Qua trinh TD nang luong trong he sinh thai:

Truoc het TV hap thu nang luong buc xa mat troi nam o buoc song tu 0, 37- 0, 76mm de tien hanh qua trinh quang hop bien nang luong buc xa thanh nang luong hoa hoc tich luy trong HCHC o cay xanh. Nang luong hoa hoc do duoc truyen cho DV thong qua moi quan he dinh duong, day la phan TD nang luong quan trong nhat trong HST vi no quyet dinh nang suat sinh vat( toc do tich luy nang luong cua sinh vat).

Nang suat so cap( nang suat TV) chia lam 2 phan: nang suat hop to( nang suat QH) va nang suat so cap toan phan bang chi tieu hieu suat QH phan nang suat so cap.

Hieu suat QH= g/m2ngay

P1, P2 la sinh khoi cua maux dieu tra lan 1 va lan 2, don vi la gam chat kho.

T la thoi gian giua 2 lan lay mau, don vi la ngay

He so quy doi sinh khoi ra nang luong: Kcal/m2ngay

*) Y nghia cua no trong SXNN:

Cau 19: Hieu the nao ve cac chu trinh sinh dia hoa hoa hoc trong tu nhien? Cho vi du minh hoa.*) Chu trinh sinh dia hoa cua cac yeu to hoa hoc trong tu nhien:

- Khai niem: Trong tu nhien tat ca cac yeu to hoa hoc deu chuyen dong trong vong tron tu moi truong ben ngoai vao co the sinh vat, tu SV ra moi truong ben ngoai va tao nen cac vong tuan hoan cua cac nguyen to hoa hoc, nguoi ta goi do la chu trinh sinh dia hoa cua cac nguyen to hoa hoc

Dat la kho du tru vat chat de thuc hien chu trinh nay Trong nhung nguyen to da biet, mot so co vai tro rat quan trong nhu O, H, N,C, P, S... tham gia cau tao nen cac hop chat cua su song nhu protein, lipit, gluxit, cac enzym, hoocmon....

Phu thuoc vao nguon du tru, trong thien nhien co 2 dang chu trinh co ban: Chu trinh cac chat khi va chu trinh cac chat lang dong. Dang chu trinh thu 1, nguon du tru ton tai trong khi quyen va trong nuoc, con dang chu trinh 2, nguon du tru nam trong vo Trai Dat hoac trong cac tram tich day.

Chu trinh cac chat khi duoc dac trung boi nguon du tru lon trong khi quyen (cacbon dioxit, oxy, nito, oxit luu huynh, hoi nuoc...) de dang bo sung cho phan trao doi voi cac quan xa; phan vat chat bi that thoat khoi chu trinh do lang dong hoac tam thoi tach khoi chu trinh it hon nen phan quay tro lai chu trinh de tai su dung nhieu hon so voi cac chu trinh lang dong.

Cac chat lang dong co nguon du tru tu trong vo Trai Dat, con phan luu dong cua chung tham gia vao chu trinh duoc tach ra tu nguon du tru thong qua qua trinh phong hoa vat chat hoac do hoat dong cua nen cong nghiep. Do la chu trinh cac chat nhu photpho, luu huynh, silic, sat, mangan... Trong khi van dong va trao doi, vat chat thuong bi that thoat khoi chu trinh nhieu hon so voi chu trinh cac chat khi, chu yeu do lang dong xuong vung bien sau.

- Chu trinh chat khi( CO2, N2...) chu trinh CO2 quyet dinh nhieu nhat den su song tren trai dat. Ban chat cua chat khi de di chuyen, linh dong, neu chu trinh nay bi ho o muc do nhat dinh thi no de duoc dieu hoa va khep kin tro lai. Neu bi ho nhieu va keo dai thi dan den tinh trang o nhiem khi quyen mang tinh toan cau. Cacbon la mot trong nhung nguyen to quan trong tham gia vao cau truc cua co the, chiem den 49% trong luong kho. Cacbon ton tai trong sinh quyen duoi cac dang chat vo co, huu co va trong co the sinh vat

Cacbon tham gia vao chu trinh o dang khi cacbon dioxit (CO2) co trong khi quyen. Trong khi quyen ham luong CO2 rat thap, chi khoang 0,03%, nhung cac dang du tru cacbon rat phong phu va da dang (do la than da, dau mo, khi dot, CaCO3).

- Chu trinh cac chat ran( Ca, P, Mg...): ban chat cua chat ran la rat kho di chuyen, kho linh dong nen chu trinh chat ran bi ho, gay ONMT tram trong hon.

+ Chu trinh P: doi voi chu trinh P noi rieng va chu trinh cac chat ran noi chunh, khau bi ho nhieu nhat la khau khai thac, che bien khoang san, nen ONMT mang tinh cu bo trong pham vi vung khai thac, che bien va su dung khai thac do. Vi vay de han che ONMT con nguoi phai thuc hien bang moi cach khep kin vong quay vat chat trong pham vi vung khai thac... cai tien cong nghe duoc coi la giai phap quan trong nhat.

Trong mot chu trinh chia vat chat thanh 2 phan: phan trao doi dong vai tro quan trong nhat doi voi su song, tham gia truc tiep vao qua trinh trao doi vat chat. Phan giu tru chiem luong lon thuy quyen, tho nhuong quyen, thach quyen va khi quyen; no khong tham gia truc tiep vao qua trinh trao doi vat chat, no duoc coi la kho du tru vat chat giup chu trinh duoc tien hanh. Tuy nhien trong thuc te, viec phan chia chi mang tinh tuong doi vi ngoai tu nhien luon co su chuyen hoa giua 2 phan trong nhung dieu kien nhat dinh.

