Nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh THPT

I. Vài nét về tâm lý học lứa tuổi

Tâm lý học lứa tuổi là một chuyên ngành của tâm lý học. Tâm lý học

lứa tuổi nghiên cứu quy luật và động lực phát triển tâm lý của con người

theo các lứa tuổi khác nhau và xem xét quá trình con người trở thành

nhân cách như thế nào. Nghiên cứu quá trình tâm lý, trạng thái tâm lý,

thuộc tính tâm lý ở các lứa tuổi khác nhau và sự khác biệt của chúng ở

mỗi cá nhân trong cùng một lứa tuổi. Nghiên cứu các dạng hoạt động (vui

chơi, học tập, lao động…) khác nhau và vai trò của chúng với sự phát

triển tâm lý của cá nhân. Qua đó nêu lên nguyên nhân động lực của sự

phát triển tâm lý cùng với những đặc trưng tâm lý qua các giai đoạn phát

triển của từng lứa tuổi. Ngoài ra, tâm lý học lứa tuổi chia thành những

chuyên ngành hẹp để nghiên cứu sâu về từng lứa tuổi.

II. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi THPT

Lứa tuổi thanh niên, là giai đoạn phát triển bắt đầu từ lúc dậy thì và kết

thúc khi bước vào tuổi người lớn. Tuổi thanh niên là thời kỳ từ 15 – 25

tuổi, được chia làm hai thời kỳ:

+ Thời kỳ từ 15 – 18 tuổi: gọi là tuổi đầu thanh niên

+ Thời kỳ từ 18 – 25 tuổi: giai đoạn hai của tuổi thanh niên (thanh niên

sinh viên)

Lứa tuổi học sinh THPT thuộc giai đoạn đầu.

1. Yếu tố ảnh hướng tới sự phát triển của học sinh THPT

a. Đặc điểm về sự phát triển thể chất

Tuổi học sinh THPT là thời kỳ đạt được sự trưởng thành về mặt cơ thể.

Sự phát triển thể chất đã  bước vào thời kỳ phát triển bình thường, hài

hòa, cân đối. Ở tuổi đầu thanh niên, học sinh THPT vẫn còn tính dễ bị

kích thích và sự biểu hiện giống như lứa tuổi thiếu niên. Tuy nhiên tính

dễ bị kích thích ở tuổi thanh iên không phải chỉ do nguyên nhân sinh lý

như lứa tuổi thiếu niên mà nó còn do cách sống của cá nhân ở độ tuổi này

như (hút thuốc lá, không giữ điều độ trong học tập, lao động, vui chơi…)

Nhìn chung lứa tuổi  THPT có sức khỏe và sức chịu đựng tốt hơn tuổi

thiếu niên. Sự phát triển của thể chất lứa tuổi này sẽ có ảnh hưởng nhất

định đến tâm lý và nhân cách cũng như ảnh hưởng tới những lựa chọn

trong cuộc sống.

b. Điều kiện sống và hoạt động

+ Vị trí trong gia đình

Trong gia đình, lứa tuổi THPT đã có nhiều quyền lợi và trách nhiệm

như người lớn. Cha mẹ bắt đầu trao đổi với con cái ở lứa tuổi này về một

số vấn đề quan trọng trong gia đình. Học sinh lứa tuổi này bắt đầu quan

tâm đến nề nếp, lối sống, sinh hoạt và điều kiện kinh tế của gia đình. Đây

là lứa tuổi vừa học tập vừa lao động.

+ Vị trí trong nhà trường

Ở nhà trường, học tập vẫn là chủ đạo nhưng tính chất và mức độ thì

cao hơn lứa tuổi thiếu niên. Lứa tuổi này đòi hỏi tính tự giác và độc lập

hơn. Trong giai đoạn này, nhà trường có vị trí quan trọng, đây là nơi

không chỉ trang bị tri thức mà còn tác động hình thành thế giới quan và

nhân sinh quan cho mỗi học sinh.

+ Vị trí ngoài xã hội

Hoạt động xã hội của thiếu niên thường mang tính chất nội bộ của nhà

trường. Đối với lứa tuổi THPT lại khác, hoạt động lúc này đã vượt ra

khỏi phạm vi của nhà trường, ảnh hưởng của xã hội tới nhóm này rất

mạnh. Ở lứa tuổi này đã có suy nghĩ về việc lựa chọn nghề và cách sống

trong tương lai. Khi tham gia vào các hoạt động xã hội học sinh THPT

được tiếp xúc với nhiều tầng lớp khác nhau giúp các em có cơ hội hòa

nhập vào cuộc sống đa dạng và phức tạp, giúp tích lũy kinh nghiệm, vốn

sống cho cuộc sống tự lập sau này.

