Sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nhóm nước. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại

1. Sự phân chia thế giới thành các nhóm nước
             - Trên 200 quốc gia và vùng lãnh thổ khác nhau được chia làm 2 nhóm nước: phát triển và đang phát triển.

             -  Các nước đang phát triển có GDP bình quân đầu người thấp, nợ nước ngoài nhiều và HDI ở mức thấp.

             - Các nước phát triển có GDP/ người cao, đầu tư nước ngoài nhiều, HDI cao.

            - Một số nước vùng lãnh thổ đạt được trình độ nhất định về công nghiệp gọi là các nước công nghiệp mới (NICs).

2. Sự tương phản về trình độ phát triển kinh tế xã hội của các nhóm nước

            - GDP bình quân đầu người chênh lệch lớn giữa các nước phát triển và đang phát triển

            - Trong cơ cấu kinh tế:
            + các nước phát triển khu vực dịch vụ chiếm tỉ lệ rất lớn, nông nghiệp rất nhỏ.
            + các nước đang phát triển tỉ lệ ngành nông nghiệp còn cao.

            - Tuổi thọ trung bình các nước phát triển > các nước đang phát triển.         

            - HDI các nước phát triển > các nước đang phát triển.

3. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại           

            - Thời gian: Cuối thế kỷ XX, đầu thế kỉ XXI, cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại được tiến hành

          - Đặc trưng: sự xuất hiện và phát triển nhanh chóng - bùng nổ công nghệ cao.

            + Dựa vào thành tựu KH mới với hàm lượng tri thức cao

            + Bốn trụ cột: Công nghệ sinh học; Công nghệ vật liệu; Công nghệ năng lượng; Công nghệ thông tin.

Tác động: 

=> Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại tác động ngày càng sâu sắc, làm xuất hiện nhiều ngành mới, thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế mạnh mẽ, làm cho kinh tế thế giới chuyển dần từ nền kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri thức (nền kinh tế dựa trên tri thức, kỹ thuật, công nghệ cao).

Xu hướng toàn cầu hóa, khu vực hóa kinh tế

Toàn cầu hóa và khu vực hóa là xu hướng tất yếu, dẫn đến sự phụ thuộc lẫn nhau ngày càng tăng giữa các nền kinh tế; đồng thời, tạo ra những động lực thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển kinh tế thế giới

I. Xu hướng toàn cầu hóa

- Là quá trình liên kết các quốc gia về nhiều mặt kinh tế, văn hóa, khoa học, … Toàn cầu hoá kinh tế có tác động mạnh mẽ nhất đến mọi mặt của nền kinh tế - xã hội thế  giới.

1. Toàn cầu hóa kinh tế

a. Thương mại phát triển:

            - Tốc độ tăng trưởng thương mại cao hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế

            - Hình thành tổ chức Thương mại toàn cầu WTO, với 150 thành viên, chi phối 95% hoạt động thương mại của thế giới.

b. Đầu tư nước ngoài tăng nhanh:

            - Tổng giá trị đầu tư tăng nhanh.

            - Đầu tư ngày càng lớn vào lĩnh vực dịch vụ (tài chính, ngân hàng, bảo hiểm...)

c. Thị trường tài chính mở rộng:

            - Hình thành mạng lưới liên kết tài chính, nhiều ngân hàng được nối với nhau qua mạng viễn thông điện tử.

            - Các tổ chức tài chính toàn cầu IMF, WB… đóng vai trò to lớn trong nền kinh tế - xã hội thế giới.

d. Các công ty xuyên quốc gia có vai trò ngày càng lớn:

            - Phạm vi hoạt động nhiều quốc gia khác nhau

            - Nắm trong tay khối lượng tài sản lớn, chi phối mạnh mẽ các hoạt động kinh tế của nhân loại. 

2. Hệ quả của toàn cầu hóa

            - Tích cực: thúc đẩy sản xuất phát triển, tăng trưởng kinh tế toàn cầu, đẩy mạnh  đầu tư, tăng cường hợp tác quốc tế.

