1. Nguyễn Minh Châu (1930-1989), quê ở

làng Thơi, xã Quỳnh Hải (nay là xã Sơn Hải), huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ

An Ông “thuộc trong những mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn

học ta hiện nay”.

-Sau năm 1975khi văn chương chuyến hướng khám

phá trở về đời thường. Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn

đầu tiên của thờ kì đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình

diện đạo đức thế sự. Tâm điểm những khám phá nghẹ thuật của ông là con

người trong cuộc mưu sinh, trong hành trình nhọc nhằn tìm kiếm hạnh phúc

và hoàn thiện nhân cách.

-Tác phẩm chính (Sgk).

-Truyện Ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa“

in dậm phong cách tự sự-triết lí của Nguyễn Minh Châu rất tiêu biểu cho

hướng tiếp cận đười sống từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn sáng

tác thứ hai.

2. Truyện ngắn lúc đầu được in trong tập Bến Quê (1985) sau được nhà văn lấy tên chung cho một tập truyện ngắn (in năm 1987).

II. Đọc hiểu văn bản. 

1. Bố cục.

-Truyện chia thành hia đoạn lớn:

+Đoạn 1: Từ đầu đến “chiếc thuyền với gió đã biến mất”: hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.

+Đoạn 2: Còn lại: Câu chuyện của hai người đàn bà làng chài.

2. Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ.

-”Trước mặt tôi là một bức tranh mức tàu…tôi

tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện khám

phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”.

-Đôi mắt tinh tường”nhà nghề” của người nghệ

sĩ đã phát hiện vẻ đẹp trời cho trên mặt biển mờ sương, vẻ đẹp nà cả

đười bấm máy anh chưa gặp một lần. Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc-đó

là niềm hạnh phúc của khám phá và sáng tạo, của sự cảm nhận cái đẹp

tuyệt diệu, Trong hình ảnh của chiếc thuyên ngoài xa giữa biển trời mờ

sương, anh đã cảm nhận cái đẹp toàn bích, hài hoà, lãng mạn của cuộc

đời, thấy tâm hồn mình được thanh lọc.

3. Phát hiện thứ hai đầy nghịch lí của người nghệ sĩ nhiếp ảnh .

-Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến: từ

chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước ra một người đàn bà xấu xí,

mệt mỏi và cam chịu; một lão đàn ông thô kệch, dữ dằn, độc ác, coi việc

đánh vợ như một phương cách để gải toả những uất ức, khổ đau…Đây là hình

ảnh đằng sau cái đẹp “toàn bích, toàn thiện” mà anh vừa bắt gặp trên

biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trò đàu quái ác của cuộc sống.

-Chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ một

cách vô lí và thô bạo, Phùng đã “kinh ngạc đến mức, trong mấy phút

đầu…vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới”. Hành động đó nói lên

nhiều diều.

4. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện.

-Là câu chuyện về sự thật cuộc đời, nó giúp

những người như Phùng, Đẩu hiểu rõ nguyên do cỉa những điều tưởn chừng

như vô lí. Nhìn bề ngoài đó là người đàn bà quá nhẫn nhục, cam chịu, bị

đánh đập…mà vẫn nhất quyết gắn bó với lão chồng vũ phu. Nhưng tất cả đều

xuất phát từ tình thương vô bời đối với những đứa con. Trong đau khở

triền miên, người đàn bà ấy vấn lắt lọc những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi…

-Qua câu chuyện của người đàn bà làng chài,

tác giả giúp người đọc hiểu rõ: không thể dễ dãi, đơn giản trong việc

nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của đời sống.

5. Về các nhân vật trong truyện.

-Về người đàn bà vùng biển: Tác giả gọi một

cách phiếm định “người đàn bà” Điều tác giả gây ấn tượng chính là số

phận của chị Ngoài 40, thô kệch, mặt rỗ, xuất hiện với “khuôn mặt mệt

mỏi”, người đàn bà gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ, nhiều

cay đắng. Bà thầm lặng chịu mọi đau đớn khi bị chồng đánh không kêu một

tiếng, không chống trả, không trốn chạy”tình thương con cũng như nỗi

đau, sự thâm trầm trong cái việc hiểu thấu các lẽ đời hình như mụ chẳng

để lộ ra bên ngoài”…Một sự cam chịu đáng chia sẻ, cảm thông. Thấp thoáng

trong người đàn bà ấy là bóng dáng bao người phị nữ Việt Nam nhân hậu,

bao dung, giàu lòng vị tha.

