Xuân Quỳnh là một nhà thơ nữ nổi lên từ thời kì đầu xây dựng hoà bình với  những bài thơ tươi trẻ qua phần Chồi biếc trong tập thơ Tơ tằm và chồi  biếc (in chung với Cẩm Lai). Thơ Xuân Quỳnh mang nặng tình cảm thiết  tha, gắn bó với cuộc đời, biết vượt lên những thử thách khó khăn để xây  dựng hạnh phúc chung. Riêng về thơ tình Xuân Quỳnh có những tình cảm đằm  thắm, đôn hậu, thuỷ chung. Hai bài thơ tình được nhiều người biết đến  là Thuyền và biển và Sóng. Trong cả hai bài thơ tác giả dùng hình thức  ẩn dụ để nói về tình yêu lứa đôi. Quan hệ giữa thuyền và biển là quan hệ  của tình yêu. Biển tượng trưng cho người con gái, thuyền tượng trưng  cho người con trai, quan hệ là gắn bó thắm thiết. Tuy nhiên có lúc biển  nổi sóng để xô thuyền cũng như tình yêu có lúc va chạm. Nhưng rồi cuối  cùng vẫn là tình yêu hạnh phúc. Trong bài Thuyền và biển, Xuân Quỳnh  viết: 

“Chỉ có thuyền mới hiểu 

Biển mênh mông nhường nào 

Chỉ có biển mới biết 

Thuyền đi đâu về đâu”. 

Xuân Quỳnh đã khéo liên hệ tạo cho mối quan hệ này nhiều sắc thái phù  hợp với tình yêu đôi lứa và cũng phù hợp với đặc điểm của đối tượng miêu  tả: 

“Những ngày không gặp nhau 

Biển bạc đầu thương nhớ 

Những ngày không gặp nhau 

Lòng thuyền đau rạn vỡ. 

Nếu từ giã thuyền rồi 

Biển chỉ còn sóng gió 

Nếu phải cách xa anh 

Em chỉ còn bão tố.” 

Ở bài Sóng Xuân Quỳnh tập trung hẳn vào hình tượng sóng và qua những  biến hoá của sóng Xuân Quỳnh nói lên tình yêu đôi lứa. Tất nhiên đây  không phải là những con sóng cô đơn mà trong một tương quan gắn bó sóng  với bờ, sóng là Em và bờ là Anh. Có nhiều hiện tượng thiên nhiên có khả  năng nói lên được đặc điểm của tình yêu như ngôi sao, vầng trăng, ngọn  gió, ngọn lửa. Nguyễn Đình Thi cũng hay sử dụng những biểu tượng ngôi  sao, ngọn lửa, ngọn gió để nói lên tình yêu: 

-“Ngôi sao nhớ ai mà sao lấp lánh” 

-“Ngọn lửa nhớ ai mà hồng đêm lạnh” 

-“Anh vẫn yêu em như lữa dữ 

Như gió mùa xuân quạt dịu hiều” 

Nhưng dù sao mọi hiện tượng đều hữu hạn, và sóng có khả năng biểu hiện  khá đầy đủ sự phong phú của tình yêu. Sóng là một hình tượng ẩn dụ vừa  hoá thân vừa hoà nhập với cái tôi trữ tình. Và ở đây sóng phải góp phần  nói lên tình cảm, tình yêu của một tâm hồn thơ nữ. 

Sóng là một hình tượng đẹp của thiên nhiên được vận dụng để nói lên  nhiều trạng thái của tình cảm và riêng với tình yêu thì con sóng phải  mang một sắc thái đặc biệt. Không phải là con sóng nhỏ lăn tăn của ao  vàng “Sóng biếc theo làn hơi gợn tí” (Thu điếu) hoặc như sóng gợn để nói  lên nỗi buồn kéo dái “Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp”(Tràng  Giang). Bản thân con sóng cũng có nhiều trạng thái biểu hiện, khi lặng  lẽ dịu êm khi lại ồn ào, dữ dội: 

“Dữ dội và dịu êm 

Ồn ào và lặng lẽ 

Sông không hiểu nổi mình 

Sóng tìm ra tận bể” 

Con sóng cũng như tình yêu với bao khát vọng bồi hồi, khi mạnh mẽ khi  dịu em, và sóng cũng phải tìm đến tận biển cả giữa đại dương mênh mông  mới thực sự tìm thấy chính mình, và nhận thức được sức mạnh và những  khát khao đích thực của con sóng. 

Con sóng là vĩnh hằng gắn với sự vĩh hằng của biển khơi muôn đời, con  sóng của ngày xưa với con sóng của hôm nay không có gì thay đổi, vẫn dào  dạt, vẫn sôi nổi như tình yêu của tuổi trẻ muôn đời vẫn bồi hồi. Xuân  Quỳnh đã liên hệ tình yêu của tuổi trẻ với con sóng của đại dương: 

“Ôi con sóng ngày xưa 

Và ngày sau vẫn thế 

Nỗi khát vọng tình yêu 

Bồi hồi trong ngực trẻ.” 

Tình yêu là một tình cảm lớn lao, thiêng liêng phát triển theo những quy  luật chung của đời sống xã hội và những quy luật riêng của mỗi tình yêu  lứa đôi, song không dễ cắt nghĩa được đầy đủ bản chất, sự vận động và  những biến hoá của tình yêu. Xuân Diệu viết: 

“Làm sao cắt nghĩa được tình yêu 

Có nghĩa gì đâu một buổi chiều 

Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt 

Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu.” 

Tình yêu là tiếng nói của con tim nên cũng rất khó xác định một cách cụ  thể những tiêu chuẩn của sự yêu thích. Xuân Quỳnh cũng đã nêu lên tính  quy luật và không có quy luật của tình yêu: 

“Sóng bắt đầu từ gió 

Gió bắt đầu từ đâu 

Em cũng không biết nữa 

Khi nào ta yêu nhau.” 

