To chuc thuong mai the gioi la gi?  

To chuc Thuong mai the gioi (WTO) thanh lap ngay 1/1/1995 la ket qua cua vong dam phan Uruguay keo dai trong suot 8 nam (1986-1994). Su ra doi cua to chuc nay nham dap ung yeu cau phat trien cua thuong mai the gioi. No ke thua Hiep dinh chung ve thue quan va thuong mai (GATT) nam 1947. Nhung no mo rong cac linh vuc thuong mai ve nong nghiep, hang det may, dich vu, dau tu so huu tri tue ma GATT chua de cap den. Su ra doi cua WTO tao nen mot co che phap ly tuong doi hoan chinh, dieu chinh cac quan he thuong mai va hang hoa toan cau. WTO la mot to chuc lien chinh phu hoat dong doc lap voi to chuc Lien hiep quoc (UN). Lien hiep quoc co 191 nuoc thanh vien con WTO co 148 nuoc thanh vien, dong thoi co 27 nuoc dang trong qua trinh dam phan, gia nhap WTO. Co quan cao nhat cua WTO la Hoi nghi Bo truong kinh te thuong mai cua tat ca cac thanh vien, thuong hai nam hop mot lan. WTO co cac co quan thuong truc dieu hanh cong viec chung la: Hoi dong thuong mai hang hoa; Hoi dong thuong mai dich vu; Hoi dong ve cac van de so huu tri tue lien quan den thuong mai; Co quan ra soat chinh sach thuong mai; Co quan giai quyet tranh chap. Duoi hoi dong la cac uy ban va co quan giup viec. Dac biet la vai tro cua Ban thu ky dieu phoi cong viec cua WTO, tru so dong tai Geneve. WTO hoat dong dua tren 5 nguyen tac.  

Nguyen tac thu nhat la, thuong mai khong co su phan biet doi xu. Nguyen tac nay duoc cu the hoa trong cac quy dinh ve quy che Doi xu toi hue quoc (MFN) va Doi xu quoc gia (NT) ma noi dung chinh la danh su doi xu binh dang doi voi cac thuong nhan, hang hoa, dich vu cua cac ben tham gia thuong mai.  

Nguyen tac thu hai la, tao dung mot nen tang on dinh cho thuong mai. Cac nuoc thanh vien co nghia vu minh bach hoa cac chinh sach cua minh, cam ket se khong co nhung thay doi bat loi cho thuong mai. Neu thay doi phai bao truoc, tham van va bai tru.  

Nguyen tac thu ba la, dam bao thuong mai ngay cang tu do hon thong qua dam phan. Ke tu Hiep dinh GATT nam 1947 den nay, WTO da qua 8 vong dam phan de giam thieu, do bo cac hang rao phi thue va mo cua thi truong.  

Nguyen tac thu tu la, tao moi truong canh tranh ngay cang binh dang. WTO khong cho phep cac hanh vi canh tranh khong lanh manh trong thuong mai quoc te, vi du nhu ban pha gia, tro cap cho hang hoa, dong thoi cho phep cac nuoc duoc ap dung cac bien phap tu ve khi nen san xuat trong nuoc bi de doa, gay thiet hai boi hang nhap khau.  

Nguyen tac thu nam la, dieu kien dac biet danh cho cac nuoc dang phat trien. Hien nay, 3/4 thanh vien cua WTO la cac nuoc dang phat trien va kem phat trien. Thuc hien nguyen tac nay, WTO danh cho cac nuoc dang phat trien, cac nen kinh te chuyen doi nhung linh hoat va uu dai nhat dinh trong viec thuc thi cac hiep dinh, dong thoi chu y den tro giup ky thuat cho cac nuoc nay, voi muc tieu dam bao su tham gia sau rong hon cua ho vao he thong thuong mai da phuong.  

De dieu chinh quan he thuong mai quoc te, WTO co 16 hiep dinh chinh, nhu: Hiep dinh chung ve thue quan va thuong mai (GATT 1994); Hiep dinh ve hang rao ky thuat trong thuong mai (TBTs); Hiep dinh ve cac bien phap ve sinh kiem dich (SPS); Hiep dinh ve thu tuc cap phep XNK (ILP); Hiep dinh ve qui tac xuat xu (ROO); Hiep dinh ve kiem tra truoc khi giao hang (PSI); Hiep dinh tri gia tinh thue hai quan (ACV); Hiep dinh ve cac bien phap tu ve (ASG); Hiep dinh ve tro cap (SCM) va pha gia (ADP); Hiep dinh ve nong nghiep (AOA); Hiep dinh ve thuong mai hang det may va may mac (ATC); Hiep dinh ve cac bien phap dau tu lien quan den thuong mai (TRIMS); Hiep dinh ve thuong mai dich vu (GATS); Hiep dinh ve cac khia canh lien quan den thuong mai cua quyen so huu tri tue (TRIPS); va thoa thuan ve cac quy tac va thu tuc dieu chinh viec giai quyet tranh chap (DSU).  