-Về người đàn ông độc ác: cuộc sống đói ngèo

đã biến “anh con trai” cục tính những nhiền lành xưa kia thành một người

chồng vũ phu. Lão đàn ông “mái tóc đổ quạ”, “chân chữ bát”, hai con mắt

đầy vẻ độc dữ vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm

gây nên đau khổ cho người thân của mình. Phải làm sao để nâng cao cái

phần thiện, cái phần người trong những kẻ thô bạo ấy.

-Chị em thắng Phác: bị đẩy vào tình thế khó

xử khi ở trong hoàn cảnh ấy Chị thằng Phác, một cô bé yếu ớt mà can đảm,

đã phải vật lộn để tước con dao trên tay thằng em trai, ngăn em làm

việc trái luân thường đạo lí. Cô bé là điểm tựa vững chắc của người mẹ

đáng thương, cô đã hành động đúng khi cản được việc làm dại dột của đứa

em, lại biết chăm sóc, lo toan khi mẹ phải đến toà án huyện. Thằng Phác

thương mẹ theo kiểu một cậu bé còn nhỏ, theo cái cách một đứa bé trai

vùng biển, Nó “lặng đưa mấy ngón tay sờ lên khuôn mặt người mẹ, như muôn

lau đi những giọt nước mắt chứa đày trong những nốt rỗ chẵng chịt”, “nó

tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở biển này

thì mẹ nó không bị đánh”. Hình ảnh thằng Phác khiến người đọc cảm động

bởi tình thương mẹ dạt dào.

-Người nghệ sĩ nhiếp ảnh: Vốn là người lính

thường vào sinh ra tử, Phùng căm ghét mọi sự áp bức, bất công, sẵn sàng

làm tất cả vì điều thiện, lẽ công bằng. Anh xúc động ngỡ ngàng trước vẻ

đẹp tinh khôi của thuyên biển lúc bình minh. Một người nhạy cảm như anh

tránh sao khỏi nỗi tức gận khi phát hiện ra cảnh đẹp huyền ảo trên biển

Hơn bao giờ hết Phùng hiểu rõ: trước khi là một nghệ sĩ rung động trước

cái đẹp này là một người biết yêu ghét vui buồn trước mọi lẽ đời thường

tình, biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người.

6. Cách xây dựng cốt truyện độc đáo.

- Trong tác phẩm, đó là sự kiện Phùng chứng

kiến lão đàn ông đánh vợ một cách tàn bạo. Trước đó, anh nhìn đời bằng

con mắt người nghệ sĩ rung động, say mê trước vẻ đẹp huyền ảo-thơ mộng

của thuyền biển. Trong giây phút tâm hồn thăng hoa những cảm xúc lãng

mạn, Phùng phát hiện ra hiện thực nghiệt ngã của đôi vợ chồng bước ra từ

con thuyên “thơ mộng”.

- Tình huống đó được lặp lại lần nữa: bên

cạnh người đàn bà nhẫn nhục, chịu đựng “đòn chồng”, Phùng còn được chứng

kiến phản ứng của chị em thằng Phác trước sự hung bạo của người cha đối

với mẹ. Từ đó, trong người nghệ sĩ đã có sự thay đổi cách nhìn đời. Anh

thấy rõ những cái ngang trái trong gia đình thuyền chài, hiểu sâu thêm

tình chất người đàn bà, chị em thằng Phác, hiểu thêm người đồng đội

(Đẩu) và hiểu thêm chính mình.

*Ý nghĩa: Nguyễn Minh Châu đã

xây dựng được tình huống mà ở đó bộc lộ mọi mối quan hệ, bộc lộ khả năg

ứng xử, thử thách phẩm chất, tính cách, tạo ra những bước ngoặt trong tư

tưởng. tình cảm và cả trong cuộc đời nhân vật. Tình huống truyện mang ý

nghĩa khám phá, phát hiện đời sống.

7. Ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm.

-Ngôn ngữ người kể chuyện: thể hiện qua nhân

vật Phùng, sự hoá thân của tác giả. Chọn người kể chuyện như thế đã tạo

ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời

sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục.

-Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người.

III. Tổng kết.

-Vẻ đẹp của ngòi bút Nguyễn Minh Châu là vẻ

đẹp toát ra từ tình yêu tha thiết đối vơí con người. Tình yêu ấy bao hàm

cả khát vọng tìm kiếm, phát hiện, tôn vinh những vẻ đẹp con người còn

tiềm ẩn, những khắc khoải, lo âu trước cái xấu, cái ác. Đó cúng là vẻ

đẹp của một cốt cách nghệ sĩ mẫn cảm, đôn hậu, điềm đạm chiên nghiệm lẽ

đời để rút ra những triết lí nhân sinh sâu sắc “Chiếc thuyền ngoài xa” là một trong số rất nhiều tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đã đặt ra những vấn đề có ý nghĩa với mọi ngườimọi thời

 Câu 1: Phát hiện thứ nhất của nhân vật nghệ sĩ nhiếp ảnh đầy thơ mộng.

