I.Tác giả, Tác phẩm

1. Tác giả:

- Huy Cận (1919-2005), tên khai sinh Cù Huy Cận; Quê Hà Tĩnh. Tham gia cách mạng từ 1942, giữ nhiều trọng trách lớn trong bộ máy Nhà nước.

- Sáng tác từ rất sớm (17 tuổi). 

Sự nghiệp thơ chia hai giai đoạn:

+ Trước cách mạng: Bao trùm thơ Huy Cận thời kỳ này là nỗi buồn: Tác phẩm: "Lửa thiêng", "Kinh cầu tự"...

+ Sau cách mạng: Huy Cận hoà nhập cuốc sống mới, thơ ông không mang cái giọng buồn ảo nảo như trước nữa mà ngập tràn lòng yêu đời, yêu cuộc sống.

Tác phẩm: "Trời mỗi ngày lại sáng", "Đất nở hoa"...

2. Tập "Lửa thiêng":

- Là tập thơ đầu tay của Huy Cận, in 1940. Đây là tập thơ đưa Huy Cận lên vị trí hàng đầu trong tác phẩm thơ mới.

- Nỗi buồn là đặc trưng cơ bản xuyên xuốt "Lửa thiêng".

- Tập thơ mang màu sắc cổ điển nhưng rất mới mẻ, hiện đại.

3. Bài thơ "Tràng giang":

a) Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- Sáng tác tháng 9/1939, khi đó Huy Cận 20 tuổi đang học trường cao đẳng canh nông, những buổi chiều nhớ nhà thường đạp xe ra bến Chèm nhìn dòng sông Hồng cuộn chảy nỗi, nhớ trào dâng 

- Rút ra từ tập "Lửa thiêng" (1940)

II. Tìm Hiểu Bài

1. Nhan đề và lời đề từ:

- Nhan đề:

+ Ban đầu có tên "chiều bên sông" gắn với bút pháp tả thực, sau đổi thành "Tràng giang".

+ Tràng giang: âm hưởng từ hán-Việt gợi không khí cổ kính và đầy tính khái quát: không chỉ gợi sự mênh mông bát ngát của không gian mà còn gợi nỗi buồn mênh mang rợn ngợp.

- Lời đề từ: Thâu tóm khá chính xác và tinh tế cả tình (bâng khuâng, thương nhớ) và cảnh (trời rộng, sông dài) của bài thơ.=>Câu thơ định hướng cảm xúc chủ đạo của bài thơ : nỗi buồn sầu lan tỏa, nhẹ nhàng mà sâu lắng trước cảnh trời rộng sông dài ( tràng giang), đồng thời tạo nên vẻ đẹp hài hòa, vừa cổ điển (của sông nước mây trời) vừa hiện đại ( của nỗi buồn nhớ bâng khuâng) của chàng thanh niên thời thơ mới.

2. Âm điệu của bài thơ:

- Cả bài thơ mang một âm điệu nhẹ nhàng, nó vang vọng và đánh dấu trong tâm hồn của tác giả, tác giả dường như đang nói về những cung bậc cảm xúc trong trái tim của mình.

- Cái tôi trữ tình hòa nhập vào với thiên nhiên tạo nên cái mới mẻ, cái đặc sắc trong nghệ thuật, ở đây tác giả dường như đang vẻ ra một không gian nhẹ nhàng cùng với tiếng lòng của trái tim mình.

- Bài thơ mang một nỗi buồn lớn nỗi buồn của những hình ảnh sống nước mênh mang, tiếng lòng của tác giả đã được thể hiện sâu sắc trong bài thơ.

- Cả bài thơ là những nỗi buồn hòa quyện vào với không gian thiên nhiên rộng lớn nó vang vọng trong tâm hồn của tác giả, tác giả đang nhớ nhung và thầm kín nói về hình ảnh đẹp của thiên nhiên cũng như của đất nước.

- Bài thơ vang vọng trong không gian rộng lớn đó, nó vang vọng trong những nhịp đập của trái tim, tác giả đang sống trong những quãng thời gian xưa và cũng mang ẩm hưởng sâu sắc.

- Chủ yếu là nhịp thớ 3- 4 tạo ra âm điệu đều đều. Âm điệu tựa như dập dềnh trên sông và sóng biển.

3. Bức tranh thiên nhiên

- Không gian : mênh mông, bao la, rộng lớn. « Trời rộng sông dài ».

- Cảnh vật hiu quạnh, hoang vắng, đơn lẻ, hiu hắt buồn.

- Hình ảnh mang đậm sắc màu cổ điển : sóng, con thuyền, cồn cỏ đìu hiu, bến cô liêu, mây đùn núi bạc, cánh chim nghiêng. => Đây là những thi liệu quen thuộc trong thơ ca cổ điển. Những hình ảnh ấy gợi lên một sự vắng vẻ, lặng lẽ buồn.