Tom lai, qua trinh trao doi cat chat trong HST tu nhien: TV thu CO2 tu khi quyen, nuoc va cac chat khoang tu dat. Sauk hi TV va DV chet di thi cac xac huu co duoc VSV phan giai, CO2 se duoc tra lai cho khi quyen, nuoc va chat khoang tra lai cho dat va vong quay vat chat duoc khep kin. Tuy nhien qua trinh trao doi vat chat nhu tren co nhieu net khac nhau giua cac vung sinh thai.

VD: 1) : Dong thuc vat khi chet di (chu yeu la thuc vat) trong dieu kien yem khi, do am moi truong dat cao (hoac ngap nuoc)...co the khong bi phan giai hoan toan thanh CO2 va H2O, ma tro thanh huu co ban phan giai dang mun tho hoac than bun tao nen dam lay than bun. Than da duoc hinh thanh do qua trinh vui lap cua tham thuc vat rung, do vay ma chu trinh C bi ngung lai mot thoi gian, cho den khi nao than da, than bun nay bi dot chay hoan toan (do nhieu tac nhan khac nhau) C moi tro lai chu trinh.

2) Xuong, rang dong vat chim xuong day sau dai duong cung mang di mot luong phot pho dang ke. Song su tao thanh guano (chat thai cua chim bien) hang nghin nam doc bo tay cua Nam My (Chi le, Peru) lai la mo phan photphat cuc lon. Tren dao Hoang Sa, Truong Sa, phan chim tron voi da voi san ho trong dieu kien "dam" mua nhiet doi cung da hinh thanh mo phan lan quan trong nhu the.

Cau 20: Qua trinh trao doi vat chat trong cac he sinh thai tu nhien dien ra nhu the nao? Qua trinh nay dien ra co gi khac giua he sinh thai vung on doi va vung nhiet doi

Khai niem chung ve cac chu trinh sinh-dia-hoa cua cac nguyen to hoa hoc trong tu TN:

Trong tu nhien tat ca cac nguyen to hoa hoc deu van dong theo vong tron tu mt ben ngoai vao mt sinh vat roi sinh vat chet di phan huy mt tao nen cac vong tuan hoan v/c cua cac nguyen to hoa hoc, cac chu trinh sinh dia hoa.

- Dat dc coi la kho du tru v/c

- Cac PU hoa hoc: xay ra trong dat, nc, co the sinh vat, v/c luon bien doi thong qua cac PU hoa hoc

- Can cu vao trang thai ton tai cua cac nguyen to hoa hoc ngoai tu nhien (ran, long, khi) chia lam 2 nhom:

+ Chu trinh cua cac chat khi: CO2, N2... trong do chu trinh CO2 la 1 trong nhung chu trinh quan trong nhat vi ban chat cua chat khi la chat re di dong, linh dong thi no de dc dieu hoa va khep kin tro lai. Tuy nhien neu chu trinh v/c khi ho nhieu va keo dai se dan den tinh trang o nhiem khi hau keo dai:

Chu trinh CO2 trong tu nhien:

CO2. khi quyen

Con nguoi VSV

khai thac phan QH h/hap ho hap

dot chay giai

hoan Cacbon.TV Cacbon.DVtoan

Cacbon. Xac huu co

Mo than, dau khi

Voi chu trinh CO2 hien nay bi ho 2 khau rat quan trong:

+> Khai thac dot chay qua nhieu

+> Tham thuc vat bi thu hep

+ Chu trinh cac chat ran ( Ca, P, Mg.....): ban chat ton tai cua cac chat ran la rat kho di chuyen, kho linh dong vi vay chu trinh cac chat ran bi ho nen xay ra o nhiem mt cao mang tinh cuc bo.

Chu trinh Photpho: ( tu ve )

Doi voi chu trinh P noi rieng va chu trinh cac chat ran noi rieng khau khai thac va che bien su dung cac san pham khoang san lam chu trinh bi ho nen de dan den o nhiem cuc bo trong pham vi khai thac che bien su dung. Vi vay de han che o nhiem mt con nguoi phai bang moi cach khep kin vong quay v/c trong pham vi vung khai thac vung che bien, trong do cai tien cong nghe la khau quan trong nhat.

Trong 1 chu trinh v/c nguoi ta chia ra lam 2 phan:

+ Phan trao doi chiem 1 ty le rat nho so voi tong so nhung lai rat quan trong voi su song vi tham gia truc tiep TDC.

+ Phan du tru chiem luong lon: thuy quyen, thach quyen, khi quyen, tho quyen. Phan du tru dc coi la kho du tru.

Tuy nhien trong thuc te viec phan chia v/c ra 2 phan mang nghia tuong doi. Vi ngoai tu nhien co su trao doi chuyen hoa giua 2 phan voi nhau

Vd : PO43- H, Fe3+, Al 3+ FePO4 (AlPO4)

Trao doi Ca(OH)2, Fe(OH)2, Al(OH)3 du tru

Tom tat qua trinh trao doi v/c trong cac HSTTN:

Tuy nhien QT trao doi v/c tren no co nhung net dac trung khac nhau giua cac vung sinh thai.

- Mot diem chinh cua qua trinh trao doi v/c trong cac HST vung nhiet doi va on doi.

