Tương truyền cô Bơ là con gái Vua Thủy Tề dưới Thủy Cung . Cũng có tài liệu ghi chép rằng , cô là con gái của Long Vương , hầu cận cho Đức Vương Mẫu . Cô được giáng sinh xuống trần thế vào thời Lê Trung Hưng . Thần tích về sự giáng sinh của cô được lưu truyền rằng , Đức Thái Bà nằm mộng thấy được thiếu nữ xinh đẹp , thiết tha bội phần , diện xiêm y trắng tới dâng Đức Bà một viên ngọc quý rồi nói rằng : " Mình vốn là Thủy Cung Tiên Nữ giáng hạ đầu thai giúp vua cứu nước " . Sau đó vào ngày 8/2 , Đức Bà thụ thai và sinh ra được một cô con gái nhan sắc hơn người , mười phân vẹn mười như khi chiêm bao . Khi sanh cô , trời mây trên cao bỗng uốn lượn không ngừng , Thủy cung nhã nhạc cũng vang lên khiến Đức Thái Bà tin về lời báo mộng khi xưa và chắc hẳn con mình là tiên nữ hạ phàm , sau này sẽ có thể ra tay phù đời .

Quả là như vậy , cô lớn lên xinh đẹp khác người , lại giỏi văn thơ đàn hát , được Đức Thái Bà hết mực yêu thương bảo ban . Khi nhà Đức bị giặc Minh đô hộ , cô cùng thân mẫu lẩn tạm lánh vào xứ Hà Trung , Thanh Hoá , gần ngã Ba sông Thác Hàn . Sử sách ghi lại , cô đã có công giúp vua Lê Lợi trong việc kháng quân Minh trong những ngày đầu của cuộc khởi nghĩa , sau này còn linh ứng giúp vua Lê trong công cuộc Phù Lê dẹp Mạc .

Một điểm tích khác viết về cô Bơ như sau : trong những ngày đầu kháng chiến , lực lượng quân ta vẫn rất yếu và thường xuyên bị địch truy đuổi . Một lần khi vua Lê bị địch đuổi đến ngã ba sông Thác Bờ , vua đã gặp cô Bơ đang tỉa ngô liền xin cô giúp đỡ . Cô Bơ lập tức đóng giả vua Lê thành anh trai mình , đưa quần áo thường cho nhà vua , chôn hoàng bào dưới ruộng ngô và giả vờ đang tỉa ngô . Nhờ vậy , nhà vua thoát khỏi sự truy đuổi của quân địch . Vua rất cảm kích tấm lòng của cô , hẹn ngày sau khi đại thắng khải hoàn sẽ rước cô về triều đình phong công cho cô đồng thời phong cô làm phi tử  . Sau đó cô vẫn tận tâm hết lòng giúp đỡ quân vua Lê bằng cách bí mật chở quân sĩ , lương thực phẩm qua sông ,... Đến ngày đại thắng khải hoàn , nhà vua nhớ về cô gái năm xưa đã từng giúp đỡ mình và lời hứa với cô , liền sai quân đến đón . Nhưng cô Bơ đã tự thác từ bao giờ . Có người kể rằng cô đến lúc thác tự vẫn kiên trinh một lòng chờ đợi mà không kết duyên với ai . Cũng có bô lão nói rằng , cô trở về Thủy Cung sau khi giúp vua dẹp giặc . Sau này , cô vẫn thường hiển linh giúp đỡ người dân ở cùng ngã ba sông , độ thuyền bè qua sông thuận buồm xuôi gió . Nhân sinh ai gặp điều trắc trở đến van cửa Cô Bơ đều được Cô phù hộ như ý . Cô được dân chúng phong danh Cô Bơ Bông hoặc Cô Bơ Thác Hàn .