- Bức tranh Tràng Giang vẫn gần gũi, thân thuộc với những tấm lòng Việt Nam vì « cành củi khô », « tiếng làng xa vãn chợ chiều » =>Hình ảnh, âm thanh giản dị, thanh đạm của cuộc sống, con người Việt Nam.

- Sự đối lập giữa bao la, mênh mông của đất trời với vạn vật nhỏ nhoi tạo nên cảm giác con người lạc lõng, cô đơn. Thiên nhiên trong bài thơ là những hình ảnh gần gũi và thân thuộc với con người Việt Nam.

4. Nỗi buồn trời mây và tâm trạng của tác giả :

- « mây đùn », « chim nghiêng cánh » => Cảnh hoàng hôn bóng chiều buông xuống, nặng trĩu nỗi buồn.

- « Làng quê...nhớ nhà » =>Sự bất an, bất ổn trong lòng nhà thơ.

5. Tình yêu thiên nhiên của tác giả.

– Với tình yêu thiên nhiên sâu sắc tác giả đã vẽ ra một khoảng không gian mênh mông rộng lớn với những hình ảnh hết sức đặc biệt, ở bên trong con người của của giả đã đang chứa đựng những nỗi lòng đó.

– Tác giả dường như đang vẽ ra những hình ảnh quen thuộc của thiên nhiên và những hình ảnh đó cũng gợi nhớ những hình ảnh của thiên nhiên.

– Tình yêu quê hương da diết được thể hiện sâu sắc qua những hình ảnh quen thuộc của khói bếp và những hình ảnh đậm chất quê hương sâu sắc, ở đây tác giả đang nói về khoảng không gian đó với những hình ảnh đậm chất thiên nhiên.

– Nhờ có cảm xúc đứng trong không gian rộng lớn đó tác giả đang vẽ ra cho chính mình những khoảng không gian vô tận hòa vào những điệu nhạc và âm điệu âm vang ở đây dường như tác giả mượn thiên nhiên để nói về nỗi lòng của mình.

6. Hai câu kết trong bài Tràng Giang của Huy Cận

Lòng quê dợn dợn vời con nước

Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà

Và hai câu kết trong bài "Hoàng Hạc Lâu" của Thôi Hiệu.

Quê hương khuất bóng hoàng hôn

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai

- Nét giống: Cả hai nhà thơ đều đứng trước dòng sông vào lúc chiều tà và đều nhớ quê nhà.

- Nét khác: Khói sóng gợi cho Thôi HIệu nhớ tới quê hương

+ Trên sông không có khói mà lòng của Huy Cận vẫn dợn dợn nỗi nhớ quê nhà. Nỗi nhớ thường trực trong lòng.

7. Bài thơ Tràng giang vừa cổ điện vừa hiện đại

- Vẻ đẹp cổ điện thể hiện ở nhiều phương diện:

+ Mỗi dòng 7 chữ ngắt nhịp đều đặn, mỗi khổ 4 dòng. Tách ra, mỗi khổ như một bài thơ tứ tuyệt.

+ Cách thức miêu tả thiên nhiên theo bút pháp hội họa cổ điện: một vài nét đơn sơ nhưng ghi được hồn tạo vật.

+ Mượn cảnh ngụ tình.

+ Sự trang nhã, thanh cao toát ra từ hình ảnh, ngôn từ...

- Chất hiện đại thể hiện trong cách cảm nhận sự vật, tâm trạng bơ vơ, buồn bã phổ biến của cái tôi lãng mạn đương thời. (Khát khao sự sống, khát khao sự hòa hợp giữa con người với nhau, niềm thiết tha với giang sơn Tổ quốc).

8. Nghệ thuật.

- Với thể thơ thất ngôn bát cú đường luật bài thơ đã tạo những âm điệu nhẹ nhàng, và trong bài có sử dụng hàng loạt những chi tiết đặc sắc và vang vọng trong tâm hồn của tác giả.

- Thủ pháp tương phản cũng được sử dụng rộng rãi trong bài viết với những hình ảnh đó tác giả cũng đã vẽ ra cho chính mình và bạn đọc những chi tiết đậm nét sâu sắc.

- Các từ láy, các biện pháp tu từ được sử dụng rộng rãi và nó tạo ra những chi tiết rất hấp dẫn và thu hút sự chú ý của người đọc.

- Cảnh vật vừa mang nét cổ kính thường gặp trong thơ đường, vừa gần gũi thân thuộc đối với con người Việt Nam.

+ Những hình ảnh mang nét đẹp cổ kính:

. Nhan đề: 2 âm Hán - Việt

. Câu thơ: "Trên sông khói sóng cho buồn...gợi nhớ câu thơ Thôi Hiệu:

"Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà"

. Phương thức biểu đạt của thơ Đường:

Vô hạn thiên nhiên > < hữu hạn của con người

Cái nhất thời > < vĩnh hằng

+ Thế giới bài thơ là thế giới thân thuộc của đồng quê, của non sông đất nước Việt Nam.