Tat ca cac thanh vien WTO deu phai tham gia vao cac hiep dinh noi tren, quy dinh nay goi la su chap thuan ca goi. Ben canh do WTO van duy tri 2 hiep dinh nhieu ben, cac thanh vien WTO co the tham gia hoac khong tham gia, do la: Hiep dinh ve buon ban may bay dan dung; Hiep dinh ve mua sat cua chinh phu. Con 2 hiep dinh nhieu ben khac la Hiep dinh quoc te ve cac san pham sua; Hiep dinh quoc te ve thit bo thi cuoi nam 1997, WTO da cham dut va dua nhung noi dung cua chung vao pham vi dieu chinh cua cac Hiep dinh nong nghiep va Hiep dinh ve cac bien phap ve sinh kiem dich. Do yeu cau thuong mai the gioi tiep tuc phat trien, tai Hoi nghi Bo truong WTO lan thu 4 o Doha, Qatar thang 11/2001, cac bo truong WTO da quyet dinh phat dong mot chuong trinh dam phan moi ve he thong thuong mai da phuong. Day la ket qua cua nhung no luc chuan bi trong nhieu nam. Voi mot chuong trinh nghi su rong, de cap den 7 nhom van de, gom nong nghiep, dich vu, san pham phi nong nghiep, chong ban pha gia, thuong mai va moi truong va cac van de moi dat ra tai Hoi nghi Bo truong lan thu nhat tai Singapore, nhu dau tu, chinh sach canh tranh. Vong dam phan moi se la mot buoc di tich cuc nham tu do hoa thuong mai toan cau mot cach toan dien va sau sac hon nua.  

Theo chuong trinh nghi su vong dam phan moi se ket thuc vao 1/1/2005. Song tien trinh den nay gap rat nhieu kho khan do cac nuoc cong nghiep phat trien khong muon mo cua thi truong cho cac nuoc dang phat trien. Cac nuoc phat trien phai bo tro cap nong nghiep duoi cac hinh thuc khac nhau. Muc tro cap nay da len den gan 1 ty USD/ngay. Dong thoi cac nuoc dang phat trien yeu cau cac nuoc phat trien mo cua thi truong cho hang nong san cua ho. Cac nuoc phat trien khong nhuong bo va lai yeu cau cac nuoc dang phat trien chap nhan van de moi la moi truong canh tranh, bo tro cap thuy san, van de lao dong voi thuong mai va co che giai quyet tranh chap. Chinh vi nhung mau thuan nay nen Hoi nghi Can Cun da that bai va lich trinh dam phan se phai keo dai them mot vai nam nua.  

Nhung loi ich khi tham gia WTO  

Chung ta da biet WTO la su ke thua va phat trien cua GATT. Lich su nhan loai cung chung kien nhung thoi ky phat trien huy hoang cua thuong mai va ca nhung dau thuong do tranh chap thuong mai dan den chien tranh. Vi du, cuoc chien tranh thuong mai nhung nam 1930, khi cac nuoc canh tranh voi nhau nham tang them rao can mau dich bao ho san xuat trong nuoc va de tra thu cac bien phap bao ho cua cac nuoc khac. Dieu do lam cho cuoc suy thoai them toi te va gop phan lam bung no Chien tranh the gioi thu hai. Hai nguyen tac co ban cua he thong thuong mai the gioi la giup cho thuong mai duoc thuan loi va giai quyet cac tranh chap binh dang, tao dung va duy tri su hop tac va long tin giua cac quoc gia, phan nao da gop phan mang lai hoa binh cho the gioi. Hai buoc phat trien thuong mai o chau Au ngay sau Chien tranh the gioi thu hai, da giup tranh duoc nguy co cang thang cua thoi ky truoc chien tranh tro lai. Do la hop tac quoc te phat trien trong nganh than va sat thep chau Au, va Hiep dinh GATT tren pham vi toan cau nam 1947.  

Tu do hoa thuong mai tao dieu kien cho thuong mai phat trien nhanh, tranh chap thuong mai cung phat sinh ngay cang nhieu. Nhu chien tranh oto giua My va Nhat va gan day la chien tranh sat thep giua My va tat ca cac quoc gia san xuat thep tren the gioi, khi My ap dung bien phap tu ve nang thue nhap khau sat thep tu 8% len 30%. Nhung nho co WTO dung ra giai quyet, yeu cau cac thanh vien co nghia vu phai dua cac tranh chap cua minh den WTO ma khong duoc don phuong giai quyet nen da tranh duoc cac cuoc tuyen chien voi nhau.  

