Bệnh nhiếm nấm candida

Đ/n: Ca là bệnh nhiễm nấm ở màng nhày nm miệng, nm lưỡi và âm đạo, bệnh có thể biểu hiện ở cả nm và da.Là loại nấm thường gây bệnh nhất trg các bệnh nấm ở người.

1.Ca giả màng cấp:

*tr/chg ls:-là dạng bệnh Ca thường gặp nhất, t/thg nằm ở lớp trên của biểu mô, tạo thành mảng trắng hơi gồ or lốm đốm trắng( như hạt ngọc trai) trên nm.Khi cạo hay lau nhẹ lớp màng này đi sẽ thấy ban đỏ or vết loét nông.Nhờ có tr/chg điển hình nên c/đoán ko có j khó

-ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thg gặp ~ đợt bệnh thoáng qua và tự khỏi mà ko có sự lq nào với các y/tố khác.T/thg điển hình là ~ mảng trắng mềm dính vào nm miệng, hơi khó cạo và ko đau.

-ở người lớn: viêm đỏ, đau, mảng trắng dễ bóc để lại ~ vết trợt, t/thg điển hình là mảng trắng giống như ~ hạt ngọc trai, có thể nằm ở bất cứ vùng nào trg miệng, có thể ở dưới nền hàm giả tháo lắp, có thể chiếm toàn bộ nm miệng or chỉ ở ~ vùng ko đc làm sạch.Một số có tiền triệu như thay đổi vị giác or mất vị giác,or rát bỏng ở miệng và họng trc khi giả mạc x/h, thường gặp ở ~ người trc đó sd ks và ~ người này có thể bị đồng thời các dạng Ca khác.

- ~ người suy giảm miễn dịch hay mắc dạng bệnh Ca giả mạc

*CLS: cạo lớp màng trắng đem soi tươi sẽ thấy sợi nấm,là những đám dưới dạng nấm men và dạng sợi, p/triển trg 1 giới han chu vi nhất định.Khi sk r miệng bt thì trong miệng vẫn có nấm Ca but số lượng chỉ từ 200 đến 500/ 1ml nc bọt.Nơi nấm Ca thường trú ngụ nhất trong miệng là vùng nhú sau của lưỡi

*cđ p/biệt: cặn t/ă, vết răng cắn nm má mạn tính, dạng white sponge của bệnh nơ vi.

*ng/n: do nấm Ca, một loại nấm sống trg miệng và âm đạo, Ca ăn các tổ chức chết, là 1 thành phần của hệ VSV trg miệng, khi hệ md suy giảm, Ca có khả năng pt gây các t/thg ở miệng và lưỡi

*đk thuận lợi:

- dùng thuốc ks hay steroid, thuốc đtrị K, thuốc chống thải loại tổ chức ghép làm thay đổi hệ vsv trong miệng, tạo đk thuận lợi cho nấm Ca

- quá già hay quá tre, vd trẻ mới sinh có thể bị nhưng ko quá 2 tuần

-bị bệnh ĐTĐ

-Bệnh u ác tính

-thể trạng suy kiệt

- đtrị tia xạ

-Mắc HIV/AIDS

- viêm mạn tính tại chỗ ( đeo hàm giả tháo lắp hay d/cụ nắn r) và vs r miệng kém

-mang thai

- thiếu dd or dd ko cân bằng

-giảm tiết nc bọt

2.Ca teo cấp:

LS: là mảng nm màu đỏ đau, hầu như ko có giả mạc màu trắng, thường liên quan với đợt dùng ks trc đó, thường có tiền triệu.

3.Ca teo mạn tính:

Có 3 dạng: viêm miệng do hàm giả, viêm góc mép, viêm lưỡi trung tâm hình thoi.

*Viêm miệng do hàm giả: 70% có sự tham gia của nấm Ca kết hợp vk, 50% có kèm theo viêm góc mép

Có 3gđ: gdd1 x/h nhiều nốt xuất huyết ở vòm miệng( nơi có nền hàm giả)

Gđ 2: ban đỏ lan rộng chiếm gần hết phần vòm miệng có hàm giả che phủ

Gđ 3: x/h các t/chức hạt phì đại

Các thuốc chống nấm làm giảm t/trạng đỏ của lợi but ko làm tiêu đc t/chức hạt, nhất là khi u đã tồn tại đc 1 năm,t/hợp này cần cắt bỏ.Sự bám dính của nấm vào bề mặt hàm tháo lắp đóng vai trò q/trọng trong viêm mạn tính, cần làm sạch hàm giả, ngâm nc sát trùng và bôi mỡ Nystatin lên bề mặt hàm tháo lắp trc khi đeo vào miệng. Chất keo dính hàm giả làm tăng nguy cơ bị Ca.Hiếm khi gặp viêm nấm do hàm tháo lắp ở hàm dưới, lý do là chỉ có hàm trên tạo áp lực âm lên nm.