            -Thách thức: gia tăng khoảng cách giàu nghèo; cạnh tranh giữa các nước

II.Xu hướng khu vực hóa kinh tế

1. Các tổ chức liên kết kinh tế khu vực

            - Nguyên nhân: do phát triển không đều và sức ép cạnh tranh trên thế giới, những quốc gia tương đồng về văn hóa, xã hội, địa lí hoặc có chung mục tiêu, lợi ích.

            - Các tổ chức liên kết khu vực: AFTA, EU, ASEAN, APEC…

2. Hệ quả của khu vực hóa kinh tế

            - Tích cực: vừa hợp tác vừa cạnh tranh tạo nên sự tăng trưởng kinh tế, tăng tự do thương mại, đầu tư, bảo vệ lợi ích kinh tế các nước thành viên; tạo những thị trường rộng lớn, tăng cường toàn cầu hóa kinh tế.

            - Thách thức: giải quyết vấn đề như chủ quyền kinh tế, quyền lực quốc gia...

Một số vấn đề mang tính toàn cầu

I. Dân số

1. Bùng nổ dân số       

            - Dân số thế giới tăng nhanh, nhất là nửa sau thế kỷ XX.

            - Dân số bùng nổ hiện nay chủ yếu ở các nước đang phát triển: (chiếm 80% dân số và 95% số dân gia tăng hàng năm của thế giới).

            - Dân số tăng nhanh gây sức ép nặng nề đối với tài nguyên môi trường, phát triển kinh tế chất lượng cuộc sống.

2. Già hóa dân số

            - Dân số thế giới có xu hướng già đi:

            + Tỉ lệ người < 15 tuổi giảm.

            + Tỉ lệ > 65 tuổi tăng.

            - Hậu quả của cơ cấu dân số già:

            + Thiếu lao động.

            + Chi phí phúc lợi cho người già tăng.

II. Môi trường

1. Biến đổi khí hậu toàn cầu và suy giảm tầng ôzôn

            - Lượng CO2 tăng gây  hiệu ứng nhà kính làm cho nhiệt độ Trái đất tăng.

            - Khí thải từ sản xuất công nghiệp và sinh hoạt  gây mưa axit; khí thải CFCs -> tầng ôzôn mỏng dần và lỗ thủng tầng ôzôn ngày càng rộng.

2. Ô nhiễm môi trường nước ngọt, biển và đại dương

            - Chất thải công nghiệp và sinh hoạt chưa xử lí  đổ trực tiếp vào sông hồ gây ô nhiễm nghiêm trọng => thiếu nước sạch.

            - Chất thải công nghiệp chưa xử lí đổ trực tiếp vào sông biển, các sự cố đắm tàu, rửa tàu, tràn dầu làm môi trường biển chịu nhiều tổn thất.

3. Suy giảm đa dạng sinh học

            - Khai thác thiên nhiên quá mức làm nhiều loài sinh vật bị tuyệt chủng hoặc sắp tuyệt chủng. Hâu quả là mất nhiều loài SV, gen di truyền, thực phẩm, thuốc, nguyên liệu sản xuất …

III. Một số vấn đề khác

            - Xung đột sắc tộc, xung đột tôn giáo và nạn khủng bố; hoạt động kinh tế ngầm  trở thành mối đe dọa trực tiếp tới ổn định hòa bình của thế giới.

            - Để giải quyết các vấn đề, cần có sự hợp tác tích cực từ giữa các quốc gia và cộng đồng quốc tế

Một số vấn đề của châu Phi

I. Một số vấn đề tự nhiên

            - Khí hậu: khô nóng

            - Cảnh quan chủ yếu: Hoang mạc, bán hoang mạc, xavan rừng.