Lien he toi tranh chap thuong mai cua Viet Nam, vu kien chong ban pha gia ca tra va basa cua Hoa Ky, ket luan cua Bo Thuong mai Hoa Ky la phi ly, khong cong bang nhung neu la thanh vien cua WTO, ta co the dua vu kien nay ra WTO de doi su cong bang hon. WTO da dua ra duoc mot he thong cac quy dinh lien quan den tat ca cac linh vuc hang hoa, dich vu, dau tu, so huu tri tue. Theo cac chuyen gia phap ly cho biet WTO co khoang 60 qui dinh de dieu tiet cac hoat dong va tap trung vao 16 hiep dinh chinh. Chinh cac hiep dinh nay da tao dieu kien thuan loi cho thuong mai phat trien. Qua 8 vong dam phan, tu GATT den WTO moi vong lai tao them moi truong phap ly mo cua thi truong, cat giam thue, xoa bo cac rao can tao them dieu kien cho dau tu va thuong mai phat trien. Cac quyet dinh cua WTO duoc thuc hien bang nhat tri y kien. Cac hiep dinh cua WTO duoc thuc hien bang thuong luong va thong qua bang su nhat tri y kien va duoc nghi vien cua cac thanh vien phe chuan. He thong thuong mai the gioi phat trien lam giam chi phi cho cuoc song. Chu nghia bao ho luon tao ra suc ep tang gia. He thong WTO da giam bot rao can mau dich thong qua dam phan va ap dung nguyen tac khong phan biet doi xu. Ket qua la chi phi san xuat giam, gia hang hoa thanh pham va dich vu giam mang lai loi ich cho nguoi tieu dung.  

He thong WTO gop phan kich thich tang truong kinh te toan cau va lam tang thu nhap. Theo du tinh cua WTO, tac dong cua vong dam phan Uruguay 1994 lam thu nhap cua the gioi co them 109 ty den 510 ty USD va tac dong cua vong Doha thang 11/2001 se tang thu nhap cho the gioi hang tram ty USD. Bao cao thong ke cua WTO nam 2002 cho thay 146 thanh vien cua WTO da chiem 90% thuong mai dich vu va tren 85% thuong mai hang hoa toan cau. He thong chinh sach cua to chuc nay chi phoi toan bo hoat dong thuong mai toan cau. Thuc te cua Viet Nam da cho thay, xuat khau va dau tu gop phan dang ke vao toc do tang truong cao ma chung ta da dat duoc trong thoi gian qua. Cac nuoc va vung lanh tho tham gia WTO thi hang hoa va cac nha doanh nghiep duoc doi xu binh dang, khong phan biet quoc gia lon hay nho. Loi ich lon nua ma WTO mang lai la su tac dong cua he thong doi voi cac chinh phu. Trong chung muc nao do no han che va tranh cho cac chinh phu khoi sa vao quyen loi hep hoi truoc mat ma khong nghi toi loi ich lau dai. Nhung bai hoc phai tra gia dat cua nhung thoi ky dau cua the ky 20 ve chu nghia bao ho mau dich, dan den chien tranh thuong mai khong co ke thang ma chi co ke thua. He thong nay con giup va khuyen khich chinh phu hoat dong tot hon thong qua he thong minh bach hoa chinh sach, lam cho chinh sach ro rang, du doan duoc, loai bo su can thiep tuy tien tac dong tieu cuc den phat trien kinh te, thuong mai, loai bo dan tham nhung va giam bot tinh trang gian lan thuong mai.  

Doi voi cac nha doanh nghiep tham gia vao WTO se co thi truong toan cau, co dieu kien tim kiem von va ky thuat hien dai cho san xuat, co dieu kien hoc hoi kinh nghiem quan ly de nang cao nang luc canh tranh trong tien trinh hoi nhap sau vao nen kinh te khu vuc va quoc te.  