2. Hoạt động học tập và sự phát triển trí tuệ

a. Đặc điểm hoạt động học tập

Học tập vẫn là hoạt động chủ đạo của học sinh THPT. Với những yêu

cầu cao hơn về tính tích cực và độc lập trí tuệ. Muốn lĩnh hội được sâu

sắc môn học phải có trình độ tư duy. Đòi hỏi phải có tính năng động và

độc lập ở lứa tuổi này.

Thái độ đối với việc học tập cũng có sự thay đổi. Thái độ tự ý thức về

việc học tập cho tương lai được nâng cao. Học sinh THPT bắt đầu đánh

giá hoạt động chủ yếu theo quan điểm của tương lai của mình. Có thái độ

lựa chọn đối với từng môn  học và đôi khi chỉ chăm chỉ học những môn

được cho là quan trọng và có ảnh hưởng trực tiếp tới tương lai.

Ở lứa tuổi này các hứng thú và khuynh hướng học tập đã trở nên xác

định và thể hiện rõ ràng hơn, học sinh thường có hứng thú ổn định đối với

một môn khoa học hay lĩnh vực nào đó. Điều này kích thích nguyện vọng

muốn mở rộng và đào sâu các tri thức trong linh vực tương ứng.

b. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ

Lứa tuổi THPT là giai đoạn quan trọng trong việc phát triển trí tuệ. Do

cơ thể được hoàn thiện nên tạo điều kiện cho phát triển trí tuệ. Cảm giác và tri giác lứa tuổi này đã đạt mức độ của người lớn. Điều này làm cho

năng lực cảm thụ được nâng cao

Trí nhớ cũng phát triển rõ rệt, học sinh đã biết sử dụng nhiều phương

pháp ghi nhớ chứ không chỉ ghi nhớ một cách máy móc (học thuộc). Sự

chú ý của học sinh THPT cũng phát triển. Ví dụ học sinh có thể tập trung

chú ý vào tài liệu mà mình không hứng thú nhưng hiểu được ý nghĩa

quan trọng của nó.

Hoạt động tư duy của học sinh THPT phát triển mạnh, ở thời kỳ này

học sinh đã có khả năng tư duy lý luận, trừu tượng một cách độc lập và

sáng tạo. Những năng lực như phân tích, so sánh, tổng hợp cũng phát

triển.

Tóm lại, hoạt động nhận thức của lứa tuổi học sinh THPT đã phát triên

ở mức độ cao, có khả năng nhận thức vấn đề một cách đúng đắn và sâu

sắc. Khả năng tư duy và nhận thức cũng sẽ dần được hoàn thiện trong quá

trình học tập và rèn luyện cá nhân.

2. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu của học sinh THPT

a. Sự phát triển của tự ý thức

Sự tự ý thức là một đặc điểm nổi bật trong sự phát triển nhân cách của

học sinh trung học phổ thông, nó có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển

tâm lý của lứa tuổi này.

Sự tự ý thức của học sinh THPT được biểu hiện ở nhu cầu tìm hiểu và

tự đánh giá những đặc điểm tâm lý của mình theo các chuẩn mực đạo đức

của xã hội, theo quan điểm về mục đích cuộc sống. Điều này khiến học

sinh quan tâm sâu sắc tới đời sống tâm lý, những phẩm chất nhân cách và

năng lực riêng, cũng như tự đánh giá khả năng của mình.

Giai đoạn này, học sinh không chỉ tự ý thức về cái tôi của mình mà

cong nhận thức vị trí của mình trong tương lai. Xuất hiện khuynh hướng

phân tích và tự đánh giá bản thân mình một cách độc lập. Học sinh THPTcó nguyện vọng thể hiện cá tính của mình trước mọi người một cách độc

đáo, tìm cách đề người khác quan tâm đến mình hoặc làm điều gì đó nổi

bật.

b. Sự hình thành thế giới quan

Sự hình thành thế giới quan là nét chủ yếu trong tâm lý thanh niên vì

họ đang có nhu cầu khám phá, tìm hiểu về thế giới. Việc hình thành thế

giới quan dựa trên cơ sở những tri thức mà học sinh được học ở trường về

nhưng thói quen đạo đức, thấy được cái đẹp, cái tốt, xấu…dần dần ý thức

và qui vào các hình thức, tiêu chuẩn nguyên tắc hành vì xác định theo

một hệ thống hoàn chỉnh.