     Sau mấy buổi sáng “phục kích”, gần một tuần lễ suy nghĩ, tìm kiếm Phùng đã phát hiện ra một cảnh thật ưng ý. Chưa bao giờ, suốt một đời cầm máy ảnh, anh được thấy một cảnh “đất trời cho như vậy: “Trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ. Mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù màu trắng như sữa có pha đôi chút màu hồng do ánh mặt trời chiéu vào. Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắc như tượng trên chiếc mui khum khum đang hướng mặt vào bờ. Tất cả khung cảnh ấy nhìn qua những cái mắt lưới và tấm lưới nằm giữa hai chiếc giọng vó hiện ra dưới một hình thù y hệt cảnh một con dơi, toàn bộ khung cảnh từ đưonừg nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thật đẹp và toàn bích khiến đứng trước nó tôi trở nên bối rối, trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào. Chẳng biết ai đó lần đầu tôi đã phát hiện ra bản thân khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tôi”. Đó là hạnh phúc lớn nhất của người nghệ sĩ. Cái hạnh phúc của khám phá và sáng tạo của sự cảm nhận cái đẹp diệu kì tột độ. Trong giiây phút ấy giây phút bắt gặp cái tận thiện, tận mĩ, anh thấy tâm hồn mình trong trẻo tinh khôi kì lạ như vừa được gội rửa bởi cái đẹp hài hòa lãng mạn từ hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa giữa trời biển mờ sương huyền ảo.

     Câu 2:

     Phát hiện thứ hai của nhân vật nghệ sĩ nhiếp ảnh mang đầy nghịch lí. Đó là từ cảnh thuyền và biển thật đẹp từng đem đến cho anh khoảnh khắc hạnh phúc tuyệt vời của sự khám phá và sáng tạo lại xuất hiện những cái thật xấu, cực kì xấu. Từ chiếc thuyền ngoài xa đẹp như trong mơ ấy đã xuất hiện một người đàn bà xấu xí mệt mỏi, cam chịu, một lão đàn ông thô bạo độc ác, dữ dằn thẳng tay đánh đập vợ và coi việc đó như một phương cách để giải tỏa nỗi uất ức, buồn khổ của mình. Xuất thân là một người lính cầm súng chiến đấu bảo vệ đất nước, bảo vệ cảnh thuyền biển bao la Phùng bất bình khi chứng kiến hành động độc ác của lão đàn ông. Nhưng anh chưa kịp xông ra can thiệp thì Phác, đứa con trai của lão, đã kịp đến để che chở cho người mẹ đáng thương của mình. Chỉ ba hôm sau, khi lại phải chứng kiến cảnh đau lòng ấy. Phùng mới thể hiện được bản chất người lính làk hông thể vô cảm trước sự bạo hành của cái ác, cái xấu. Phùng xông ra buộc lão đàn ông phải chấm dứt hành động tội ác. Lão đàn ông đánh trả khiến Phùng bị thương phải đưa về trạm y tế của tòa án huyện, nơi đây có Đẩu, bạn chiến đấu ngày xưa của anh. Lúc này người nghệ sĩ nhiếp ảnh bỗng cay đắng nhận ra rằng những cái xấu cái ác, những bi kịch của gia đình thuyền chài kia là bản chất thực sự sau vẻ ngoài đẹp đẽ của những thước phim diệu kì mà anh vừa dày công chụp được.

     Câu 3:

     Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện là câu chuyện về sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự. Câu chuyện này đã giúp cho Phùng, cho Đẩu hiểu rõ được duyên cớ của những điều tưởng chừng như rất mực vô lí khó có thể tin được. Người đàn bà trạc ngoài bốn mươi thô kệch rỗ mặt, luôn xuất hiện với “khuôn mặt mệt mỏi” gợi lên vẻ nhọc nhằn lam lũ. Bà thường xuyên bị chồng đánh đập hành hạ thật khốn khổ “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng” Nhưng bà vẫn vẫn nhẫn nhục cam chịu, không hề kêu một tiếng, không chống trả, không tìm cách trốn chạy. Bà vẫn nhất quyết không chịu li thân, mà tự nguyện gắn bó trọn đời với lão đàn ông vũ phu hung bạo ấy. Nguyên do? Phải nghe lời bày giãi thật tình của bà người ta mới biết trong cuộc kiếm sống đầy khó khăn gian khổ trên chiếc thuyền ngoài khơi biển xa cần phải có một người đàn ông khỏe mạnh và biết nghề. Phải có thế thì đàn con của bà mới sống và lớn lên được. Nghĩa là nguồn gốc mọi sự chịu đựng hi sinh của người đàn bà hàng chài này là tình thương không giới hạn đối với những đứa con” đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông chèo chống khi phong ba để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con nhà nào cũng trên dưới chục đứa. Phải sống cho con chứ không thể sống cho mình”.