            - Khoáng sản: giàu tài nguyên khoáng sản như dầu mỏ, khí tự nhiên, sắt, mangan, vàng, kim cương, chì kẽm, phốt pho…

            - Rừng chiếm diện tích không lớn so với toàn diện tích lãnh thổ; phân bố chủ yếu ở Tây Bắc (khu vực dãy Atlat) và quanh Xích đạo: rừng xích đạo nhiệt đới ẩm, rừng cận nhiệt đới khô…

            - Sông ngòi: Sông Nil dài nhất thế giới.

            Tuy nhiên sự khai thác tài nguyên quá mức (nhất là khoáng sản và rừng), làm cho môi trường bị tàn phá gây  hiện tượng hoang mạc hóa, tài nguyên dần cạn kiệt

            => Giải pháp cấp bách : Cần khai thác và sử dụng hợp lí tài nguyên + áp dụng các biện pháp thủy lợi.

II. Một số vấn đề dân cư và xã hội

            - Tỉ suất sinh cao nên dân số tăng nhanh.

            - Tuổi thọ trung bình thấp.

            - Chiếm >2/3 tổng số người nhiễm HIV trên thế giới.

            - Trình độ dân trí thấp, nhiều hủ tục + Xung đột sắc tộc, đói nghèo, bệnh tật => những thách thức lớn

            Các nước nghèo ở châu Phi đang nhận được sự giúp đỡ của thế giới về y tế, giáo dục, lương thực thông qua các dự án chống đói nghèo và bệnh tật.

III. Một số vấn đề kinh tế

            - Đa số các nước Châu Phi nghèo, kém phát triển.

            - Qui mô nền kinh tế quá nhỏ bé.

=> Nguyên nhân:

            + Hậu quả của sự thống trị lâu dài chủ nghĩa thực dân .

            + Xung đột, chính phủ yếu kém,….

            + Trình độ dân trí thấp

            - Nền KT châu Phi cũng đang phát triển theo chiều hướng tích cực.

Một số vấn đề của Mĩ La tinh

I. Một số vấn đề tự nhiên, dân cư và xã hội

1. Tự nhiên

            - Mĩ Latinh có nhiều loại kim loại màu, kim loại quý và nhiên liệu

            - Tài nguyên đất, khí hậu thuận lợi cho phát triển rừng, chăn nuôi gia súc, trồng cây công nghiệp và cây ăn quả nhiệt đới.

            Tuy nhiên việc khai thác các nguồn tài nguyên giàu có trên chưa mang lại nhiều lợi ích cho đại bộ phận dân cư

2. Dân cư và xã hội

            - Dân cư còn nghèo đói

            - Thu nhập giữa người giàu và nghèo có sự chênh lệch rất lớn.

            - Cải cách ruộng đất không triệt để => dân nghèo không có ruộng kéo ra thành phố tìm việc làm

            - Đô thị hóa tự phát => đời sống dân cư khó khăn => ảnh hưởng tiêu cực đến giải quyết các vấn đề xã hội và phát triển kinh tế.

II. Một số vấn đề kinh tế

            - Tốc độ phát triển kinh tế không đều, chậm thiếu ổn định

            - Nợ nước ngoài lớn.

            - Nguyên nhân:

            + Tình hình chính trị thiếu ổn định.

            + Các thế lực bảo thủ của Thiên chúa giáo cản trở sự phát triển của xã hội.

            + Chưa xây dựng được đường lối phát triển kinh tế, xã hội độc lập, tự chủ.

            - Hiện nay, các quốc gia Mĩ Latinh đang tập trung củng cố bộ máy nhà nước, cải cách kinh tế, giáo dục.

            => Nhiều nước đã khống chế được lạm phát, xuất khẩu tăng nhanh, nền kinh tế từng bước được cải thiện

            - Tuy nhiên quá trình cải cách kinh tế còn gặp phải nhiều khó khăn từ các thế lực bị mất quyền lợi từ nguồn tài nguyên giàu có ở các quốc gia Mĩ Latinh

Một số vấn đề của khu vực Tây Nam Á và khu vực Trung Á

I. Đặc điểm của khu vực Tây Nam Á và khu vực Trung Á

1. Tây Nam Á

            - Vị trí địa lý: Nằm ở Tây Nam châu Á, tiếp giáp 3 châu lục: Á, Âu, Phi; án ngữ trên đường hàng hải quốc tế từ Á sang Âu. Có vị trí chiến lược về kinh tế, giao thông, quân sự.