Dac diem HST nhiet doi HST on doi

QT phan giai xac huu co to, do am cao a hd VSV manh, phan giai xac h/c nhanh, lop thao muc mong to, do am thap, hd VSV yeu,phan giai xac h/c cham, lop thao muc day hon

Cap do vong quay v/c Nhanh Rat cham

Phan bo v/c giua tren va duoi dat v/c phan bo chu yeu o phan sinh khoi tren mat dat v/c phan bo chu yeu o phan sinh khoi duoi mat dat

Muc do suy thoai dat neu tham TV bi pha huy Tram trong, kho phuc hoi Suy thoai dat it, de phuc hoi a KL: Doi voi vung nhiet doi, de dam bao tinh ben vung cua he sinh thai thi dieu quan trong nhat la con nguoi phai dam bao tinh ben vung cua tham thuc vat. Cho nen de bao ve, duy tri tinh ben vung lien tuc theo khong gian, thoi gian se quyet dinh den do dinh duong cua dat a doi voi vung dat doc phai PT mo hinh nong lam ket hop tren dat

Cau 21: Tu su hieu biet ve he sinh thai, hay chung to tinh on dinh va ben vung cua cac he sinh thai tu nhien. Tai sao he sinh thai nong nghiep lai kem on dinh va ben vung cua cac he sinh thai nong nghiep, chung ta can phai lam gi?Tu su hieu biet ve HST, hay chung to tinh on dinh va ben vung cua cac HST tu nhien? Tai sao HST nong nghiep lai kem ben vung va on dinh hon so voi HST tu nhien? De cai thien tinh on dinh va ben vung cua cac HST nong nghiep, chung ta can phai lam gi?

*) Tinh on dinh va ben vung cua cac HST tu nhien:

Truoc het, mot he duoc xem la ben vung khi he duy tri duoc trang thai cua no khong doi theo thoi gian, hay tinh ben vung la "suc i" cua no truoc nhung huy hoai, hay su mem deo, tuc la kha nang quay tro lai trang thai ban dau sau khi bi tac dong huy hoai cua ngoai luc, hay cuoi cung la bien do (do lech) bien dong cua he de phan ung lai nhung bien doi cua moi truong ma trong gioi han do he van co the quay tro lai trang thai ban dau.

Dang dac trung cua tinh ben vung doi voi mot he la su bien doi co chu ky on dinh khi nhung yeu to gioi han cua moi truong cung xuat hien mot cach tuan hoan. Nhieu nha sinh thai hoc cho rang, tinh da dang cang tang thi su ben vung cua cac quan the rieng biet cau truc nen quan xa cang giam (do kich thuoc quan the nho lai). Song, de nang cao su ben vung cua he thong thi cau truc dinh duong phai tro nen phuc tap hon. . O noi nao sinh vat tieu thu co pho thuc an rong thi chung co the nhanh chong chuyen sang su dung loai thuc an co do phong phu cao nhat. Do do, sinh vat tieu thu it chiu tac dong doi voi su bien dong so luong cua cac nhom thuc an rieng biet. Trong cac he sinh thai don gian hon, su dinh duong cua sinh vat tieu thu bi gioi han boi mot so loai con moi va nhu vay, su dao dong ve so luong cua con moi thuong gay ra su bien doi manh so luong cua sinh vat tieu thu.

*) HST nong nghiep lai kem on dinh va ben vung hon so voi HST tu nhien:

HST la mot vung cua SXNN.Trong do cac thanh phan sinh vat chu yeu la cay trong va vat nuoi duoc con nguoi dua vao su dung voi muc tieu kinh te cua con nguoi, thanh phan sinh vat mang net tu nhien nhung chiu su dieu khien cua con nguoi.

Do HST nong nghiep kem da dang( mot so it loai cay trong va vat nuoi) a kem on dinh va ben vung ve mat sinh thai a khong che sinh hoc khong chat( sau benh bung phat nhanh) a vong quay vat chat ho, tinh on dinh cua HST truoc bien dong cua moi truong kem.Vong quay vat chat ho vi hang nam con nguoi lay ra mot luong vat chat lon thong qua cac nong san. thong thuong vat chat do khong duoc tra lai cho dat dan toi suy thoai dat. Dat nong nghiep nuoc ta chu yeu la suy thoai ham luong chat huu co trong dat do con nguoi khong hoan tra chat huu co cho dat, lam giam suc SX cua dat

Trong HST nong nghiep, de dap ung nhu cau kinh te cua con nguoi, nguoi ta lam tre hoa cac thanh phan SV de tao vong quay vat chat nhanh hon, de thu nhieu san pham. Vong quay vat chat luon ho nen ta khong quay tron duoc vat chat sau moi vu thu hoach thi muc do suy thoai dat nong nghiep se phu thuoc vao so vong quay vat chat trong nam.

Con HST tu nhien thi rat da dang, vong vat chat khep kin trong pham vi vung va xu huong cua Sv la keo dai tuoi tho.Do do, HST tu nhien ben vung va on dinh hon.

*) De cai thien tinh on dinh va ben vung cua cac HST nong nghiep, chung ta can phai:

Cau 22: cac moi quan he sinh hoc trong he sinh thai dong ruong? Ung dung trong phat trien nong nghiep va bao ve moi truongCac moi quan he sinh hoc trong HST dong ruong :

- Canh tranh : Trong loai va khac loai

- Ky sinh : Vat ly sinh (nam vk), vat chu (cay trong, sau hai)

- An nhau : vat moi (sau hai) vat an thit (ech nhai,bo xit am thit,bo rua an thit)

Ung dung trong phat trien nong nghiep, bao ve moi truong:

- Nuoi va nhan nhanh cac loai sinh vat co loi voi so luong lon va thai ra ngoai dong vao thoi diem nhat dinh de lap lai can bang sinh thai cho cay trong.

- Lai tao va su dung cac giong cay trong chong chiu sau benh

- Nghien cuu va su dung cac che pham vi sinh va cac thuoc tru sau vi sinh mang tinh dac hieu

- Su dung cac hooc mon sinh duc de thu hut quyen ru con trung tr thoi gian sinh san

- Su dung cac thuoc tru sau co nguon goc thuc vat, rat nhieu loai co doc doi voi sau hai ma con ng co the chiet suat no su dung nhu 1 loai thuoc tru sau bao ve moi truong

Cau 23: Hieu the nao ve dau tranh sinh hoc va phong tru sau benh tong hop? Tai sao phai dau tranh sinh hoc va phong tru sau benh tong hop.Dau tranh sinh hoc: dung sv de kiem soat lai sv, de han che thap nhat su bung no loai sau benh nao do la han che sau benh gay ra doi voi cay trong nong nghiep, han che viec su dung hoa chat cho BVTV. Co so: phat huy cao do cac moi quan he sinh hoc tren dong ruong .