Viet Nam can chuan bi tot cho viec gia nhap WTO  

WTO la mot to chuc thuong mai toan cau, chi phoi cac chinh sach thuong mai cua khu vuc va cac quoc gia, dieu tiet ca 4 linh vuc: thuong mai hang hoa, 11 nganh va 155 phan nganh dich vu, dau tu lien quan den thuong mai va so huu tri tue lien quan den thuong mai. Chinh vi nhan thuc duoc vai tro cua WTO doi voi kinh te toan cau, trong do co Viet Nam, nen ngay tu thang 12/1994 Viet Nam da nop don xin gia nhap to chuc nay. Thang 8/1996, chung ta da nop ban bi vong luc ve che do ngoai thuong cua Viet Nam. Tu do den nay, chung ta da tien hanh dam phan 7 phien da phuong. Phien thu nhat vao thang 7 nam 1998; Phien thu hai vao thang 12 nam 1998; Phien thu ba vao thang 7/1999; phien thu 4 vao thang 11/2000. Day la 4 phien ban dau cua giai doan hoi tra loi, giai trinh, minh bach hoa chinh sach kinh te thuong mai. Den nay chung ta da phai tra loi gan 2000 cau hoi cua cac thanh vien ban cong tac ve minh bach hoa chinh sach thuong mai, tai chinh, ngan hang, dau tu, gia ca, quyen kinh doanh cua cac doanh nghiep, thu tuc cap phep, quan ly hai quan, cac qui dinh ve kiem dich, thu tuc truoc khi xep hang, chat luong hang hoa... ket thuc phien 4 co ban chung ta da hoan thanh viec minh bach hoa chinh sach kinh te thuong mai. Tu phien 5 thang 4/2002, phien 6 thang 5/2003 va phien 7 thang 12/2003, chung ta da chuyen sang giai doan dam phan mo cua thi truong. Chung ta phai cung cap cho ban thu ky chuong trinh xay dung phap luat de thuc hien cac hiep dinh cua WTO, chuong trinh hanh dong thuc hien viec kiem dich (SPS), chuong trinh hanh dong thuc hien hiep dinh hai quan (CVA), chuong trinh hanh dong thuc hien hiep dinh cac rao can ky thuat doi voi thuong mai (TBT), thu tuc cap phep nhap khau (ILP), chinh sach va tro cap nong nghiep (ACC4), tro cap cong nghiep, hoat dong cua cac doanh nghiep nha nuoc, bieu thue hien hanh va cac van ban phap luat lien quan den cac quy che cua WTO. Day la khoi luong cong viec khong lo chung ta phai lam, cung cap tai lieu dap ung yeu cau cua ban cong tac.  

Ve cong viec dam phan song phuong, Viet Nam da gui ban chao dau tien vao phien 5 (nam 2002) ve hang hoa, gom bieu thue, han ngach thue quan va ban chao dich vu, truoc phien 6, Viet Nam da cung cap ban chao sua doi lan thu 2, chung ta tiep tuc giam thue va mo cua thi truong dich vu, tai phien 7, ta da dua ra ban chao lan thu 3 giam muc thue NK trung binh them 4,5% xuong con 22%. Ve dich vu, ta chao 10 nganh va 90 phan nganh. Viet Nam la thi truong dan dong thu 11 tren the gioi. Kim ngach buon ban XNK nam cao nhat moi dat tren 40 ty USD, song co toc do tang truong nhanh, nen duoc nhieu nuoc quan tam. Co gan 20 nuoc yeu cau dam phan song phuong voi ta. Ca nhung nuoc chua co quan he buon ban, nhu mot so nuoc My la tinh cung yeu cau dam phan. Trong khi do mot so nuoc da khong phai dam phan song phuong rong den vay, nhu Nepal chi phai dam phan song phuong voi 4 nuoc, Campuchia voi 6 nuoc. Chung ta da tien hanh dam phan song phuong 3-4 phien voi tung nuoc. Dam phan song phuong luon la nhung cuoc dam phan day kho khan va phuc tap. Gia nhap WTO se mang lai ca co hoi va thach thuc cho chung ta. Chu truong cua Dang va Chinh phu ta la som gia nhap to chuc nay. Dam phan gia nhap la khau quan trong. Trong nam 2004 chung ta co gang to chuc nhieu phien da phuong va chuyen de, day nhanh dam phan song phuong de co co so chuyen sang thao luan du thao bao cao cua Ban cong tac (D/R). Song dieu quan trong hon ca la su chuan bi cua nen kinh te va viec hoan chinh bo sung he thong phap luat de dam bao su gia nhap WTO, tao dieu kien cho nen kinh te Viet Nam phat trien cao hon.  

Y NGHIA CUA VIEC GIA NHAP WTO DOI VOI CHINH PHU VA CAC DOANH NGHIEP 

Posted on 24/04/2010 by Civillawinfor  

MUTRAP 

1. Ban chat cua WTO 

To chuc Thuong mai The gioi (WTO) duoc thanh lap vao ngay 1 thang 1 nam 1995 va la mot buoc phat trien toan dien cua Hiep dinh chung ve thue quan va thuong mai (GATT). WTO quan ly cac Hiep dinh thuong mai do cac Thanh vien ky ket, dac biet la Hiep dinh chung ve thue quan va thuong mai (GATT), Hiep dinh chung ve Thuong mai dich vu (GATS) va Hiep dinh ve quyen so huu tri tue (TRIPs). Cac quy dinh va thu tuc cua WTO tao ra mot khuon kho cho viec trao doi hang hoa, dich vu va so huu tri tue. Cac nguyen tac va quy dinh duoc cac Thanh vien dam phan thong qua cac cuoc thao luan chinh thuc va khong chinh thuc khac trong cac dien dan khac nhau cua WTO va cac vong dam phan thuong mai da phuong dinh ky nhu Vong dam phan Doha vi su phat trien hien nay (DDA). 