Thực ra: “Gió bắt đầu từ đâu” là có thể giải thích được, nhưng cái khó  khăn hơn là phải giải thích và xác định : “Khi nào ta yêu nhau”, khi nào  mặt biển nổi sóng, những con sóng của tình yêu. 

Chính nhà thơ tình nổi tiếng Xuân Diệu cũng có lúc phải nhận xét: 

“Tình yêu đến – tình yêu đi, ai biết.” 

Tình yêu lứa đôi thường được biểu hiện bằng nhiều trạng thái tình cảm và  một nỗi nhớ là một tình cảm tiêu biểu nhất. Tất nhiên trong cuộc đời  khi xa cách sẽ có nhiều nỗi nhớ: con nhớ cha mẹ, bạn bè nhớ nhau… Nhưng  nỗi nhớ trong tình yêu lại có những đặc điểm khá riêng biệt. Nỗi nhớ  được biểu hiện với nhiều màu sắc ở trong thơ, đó chính là cái chứng tích  của tình yêu đích thực. 

Nhà thơ Hàn Mặc Tử có một ý thơ đẹp: 

“Khi xa cách không gì bằng thương nhớ” 

Người xưa đã từng nhớ nhau: 

“Nhớ chàng như mảnh trăng đầy 

Đêm đêm vầng sáng hao gầy đêm đêm.” 

Rồi nỗi nhớ và trạng thái tương tư trong Truyện Kiều: 

“Sầu đong càng lắc càng đầy 

Ba thu dọn lại một ngày dài ghê” 

Và thơ hiện đại với nỗi nhớ của Xuân Diệu: 

“Anh nhớ tiếng, anh nhớ hình, anh nhớ ảnh 

Anh nhớ em, anh nhớ lắm em ơi”. 

Và nỗi nhớ trong thơ Hàn Mặc Tử: 

“Người đi, một nửa hồn tôi mất 

Một nửa hồn kia hoá dại khờ 

… 

Hôm nay có một nửa trăng thôi 

Một nửa trăng ai cắn vỡ rồi 

Ta nhớ mình xa thương đứt ruột 

Gió làm nên tội buổi chia phôi.” 

Trong bài Sóng, Xuân Quỳnh đã biểu hiện nỗi nhớ qua âm thanh của tiếng  sóng vỗ suốt ngày đêm vào bờ, thao thức không ngủ được. Xuân Quỳnh đã  nói lên nỗi đau da diết qua hình tượng sóng, những con sóng thao thức  đập vào bờ nhưng không biết đến thời gian. 

Con sóng vỗ như một tình cảm bồi hồi khao khát, như tình yêu tìm đến  hạnh phúc và đến đây bài thơ xuất hiện hình ảnh của đôi bờ. Con sóng nào  cũng khao khát đến bờ, hình ảnh của bến bờ như cái đích đi tới và con  sóng sẽ không chơi vơi, bỏ cuộc. Xuân Quỳnh đã có những liên tưởng rất  sáng tạo để nói lên một tình yêu chung thủy: 

“Ở ngoài kia đại dương 

Trăm ngàn con sóng nhỏ 

Con nào chẳng tới bờ 

Dù muôn vàn cách trở.” 

Sóng và bờ thể hiện quan hệ nam nữ trong tình yêu lứa đôi. Trước hết  Xuân Quỳnh nói lên tình yêu thắm thiết như con sóng khao khát đến bờ,  như tình yêu tìm đến với hạnh phúc. 

Xuân Diệu trong một bài thơ tình về biển viết ở tuổi 50 nhưng vẫn dào  dạt sôi nổi như tình yêu ban đầu khi ông sử dụng hình tượng sóng và bờ: 

“Anh xin làm sóng biếc 

Hôn mãi cát vàng em 

Hôn thật khẽ thật êm 

Hôn êm đềm mãi mãi 

Đã hôn rồi hôn lại 

Cho đến mãi muôn đời 

Đến tan cả đất trời 

Anh mới thôi dào dạt.” 

Ở ý thơ trên Xuân Quỳnh còn muốn nói là hạnh phúc trong tình yêu không  dễ dàng mà đạt được, phải biết vượt qua những thử thách và khi đã vượt  qua được thử thách thì tình yêu càng bền vững. 

Từ không gian mênh mông tác giả trở về với thời gian. Tình yêu bao giờ  cũng phải đuợc thử thách với thời gian. Xuân Quỳh đã liên hệ những con  sóng đã trải qua thời gian vẫn vỗ, vẫn dào dạt và khao khát tìm đến bờ: 

“Cuộc đời tuy dài thế 

Năm tháng vẫn đi qua 

Như biển kia dẫu rộng 

Mây vẫn bay về xa.” 

Bài thơ đựơc kết thúc với những tình cảm riêng của tác giả mong ước được  tan ra thành trăm ngàn con sóng muôn đời với biển khơi. 

“Làm sao đựơc tan ra 

Thành trăm con sóng nhỏ 

Giữa biển lớn tình yêu 

Để ngàn năm còn vỗ.” 

Xuân Quỳnh đã bộc lộ vẻ đẹp của một tâm hồn thơ nữ khao khát sống và yêu  thương. Tác giả muốn nói đến một tình yêu đẹp và thiêng liêng, đắm say,  chung thuỷ, độ lượng của người phụ nữ. 

Xuân Quỳnh trong bài thơ Sóng đã thể hiện được một tình yêu có tính chất  truyền thống như tình yêu muôn đời nhưng vẫn mang tính chất hiện đại  của tình yêu hôm nay.