* Noi dung chinh cua dau tranh sinh hoc :

- Nuoi va nhan nhanh cac loai sinh vat co loi voi so luong lon va thai ra ngoai dong vao thoi diem nhat dinh de lap lai can bang sinh thai cho cay trong.

- Lai tao va su dung cac giong cay trong chong chiu sau benh

- Nghien cuu va su dung cac che pham vi sinh va cac thuoc tru sau vi sinh mang tinh dac hieu

- Su dung cac hooc mon sinh duc de thu hut quyen ru con trung tr thoi gian sinh san

- Su dung cac thuoc tru sau co nguon goc thuc vat, rat nhieu loai co doc doi voi sau hai ma con ng co the chiet suat no su dung nhu 1 loai thuoc tru sau bao ve moi truong .

Phong tru sau benh tong hop: La mot he thong phong tru bao gom

- Nong hoc : + Luan canh cay trong theo khong gian va thoi gian

+ Luan chuyen gen

+ Thoi vu thich hop: bon phan, trong xen,trong goi ,lam dat tuoi tieu thich hop

- Sinh hoc : nd cua dau tranh sinh hoc

- Hoa hoc : Nguyen tac : neu cac bien phap tren khong du suc khong che su bung no tren dong ruong lam cho mat do sau hai tang nhanh vuot muc kinh te thi luc do ta moi sd hoa chat

Phai dau tranh sinh hoc va phong tru sau benh tong hop vi:

- De phat trien nong nghiep theo huong ben vung va bao ve moi truong

- Nang cao nang suat cay trong han che sau hai

Cau 24: Cac loai tai nguyen thien nhien? Cac nguyen tac chung trong khai thac hop ly cac nguon tai nguyen thien nhien hien nay?KN: TNTN la bao gom tat ca cac nguon nguyen lieu v/c hay NL va thong tin, ton tai tren be mat trai dat va trong khoang khong gian vu tru ma con nguoi co the su dung duoc de phuc vu cho nhu cau song cua con nguoi.

Cac loai TNTN: gom 2 nhom

- TNTN co kha nang tai tao: la nhung nguon TNTN co kha nang tai sinh neu chung ta khai thac va su dung hop ly thi se cho chung ta nguon lao dong mai mai ( sinh vat, dat, nuoc, khi quyen )a la nguon tai nguyen quan trong nhat doi voi con nguoi. Tuy nhien neu con nguoi khai thac vuot qua kha nang tai sinh hoac lam o nhiem no thi nguon tai nguyen nay se nhanh chong bi can kiet va tro thanh tai nguyen khong the tai tao.

- TNTN khong co kha nang tai tao ( khoang san ): la nguon tai nguyen chi co 1 luong nhat dinh, ton tai o lop vo trai dat. Neu chung ta khai thac va su dung nhieu a rut ngan thoi gian khai thac a tai nguyen nhanh trong can kiet.

Gom 2 nhom:

+ khoang san KL ( Fe, Al, Pb, Zn...)a co vai tro trong cong nghiep.

+ khoang san phi KL:

Nhom nhien lieu hoa thach ( than da, dau hoa, khi dot ): la nhom khoang san quan trong nhat doi voi doi song con nguoi, vi no cung cap tren 80% nang luong song cua con nguoi. Theo vien nghien cuu TNTG: 84% nang luong cung cap cho con nguoi la nho dau khi, than da con 16% la cac nang luong khac.

Nhom khoang phi KL: Apatit, Silic, Caolanh, Kim cuong....khong quan trong bang nhom tren nhung no cung dong vai tro quyet dinh nen kinh te moi nuoc.

Cac nguyen tac chung trong khai thac hop ly cac nguon tai nguyen thien nhien hien nay:

* TN co kha nang tai tao( TN sinh vat ): con nguoi khai thac va su dung " phan lai " con phai duy tri bao ve " nguon von "

* Cac TN co kha nang tai tao khac: dat, nuoc, khi quyen

Con nguoi khong dc lam o nhiem va lam suy thoai cac nguon TN nay.

* Doi voi khoang san:

- Tuan theo nguyen tac " tiet kiem " trong khai thac, su dung de pt ben vung, bvmt

- Noi dung "tiet kiem"

+ Tang cuong viec cai tien cong nghe trong khai thac, che bien, trong su dung khoang san de tien den cong nghe it phe thai va cong nghe sach.

+ Tang cuong viec nghien cuu va dua vao su dung cac nguon nang luong sach de thay the dan nang luong hoa thach

Theo vien nghien cuu TNTG (2000): muc tieu cua loai nguoi hien nay co gang den nhung nam 50 chung ta dua nguon nang luong sach (40 - 50%)

VD: nang luong gio, NL mat troi, thuy trieu, nguyen tu, nhiet dai duong.

Neu lam dc nhu vay thi ta se giai quyet dc 3 van de lon cua TG:

+> giam dc o nhiem khi quyen

+> tranh dc cuoc khung hoang nang luong co the xay ra vao nhung nam 50 cua TK nay.