Cac Thanh vien WTO co trinh do kinh te khac nhau, tu nhung nen kinh te kem phat trien nhat cho toi nhung nen kinh te phat trien nhat. Su thanh cong cua to chuc nay duoc the hien o su phat trien lien tuc so luong cac nuoc tham gia. Ke tu khi to chuc nay duoc thanh lap, da co hai muoi hai nuoc - ke ca Viet Nam - gia nhap WTO, dua tong so Thanh vien len toi 150 (toi thoi diem thang 10 nam 2007), chiem tren 90% tong thuong mai toan cau. Cac Thanh vien moi cua chau A gia nhap WTO truoc Viet Nam la Trung Quoc va Dai Loan, hai nen kinh te gia nhap nam 2001 va 2002, Acmenia (2003), Campuchia (2004) va Nepan (2004). 

WTO coi viec khong phan biet doi xu, mo cua thi truong va canh tranh toan cau trong thuong mai quoc te se thuc day phuc loi quoc gia tai tat ca cac nuoc la triet ly nen tang cua minh. Mot ly do khien WTO ton tai la cac han che ve chinh tri da ngan can cac Chinh phu ap dung cac chinh sach thuong mai hieu qua hon, va thong qua su trao doi co di co lai cac cam ket tu do hoa, cac nuoc co the vuot qua cac han che chinh tri nay. Cac quy dinh va thu tuc cua WTO (www.wto.org) duoc xay dung dua tren mot so nguyen tac chung, cac nguyen tac nay co the duoc tom tat duoi day: 

Doi xu toi hue quoc (MFN): Nguyen tac khong phan biet doi xu nay quy dinh rang viec nhap khau khau hang hoa va dich vu tu mot Thanh vien WTO se duoc doi xu khong kem thuan loi hon viec nhap khau hang hoa va dich vu tu bat ky Thanh vien nao khac. Doi xu MFN la vo dieu kien. Tren thuc tien, trong hau het cac truong hop dieu nay co nghia mot nuoc khong the ap dung muc thue nhap khau doi voi san pham nhap khau tu mot Thanh vien cao hon so voi muc thue ap dung doi voi san pham tuong tu tu bat ky Thanh vien nao khac. Cac Khu vuc Mau dich tu do nhu Khu vuc Mau dich tu do ASEAN (AFTA) va lien minh thue quan neu thoa man mot so dieu kien nhat dinh se duoc coi la ngoai le cua nguyen tac MFN. 

Doi xu quoc gia: Nguyen tac khong phan biet doi xu nay quy dinh rang san pham va dich vu nhap khau se duoc huong doi xu khong kem thuan loi hon doi xu danh cho san pham tuong tu trong nuoc. Tren thuc tien, nguyen tac nay quy dinh cac Chinh phu khong duoc phan biet doi xu doi voi hang nhap khau khi ap dung cac luat le va quy dinh trong nuoc, nhu cac quy dinh ve thue hay bao ve nguoi tieu dung va moi truong. Tuy nhien, su phan biet doi xu doi voi hang nhap khau van co the duoc thuc hien thong qua cac bien phap tai bien gioi, dac biet la thue quan. Doi voi thuong mai dich vu, viec danh doi xu quoc gia khong phai la tu dong do nguyen tac nay phai duoc dam phan trong tung phan nganh hay tham chi tung dich vu cu the. 

Chi ap dung thue quan de kiem soat thuong mai: de tao dieu kien mo cua thi truong va dam bao kha nang co the du doan duoc cua thuong mai hang hoa, WTO yeu cau cac Thanh vien chi thuc hien han che thuong mai thong qua thue quan thay cho han ngach, cac ke hoach dinh huong hay cac bien phap phi thue quan khac. 

Giam dan cac rao can thuong mai thong qua dam phan: ke tu khi he thong GATT/WTO ra doi vao nam 1946, cac Thanh vien da tien hanh 8 vong dam phan da phuong de loai bo dan cac rao can thuong mai. Trong giai doan dau, cac cuoc dam phan thuong mai da phuong tap trung vao viec giam thue quan. Dan dan, cac Thanh vien nay da mo rong pham vi cua GATT/WTO sang cac bien phap phi thue quan nhu tieu chuan, tro cap gay bop meo thuong mai hoac cac bien phap tu ve tam thoi (chong ban pha gia va thue doi khang) cung nhu mua sam chinh phu. Vong dam phan gan day nhat la vong Uruguay (1986-1994), da mo rong dang ke cac quy tac cua WTO sang cac linh vuc moi nhu thuong mai dich vu, cac chinh sach tac dong toi so huu tri tue va cac quy dinh ve dau tu nuoc ngoai anh huong toi thuong mai. Hien nay, cac cuoc dam phan trong Vong dam phan da phuong lan thu 9, Vong dam phan Doha vi su phat trien (DDR) duoc bat dau vao nam 2001 dang duoc tien hanh. Bao ho nong nghiep tai cac nuoc phat trien la noi dung can tro chinh cua vong dam phan nay. 

