Nguyễn Trãi là bậc anh hùng của đất nước. Là nhân vật số một trong lịch sử thời phong kiến, là nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà quân sự, nhà văn hóa, nhà văn, nhà thơ,...  Dù ở phương diện nào ông cũng đạt được đến tầm xuất vĩ đại. Ông là một con người chịu một nỗi oan thảm khóc, ông trở thành nạn nhân của chế độ phong kiến mà ông dành cả cuộc đời, tâm trí tài năng để phụng sự. Ở con người ông hội tụ đầy đủ những phẩm chất, đức tính vẹn toàn mà chúng ta cần phải tìm hiểu, học hỏi và trau dồi từ ông.
   Nguyễn Trãi (1380-1442) hiệu là Ức Trai, quê gốc ở làng Chi Ngại (Chí Linh,  Hải Dương) sau dời về Nhi Khê (Thường Tín, Hà Tây, nay thuộc Hà Nội).  Thân sinh là Nguyễn Ứng Long (sau đổi là Nguyễn Phi Khanh),  một nho sinh nghèo, học giỏi, đỗ Thái học sinh (Tiến sĩ) thời Trần. Mẹ là Trần Thị Thái, con quan Tư đồ (ngang Tể Tướng) Trần Nguyên Đán. Nguyễn Trãi sớm chịu những mất mát đau thương : tang mẹ lúc 5 tuổi, sau đó ông ngoại qua đời khi ông mới 10 tuổi sau khi Đỗ Thái học sinh, ông cùng cha ra làm quan dưới triều nhà Hồ.
        Năm 1407 giặc Minh cướp nước ta Nguyễn Phi Khanh bị chúng đưa sang Trung Quốc "Nợ nước, thù nhà" Nguyễn Trãi khắc sâu lời cha dặn "Con trở về lập trí, rửa nhục cho nước, trả thù cho cha, như thế mới gọi là đại hiếu sau khi thoát khỏi sự giam lỏng của giặc Minh, Nguyễn Trãi đã từ Đông Quang (Hà Nội ngày nay) tìm vào Lam Sơn theo Lê Lợi tham gia khởi nghĩa. Ông đã góp phần to lớn vào chiến thắng vẻ vang của dân tộc .Ông hăm hở giúp vua việc nước nhưng bị giang thần ghen ghét, bị nghi ngờ, không được tin dùng nhiều.
       Năm 1439, Nguyễn Trãi sinh về ở ẩn, nhưng đến năm 1440 vua trẻ Lê Thái Tông lại mời ông giúp việc nước .Năm 1442 nhà vua đi duyệt ở Chí Linh ,có ghé thăm Nguyễn Trãi ở Côn Sơn, rồi đột ngột Băng Hà ở Lệ Chi Viên.Nguyễn Trãi bị gian thần vu cho tội giết vua và sẽ bị xử án chu di tam tộc
         Đến năm 1464, vua Lê Thánh Tông Minh minh oan cho Nguyễn Trãi , tìm con cháu sưu tầm lại thơ văn của ông và khẳng định nhân cách, tấm lòng, tâm hồn lớn của Nguyễn Trãi với câu nổi tiếng "Ức Trai tâm thượng quang Khuê tảo".
      Nguyễn Trãi là một bậc anh hùng dân tộc, một nhà văn hóa lớn .Năm 1980, tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) đã công nhận Nguyễn Trãi là danh nhân văn hóa thế giới.
      Nguyễn Trãi là tác giả xuất sắc về nhiều thể loại văn học, trong sáng tác chữ Hán và chữ Nôm trong văn chính luận và thơ trữ tình. Ông để lại một khối lượng sản phẩm lớn với nhiều sản phẩm có giá trị những sản phẩm chính viết bằng chữ Hán: Quân Trung Tứ Mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Ức Trai thi tập, Chí Linh Sơn phú, Băng Hồ di sự lực, Lam Sơn Thực Lục, Văn bia Vĩnh Lăng, Văn loại. Sáng tác chữ Nôm có quốc âm Thi tập gồm 254 bài thơ viết theo thể đường luật hoặc đường luật xen lục ngôn (sáu chữ). Ngoài sáng tác văn học, Nguyễn Trãi còn để lại cuốn Dư Địa Chí một bộ sách Địa Lý cổ nhất của Việt Nam. Sau thảm họa tru di tam tộc, tác phẩm của Nguyễn Trãi bị thất lạc hoặc bị thiêu hủy nhiều. Năm 1467, vua Lê Thánh Tông đã ra lệnh sưu tập lại trước tác phẩm của ông và phải đến thế kỷ XIX, tác phẩm của Nguyễn Trãi mới được sưu tầm tương đối đầy đủ. Tuy nhiên Di sản văn học Nguyễn Trãi còn đến Lạng ngày nay chắc chắn chưa phải là toàn bộ sự nghiệp văn học vĩ đại của ông.
       Trong văn học trung đại Việt Nam, Nguyễn Trãi là nhà văn chính luận lỗi lạc nhất. Ông đã để lại khối lượng khá lớn bằng chính luận: Quân Trung Từ Mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Chiếu biểu viết dưới triều Lê,... Tư tưởng chủ đạo xuyên suốt các áng văn chính luận của Nguyễn Trãi là tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân.  "Quân Trung Từ Mệnh tập" gồm những thư từ gửi cho tướng giặc và những giấy tờ giao thiệp với triều đình nhà Minh,... Tác phẩm là tập văn chiến đấu "có sức mạnh của mười vạn quân (Phan Huy Chú) .Sức mạnh ấy có được từ sự kết hợp tuyệt diệu giữa tư tưởng nhân nghĩa, tư tưởng yêu nước với nghệ thuật viết văn luật chiến bậc thầy. "Bình Ngô Đại Cáo" là áng văn yêu nước lớn của thời đại, là bản tuyên ngôn về chủ quyền độc lập dân tộc, bản cáo trạng tội ác kẻ thù, bản hùng ca về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Nguyễn Trãi quan niệm khi đất nước có ngoại xâm thì yêu nước, nhân nghĩa, anh hùng là chống xâm lược.Trong cảnh thái bình, ông vẫn ước vọng nhà nước phong kiến dùng nhân nghĩa để "trị"dân, "khoan" dân,... Văn chính luận của Nguyễn Trãi đạt đến trình độ nghệ thuật mẫu mực từ việc xác định đối tượng mục đích để sử dụng bút pháp thích hợp đến kết cấu chặt chẽ, lập luận sắc bén.