+> keo dai dc tuoi tho cua cac nguon khoang san: than, dau khi

+> tang cuong cho nguoi dan y thuc tiet kiem nguon nang luong, nguon TNTN

Cau 25: Hieu the nao ve hieu ung nha kinh va su lien quan cua no den bien doi khi hau toan cau? Con nguoi can lam gi de han che hieu ung nha kinh.Hieu ung nha kinh: Trong tanh phan cac khi cua khi quyen thi co 1 so khi co kha nang hap thu nhiet song dai phai ra tu trai dat vao ban dem va no giu cho lop khong khi sat mat dat va mat dat am. Nhu vay hien tuong cac khi nha kinh hap thu nhiet buc xa anh sang dai phat ra tu trai dat vao ban dem va giu lai lam cho trai dat nong len dc goi la hieu ung nha kinh

Bien doi khi hau toan cau:

- che do nhiet:

+ Theo vien han lam khoa hoc My trong 100 nam qua ( nhung nam 80 den nay ) to trai dat da tang 0,6oC, tuy nhien su tang nhiet do nay dien ra khong dong deu giua cac khu vuc, co noi tang > 0,6oC

+ Theo nghien cuu to mat dat tang len manh nhat o 2 cuc, vi 2 khoi bang o 2 cuc giam di rat nhanh a kha nang hap thu nhiet tang manh a khi hau toan cau bien doi.

+ Hau qua: +> Doi voi sinh vat: khi to tang thi rat nhieu loai sv co nguy co tuyet chung. Ben canh do nhieu loai sv ( kich thuoc nho thoi gian song ngan, toc do tang truong cao ) bien dong nhanh chong va gay nen hau qua sau benh tang....

+> Doi voi tu nhien: to cao a nuoc boc hoi manh a nhieu vung kho han ngay cang tram trong

- Che do nuoc:

+ Do nhiet do tang a boc hoi nc tang a tong luong mua tren trai dat trong nam tang len ro det .Tuy vay luong mua phan bo rat khong dong deu giua cac khu vuc va thoi gian trong nam.

+ Truoc day thoi gian chia lam 2 mua: mua it va mua nhieu

+> mua it: vao mua he (khi hau on hoa) bac ban cau, tay au, bac my.

+> mua nhieu: xung quanh sich dao gan nam ban cau

+ Nhung gan day thi thay su bien doi:

+> mua it: xuat hien nhung vung nho mua rat lon trong mua he a ung luc

+> mua nhieu: xuat hien nhung vung nho mua rat it a gay kho han

Ung lut va kho han xay ra ngay cang tram trong hon o nhieu khu vuc tren TD a mat mua.

- Luong may:

+ Theo vien han lam khoa hoc My: trong bao cao nam 2000 do luong may o 4 khu vuc:

+> kv chau Uc (80 nam): luong may tang 8%

+> kv Bac My (90 nam): luong may tang 10%

+> kv Chau Au (80 nam): luong may tang 6%

+> luc dia An Do (50 nam): luong may tang 7%

Tai cac khu vuc nay tong luong buc xa chieu xuong mat dat giam a nang suat cay trong giam, tinh hinh sau benh doi voi cay trong vat nuoi tang

- Muc nuoc bien:

+ Do nhiet do trai dat tang a 2 khoi bang 2 cuc tan nhieu a muc nc bien tang dan. Theo vien han lam khoa hoc My do luong bang o Nam Cuc trong 40 nam thay luong bang Nam Cuc trong mua he da giam di 50.000 km3 tuong duong voi 35%(dt) lam cho muc nuoc bien tren TG tawng 30mm/ nam

+ Khi muc nc bien tang cao a lam nhieu vung trung ven bien bi ngap va anh huong toi sx NN.

+ Lam kha nang nhiem man o ven bien tang len dang ke a anh huong den san xuat NN

+ Nuoc bien tang len lam anh huong den 2 dong hai luu nong va lanh

- Yeu to thoi tiet:

+ Tat ca cac yeu to bien doi tren da dan den bien doi ve thoi tiet that thuong ko theo quy luat, va nga cang xay ra thuong xuyen hon:

+> Chau Au va Bac My: mua he mua nhieu, mua dong tuyet roi it hon.

Cau 26: Neu va phan tich cac muc tieu cua ban chientrwowngftoanf cau ve bao ve thien nhien?

Ban chien luoc co muc tieu co ban la: "bv va pt ben vung".Trong chien luoc bv toan cau duoc quan tam truoc het la cac tai nguyen song voi 3 muc tieu:

- Duy tri cac qt sinh thai chu yeu va nhung he thong bao ton su song:Cac qt sinh thai chu yeu la nhung qt dien ra trong cac HST chu dao co tac dung duy tri hoac dieu hoa va la nhung qt can thiet de sx luong thuc, dmar bao sk va nhieu mat khac cua su ton tai va pt lau dia cua nhan loai. Cac he thong bao ton su song do la cac he thong nong nghiep, song co...Cac he thong NN cung cap cho con nguoi luong thuc, thuc pham voi dan so ngay mot tang. Cac dong co, song bien la cac HST cung cap mot luong mon thuc pham cho dan so tg ben canh nguon luong thuc , thuc pham do SXNN tao ra.Tuy nhien trong thuucj te thi cac HST nay dang bi ON va bi khai thac qua muc, su dung PP danh bat huy diet lam cho nhieu loai SV cua HST nay bi tieu diet, anh huong toi suc SX cua HST.

Cac HST rung, dac biet la rung nhiet doi co da dang sinh hoc rat cao, co vai tro rat quan trong doi voi con nguoi. Cac he nay cung cap luong thuc, thuc pham, duoc lieu cho CN ...dong thoi giup cho che do khi hau, thuy van on dinh, bv con nguoi tranh lu lut va han han

- Bao ton tinh da dang va di truyen: Bv da dang di truyen la bv cac loai sv hoang dai va cac loai cay trong vat nuoi, bv ca bien do bien di trong pham vi cua loai. Bao tong da dang di truyen la rat can thiet de duy tri va cai tien, phuc trang lai giong cay trong va vat nuoi trong sx N- L -Ngu nghiep.

- Bao dam chac chan su dung lau dai cac TN co kha nang tai tao duoc: do la cac TN SH, rung, dat, nuoc va mot so TN nang luong...Hien nay o nhieu khu vuc viec su dung cac TN ko mang tc lau dai ma la su dung qua kha nang tai tao cua chung, khai thac bang bien phap huy diet ...Ket qua la cac TN dang bi suy thoai nghiem trong.