Minh bach hoa: Luat va quy dinh cua cac nuoc anh huong toi ngoai thuong va dau tu nuoc ngoai phai duoc cong bo va cung cap cho tat ca cac ben, cac thu tuc de thuc thi luat le va quy dinh phai cong khai. Hon nua, quy che thuong mai cua moi Thanh vien phai duoc WTO ra soat dinh ky de dam bao su tuan thu voi cac quy dinh cua WTO. 

Giai quyet tranh chap: De thuc hien chuc nang giam sat cac quy tac da duoc thoa thuan trong cac Hiep dinh cua minh, WTO co co che giai quyet tranh chap giua cac Thanh vien. 

Bat ky quoc gia hoac lanh tho hai quan co day du tham quyen quan ly cac moi quan he thuong mai quoc te cua minh cung co the gia nhap WTO. Hien nay, hon 75% cac quoc gia va lanh tho hai quan tren the gioi la Thanh vien cua to chuc nay va hon 10% quoc gia, to chuc nua dang trong qua trinh gia nhap. 

2. Boi canh va phuong thuc gia nhap WTO 

De tro thanh Thanh vien WTO, mot nuoc hoac vung lanh tho phai tuan theo cac thu tuc cong khai, ro rang va qua trinh gia nhap cua Viet Nam cung da duoc thuc hien theo cac thu tuc nay. Cac dieu kien gia nhap WTO phai duoc thoa thuan giua nuoc gia nhap va cac Thanh vien WTO (Dieu XII). Tien trinh gia nhap thuong phai thong qua mot so buoc, trong do dam phan gia nhap la giai doan thuc chat cuoi cung. Tom lai, cac thu tuc lien quan la Chinh phu thong bao mong muon tro thanh Thanh vien WTO cua minh thong qua viec gui mot buc thu thong bao cho Tong giam doc (tren thuc te, nuoc xin gia nhap se phai yeu cau tro thanh quan sat vien truoc khi gui thu). Sau khi nhan duoc thu, Tong giam doc WTO se thanh lap mot Ban cong tac bao gom cac Thanh vien WTO co quan tam de xem xet don xin gia nhap. Chinh phu nuoc xin gia nhap se phai de trinh mot ban Bi vong luc mo ta co che ngoai thuong cua minh. Tren co so tai lieu nay, Ban cong tac se thao luan va lam ro co che thuong mai cua nuoc xin gia nhap, thuong la thong qua cac cau hoi cu the dua tren ban Bi vong luc cung nhu kinh nghiem thuc te cua cac doanh nghiep, to chuc kinh doanh (trong qua trinh gia nhap, Viet Nam da nhan duoc khoang 3500 cau hoi cua cac Thanh vien Ban cong tac ve viec Viet Nam gia nhap WTO). Nhung cau hoi do tap trung cu the xem co che thuong mai cua nuoc xin gia nhap co phu hop voi cac quy tac cua WTO hay khong. Cac quy dinh va thuc tien khong phu hop voi WTO phai duoc dieu chinh hoac tuan theo cac dieu khoan duoc dam phan cu the. 

Cac nuoc dang gia nhap WTO phai chap nhan (i) mot goi cam ket chung, duoc goi la "cam ket ca goi" va (ii) thoa thuan duoc voi tat ca cac Thanh vien WTO co yeu cau nhuong bo bo sung de ho ung ho nuoc gia nhap. Yeu cau (ii) thuong duoc thoa thuan thong qua cac cuoc dam phan song phuong dien ra truoc khi gia nhap. Cac cuoc dam phan gia nhap WTO duoc tien hanh giua nuoc xin gia nhap va tat ca cac Thanh vien WTO muon tang cuong tiep can thi truong nuoc xin gia nhap. Trong tien trinh gia nhap, nuoc xin gia nhap dam phan cac bieu nhuong bo ve thue quan va cac cam ket cu the ve thuong mai dich vu voi cac nuoc co quan tam. 

Moi Thanh vien WTO co quyen dat ra yeu cau cu the ve thue quan, cac bien phap phi thue va quy dinh anh huong toi thuong mai dich vu voi nuoc xin gia nhap. Tuy nhien, chi mot nhom nho cac Thanh vien WTO su dung cong cu nay, hau het cac Thanh vien khac khong dong vai tro gi hoac tu xac dinh se tham gia han che vao cac cuoc hop cua Ban cong tac. Khong phai tat ca cac khia canh cua tien trinh gia nhap WTO deu hoan toan minh bach. Dac biet, thuong co rat it thong tin ve cac cuoc dam phan song phuong duoc de cap o tren, trong cac cuoc dam phan nay, cac van de phi kinh te cung co the duoc xem xet, vi du nhu trong truong hop cac cuoc dam phan song phuong Viet Nam - Hoa Ky duoc thao luan duoi day. 

