Kiến thức lớp 12

"Ai đã đặt tên cho dòng sông" -

Hoàng Phủ Ngọc Tường

VẺ ĐẸP CỦA SÔNG HƯƠNG QUA GÓC NHÌN CỦA

HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn có phong cách

độc đáo và sở trường về thể bút kí, tuỳ bút. Lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường được cấu tạo bởi hệ thống ngôn

từ nghệ thuật sang trọng, ám ảnh, đậm chất trữ tình của

cái tôi uyên bác, tài hoa. Ông là một trí thức yêu nước, đã

từng gắn bó đời mình với cuộc kháng chiến chống Mỹ

gian khổ, anh hùng của dân tộc. Để rồi, sau năm 1975, khi

đất nước thống nhất, ông đã chắp bút viết tập kí “Ai đã đặt

tên cho dòng sông?”. Trong tác phẩm, nhà văn gắn bó

lòng yêu nước, tinh thần dân tộc với tình yêu sâu sắc

dành cho thiên nhiên đất nước và với truyền thống văn

hoá lịch sử lâu đời của dân tộc mà ông đã bỏ công say

mê tìm tòi, tích luỹ cả một đời người. Tất cả những phẩm chất ấy đã được thể hiện rất rõ qua việc ông tái hiện lại vẻ

đẹp của dòng sông Hương như một nhân vật trữ tình, với

những nét tính cách phức tạp, biến đổi một cách kì diệu

trong không gian thời gian. Tất cả được phô diễn qua

những lời văn giàu chất trí tuệ, kết hợp giữa tự sự và trữ

tình tài hoa, mê đắm.

Sông Hương hiện ra qua sự kết hợp nhiều góc nhìn khác

nhau của Hoàng Phủ Ngọc Tường, từ địa lý, lịch sử, văn

hoá, nghệ thuật... “hình như chỉ sông Hương là thuộc về

một thành phố duy nhất. Trước khi về đến vùng châu thổêm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ

giữa những bóng cây đại ngàn mãnh liệt qua những

ghềnh thác”. Nhưng rồi cũng có những lúc sông Hương

“trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi

màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Viết tuỳ bút, theo

Nguyễn Tuân là “lối chơi độc tấu”, “mạch văn tràn chảy

tuỳ theo cảm hứng”. Đặc trưng này xác đáng với những

lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả về sông

Hương. Nhà văn đã đưa người đọc đến những liên tưởng

bất ngờ, khi ông so sánh “Sông Hương đã sống một nửa

cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Ông cho rằng sông Hương là đứa con của rừng

già với một tâm hồn tự do và trong sáng, để rồi rừng già

đã chế ngự sức mạnh bản năng ở người con gái của

mình để khi ra khỏi rừng, “sông Hương nhanh chóng

mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ

phù sa của một vùng văn hoá xứ sở”.

Với đôi mắt khảo sát nghiêm túc của nhà địa lí có một tầm

văn hoá sâu rộng, kết hợp vốn ngôn từ nghệ thuật phong

phú mượt mà giàu chất thi họa, Hoàng Phủ Ngọc Tường

tái hiện thủy trình của sông Hương từ vùng trung du trởxuống, nó liên tục chuyển dòng, “theo những đường cong

thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi

gặp thành phố tương lai của nó”. Nhà văn đã đặt sông

Hương vào giữa cảnh quan núi đồi, lăng tẩm, bãi biển

vùng ngoại ô tây-nam thành phố Huế, gương mặt Hương

Giang trong xanh phẳng lặng tạo nên những mảng phản

quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố,

“sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Hoàng Phủ Ngọc

Tường đã nhìn dòng sông Hương như một chủ thể có ý

thức góp phần tôn vinh thêm vẻ đẹp của xứ Huế. Và trước

khi về với Huế, sông Hương trôi lặng thầm giữa một vùng không gian “Bốn bề núi phủ mây phong. Mảnh trăng thiên

cổ bóng tùng vạn niên”. Giữa đám quần sơn lô xô, ở phía

tây thành Huế, nơi dành cho giấc ngủ ngàn năm của các

bậc vua chúa thời Nguyễn, sông Hương hiện ra với vẻ

đẹp trầm mặc như triết lí, như cổ thi kéo dài mãi “giữa

những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”. Đến khi sông

Hương đổ vào thành phố tương lai của nó, “nó đã kéo một

nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam-đông bắc...,

nó đã thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền

trời, nhỏ nhắn như vành trăng non”. Nhà văn đã dành cho

sông Hương một tình cảm trìu mến, thân thương. Có như vậy, ông mới liên tưởng trạng thái sông Hương uốn một

cánh cung rất nhẹ sang cồn Hến như một tiếng “vâng”

không nói ra của tình yêu. Đôi mắt sâu sắc của nhà văn

đã nhìn ra mối quan hệ biện chứng giữa dòng sông

Hương mềm mại với con người xứ Huế. Sông Hương dịu

dàng, duyên dáng như đã góp phần hình thành nên tính

cách nết na, ý nhị của người con gái cố đô.