De cac TN song duoc bv ko chi can cac hanh dong bv o tung quoc gia ma can nhung hanh dong bv tren pham vi quoc te. Cong viec can co nhung chuong trinh hop tac quoc te nhu lap phap, vien tro va cac hinh thuc hanh dong khac chu yeu nham vao

+ cac rung nhiet doi va rung kho han

+ Thanh phan cac vung bv cac nguon gen di truyen.

+ Cac khu vuc cong cong quoc te (khi quyen, bien khoi...)

+ Cac chien luoc khu vuc ve bien va luu vuc song quoc te.

Cau 28: Neu va phan tich nhung noi dung chinh ve chien luoc bao ve moi truong va phat trien ben vung cua viet namPhat trien ben vung di doi voi bao ve moi truong vua la muc tieu, vua la nguyen tac trong qua trinh phat trien cua hau het cac quoc gia tren the gioi. o nuoc ta van de nay da duoc Dang va Nha nuoc rat quan tam, dac biet den Dai hoi IX Dang ta da neu thanh mot quan diem phat trien hang dau la " Phat trien nhanh, hieu qua va ben vung, tang truong kinh te di doi voi thuc hien tien bo, cong bang xa hoi va bao ve moi truong".Gan 10 nam qua, ke tu khi Luat Bao ve moi truong (BVMT) co hieu luc thi hanh, he thong luat phap nuoc ta ve moi truong ngay cang duoc hoan thien. Bo Chinh tri da co Chi thi so 36 ngay 25/6/1998 ve " Tang cuong cong tac BVMT trong thoi ky CNH, HDH dat nuoc". Tren co so do, Chinh phu da giao cho cac Bo, nganh lien quan chu tri xay dung va to chuc thuc hien nhieu de an de thuc hien Chi thi 36 cua Bo Chinh tri. Chi rieng nam 2003 den nay, Chinh phu va Thu tuong Chinh phu da ban hanh va chi dao thuc hien nhieu van ban lien quan den BVMT... Tren co so so ket 3 nam thuc hien Chi thi 36 cua Bo Chinh tri cung voi nhung tinh hinh va yeu cau moi doi voi cong tac BVMT trong giai doan phat trien cua dat nuoc tu nay toi 2020, Bo Chinh tri da thanh lap Tieu ban soan thao Nghi quyet cua Bo Chinh tri ve cong tac BVMT nham tao su chuyen bien manh ve nhan thuc, su doi moi trong lanh dao, chi dao, dieu hanh, trien khai thuc hien cong tac BVMT trong toan Dang, toan dan de dap ung cac yeu cau phat trien KT - XH trong giai doan day manh CNH, HDH dat nuoc, thuc hien nhung muc tieu va noi dung ve BVMT va phat trien ben vung ma Dai hoi dai bieu toan quoc lan thu IX cua Dang da de ra.Qua trenh thuc hien Chi thi 36 vr cac van ban chi dao cua Chinh phu, Thu tuong Chinh phu, cac cap uy Dang, chinh quyen, doan the, cac to chuc kinh te, xa hoi da ngay cang chu y hon den cong tac BVMT. Nhan thuc va hanh dong ve BVMT trong cong dong, trong xa hoi duoc nang len ro ret. Cac yeu cau ve BVMT da duoc long ghep, tro thanh mot dieu kien quan trong khong the thieu trong noi dung phat trien KT - XH ve su phat trien ben vung. Do vay, chung ta da dat duoc nhieu thanh tuu quan trong trong cong tac BVMT. Buoc dau han che muc do gia tang o nhiem, co nhung ket qua nhat dinh trong viec khac phuc suy thoai, phuc hoi va cai thien moi truong. Trong va bao ve rung kha hon sau 10 nam, do che phu rung nam 2003 uoc dat 37,5%, da quan tam hon den khai thac va su dung hop ly tai nguyen thien nhien, bao ve da dang sinh hoc.Tuy nhien, ben canh nhung tien bo da dat duoc, cong tac BVMT nuoc ta cnn nhung ton tai, yeu kem: Ket cau ha tang ky thuat BVMT lac hau, nguon luc BVMT cua nhr nuoc vr cac doanh nghiep deu bi han che. Dan so tiep tuc tang cung voi nan di dan tu do va doi ngheo chua duoc giai quyet co ban. y thuc BVMT trong xa hoi chua duoc nang cao. To chuc va nang luc quan ly moi truong chua dap ung yeu cau. Nhieu noi va trong nhieu linh vuc o nhiem moi truong dang tro thanh van de buc xuc, can som duoc khac phuc, nhu: Tinh trang thoai hoa dat dai o nhung vung dat doc, vung co do che dat thap, noi su dung qua muc phan hoa hoc; Tinh trang o nhiem nuoc, nhat la o vung ha luu cac song do nuoc thai cua cac co so san xuat, sinh hoat chua duoc xu ly, thai truc tiep ra song, viec khai thac bua bai khong dung ky thuat lam can kiet va o nhiem nuoc ngam; Tinh trang o nhiem moi truong do thi va cong nghiep, trong do noi len van de xu ly nuoc thai, chat thai ran, bui, khi thai, tieng on; Tinh trang o nhiem moi truong nong thon do cac dieu kien ve sinh va co so ha tang yeu kem, su dung khong hop ly cac loai hoa chat tru sau trong nong nghiep, xu ly chua tot khi thai va chat thai tu cac lang nghe, thieu nguon nuoc hop ve sinh de cung cap cho sinh hoat; Tinh trang o nhiem moi truong bien do tran dau, khai thac can kiet tai nguyen gan bo, dien tich