Chương 5

Kỹ năng nói

Ngày bạn phát ra những từ đầu tiên bằng ngoại ngữ mới không phải lúc nào cũng là một ngày hạnh phúc. Hầu hết các ngôn ngữ đều có nhưng âm thanh xa lạ và để bắt chước đúng những âm này cần phải mất nhiều thời gian, có khi là nhiều năm. Nếu một từ có nhiều âm lạ với bạn, khả năng đọc đúng từ đó của bạn gần như bằng không.

Chúng ta một lần nữa hãy quay về thời kỳ thơ ấu. Lúc đó làm cách nào ta đã vượt qua được những chướng ngại để nói lưu loát nhưng khi lớn lên chính những chướng ngại này làm ta khó khăn khi nói ngoại ngữ? Như ta đã thấy ở chương Kỹ Năng Nghe, một giải pháp tạm thời lúc đó là tạm hoãn nói mà chỉ nghe các âm thanh của thế giới bên ngoài. Phải mất 5 đến 7 tháng ta mới bập bẹ được những âm thanh không có nghĩa gì cả như ‘ba-ba-ba-ba-ba’, ‘um a’; và mãi đến lúc ta được 12 tháng ta mới sẵn sàng thử nghiệm với những câu thật sự nhưng chỉ có 1 hoặc 2 từ phần lớn chỉ để diễn đạt mong muốn như: ‘uống nước’, ‘ăn bánh’. Ta đã rất từ tốn trong quá trình diễn đạt những ý nghĩa bé bỏng của ta bằng tiếng nói.

Giải phẫu học và sinh lý học con người liên quan mật thiết đến khả năng nói. Giải phẫu người cho phép âm thanh vào não và từ não sản xuất ra âm thanh. Để nghe tiếng nói người, chỉ cần có màng nhĩ, 3 xương bé xíu trong tai giữa và ốc tai. Những cấu trúc này khuếch đại âm thanh và chuyển đổi âm thanh thành sóng điện từ để ngay sau đó bộ phận phân tích tiếng nói của não bộ có thể diễn dịch ý nghĩa. Đây là một quá trình rất quy cũ và ngoài tai và não bộ ra, không cần gì khác.

Nhưng để phát ra tiếng nói, cần phải có một hệ thống cơ học tinh vi. Để phát ra những tư tưởng xuất phát từ não bộ, bạn phải phối hợp hàng chục cơ trong thanh quản, họng, cổ, má, miệng và lưỡi. Để đặt được những bộ phận này vào đúng vị trí trong khoảng thời gian tối thiếu đúng là một kỳ tích và thậm chí trẻ em cũng cần phải luyện tập nhiều năm. Thật vậy, chỉ đến lúc khoảng mười tuổi trẻ mới nói chuyện chuẩn như người lớn. (Hình 5.1).

Hình 5.1: Khu tiền trung tâm võ não chi phối cử động đang hoạt động cao khi nói

Ngay từ đầu, khả năng nghe hiểu xuất hiện trước khả năng nói: khi trẻ bập bé nói những từ bi bô đầu đời thì trẻ đã nghe hiểu được hàng trăm từ.   Một khoảng cách giữa khả năng nghe hiểu tốt và khả năng tái tạo ngôn ngữ tốt thường tiếp tục tồn tại suốt đời người. Nhiều người có thể một ngày nào đó đọc hiểu được Thomas Mann, Hemingway, hay Voltaire, nhưng chỉ một số rất ít mới phát triển được kỹ năng viết.

Kỹ năng nói còn có một đặc điểm đáng ghét, đó là: nó dễ bị mai một rất nhanh. Nếu bạn ngưng nói ngoại ngữ mười năm hoặc hơn, tự dưng những từ đơn giản như “Good bye” cũng sẽ trở nên khó nói. Cũng chứng đó thời gian, kỹ năng nghe và đọc của bạn hầu như không suy suyển. Dường như một khi bạn đã đạt được khả năng hiểu trình độ bản ngữ thì khả năng đó sẽ theo bạn suốt đời, giống như kỹ năng đi xe đạp. Khả năng nói thì ngược lại, cần phải liên tục sử dụng thì mới duy trì được.

Có hai lý do giải thích hiện tượng này. Thứ nhất đó là số lượng. Ngoại trừ những người bị bệnh nói huyên thuyên, hoạt động nghe là hoạt động chủ đạo của não bộ ngôn ngữ. Nếu bạn ở trong một nhóm ít nhất 3 người, khả năng lớn là bạn nghe nhiều nói ít. Nhóm càng lớn thì bạn tham gia nói càng ít. Ở một số trường hợp như tại trường học, hội họp công ty, bạn có thể nghe hàng giờ mà không ai yêu cầu bạn nói quá một hai từ. Sau nhiều năm nghe, phần não bộ chịu trách nhiệm xử lý âm thanh được tôi luyện nhiều hơn phần não bộ chịu trách nhiệm nói.