Với một trình độ văn hoá uyên bác, Hoàng Phủ Ngọc

Tường đã so sánh vẻ đẹp của sông Hương với nhiều

dòng sông nổi tiếng thế giới như sông Xen của Pari, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét, sông Nê-va của Nga,... Từ đó mà

ông đã tôn vinh vẻ đẹp độc đáo của dòng sông Hương

vào buổi đêm về, “vẫn lập lòe trong đêm sương, những

ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ mà

không một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được”.

Nhà văn quý điệu chảy lững lờ của sông Hương qua

thành Huế. Ông cho rằng “Đây là điệu slow tình cảm dành

riêng cho Huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua

trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội

rằm tháng bảy... chao nhẹ trên mặt nước như những vấn

vương của một nỗi lòng.”Có thể nói rằng Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn

hoá Huế, ông không chỉ nhìn sông Hương trôi ở trong thì

hiện tại, ngày ngày mang phù sa và nguồn nước ngọt trao

tặng vô tư cho những cánh đồng Châu Hoà, cho cuộc

sống người dân xứ Huế; mà ông còn nhìn sông Hương

như là khởi nguồn cho những giá trị tinh thần lịch sử.

Sông Hương trong quá khứ qua các triều đại phong kiến

vàng son, nó đã từng mang cái tên Linh giang, dòng sông

viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía

nam Tổ quốc nước Đại Việt. Nó đã từng vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của anh hùng Nguyễn Huệ, rồi nó đi

suốt qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ góp

phần làm nên những chiến công lẫy lừng vang dội cả thế

giới như lời đại tướng Võ Nguyên Giáp đã phát biểu: “Lịch

sử Đảng đã ghi bằng nét son tên của thành phố Huế,

thành phố tuy nhỏ nhưng đã cống hiến rất xứng đáng cho

Tổ quốc”.

Từ hiện thực kiêu hùng của Huế, mà Hoàng Phủ Ngọc

Tường cho rằng: “Sông Hương là dòng sông của thời gian

ngân vang, của sử thi viết dưới màu cỏ lá xanh biếc”. Mặt khác, sông Hương cũng là cội nguồn của thi ca nghệ

thuật. Có biết bao văn nhân, thi sĩ đã từng rung động với

dòng sông Hương như Nguyễn Du, Cao Bá Quát, Tản Đà,

Tố Hữu. Nhà văn đã tin rằng “có một dòng sông thi ca về

sông Hương và tôi hy vọng đã nhận xét một cách công

bằng về nó khi nói rằng dòng sông ấy không bao giờ lặp

lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. Cao Bá Quát

đã từng nhìn sông Hương mà thốt lên rằng: “Trường

giang như kiếm lập thanh thiên”. Tản Đà thấy “dòng sông

trắng, lá cây xanh”. Hàn Mặc Tử thì lại so sánh tôn vinh

sông Hương như sông ngân hà: “Thuyền ai đậu bến sông trăng đó/Có chở trăng về kịp tối nay”. Thu Bồn nhìn dòng

nước lững lờ của sông Hương mà bâng khuâng “con sông

dùng dằng con sông không chảy/Sông chảy vào lòng nên

Huế rất sâu”. Và với Nguyễn Trọng Tạo, Hương Giang

lãng đãng một bầu khí quyển huyền thoại thi ca giúp nhà

thơ thăng hoa những vần mê đắm:

“Con sông đám cưới Huyền Trân

Bỏ quên dải lụa phù vân trên nguồn

Hèn chi thơm thảo nỗi buồn

Niềm riêng nhuộm tím hoàng hôn đến giờCon sông nửa thực nửa mơ

Nửa mong Lí Bạch, nửa chờ Khuất Nguyên”

Đất nước Việt Nam có rất nhiều dòng sông chảy qua mọi

miền xứ sở, và nó đã kịp chảy vào trong những vần thơ,

trang văn tuyệt vời. Bạn đọc từng xót xa với Hoàng Cầm

khi nghe tin sông Đuống bị quân thù chiếm đóng. Nhà thơ

đã thốt lên: “Sông Đuống trôi đi/Một dòng lấp lánh/Nằm

nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì”. Công

chúng yêu văn cũng đã chiêm ngưỡng vẻ đẹp hung bạo

và trữ tình của “Đà Giang độc bắc lưu” qua những “trang hoa” xuất sắc của nhà tuỳ bút hàng đầu Nguyễn Tuân.

Giờ chúng ta lại tìm đến với sông Hương-dòng sông chỉ tự

thu mình khiêm tốn trong lãnh địa Thừa Thiên Huế, nhưng

qua những trang kí tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường

sông Hương hiện ra với những vẻ đẹp dịu dàng, tinh tế,

góp phần làm cho Huế trở nên một bức tranh sơn thuỷ

hữu tình. Hơn thế, sông Hương còn là dòng sông lịch sử,

văn hoá, thơ ca, nghệ thuật. Nó đã là một phần trong đời

sống tâm linh của người Huế trầm mặc, sâu sắc. Câu hỏi

“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc

Tường đã gợi lên trong miền tình cảm của bạn đọc nhiều băn khoăn về một dòng sông ngỡ là quá quen, hoá ra lại

có nhiều bí ẩn cần được khám phá thêm. Có như vậy,

chúng ta mới hiểu sâu sắc hơn về quê hương đất nước,

tự hào hơn về giang sơn cẩm tú Việt Nam.