rung ngap man ngay cang bi thu hep; Tinh trang o nhiem moi truong lao dong nhu nhieu khu vuc san xuat khong dam bao tieu chuan ve sinh an toan lao dong, doc hai; Tinh trang suy giam ve do che phu rung, tham thuc vat va chat luong che phu, suy giam tinh da dang sinh hoc.De giai quyet nhung van de nay, doi hoi phai tiep tuc co nhung giai phap dong bo, chi dao quyet liet va kien tri de dong vien, thu hut duoc suc manh tong hop cua toan bo xa hoi tham gia bao ve tai nguyen moi truong cua chung ta:Mot la, tiep tuc quan triet va trien khai thuc hien tot Chi thi 36 cua Bo Chinh tri ve cong tac BVMT, trong do chu trong 4 quan diem va 8 giai phap co ban, dong thoi tiep tuc thuc hien tot nhung van ban chi dao cua Chinh phu va Thu tuong Chinh phu ve BVMT, trong do luu y thuc hien cac van de sau day:- Bao ve tri nguyen nuoc vr chong o nhiem nguon nuoc bao gom nuoc o cac song ngni, nuoc ngam, xu ly nuoc thai, cung cap nuoc sinh hoat.- Xu ly chat thai bao gom chat thai cong nghiep vr chat thai sinh hoat.- Bao ve vr phat trien rung, tiep tuc trien khai thuc hien tot Du an trong moi 5 trieu ha rung, nang do che phu rung len khoang 43% vao nam 2010.- Xu ly triet de cac co so gay o nhiem moi truong nghiem trong. Thu tuong Chinh phu da phe duyet ke hoach xu ly triet de cac co so gay o nhiem moi truong nghiem trong, toi de nghi Bo Tai nguyen va Moi truong cung cac bo, nganh lien quan va dia phuong tiep tuc ra soat, xac dinh cac co so gay o nghiem nghiem trong de bo sung vao danh sach cac co so can xu ly triet de.Hai la, tiep tuc day manh viec hoan thien he thong phap luat ve moi truong, cac co che, chinh sach can thiet de long ghep cac yeu cau BVMT ngay tu khau xay dung, tham dinh va phe duyet chien luoc, quy hoach, ke hoach, cac chuong trinh, du an phat trien. Dong thoi phai tang cuong kiem tra, thanh tra viec thi hanh phap luat va xu ly nghiem nhung hanh vi vi pham phap luat ve BVMT.Bo Tai nguyen va Moi truong tiep thu y kien cac bo, nganh hoan chinh, som trinh Thu tuong phe duyet Thu tuong Chinh phu chien luoc BVMT quoc gia den nam 2010.Cac bo, ngrnh lien quan, theo chuc nang cua minh khan truong nghien cuu, ban hanh tieu chuan moi truong nganh de phuc vu cong tac quan ly.Ba la, chu trong viec tang cuong cong tac tuyen truyen, giao duc trong nhan dan de nang cao nhan thuc, trach nhiem cua nguoi dan, cong dong doanh nghiep... ve BVMT, coi BVMT la su nghiep cua toan Dang, toan dan. Cac nganh, cac dia phuong, cac to chuc, cong dong va tung gia dinh, tung nguoi dan phai co trach nhiem trong viec BVMT; Coi viec BVMT phai la dao duc, nep song van hoa, giau tinh nhan van va la tieu chi quan trong cua xa hoi van minh.Bon la, Viet Nam con la mot nuoc ngheo, kinh te con lac hau, dang trong qua trinh day manh thuc hien CNH, HDH dat nuoc. Vay de dam bao su phat trien ben vung thi van de BVMT crng phai duoc dac biet quan tam hon. Cac dieu kien ve moi truong nuoc ta hien nay con nhieu van de buc xuc chua duoc giai quyet, trong khi bao muc do o nhiem se tiep tuc gia tang. Nhieu mau thuan nay sinh giua cac nhu cau phat trien truoc mat ve kinh te voi loi ich lau dai ve moi truong va phat trien ben vung. Hoi nhap kinh te quoc te cung dang dat ra cac yeu cau ngay cang cao ve moi truong. Tac dong cua cac van de ve moi truong toan cau, khu vuc ngay cang lon va phuc tap. Tat ca nhung thach thuc do dat ra cho chung ta trach nhiem nang ne trong viec bao dam phat trien ben vung dat nuoc.Nam la, giai quyet van de moi truong khong phai lam mot lan, mot dot la xong, ma la cong viec phai lam thuong xuyen, kien tri va kien quyet; Ban than van de moi truong da mang tinh tong hop, lien nganh, lien vung, cong dong nen viec giai quyet van de nay phai day manh chu truong xa hoi hoa. Do vay, cung voi ngan sach ho tro cua Nha nuoc, cac cap uy Dang va chinh quyen dia phuong, cac nganh phai huy dong duoc su tham gia, dong gop cua dia phuong minh, nganh minh, tung nguoi dan, tung gia dinh, tung cong dong, tung doanh nghiep, tung du an de bao ve tai nguyen moi truong.Toi mong rang, hoi thao nay se thao luan va rut ra nhung viec can lam truoc mat va lau dai; Nhung de xuat, kien nghi can thiet voi Chinh phu va cac bo, nganh lien quan de giai quyet hai hoa moi quan he giua phat trien KT - XH voi cac yeu cau BVMT, nham phat trien ben vung dat nuoc, thuc hien thanh cong su nghiep CNH, HDH dat nuoc...

