Lúc còn nhỏ, mỗi buổi chiều tôi thường chạy quanh xóm, đùa với lũ cùng khu. Thi thoảng lại bắt gặp một chị, còn rất trẻ nhưng lúc nào đầu tóc cũng bù xù, có đôi khi còn có cả vài cành hoa héo rũ rượi cài trên cái tổ quạ ấy. Quần áo thì sặc sỡ sắc màu, lắm lúc rách tươm bươm. Chị cứ như đang ở trong thế giới riêng của mình, lúc nào cũng chuyện một mình rồi chợt cười phá lên, cũng có khi thì thầm tâm sự, tựa hồ có ai đó đang ở bên cạnh cùng chia sẻ những lúc ngẩn ngơ. Đám chúng tôi thấy chị thì sợ lắm, mỗi đứa chạy trối chết về nhà, nhưng vẫn thập thò cái đầu tò mò theo bóng chị cho đến khi khuất hẳn. Cứ như thế, chị giống như một phần của tuổi thơ chúng tôi, xuất hiện lúc chiều chiều, cười nói loạn trí rồi đi mất dưới ánh hoàng hôn. Đến khi lớn hơn được một tý, có vài đứa còn chơi dai, lượm đồ chọi chị, khiến chị chạy rối rít. Vài lần như thế, chị cũng không còn xuất hiện ở gần khu nhà nữa. Mãi đến tầm 5 năm về trước, chị lại về, vẫn nụ cười ngây ngô, vẫn mái tóc rối bù , vẫn quần áo sặc sỡ, nhưng giờ mái tóc đã điểm sương, gương mặt còn vài chỗ bầm tím. Chắc những năm nay chị sống cũng chẳng tốt gì mấy. Rồi theo những bộn bề của cuộc sống, tôi dần quên đi chị. Mãi cho đến ngày hôm qua...

Lúc ấy, tôi đang đọc lại những ghi chú của mình về bệnh Tâm thần phân liệt (schizophrenia) từ bài của giáo sư mình, rồi tham khảo trong cuốn DSM-IV, để chuẩn bị bài viết trả lời cho em Meg. Không hiểu sao khi đọc về những dấu hiệu bệnh chứng, hình ảnh chị chợt ùa về tâm trí tôi, những lúc chị cười, những lúc chị ngơ ngẩn một mình...càng khiến tôi có thêm phần khẳng định chị bị mắc chứng tâm thần phân liệt. Một chứng bệnh rất dễ bị chuẩn đoán nhầm, cũng như ít người hiểu rõ về nó.

Từ những gì tôi đọc được trong cuốn từ điển tâm lý học, bệnh tâm thần phân liệt là tập hợp của những dấu hiệu đặc trưng và triệu chứng ( cả bề nổi và bề chìm hay còn gọi là tích cực và tiêu cực) xuất hiện trong một khoảng thời nhất định trong 1 tháng (hoặc có thể ngắn hơn nếu bệnh nhân được chữa trị hiệu quả) và có một vài dấu hiệu của bệnh chứng biểu hiện liên tục trong vòng 6 tháng. Những dấu hiệu và triệu chứng này thường có ảnh hưởng đến đời sống, giao tiếp xã hội và mất khả năng hoạt động bình thường.

Nói một cách dễ hiểu hơn, lấy ví dụ là chị, thì việc chị có những biểu hiện mất khả năng giao tiếp với người khác, suy nghĩ không theo lối thường thức, không biết mình đang làm gì, và nó tồn tại hơn 6 tháng ( trường hợp của chị là mấy chục năm) , thêm vào đó Những biểu hiện này không phải là kết quả từ việc dùng thuốc quá liều hay bất cứ phương pháp chữa trị nào, là đủ cơ sở để nghi ngờ chị mắc chứng tâm thần phân liệt.

Những triệu chứng đặc trưng của bệnh tâm thần phân liệt liên quan đến việc mất khả năng vận hành tổ hợp của nhận thức và cảm xúc, bao gồm nhận biết, suy luận, ngôn ngữ, giao tiếp, điều khiển hành vi, ảnh hưởng, sự lưu loát, kết quả từ những suy nghĩ, năng lực nói, ý muốn và dục vọng. Và vì đây là một điểm quan trọng nên tôi muốn nhắc lại một lần nữa, để bị coi là mắc chứng tâm thần phân liệt, bệnh nhân phải có những triệu chứng của tổ hợp mà tôi vừa nói đến, chứ không phải là một trong số đó, không phải chỉ đơn lẻ một dấu hiệu mà là một tập hợp. Việc chuẩn đoán bệnh lý thường bao gồm nhận biết nhóm dấu hiệu, và triệu chứng liên quan đến mất khả năng lý giải và hoạt động thường ngày.