     Bởi vậy, nếu nhìn nhận vấn đề một cách giản đơn, người ta chỉ cần yêu cầu người đàn bà bất hạnh ly hôn là xong. Nhưng nếu hiểu sự việc cặn kẽ thấu đáo thì mới thấy cách xử sự của bà ấy là không thể khác được. Sự cam chịu nhẫn nhục của người đàn bà hàng chài thật đáng để mọi người chia sẻ cảm thông.

     Qua câu chuyện có thể rút ra được một điều thấm thía là không thể đơn giản và sơ lược khi nhìn nhận mọi hiện tượng của cuộc đời.

     Câu 4.

     Trong truyện này, nét độc đáo phong cách xây dựng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu là cách tạo tình huống đặc sắc mang đậm ý nghĩa khám phá phát hiện về đời sống. Chúng ta đều biết đối với nghệ thuật truyện ngắn, điều có ý nghĩa then chốt là tạo ra được một tình huống mới lạ độc đáo để làm bật nổi vấn đề, bật nổi tâm trạng, tư tưởng, tính cách của nhân vật và chủ đề của tác phẩm. Một truyện ngắn đặc sắc là nhờ được tổ chức chung quanh một tình huống như vậy. Tất cả mọi chi tiết, tình tiết đều xoay quanh tình huống ấy trong một kết cấu chặt chẽ.

     Truyện chiếc thuyền ngoài xa đã tạo ra một tình huống như vậy. Đó là tình huống Phùng chứng kiến lão đàn ông đánh vợ. Rõ ràng là trước sự việc. Phùng nhìn nhận đời bằng cặp kính màu của một nhà nghệ sĩ nhiếp ảnh. Anh hạnh phúc, say mê cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu, cái tận thiện tận mĩ “trời cho” của hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa giữa trời biển ban mai mờ sương. Cũng chính giây phút anh chiêm nghiệm “bản chất cái đẹp chính là đạo đức ấy, anh đã chứng kiến từ đó bước ra một người đàn bà xấu xí mệt mỏi cam đành; một lão đàn ông thô kệch hung bạo độc ác rồi lão đàn ông thẳng tay đánh vợ một cách dã man và vô lí. Sự bạo hành của cái ác lặp lại một lần nữa. Phùng không chỉ thấy thái độ cam chịu đầy nhẫn nhục của người đàn bà mà còn thấy được cả thái độ và hành động của chị em thằng Phác trước sự dữ dằn độc ác của cha với mẹ. Từ đây nhà nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng có cái nhìn đời khác hẳn. Nhất là sau khi nghe được lời giãn bày thiệt tình của người đàn bà hàng chài anh đã hiểu rõ hơn, hiểu ngọn nguồn hơn, sâu sắc hơn tính cách của người đàn bà đáng thương, của chị em thằng Phác, tìm hiểu thêm cả Đẩu, người đồng đội cũ của mình và hiểu thêm cả bản thân mình. Đủ thấy tình huống truyện đã được tác giả càng lúc càng đẩy lên cao trào, càng lúc càng xoáy sâu hơn để khám phá, phát hiện tính cách của các nhân vật, khám phá sự hiện sự thật cuộc sống.

     Câu 5

     Trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa, ngoài nghệ thuật kết cấu độc đáo cách triển khai cốt truyện rất sáng tạo như đã nói còn khắc họa nhân vật khá sắc sảo nhờ ngôn ngữ người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật. Người kể chuyện trong chuyện này là chính là nhiếp ảnh Phùng. Đây là nhân vật có thể nói là sự hóa thân của tác giả. Chính việc chọn nhân vật làm người kể chuyện như thế đã tạo ra một điểm nhìn trần thuật vừa sắc sảo vừa sinh động ừa khách quan, trung thực giàu sắc thuyết phúc đối với người đọc.

     Ngôn ngữ của nhân vật ở đây vừa sinh động vừa phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người. Chẳng hạn ngôn ngữ của lão đàn ông với giọng điệu lời lẽ thô bỉ tục tằn độc ác. Trái lại, lời lẽ của người đàn bà dịu dàng mềm mỏng đau xót khi đối thoại với con, khi nói về thana phận của mình thì đau đớn, thấu hiểu lẽ đời. Ngôn ngữ của Đẩu ở tòa án huyện thì nhiệt tình tốt bụng.

     Việc sử dụng ngôn ngữ sắc sảo, phù hợp, sinh động như thế đã làm cho chủ đề tư tưởng của tác phẩm khắc sâu hơn.