Cau 29: tu thuc trang khai thac tai nguyen dat tren TG va VN, hay neu va phan tich mot so giai phap trong BV va khai thac hop ly tai nguyen thien nhien dat cua viet nam- Thuc trang TN dat tren TG: tong S dat tu nhien la 17.077 trieu ha; Sdat tiem nang= 3.2 ty ha; Sdat canh tac= 1.5 ty ha; Sdat co the khai hoang= 1.7 ty ha; Dat TG dat tot it, dat xau nhieu, dat nang xuat cao 14%, TB 28%, thap 58%; Dat TG suy giam lien tuc ve so luong va chat luong, hien nay mat 14- 15 trieu ha/nam dat NN do su dung ko dung muc dich; dan so tang them 80trieu ng thi phai khai hoang 20 trieu ha; hieu tuong chua hoa dat do trong 1 so phan hoa hoc van con mot luong lon acid, rua troi cac kim loai kiem, khi bon nhieu phan hoa hoc thi re cay se tang truong ho hap, hut cac cation, cac goc acid se con lai trong dat; man hoa dat do khi bon phan thi cay trong chi su dung mot luong nuoc, trong tham canh tuoi nhieu nuoc.

- Thuc trang dat o VN: S = 33tr ha; S dat NN ngay mot tang len, trong su dung dat NN, co thay doi ve co cau cay trong, dien tich cay dau nam giam, dt cay cuoi nam tang,nhinh chng thi dat chuyen dung va nha o tang,con dat NN co xu huong giam do do nha nuoc can co bien phap BV TN dat,tinh trang sd dat ko hop ly dan toi suy thoai dat dien ra o nhieu noi.

- Mot so giai phap trong bv va khai thac hop ly TN dat o VN:

+ Hoan thien va thuc hien tot luat dat dai:

+ hoan thien he thong quan ly dat Nha nuoc tu TU den dia phuong

+ Bv va khai thac hop rung va dat rung

+ Nhanh chong phu xanh dat doi nui troc

+ Pt NN BV theo huong sinh thai

+ Khia thac va su dung hop ly cac vung dat co van de

Cau 30: Neu va phan tich nhung anh huong cua phat trien nong thon theo huong cong nghiep hoa hien nay den suy thoai dat nong nghiep vung nhiet doi, tu do neu len nhung giai phap bao ve tai nguyen dat nong nghiepNhung anh huong cua pt NN theo huong CNH hien nay den suy thoai dat NN vung nhiet doi: hien nay dat chuyen dung dang co xu huong tang len lam cho dien tich dat NN ngay mot giam di; trong khi do dan so tiep tuc tang nen nhu cau ve nha o cung tang len.Trong nhung nam gan day, CN va do thi hoa pt manh, Sdat NN bi giam manh,neu chung ta khong co quy hoach va quan ly tot thi S dat NN mau mo se mat di nhanh chong.Do mua nhieu va tap trung nen xoi mon, rua troi dien ra kha manh trong mua mua, dan toi dat de bi suy thoai, can kiet dd. Ben canh do khai thac va sd qua muc cung nhu che do cach tac ko hop ly cung dan den sa mac hoa, viec sd phan hoa hoc cung lam mat di ham luong CCHC trong dat.

- Nhung giai phap BVTN dat NN: phai duy tri ham luong CHC trong dat bang viec tang cuong bon phan huu co va tra lai cac tan du TV cho dat, pt cay ho dau, xd he thong cay trong hop ly,xac dinh luong nuoc can tuoi cho cay va tien hanh phong tru sau benh tong hop cung co y nghia trong viec duy pt NN BV theo huong sinh thai.Thu hoi va xu ly cac tri tinh ben vung cua dat chat thai CN; quy dinh cac bien phap bv; su dung phan hoa hoc va thuoc hoa hoc hop ly;tach cac rac thai, tach rac thai huu co de sx phan vi sinh; tach cac loai chat hoa hoc doc hai va xu ly ngay; phai lua chon va quy hoach rac thai; phai quan ly cac chat thai hat nhan va cac chat phong xa.

Cau 31: Phan tich vai tro sinh thai cua rung. Tu thuc trang khai thac tai nguyen rung tren the gioi va viet nam, hay neu va phan tich mot so giai phap trong bao ve va khai thac hop ly tai nguyen rung o viet nam.Thuc trang TN dat tren TG: tong S dat tu nhien la 17.077 trieu ha; Sdat tiem nang= 3.2 ty ha; Sdat canh tac= 1.5 ty ha; Sdat co the khai hoang= 1.7 ty ha; Dat TG dat tot it, dat xau nhieu, dat nang xuat cao 14%, TB 28%, thap 58%; Dat TG suy giam lien tuc ve so luong va chat luong, hien nay mat 14- 15 trieu ha/nam dat NN do su dung ko dung muc dich; dan so tang them 80trieeuj ng thi phai khai hoang 20 trieu ha; hieu tuong chua hoa dat do trong 1 so phan hoa hoc van con mot luong lon acid, rua troi cac kim loai kiem, khi bon nhieu phan hoa hoc thi re cay se tang truong ho hap, hut cac cation, cac goc acid se con lai trong dat; man hoa dat do khi bon phan thi cay trong chi su ung mot luong nuoc, trong tham canh tuoi nhieu nuoc.

- Thuc trang dat o VN: S = 33tr ha; S dat NN ngay mot tang len, trong su dung dat NN, co thay doi ve co cau cay trong, dien tich cay dau nam giam, dt cay cuoi nam tang,nhinh chng thi dat chuyen dung va nha o tang,con dat NN co xu huong giam do do nha nuoc can co bien phap bv TN dat,tinh trang sd dat ko hop ly dan toi suy thoai dat dien ra o nhieu noi.

- Mot so giai phap trong bv va khai thac hop ly TN dat o VN:

+ Hoan thien va thuc hien tot luat dat dai:

+ hoan thien he thong quan ly dat Nha nuoc tu TU den dia phuong

+ Bv va khai thac hop rung va dat rung

+ Nhanh chong phu xanh dat doi nui troc

+ Pt NN BV theo huong sinh thai

+ Khia thac va su dung hop ly cac vung dat co van de <PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>39 </PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>