Khi nhắc đến Tâm thần phân liệt, hầu như ai cũng cho rằng bệnh nhân chỉ "điên một nửa" tức là bệnh nhân sẽ có lúc tỉnh và có lúc điên. Nhưng thật ra, điều này cũng không hoàn toàn đúng, chữ phân liệt ở đây chỉ về tình trạng bệnh nhân thường sẽ nghe một giọng nói khác trong đầu mình. Giống như là có một nhân cách khác đang cùng tồn tại nên có một khoảng thời gian, chứng bệnh này đã được coi là một chứng bệnh về nhân cách. Bệnh nhân mắc chứng tâm thần phân liệt thường trải nghiệm một điểm đặc trưng của bệnh chính là bị ảo tưởng hay ảo giác, như là người bệnh không bị bất kỳ kích thích nào mà bị ảo giác, thấy được những thứ kỳ lạ mà người khác không thấy được ( xin đừng hiểu là người bệnh thấy được ma thật hay có năng lực siêu nhiên nhé ;___;) hay tưởng tượng những thứ vô nghĩa gì đâu. Nó khác với chứng rối loạn hoang tưởng ở chỗ là người bị chứng hoang tưởng luôn nghĩ rằng người khác có ý hại mình nên Thái độ lúc nào cũng hung hăng giận dữ, và nghi kỵ. Vì chứng hoang tưởng này thuộc về chứng bệnh nhân cách. Còn người mắc chứng ảo tưởng trong bệnh tâm thần phân liệt thì cho rằng mình thấy, cảm giác được những cái khác thường, nhưng không có thái độ gây sự, hiềm khích với những người chung quanh. Nó cũng khác với chứng Đa nhân cách, vì tuy người bệnh có thể nghe được một giọng nói khác trong đầu, nhưng đa phần những giọng nói đó mang xu hướng tiêu cực xâm hại người bệnh như bảo họ tự tử, hay làm những việc tổn thương mình. Hơn nữa, người bệnh không có cảm giác mình bị mất một khoảng thời gian dài không biết bản thân làm gì như người bị chứng Đa nhân cách.

Để cho tiện việc giải thích, tôi xin lấy một ví dụ từ cuốn Case Book, Emilio, 40t nhưng có ngoại hình trẻ hơn mười tuổi. Anh được mẹ đưa vào bệnh viện lần thứ 12 vì bà dần cảm thấy sợ Anh. Emilio mặc một chiếc áo choàng dài rách bươm, mang đôi dép ngủ, đội chiếc mũ bóng chày và đeo vài tấm huy chương quanh cổ. Triệu chứng bệnh của Anh ta trải từ cơn giận vô cớ với mẹ mình ( bà ta cho tôi ăn phân từ ruột già của người khác) đến cười khúc khích , xun xoe dụ dỗ người khám. Ngôn ngữ và thái độ của Anh ta như một đứa trẻ con, bước đi õng ẹo, đánh eo quá mức. Bà mẹ bảo Anh không chịu uống thuốc chừng 1 tháng trước. Rồi từ đó, Anh bảo mình lúc nào cũng nghe có một giọng nói trong đầu, cách ăn mặc và hành xử càng lúc càng kỳ quái. Khi được hỏi Anh đang làm gì, Emilio trả lời, "tôi đang ăn dây diện và chuẩn bị đốt lửa."

Trong trường hợp của Emilio, bạn có thể nhận thấy rõ ràng sự mất khả năng vận hành tổ hợp nhận thức và cảm xúc. Emilio không thể suy luận, nhận biết về những gì mình đang làm, không thể giao tiếp trôi chảy, ngôn ngữ bất bình thường, không thể điều khiển hành vi của mình theo chuẩn mực xã hội cho phép. Và vì thế nên Emilio được chuẩn đoán là mắc chứng tâm thần phân liệt. Anh phải uống thuốc hàng ngày, nhưng sự gián đoạn trong việc dùng thuốc khiến cho bệnh tình quay lại và nghiêm trọng hơn, dẫn đến chuyện Anh nghe được tiếng nói hay hành xử càng khác lạ.

Nhưng không phải chỉ khi nào người bệnh ăn nói lộn xộn, hành vi kỳ quái như người chị trong khu tôi và Emilio mới được coi là mắc chứng tâm thần phân liệt. Có lúc người bệnh không ngừng trải nghiệm ảo giác dẫn đến hành động khác thường, không thể điều chỉnh suy nghĩ của mình cũng là dấu hiệu của chứng tâm thần phân liệt như ví dụ dưới đây.