Lý do thứ hai là sự đa dạng. Từ ngữ bạn não tiếp nhận vào phong phú hơn từ ngữ não cho xuất ra. bạn chỉ có một cuộc đời của bạn để nói ra, trong khi đồng loại của bạn nói cho bạn nghe về hàng trăm cuộc đời trong các hoàn cảnh khác nhau ở những nơi khác nhau. Bạn nghe được những lời phát ra bởi những kẻ phát xít, những kẻ bảo thủ và những kẻ mị dân mà bạn không bao giờ muốn tự mình thốt ra. Bạn biết hàng trăm hoặc hàng nghìn từ nhờ nghe các thầy tu, cha xứ hay hòa thượng nhưng bạn cũng sẽ không muốn dùng chúng vì bạn là nhà khoa học chẳng hạn, bạn nghĩ rằng Thượng Đế và các thần linh tồn tại chỉ là do ông cha ta đã có đủ trí tưởng tượng để nghĩ ra mà thôi. Danh sách này có thể kéo dài lê thê, nếu tính cả những người thuộc những ngành nghề khác nhau, vị trí địa lý khác nhau, nhóm tuổi khác nhau..vv Bởi vì có sự đa dạng to lớn về tiểu sử của mỗi con người, có tiểu sử xấu xa, nhưng thường thì là những tiểu sử đầy sáng tạo, khơi gợi, đem lại động lực, sức mạnh cho ta, nhờ những con người khác nhau như vậy, ta biết được hàng nghìn từ mà ta sẽ không bao giờ dùng đến. Những gì bạn biết về thế giới luôn nhiều hơn những gì mà bạn có thể nói về thế giới.

Trong chương Kỹ năng nghe, tôi khuyên bạn nên khoan nói trong vài tháng đầu học ngoại ngữ. Tôi có thể hứa với bạn làm như vậy phần nào giúp bạn tránh được tình trạng nói lắp hoặc nói không chuẩn. Giờ đây đã đến lúc bắt đầu nói. Nếu bạn ở nước ngoài, mỗi ngày bạn đều có được hàng trăm cơ hội nói chuyện với bạn bè và người lạ. Bằng không, nếu ở nhà, bạn hãy nghe những CD bạn yêu thích và lặp lại những câu và từ mà bạn đã thấy quen thuộc. Hãy bắt chước cách phát âm, đặc biệt là độ dài của nguyên âm và ngữ điệu của câu. Sau đó, hãy lặp lại các câu nói theo tốc độ tự nhiên, ngưng chỉ một giây mỗi câu. Bạn sẽ ngạc nhiên thích thú khi thấy mình có thể nhanh chóng nói được như thế nào.

Lặp đi lặp lại các bài học trong giáo trình của bạn sẽ mất vài tuần. Một lần nữa tôi khuyên bạn đừng thấy khó chịu khi phải học đi học lại một đĩa CD nhiều lần. Sau đó, lặp lại phương pháp nghe và lặp lại, ngưng chỉ một giây cho mỗi câu đối với những nguồn âm thanh khác như podcast, sách nói hay tivi. Ban đầu, tốc độ nói tự nhiên sẽ quá nhanh đến mức bạn chỉ có thể lặp lại một phần của câu. Hãy kiên trì. Theo thời gian bạn sẽ lặp lại được nhiều hơn.

Bạn có để ý là một lần nữa tôi đã hạn chế bạn nói tự do? Tôi chỉ đề nghị bạn lặp lại các câu trong giáo trình, trong tivi hay trong sách nói. Nói cách khác, tôi đề nghị bạn không dịch từ tiếng mẹ đẻ của bạn sang ngoại ngữ. Tại sao ư? Dịch từ tiếng mẹ đẻ sang ngoại ngữ rủi ro cao đối với người mới học bởi vì dễ dịch sai rất nhiều, dẫn đến khả năng sai lâu ngày khó sửa và cuối cùng không phân biệt được đâu là đúng đâu là sai. Bất cứ khi nào có thể, nên dùng những câu, từ mà bạn đã nghe người khác dùng qua. Ở giai đoạn đầu này, đừng ngại làm một con vẹt.