            - Diện tích: 7 triệu km2

            - Dân số:  313 triệu người.

            - Lãnh thổ bao gồm các nước: Armenia, Azerbaijan, Bahrain, Síp, Gruzia, Iran, Iraq, Israel, Jordan, Kuwait, Liban, Oman, Palestin (dải Gaza và Bờ Tây sông Jordan), Qatar, Ả Rập Saudi, Syria, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Yemen, Phần châu Á của: Ai Cập (bán đảo Sinai), Thổ Nhĩ Kỳ (Tiểu Á hay Anatolia).

            - Điều kiện tự nhiên và tài nguyên:

            + Khí hậu khô, nóng nhiều núi cao nguyên và hoang mạc.

            + Tài nguyên chủ yếu là dầu mỏ tập trung quanh vịnh Pec-xich.

            - Đặc điểm xã hội:

             + Nơi xuất hiện nhiều quốc gia có nền văn minh rực rỡ. Nơi ra đời nhiều tôn giáo lớn

            + Hiện nay đa số dân cư theo đạo Hồi nhưng bị chia rẽ thành nhiều giáo phái -> những phần tử cực đoan gây mất ổn định khu vực.

2. Trung Á

            - Diện tích: 5,6 triệu km2.

            - Số dân: 61,3 triệu người.

            - Vị trí địa lí: Nằm ở trung tâm châu Á, không tiếp giáp biển hay đại dương nào, án ngữ trên con đường tơ lụa. Có vị trí chiến lược về quân sự, kinh tế.
            - Bao gồm các nước: Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Mông cổ

            - Điều kiện tự nhiên và tài nguyên:

            + Khu vực giàu có về tài nguyên dầu khí, sắt, đồng, thủy điện, than, urani…

            + Khí hậu khô hạn, nếu giải quyết được vấn đề nước tưới có thể trồng bông và cây công nghiệp.

            + Các thảo nguyên chăn thả gia súc.

            - Đặc điểm xã hội:

            + Khu vực đa sắc tộc, mật độ dân số thấp.

            + Trừ Mông Cổ, đa số dân cư theo đạo Hồi.

            + Giao thoa văn minh phương Đông và Tây.

* Điểm tương đồng, giống nhau của hai khu vực

            - Là những khu vực có vị trí mang tính chiến lược

            - Khí hậu khô hạn.

            - Giàu tài nguyên khoáng sản (dầu mỏ)

            - Đang tồn tại những mâu thuẫn liên quan đến tranh chấp quyền lợi về đất đai, tài nguyên dẫn đến các cuộc xung đột sắc tộc, tôn giáo và khủng bố.

II. Một số vấn đề của khu vực Tây Nam Á và khu vực Trung Á

1. Vai trò cung cấp cấp dầu mỏ

            - Trữ lượng dầu mỏ lớn, Tây Nam Á chiếm 50% thế giới => nguồn cung chính cho thế giới -> trở thành nơi cạnh tranh ảnh hưởng của nhiều cường quốc.

            -Nhiều tổ chức tôn giáo, chính trị cực đoan tăng cường hoạt động, gây nên tình trạng mất ổn định mà nguyên nhân sâu xa là nguồn dầu mỏ và vị trí địa – chính trị quan trọng của khu vực

2.Xung đột sắc tộc, tôn giáo và nạn khủng bố

            - Nguyên nhân:

            + Tranh giành đất đai, nguồn nước và tài nguyên.

            + Can thiệp của nước ngoài, các tổ chức cực đoan.

            - Thể hiện: xung đột dai dẳng của người Ả - rập và Do Thái, điển hình là xung đôt giữa I-xra-en và Pa-le-xtin

            - Hậu quả: tình trạng đói nghèo ngày càng tăng, mất ổn định an ninh khu vực.