Khi cac cuoc dam phan song phuong mo cua thi truong va dam phan da phuong ket thuc, Bao cao cua Ban cong tac duoc chuyen cho Dai Hoi dong. Du thao Quyet dinh va Nghi dinh thu gia nhap cung nhu bieu thue quan va bieu cam ket cu the ve dich vu da duoc thoa thuan se duoc bo sung vao Bao cao. Loi van cua Hiep dinh WTO quy dinh rang, muon tro thanh Thanh vien phai co su chap thuan cua it nhat 2/3 so Thanh vien WTO. Tuy nhien, quy tac bo phieu nay chi mang tinh ly thuyet, do vao nam 1995 cac Thanh vien WTO da quyet dinh khong ap dung cac dieu khoan cho phep bo phieu ve viec gia nhap hoac yeu cau mien tru ma thay vao do phai tiep tuc ap dung nguyen tac dong thuan (WT/L/93). Nguyen tac dong thuan duoc ap dung trong viec quyet dinh truong hop gia nhap cua Viet Nam cung nhu hau het cac van de khac cua WTO. Nguyen tac nay cho phep mot nuoc du co khoi luong thuong mai rat nho cung co the can tro cac thoa thuan cua WTO. Dong thuan khong co nghia la tat ca cac nuoc phai dong y ma la khong co ai phan doi. 

Su ra doi cua WTO da khien cho cac dieu kien gia nhap ngay cang chat che hon giai doan GATT truoc day va cac cuoc dam phan cua Viet Nam da bi anh huong rat ro boi xu huong nay. Cac nuoc xin gia nhap WTO bi yeu cau phai rang buoc bieu thue cua ho o muc bang hoac xap xi muc thue ap dung. Hon nua, cac nuoc moi gia nhap phai tu do hoa viec tiep can thi truong noi dia cua ho nhieu hon dang ke so voi giai doan truoc nam 1995. Co mot so ly do giai thich cho viec tai sao tien trinh gia nhap WTO lai "phuc tap" hon truoc day. 

Truoc het, pham vi cua Hiep dinh WTO da mo rong hon nhieu so voi GATT. Ben canh linh vuc truyen thong cua GATT la thuong mai hang hoa, WTO dieu chinh ca thuong mai dich vu, cac van de ve so huu tri tue va cac bien phap dau tu lien quan toi thuong mai. 

Thu hai, co the thay su thay doi quan diem dang ke cua cac cuong quoc thuong mai, dac biet la Hoa Ky. Truoc khi Lien bang Xo Viet sup do vao cuoi nhung nam 80 cua the ky truoc, Washington san sang chap nhan cac chinh sach thuong mai co the ton hai toi cac loi ich thuong mai cua minh de doi lay cac uu tien trong chinh sach doi ngoai (Kostecki, 1979). Tu thap ky 90 cua the ky truoc, viec theo duoi cac quyen loi kinh te quoc gia tro nen quan trong hon, cho thay da co nhieu quan tam hon toi cac thoa thuan thuong mai cu the (VanGrasstek, 1995, Naray, 2000). 

Thu ba, cac cuong quoc thuong mai chinh ngay cang coi viec gia nhap WTO la mot buoc di lon cua nuoc xin gia nhap nham hoi nhap vao nen kinh te toan cau. Viec tro thanh Thanh vien WTO la mot cach de khuyen khich nuoc gia nhap xoa bo cac chinh sach kinh te mang tinh can thiep, thay vao do la viec ap dung cac cach tiep can it mang tinh bao ho va theo dinh huong thi truong nhieu hon. Viec nay giai thich tai sao tien trinh gia nhap se hieu qua nhat khi tien hanh song song voi mot chuong trinh cai cach trong nuoc. Khia canh nay tro nen dac biet quan trong trong cac cuoc dam phan gia nhap cua nhung nuoc nhu Trung Quoc, Nga hoac Viet Nam, nhung nuoc ma khoi luong thuong mai hien tai hoac trong tuong lai rat co the se anh huong lon toi he thong thuong mai trong cac thap ky toi. 

Cuoi cung, va cung lien quan toi ly do tren, ro rang la cac Thanh vien WTO co xu huong muon nuoc gia nhap dua ra cac cam ket cao hon cac quy dinh ghi trong loi van cua cac Hiep dinh WTO, hay con goi la hien tuong "WTO cong". Vi du, mot so nen kinh te dang chuyen doi da bi yeu cau phai dua ra cac cam ket va bao cao ve tien trinh tu nhan hoa cac doanh nghiep nha nuoc trong khi do GATT/WTO hoan toan khong quy dinh gi ve van de nay (Kostecki,1979, Bernier, 1982). Mot vi du cua yeu cau nay la hien nay van de so huu nganh nang luong van la noi dung can tro tien trinh gia nhap WTO cua Nga, ngay ca khi Viet Nam da gia nhap to chuc nay. Viec Nam cung bi yeu cau phai dua ra cac cam ket lien quan toi co phan hoa trong tien trinh gia nhap cua minh. 