*Viêm góc mép: ít khi gặp ở người có hàm răng tự nhiên, thường đi kèm với viêm nấm do hàm giả, có thể ở người thiếu máu, thiếu sắt, thiếu VTM B, người HIV+.Biểu hiện ls là nứt nẻ góc mép 1or 2 bên.

*Viêm giữa lưỡi hình thoi:

LS: các gai ở trung tâm lưng lưỡi bị teo, có mảng đỏ, nếu có hạt nổi lên thì goijlaf viêm giữa lưỡi hình thoi tăng sản.

4.Ca tăng sản mạn tính

Do sợi nấm ăn sâu vào bm và da, k/thích bm tăng sinh.

Ca bạch sản là 1 dạng tăng sản mãn tính, phân biệt với các loại bạch sản khác bằng cls tìm nấm.

5.Ca mạn tính đa hình thái

gặp ở bn suy giảm md , t/thg nằm ở nhiều v/trí khác nhau như lưng lưỡi, góc mép, hàm ếch,..

Ca ở cả da và nm

Thường do suy giam md or do thiếu Fe mạn tính,Là t/thg tăng sản có thể tạo thành u hạt but thường gặp nhất là các mảng trắng dính trên bề mặt nm.Có 2 loại là CMC lq hội chứng toàn than và CMC t/thg tại chỗ lan tỏa.Các t/hợp lq h/c toàn thân đc biết đến như là thiếu Fe, lq u tuyến ức, Lichen planus có bọng nc.CMC tại chỗ lan tỏa có nhiều dạng nhưng thường có t/thg đồng thời ở nm miệng, da,móng thường thấy u hạt do nấm, thường kết hợp với các loại nấm và vk cơ hội khác, hay gặp ở bn thiếu Fe.Nên đtrị thuốc chống nấm toàn thân

6.Ca ở bn suy giảm md

Là bệnh thường gặp nhất ở nm miệng khi sức đề kháng suy giảm( do dùng thuốc ức chế miễn dịch khi ghép tạng, k, hiv,suy kiệt...), ngoài ra còn do giảm lượng kháng thể trg nc bọt và do nấm tăng mức hđ.Sự suy giảm các kháng thể dịch thể trg nc bọt( IgA) cũng có vai trò quan trọng, IgA ngăn cản sự bám dính của nấm Ca vào tế bào biểu mô ở ~ người có hệ md bt, IgA nc bọt sẽ tăng khi bị t/thg Ca but ở người suy giảm md do HIV thì IgA nc bọt lại giảm.

7.Ca ở người HIV-AIDS

*ng/n: thường do nấm C.Albicans, ngoài ra còn do C.glabrata, C.tropicalis, là ~ loại nấm cơ hội có sẵn trg miệng

*các yếu tố thuận lợi: dùng thuốc steroid hay các thuốc làm giàm md khác,khô miệng, thiếu máu, rối loạn nội tiết, tuổi nhỏ, tuổi già.T/thg do Ca có thể ở bất cứ gđ nào của người nhiễm HIV nhưng gắp nhất gđ 2 và 3 khi tb CD4 suy giảm, t/thg nấm thường chỉ do 1 dòng nấm gây ra.

*tr/ch ls: có 4 dạng but ở người nhiễm HIV thường chỉ có 3 dạng: giả mạc, chốc mép, ban đỏ.Dạng tăng sản hiếm gặp

- dạng giả mạc: là 1 lớp màng màu kem trắng phủ lên trên nm, hơi gồ lên và dễ dàng cạo đi, ở người HIV nếu ko đc đtrị bằng thuốc chống nấm có thể dày vài mm, lớp màng này là doc các sợi nấm pt quá mức cùng với các tb bm bong ra và các tb viêm tạo thành, sau khi cạo lớp màng thấy lớp bên dưới màu đỏ có chấm chảy máu,t/th ngày càng tăng về số lượng và kt, có thể xuất hiện ở có thể xuất hiện ở bất kì vị trí nào ở trg miệng.Bn có c/giác dát bỏng, thay đổi vị giác, đ/biệt với t/ă cay và ngọt, khó nuốt.