Bà Green, một nhân viên thư viện 62t đã về hưu khi đi khám Bác sĩ, đã nói, "mấy con giun đó vẫn còn trong người tôi." 4 năm về trước, trong một lần tắm, bà chú ý đến những thứ mà bà cho là "mấy con giun nhỏ" . Không lâu sau đó, bà trải nghiệm cái cảm giác "mấy con giun đó đang chui qua da tôi" . Nhiều lần đi khám Bác sĩ và mang theo cả mẫu nước mà bà cho rằng có giun, nhưng không nhân viên nào có thể tìm ra được bất kỳ ký sinh trùng nào. Dù cho Bác sĩ không ngừng bảo rằng cái đó chỉ là mấy mảnh da khô của bà thôi nhưng bà vẫn không tin. Bà cảm thấy rằng bạn bè và đồng nghiệp đang dần lánh xa mình vì mấy con giun đó. Sau đó khoảng 9 tháng, lúc đi nhà thờ, bà thấy chuỗi tràng hạt tự dưng xoay theo chiều kim đồng hồ và à thấy được mình có lực từ hút những thứ xung quanh. Bà Green cho rằng bởi vì những con giun xâm nhập vào tủy sống và không ngừng di chuyển lên xuống đã tạo ra lực từ như thế. Khi xét về lịch sử bệnh lý, bà Green không hề dùng bất kỳ chất kích thích nào, nên trường hợp của bà không khó để Bác sĩ trị liệu xếp vào Tâm thần phân liệt.

Hay case về một người Mỹ lai Phi cao ráo, chỉnh tề bước vào phòng cấp cứu của một bệnh viện lớn thuộc vùng đô thị, đăng ký dưới tên Harry Backman, và đề nghị cho ông được phép vào phân khu số 3 của khoa Tâm Lý Trị Liệu. Ông ta bảo rằng mặc dù giấy tờ chứng minh đều dưới tên Harry Backman, nhưng họ thật của ông chính là Johnson. "Vậy còn tên của ngài là gì?" , vị Bác sĩ hỏi. "Chúng tôi không được phép tiết lộ tên thật của mình!", ông khẳng định. Ông giải thích thật ra ông là Agent Johnson, nhân viên FBI, đang làm nhiệm vụ tìm Harry Backman. Bởi vì Harry bị mắc một vài chứng bệnh tâm lý nên ông thường tìm đến các phòng khám để thu thập tin tức về hắn. Khi nói đến đây các bạn hẳn có thể đoán ra được quý ngài Harry Backman đây thực ra bị mắc chứng ảo tưởng rồi đúng không? Mặc dù cuộc nói chuyện diễn ra suôn sẻ, bệnh nhân không có bất kỳ dấu hiệu rối loạn ngôn ngữ, nhưng rõ ràng bệnh nhân bị ảo tưởng về thân phận của mình- một trong những đặc điểm của chứng tâm thần phân liệt.

Những biểu hiện của chứng tâm thần phân liệt được chia ra làm hai loại, tích cực ( positive) và tiêu cực (negative) . Những triệu chứng được cho là tích cực bao gồm trải nghiệm ảo giác, cười nói kỳ quái. Nói một cách đơn giản hơn là những biểu hiện tích cực là những biểu hiện có thể thấy rõ ràng nhất, dễ gây chú ý nhất. Trường hợp về người chị xóm tôi, Emilio, Green, Harry Backman là những ví dụ về tâm thần phân liệt có triệu chứng tích cực. Còn những biểu hiện tiêu cực thường là gương mặt không chút biểu cảm, lạnh lùng, im lặng, không thích ồn ào, hành vi bất thường, bệnh với biểu hiện tiêu cực còn đang được nghiên cứu kỹ hơn, như Louise Larkin, nhân vật trong một case khác về chứng này mà tôi kể dưới đây.

