Nhà mình nhỏ, bốn bề thông thống gió. Tường ve bạc phếch, loang lổ, bung từng mảng. Mái ngói mục, nâu xỉn. Mùa mưa, nghênh ngang mọc cả vài nhánh cỏ, ít mầm mạ lơ thơ. Nếu gặp kì ẩm trời kéo dài còn trổ cả bông, li ti trắng. Hoa nở trên mái ngói. Cảnh ấy, mãi về sau mình chẳng thấy lại bao giờ.

Nhà bé như nắm tay lọt thỏm giữa bốn bên vườn rộng. Qua vườn là ao Cả, mênh mông như hồ. Đi gần hết cuộc đời vẫn có lúc lẩn thẩn, xòe bàn tay đếm rồi tự hỏi: ''Không biết bao nhiêu mùa Xuân thơ bé thấy cỏ dại về nở hoa trên mái ngói và không biết bao nhiêu năm mình thức với Giao Thừa?''.

Ao Cả không phải của nhà mình, mẹ xin tát thuê chỉ cốt được trả công bằng cá. Gàu giai đôi, giai ba, gàu sòng ròng rã. Thâu đêm. Nước mênh mông lùi xuống, những cọc ao, cọc chà nhô dần lên, ốc vặn bám đầy. Đã thấy sóng nước cuồn với những lưng cá quẫy. Con đứng trên bờ, háo hức, chẳng để ý đến lưng áo mẹ ướt đẫm giữa trời Đông. Bố đi công tác xa, một năm chẳng về qua mấy bận. Nhà mình nghèo, bốn mùa mùa nào cũng là mùa giáp hạt, thức ăn quanh năm là cà muối mặn, là nước tương, và ít dừa già ủ trong hũ muối, nhưng Tết đến, bao giờ mẹ cũng có tiền mừng tuổi cho các con. Ấy là tiền bòn mót từ cây vườn cằn cỗi bởi đất bạc màu chỉ còn cặn sỏi. Vài quả bưởi, mấy quả cam chấp chua như chanh, mớ rau hay quả bầu, quả mướp còi queo quắt. Toàn tiền lẻ, mẹ cất kĩ trong cái túi vải tự khâu, giắt cạp quần, mỗi năm, chỉ dịp Tết con mới được nhìn tận mắt. Và cũng chỉ mỗi năm, vào dịp Tết, cả nhà mới quây quần bên bếp, xem mẹ làm món cá bồi vì cữ ấy những chủ ao trong làng bắt đầu tát ao ăn Tết.

Mẹ con mình về đến sân bao giờ cũng là lúc trời sập tối vì còn ở lại, lần từng góc ao, sót những con cua, con ốc cuối cùng. Mớ cá, ốc hỗn độn, lục sục trong lượt bùn non được chia từng loại. Bọn cá rô đen trùi trũi sống dai, để vào ang, chờ ra Giêng bố về nấu cải. Còn lại mẹ làm món cá bồi.

Lũ cá bồi của mẹ lớn lắm cũng chỉ bằng ba đầu ngón tay, đủ loại, vì ít cá rộng được trả công mẹ dành biếu ông bà. Tất cả làm sạch, ướp muối cho đanh rồi rửa lại, chờ ráo nước, xếp vào nồi đất, ở dưới là khúc mía chẻ nhỏ hoặc vài lát riềng kẻo sát đáy, cháy nồi. Mỗi lớp cá, một duộc tương - tương nếp nâu vàng mịn, ngọt mùi đỗ được mẹ tự tay múc ra từ cái chum đậy mấy lần nắp, đội thêm cái nón rách đứng chầu hẫu góc sân, không khiến đứa nào lấy, sợ hỏng cả chum thì quanh năm ăn nước muối. Cá đầy, phủ lượt tương cuối cùng, chờ cho ngấm rồi bắc lên bếp. Lửa rơm bùng bùng. Chúng con xúm xít đứng quanh vướng víu nhưng mẹ chẳng nỡ đuổi đứa nào. "Mẹ ơi! Sôi rồi đấy". "Ừ! Đưa mẹ tấm lá chuối".

Cái vung đất mở ra. Nước tương lục bục, khói phủ mờ. Mấy cái đầu trẻ con châu lại. Hít hà. Tấm lá chuối tươi xìu xuống, ôm khít lấy miệng nồi. Đậy như thế, chốc nữa ủ, tro không lọt được vào trong, lại giữ hơi, thơm mùi lá. Một góc tro bếp đã được thằng út nhanh nhảu dọn sẵn. Nó xí phần đốt rơm, rắc ít trấu cho bén. Mẹ cẩn thận bưng nồi cá đặt vào giữa, rắc chút tro nguội lên vung, đốt thêm vài mồi rơm nữa. Cái nóng bừng bừng làm lũ con dạt ra ngoài. Than rơm hồng rực, lớp trấu được rắc lên từ từ, dần phủ kín cả nồi cá, khói trắng nghi ngút, âm ỉ cháy. Nồi cá cứ thế để qua cả đêm Giao Thừa, trong nỗi thao thức, băn khoăn của con. "Mẹ ơi! Mèo nó có ăn mất cá không?". "Ăn sao được, lửa đang cháy". "Mẹ ơi! Con mèo kêu"; "Nó gọi con nó đấy!"; "Mẹ ơi! Cẩn thận kẻo nồi cá cháy mất"; "Không cháy được đâu. Mẹ ủ trấu đủ rồi".

Bữa cơm mùng Một Tết bao giờ cũng có món cá bồi. Miếng cá còn nguyên, con cá cũng còn nguyên, màu nâu sẫm, cứng mình nhưng chỉ cần dùng đũa bẻ là gẫy đôi, thịt cá chắc mà nục không còn chút xương, đậm đà ngọt vị tương, vị cá, một miếng là đủ một bát cơm. Kể cả cái tương đáy nồi dẻo quánh, mặn mà ngọt cũng ngon hơn mọi thứ trên đời. "Mẹ ơi! Miếng này ngon, mẹ ăn đi!"; "Mẹ ăn rồi!".

Lúc nào mẹ cũng trả lời chúng con một câu như thế. Và lúc nào mẹ cũng chỉ ăn cơm trộn với chút tương còn lại cuối cùng...

Lâu quá rồi mẹ nhỉ! Mẹ đi, món cá bồi cũng theo mẹ về nơi nào tít tắp. Tết này, con ngồi đây, cầm trên tay cái túi vải sờn đựng mấy đồng bạc lẻ của mẹ, biết hỏi ai để được trở về ngôi nhà nhỏ giữa vườn cây thông thống gió, có hoa nở trên mái ngói, có lửa rơm, rạ trấu, có lũ trẻ nghèo lấm lem bùn đất, xúm xít quanh mẹ, dụi khói cay toét mắt, đêm Giao Thừa trong ổ rơm thao thức không ngủ được, lắng nghe từng tiếng mèo kêu?

ST.