      Ông còn là nhà thơ trữ tình sâu sắc. Thơ ông bộc lộ tâm hồn, con người ông từ khía cạnh bình thường, trần thế hòa quyện với con người anh hùng vĩ đại. Đọc thơ Nguyễn Trãi, ta thấy những ưu tư trăn trở về dân về nước, thấy được khí tiết thanh cao lòng yêu thiên nhiên cây cỏ của ông .Hai tập thơ "Ức Trai Thi tập" và "Quốc âm thi tập" ghi lại hình ảnh Nguyễn Trãi vừa là người anh hùng vĩ đại vừa là con người trần thế. Lí tưởng của người anh hùng là sự quyện hòa giữa nhân nghĩa với yêu nước, thương dân. Lý tưởng ấy lúc nào cũng tha thiết, mãnh liệt. Phẩm chất ý chí của người anh hùng luôn ngời sáng trong chiến đấu chống ngoại xâm cũng như trong đấu tranh chống chủ quyền bảo ngược về chân lý. Dáng ngay thẳng cứng cỏi của cây trúc, vẽ thanh tao, trong trắng của cây mai, sức sống khỏe khoắn của cây tùng .Đây là những phẩm chất tốt đẹp tượng trưng cho người quân tử đều có ở Nguyễn Trãi điều đáng quý là tất cả những phẩm chất ấy không phải để làm đẹp cho riêng bản thân mà là để giúp dân giúp nước "Dành còn để trợ dân này" .Là bậc anh hùng với lý tưởng cao cả, Nguyễn Trãi cũng là một người trần thế ông đau nỗi đau của con người, ông yêu tình yêu của con người. Nguyễn Trãi đau khi chứng kiến nghịch cảnh éo le của xã hội cũ. Từ nỗi đau trước thói đời đen bạc. Nhà thơ khát khao sự hoàn thiện của con người với ước mơ xã hội thái bình thịnh trị. Tình Yêu của Nguyễn Trãi dành nhiều cho thiên nhiên đất nước con người cuộc sống. Tình yêu thiên nhiên của Nguyễn Trãi thể hiện qua mạng thơ thiên nhiên rất có giá trị ở "Ức Trai thi tập" và "Quốc âm thi tập" .Trong thơ chữ Hán có những bức tranh thiên nhiên hoành tráng. Thiên nhiên trong thơ nên có những bức tranh lụa xinh xắn, phản phất phong vi thơ đường. Thiên nhiên bình dị dân dã từ quả núc nác, lảnh mồng tơi, bè rau muống, đến "mỏ cày đất ải", con Đòng Đong đều đi vào thơ Nguyễn Trãi một cách tự nhiên tạo nên những rung động thẩm mỹ. Nguyễn Trãi gắn bó thân thiết với quê hương nỗi nhớ quê trong Ức Trai Thi tập cụ thể sâu sắc. Những vần thơ Nguyễn Trãi viết về thiên nhiên đất nước và tình cha con, tình bạn xiết bao gần gũi thân thương. Khía cạnh "con người" trong người anh hùng Nguyễn Trãi chính là vẻ đẹp nhân bản đã góp phần nâng người anh hùng dân tộc lên tầm nhân loại.
      Xuất hiện ở nửa đầu thế kỷ XV, thiên tài văn học Nguyễn Trãi trở thành một hiện tượng văn học cách chưng truyền thống văn học Lý -Trần , đồng thời mở đường cho cả một giai đoạn phát triển mới. Về nội dung văn chương, Nguyễn Trãi hội tụ hai nguồn cảm hứng lớn cho văn học dân tộc là yêu nước và nhân đạo. Về hình thức nghệ thuật văn chương, Nguyễn Trãi có đóng góp lớn ở hai bình diện cơ bản nhất là thể loại bằng ngôn ngữ. Nguyễn Trãi là nhà văn chính luận kiệt xuất, nhà thơ khai sáng Văn học tiếng Việt. Ông đem đến cho nền văn học dân tộc thơ Đường Luật viết bằng chữ Nôm, góp phần làm cho tiếng Việt trở thành ngôn ngữ văn học giàu và đẹp.
      Nguyễn Trãi là một nhân vật vĩ đại trong lịch sử Việt Nam .Ông chẳng những góp phần viết lên các trang hào hùng trong lịch sử giữ nước mà còn đóng góp xây nền móng vững chãi cho văn học dân tộc  .Nguyễn Trãi nêu cao tư tưởng nhân nghĩa yêu nước thương dân gắn bó với thiên nhiên đất nước thể hiện tình yêu ngôn ngữ Việt nồng thắm. Tâm hồn và sự nghiệp của ông mãi mãi là vì sao sáng như Lê Thánh Tông truy tặng "Ức Trai tâm thượng quang Khuê tảo" .Thời gian có thể phủ rêu lên tất cả nhưng anh sau khi ấy vẫn sẽ mãi đợi đến thế hệ mai sau!