Louise Larkin, 39t, lúc nào cũng khom người, cúi gầm mình xuống. Cô có gương mặt như một đứa trẻ với những bím tóc và dây ruy-băng hồng. Cô được đưa tới Văn phòng tâm lý bởi Bác sĩ gia đình, người ái ngại về tình trạng cô hoạt động cơ thể ở mức quá thấp này. Điều duy nhất mà cô nói với Bác sĩ chính là " tôi có khoảng thời gian gián đoạn trong việc chăm sóc bản thân và có cuộc sống thấp dưới mức Bình thường." Rồi sau đó, cô tiếp tục giữ im lăng và nhốt mình trong phòng. 20 năm về trước, sau khi vị hôn phu hủy bỏ lễ đính hôn, cô bắt đầu không thể tự sắp xếp mọi thứ cho ngăn nắp, lang thang một mình vô định trên những con đường, mặc những bộ đồ không đi đôi với nhau. Louise bị sa thải và được đưa tới bệnh viện, sau đó được mẹ cô làm giấy xuất viện với hy vọng là cô sẽ mau chóng hồi phục tinh thần và bắt đầu cuộc sống thật. Nhưng bao năm trải qua, cô vẫn trốn tránh xã hội, và càng ngày càng ít hoạt động hẳn đi. Hầu hết thời gian cô dành cho việc nấu nướng và xem TV. Những món ăn của cô là hỗn hợp lạ kỳ của những nguyên liệu như cải súp-lơ với bánh ngọt,ngồi một mình vì không ai trong gia đình muốn ăn những thứ đó. Khi mẹ cô bước vào phòng thì cô luôn quơ đại một cuốn tạp chí hay sách gì đó rồi giả vờ như đang đọc nhưng thực tế thì cô vốn chỉ ngồi đó và ngẩn ngơ nhìn vào khoảng không vô chừng. Louise không chịu tắm hay chải đầu, tăng mình. Cô ăn càng lúc càng ít đi. Lúc đi khám thì từ chối nhìn thẳng và đối thoại với Bác sĩ. Cô được xác định là bị chứng Tâm thần phân liệt với biểu hiện tiêu cực.

Bệnh chứng này không dẫn tới những hành vi cực đoan, xâm hại đến quyền lợi của người khác như chứng bệnh rối loạn nhân cách phản xã hội. Nhưng nếu bệnh nhân bị mắc chứng tâm thần phân liệt hoang tưởng thì khác. Người bệnh này có khi sẽ nghe được một giọng nói khác trong đầu mình cho rằng những người xung quanh đang có ý gây hại đến anh ta. Tính cách trở nên nghi kỵ và ngờ vực, dẫn đến nhiều hành động gây thương tổn đến những người xung quanh, như trường hợp của , chặt đầu người ta xuống và ăn vì nghĩ người đó là người ngoài hành tinh.Ngoại trừ như thế ra thì hầu như các chứng tâm thần phân liệt khác ít có tương quan đến các loại tội phạm.

Có nhiều nguyên nhân gây ra chứng tâm thần phân liệt, người mẹ đang mang thai bị virus xâm nhập thì đứa con sinh ra có nguy cơ bị mắc chứng bệnh này cao, di truyền, hay bị những chấn thương tâm lý. Nhưng quan trọng nhất chính là cấu trúc não bất bình thường.

Chất dẫn truyền thần kinh (neurotransmitter) dopamine ảnh hưởng đến ngôn ngữ, hành vi, học tập, và cảm xúc. Quá nhiều cơ quan thụ cảm (reception) hay là "cửa" nhận chất dẫn truyền này ( vì mỗi chất dẫn truyền có một cửa riêng của nó) sẽ dẫn đến ảo giác, một đặc điểm của chứng tâm thần phân liệt vì thế cho nên hiện nay đã có thuốc ngăn chặn cơ quan thụ cảm này, không để bệnh chuyển hướng nặng thêm. Ngoài ra, còn có nghiên cứu cho biết sự suy giảm chất dẫn truyền thần kinh glutamate ( có khả năng kích thích não bộ ( có nhiều trong bột ngọt) và suy giảm trí nhớ) cũng là một nguồn gây bệnh tâm thần phân liệt. Thuốc có ảnh hưởng đến cơ quan thụ cảm của chất này có thể gây ra những biểu hiện tiêu cực của bệnh.

Bệnh tâm thần phân liệt là một chứng bệnh phức tạp, và khó điều trị, đồng thời rất dễ bị nhầm lẫn với bệnh khác như bệnh rối loạn nhân cách hoang tưởng (paranoid personality disorder). Bệnh được chia ra thành nhiều loại như loại không có khả năng sắp xếp mọi thứ (disorganized type) , khả năng vận hành cơ thể bị giảm ( catatonic type) nhưng bài viết này chỉ là tổng quát, tôi không đi sâu vào từng loại vì nó rất khó hiểu và tôi không nghĩ một người ngoài nghề như tôi có khả năng giải thích cặn kẽ cho mọi người hiểu nên thôi, hãy dừng bài viết kỳ này ở đây nhé. Hy vọng sau khi đọc bài này, mọi người đừng nên xa lánh hay tệ hơn nữa là chọc ghẹo, đánh đập, ghét bỏ những người bị bệnh này như người chị xóm tôi.