-Dạng ban đỏ: là mảng màu đỏ, từ đỏ đến hồng nhạt, có kích thước bất kì, vị trí ở vòm miệng và lưng lưỡi, khám dễ thấy, có thể tồn tại vài tuần nếu ko đc đtrị

-Dạng chốc mép: viêm đỏ, loét, nứt ở góc 1 bên mép or 2 bên,dạng này biểu hiện đơn lẻ hoặc cả 2 bên

-Dạng tăng sản hiếm gặp ở người nhiễm HIV, là mảng trắng hơi gồ lên, do bm sừng hóa quá mức, khó cạo đi, dễ nhầm với bạch sản lông, nếu nghi ngò thì lấy bệnh phẩm tìm sợ nấm

ở BN đang suy giảm md, bệnh lan xuống thực quản gây đau, Ca thực quản ko phát hiện đc khi thăm khám miệng, cần phải soi t/quản, gây đau khó nuốt, đau ngực và di chuyển tới dạ dày , ruột và gây hội chứng hở ruột với tình trạng tăng tính thấm thành ruột, Ca thay đổi h/dạng thành ~ c/trúc có chân rễ ăn sâu vào đường tiêu hóa, phá hủy thành ruột, làm cho các p/tử lớn có thể đi đc vào máu, vd t/ă chưa đc tiêu hóa các chất độc, cơ thể lập tức sx kháng thể chống lại t/ă gây hiện tượng dị ứng t/ă, bn rơi vào tình trạng thiếu dd, vtm và khoáng chất.

*cđ: -cđ xác định dựa vào ls và lấy bệnh phẩm soi tìm nấm ở t/th

- cđ phân biệt: Ca thể giả mạc có thể nhầm với bạch sản lông, but giả mạc dễ dàng cào đi, còn t/th trắng của bạch sản lông thì dính chặt với lớp bên dưới.Ca thể ban đỏ p/biệt với các t/th hồng ban, và Kaposi's sarcoma bằng x/n soi tìm nấm trên bề mặt t/th

*CLS: nếu nghi ngờ bs có thể nạo t/th và gửi đi soi để chẩn đoán chắc chắn.

*đtrị: Trc kia chỉ dùng ks chống nấm Nystatin và Amphotericin B, nay thêm các thuốc: Imidazole, fluconazole....

Dd Nys xúc miệng 3-4 lần/ngày x 7-21 ngày đủ cho ~ t/hợp cấp tính ko có y/tố thuận lợi.Nys dạng kem bôi góc mép và mặt trg của hàm tháo lắp.Clotrimazole dạng viên ngậm có thể sd với các t/th trg miệng.

Phác đồ hiện nay: Ketoconazole 200mg/ngày + fluconazole 100mg/ngày ( or Itraconazole 100-200ng/ngày), dùng mỗi đợt 2 tuần, với thời gian này thì men gan chưa tăng, chưa đau bụng, chưa bị ngứa ( Ca âm đạo đáp ứng nhanh hơn Ca miệng). Bn có y/tố thuận lợi như xerostomia hay bị suy giảm md có thể cần phải đtrị liên tục or cần các đtrị bổ xung để phòng tái phát.VSRM cũng rất cần thiết để giảm sl nấm Ca trong miệng.Nên sd sữa chua hàng tuần. ~ bn có rối loạn nhịp tim hay có bệnh tim mạch thì có thể dùng ketoconazole or itraconazole cùng với ks Histamin.

*biên chứng: có thể t/th thực quản rồi lan xuống đường tiêu hóa, sau đó n/trùng máu, gây tử vong, não, tim, khớp, mắt

*phòng ngừa tái phát:- loại bỏ y/tố thuận lợi

-đối với trẻ bú sữa thì tiệt trùng núm vú cao su sau mỗi lần dùng, khi trẻ khỏi có thể thay núm vú mới

-đối với người lớn hay bị có thể dùng thuốc chống nấm đều đặn dưới sự h/dẫn của bs.