Biến mình thành một con vẹt cũng còn dễ, nhưng chấp nhận được một sự biển đổi cơ bản khác có thể vượt quá khả năng của nhiều người. Đó là biến mình thành một người nước ngoài vụng về, bé nhỏ, lóng ngóng, ngô nghê khi mới học nói ngoại ngữ.

Một số người xem đây là cái giá quá đắt phải trả cho việc tập làm quen với ngoại ngữ rồi quyết định bỏ cuộc. Như vậy tất nhiên họ cũng đồng thời từ bỏ luôn ước mơ nói thạo ngoại ngữ. Nếu không qua được giai đoạn trẻ thơ-người nước ngoài-người nói năng ngô nghê vụng về thì không ai có thể học nói thạo ngoại ngữ. Như vậy, ta phải nhận ra rằng kỷ luật, quyết tâm và kiên trì không thôi chưa đủ. Để vượt qua được những bức tường thành ngoại ngữ, bạn cần thêm những tố chất khác. Tùy vào từng cá nhân, có thể đó là một ít óc khôi hài, khả năng tự đem mình ra làm trò cười hoặc sự quyết tâm từ bỏ ngôn ngữ chung trong gia đình để sử dụng ngoại ngữ hoặc đơn giản là khả năng không sợ bị cười là điên khùng khi tự nói ngoại ngữ một mình và tưởng tượng ra mình đang đóng nhiều vai khác nhau. Chúng ta có thể bắt đầu hiểu ra rằng lý do thật sự đằng sau những trường hợp bỏ cuộc không học nữa không phải là vì họ không có năng khiếu, cũng không liên quan đến trí nhớ hay ngữ pháp hay sự lười biếng mà phải chăng đó là lý do thuộc về tâm lý?

Tôi cho là bạn chấp nhận trả giá để kỹ năng nói của bạn sẽ cải thiện và tiến bộ nhanh. Hãy nói chậm và rõ ràng. Bạn sẽ nhận thấy là sau nhiều năm (vâng, chúng ta phải tính bằng năm, chứ không phải bằng tuần hay tháng), khả năng nói càng lúc càng trở nên tự nhiên như tiếng mẹ đẻ. Thậm chí giọng người nước ngoài của bạn càng ngày càng giảm đi dù rằng có thể sẽ không bao giờ mất đi hoàn toàn. Đừng xem đây là một vấn đề. Nếu bạn chọn đúng từ ngữ và đặt câu đúng ngữ pháp, không ai dám chê bạn đâu. Cũng giống như những lĩnh vực khác, tốt gỗ hơn tốt nước sơn. Miễn là bạn nói lưu loát, một chút chất giọng nước ngoài không gây trở ngại gì cả. Trong thế giới ngày nay, nhất là trong thời bình, một số giọng nước ngoài được xem là thật sự thú vị đối với người bản xứ.

Chúng ta gần như đang đến đoạn kết của quyển kim chỉ nam này. Để hoàn tất quá trình tinh thông một ngoại ngữ, bạn sẽ:

1.Học 5000 đến 15000 từ trong khoảng 500 đến 1500 giờ học;

2.Luyện tai và khu vực não liên quan để thực hiện việc xử lý phân tích tiếng nói ngoại ngữ trong thực tế.

3.Luyện mắt và khu vực não liên quan để thực hiện việc đọc nhanh;

4.Luyện thanh quản và khu vực não liên quan để thực hiện việc nói chuẩn;

5.Luyện khả năng hiểu ngữ pháp thông qua những bài học ngữ pháp tuần tự từ dễ đến khó.

Với quá nhiều thông tin để nhồi nhét vào đầu như vậy, có thể bạn đang tự hỏi không biết trí nhớ làm việc như thế nào. Biết được cách vận hành của một cỗ máy có thể rất có ích trước khi ta cho nó họat động. và chắc chắn còn một câu hỏi nữa nảy ra trong đầu bạn: Có hay không một loại năng khiếu nào đó liên quan đến việc học ngoại ngữ? Có phải một số người học ngoại ngữ giỏi hơn người khác? Trước khi ôn lại chiến lược cho việc học thuộc hàng nghìn từ, chúng ta hãy nghiên cứu kỹ vấn đề trí nhớ.

Khối lượng công việc sau chương 1–5

Do bạn nghe rất nhiều trong giai đoạn luyện nghe CD và Tivi (xem chương 2), một khi bạn bắt đầu nói, bạn sẽ tiến bộ nhanh. Cho những buổi tập nói ban đầu, bạn chỉ cần bỏ ra thêm 50 giờ. Khối lượng công việc của bạn giờ đây là:

850 đến 1850 giờ