Học sinh THPT đã có ý thức xây dựng lý tưởng sống cho mình, biết

xây dựng hình ảnh con người lý tưởng gần với thực tế sinh hoạt hàng

ngày.

c. Xu hướng nghề nghiệp

Học sinh THPT đã xuất hiện nhu cầu lựa chọn vị trí xã hội cho bản

thân trong tương lai và các phương thức đạt tới vị trí xã hội ấy. Họ đã

nhận thức được rằng cuộc sống trong tương lai phụ thuộc vào chỗ mình

có biết lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn không.

d. Hoạt động giao tiếp

+ Giao tiếp với người lớn

Quan hệ với bạn bè và cha mẹ. Tình bạn là cảm tình quan trọng nhất ở

lứa tuổi THPT. Ở tuổi này giao tiếp với người lớn tuổi hoặc nhỏ tuổi

chiếm vị trí nhớ. Điều này là do thanh niên khát khao có nhưng quan hệ

bình đẳng trong cuộc sống. Giai đoạn này họ đã có nhu cầu sống tự lập:

tự lập về hành vi, tình cảm và đạo đức, giá trị. Mối quan hệ với cha mẹ

trong giai đoạn này trở nên phức tạp nhưng cũng dần bình đẳng hơn.

+ Giao tiếp trong nhóm bạn

Ở tuổi này, quan hệ với bạn bè được mở rộng và chiếm vị trí quan

trọng. Nhu cầu giao tiếp với bạn bè cùng lứa tuổi phát triển mạnh mẽ.

Tình bạn trong giai đoạn này có ý nghĩa rất quan trọng, học sinh giai

đoạn này có khát vọng tự khám phá bản thân mình nhưng vì chưa có khả

năng hiện thực hóa biểu tượng bản thân mình nên thanh niên muốn kiểm

tra mình bằng cách so so sánh với người khác. Chính tình bạn thân thiết

giúp họ đối chiếu được những trải nghiệm, ước mơ…

+ Giao tiếp với bạn khác giới

Ở tuổi học sinh THPT đã xuất hiện một loại tình cảm đặc biệt -  tình

yêu nam nữ. Đây  là trạng thái hoàn toàn mới trong đời sống tình cảm của

lứa tuổi này. Tuy nhiên tình cảm này chỉ mới dùng ở mức yêu đương bạn

bè, do lứa tuổi này ít bộc lộ tình cảm của mình. Nhìn chung đây là một

vấn đề phức tạp nó đòi hỏi sự nghiên cứu từ nhiều phía.

+ Đời sống tình cảm của học sinh THPT

Đời sống tính cảm của lứa tuổi này rất đa dạng phong phú, mang tính

sâu sắc. Nó gắn liền với thế giới quan, lý tưởng, nghề nghiệp…Thời kỳ

này, các nhà tâm lý đã phân chia các loại người theo đặc điểm cảm xúc

của họ như: loại người đa cảm, loại người lạnh lùng, loại người dề gần…

chúng dần được hình thành bởi nhiều yếu tố bản thân và xã hội.

3. Những đặc điểm tâm lý chủ yếu của học sinh THPT

+ Ở một số học sinh THPT tình cảm cách mạng và ý chí phấn đấu yếu,

trình độ giác ngộ, nhận thức về xã hội còn thấp. Một số có thái độ coi

thường lao động chân tay, thích cuộc sống xa hoa lãng phí, ăn chơi, đua

đòi theo bạn bè..

+ Học sinh THPT là lứa tuổi mộng mơ, khao khát sáng tạo, thích cái

mới lạ. chuộng cái đẹp hình thức bên ngoài, có mới nới cũ…

+ Lứa tuổi này rất hăng hái nhiệt tình trong công việc, lạc quan yêu đời

nhưng cũng rất dễ bi quan chán nản khi gặp thất bại

+ Đây là lứa tuổi đang phát triển về tài năng tiếp thu cái mới nhanh,

thông minh sáng tạo những cũng rất dễ sinh ra chủ quan nông nổi, kiêu

ngọa, ít chịu học hỏi đến nới đến chốn. Thích hướng về tương lai, ít chú ý

đến hiện tại và dễ quên quá khứ…