Van de cot loi trong cac cuoc dam phan gia nhap nam o cho nuoc muon gia nhap la ben "bi dong". Dieu nay co nghia nuoc nay co nghia vu phai dam phan voi cac Thanh vien hien tai cua WTO va thong thuong co rat it quyen trong qua trinh dam phan nay. Noi cach khac, tien trinh gia nhap mang tinh bat can bang, theo nghia nuoc gia nhap khong the dua ra cac yeu cau ve quyen loi bo sung, vuot qua nhung gi dang duoc quy dinh trong cac Hiep dinh hien tai cua WTO trong khi cac Thanh vien WTO co the - va thuong thuc hien - dua ra cac yeu cau cao hon muc do hien tai (Hoekman, Kostecki, 2001). Trong mot so truong hop, cac nuoc xin gia nhap bi yeu cau phai thuc hien cac nghia vu tham chi cao hon muc do cam ket cua cac Thanh vien hien tai. Mot vi du tieu bieu la muc do cam ket ve thue, trong khi quy tac pho bien hien nay la muc do cam ket phai toan dien va thue rang buoc khong cao hon hai lan muc thue ap dung binh quan gia quyen theo khoi luong nhap khau ap dung tai cac nuoc OECD (khoang 10%). Trong khi muc do cam ket binh quan cua cac Thanh vien dang phat trien la khoang 20% doi voi cac dong thue cam ket (rat nhieu dong thue chua cam ket). Cac vi du khac la yeu cau xoa bo tro cap hang nong san trong khi rat nhieu Thanh vien phat trien cua WTO, ke ca EU va Hoa Ky, van duy tri cac khoan tro cap nay, ngoai ra con co ca cac cam ket ve dich vu toan dien hon so voi cac cam ket trong Vong dam phan Uruguay cung nhu viec yeu cau thuc hien day du cac cai cach can thiet (thay vi thuc hien qua trinh chuyen doi mot cach tu tu) tro thanh mot dieu kien cua tien trinh gia nhap. 

3. Lich su moi quan he giua Viet Nam va WTO 

Nuoc Cong hoa Xa hoi Chu nghia Viet Nam co mot nen kinh te ke hoach hoa tap trung trong do Nha nuoc dong vai tro chu dao cho toi tan giua nhung nam 80 cua the ky truoc. Ke tu nam 1986, duoi chinh sach "Doi moi", tang cuong dinh huong thi truong va hoi nhap vao nen kinh te toan cau da tro thanh muc tieu chinh cua Viet Nam. Tien trinh cai cach tap trung vao viec tai co cau cac nganh cong nghiep, nong nghiep va dich vu trong nuoc, to chuc lai he thong hanh chinh va thiep lap cac moi quan he kinh te voi the gioi. Nham tang cuong cac moi quan he kinh te voi khu vuc, Viet Nam da gia nhap Hiep hoi cac quoc gia Dong Nam A (ASEAN), Dien dan hop tac A - Au va Dien dan hop tac kinh te Chau A -Thai Binh Duong (APEC). Viet Nam cung duy tri cac moi quan he thuong mai chat che voi Trung Quoc, duoc dieu chinh theo Hiep dinh Thuong mai nam 1991 va cac hiep uoc hop tac kinh te khac. Tham gia vao cac the che khu vuc noi tren tao ra buoc hoi nhap dau tien cua Viet Nam vao he thong thuong mai de chuan bi cho viec tro thanh Thanh vien WTO. 

Cac moi quan he cua Viet Nam voi WTO duoc bat dau vao nam 1995 voi viec nop yeu cau gia nhap chinh thuc. Vao thang 1 nam 1995, Dai hoi dong cua WTO da thanh lap Ban cong tac de xem xet don xin gia nhap cua Viet Nam. Ban cong tac da tien hanh 14 cuoc hop trong giai doan gan 12 nam - mot qua trinh dam phan gia nhap kha dai. Cac thanh vien cua Ban cong tac gom Achentina, Uc, Braxin, Brunay, Bungari, Campuchia, Canada, Chile, Trung Quoc, Colombia, Croatia, Cuba, Cong hoa Dominic, Ai Cap, En Sanvado, Lien minh chau Au va cac Thanh vien cua minh, Honduras, Hong Kong, Ixolen, An Do, Indonexia, Nhat Ban, Han Quoc, Cong hoa Kyrgyzxtanxtan, Malaysia, Mehico, Maroc, Myanma, Niu Dilan, Na Uy, Pakistan, Panama, Paraguay, Philippin, Rumani, Singapo, Sri Lanka, Thuy Sy, Dai Loan, Thai Lan, Tho Nhi Ky, Hoa Ky va Uruguay (www.wto.org). Viet Nam da chuan bi ban Bi vong luc ve che do ngoai thuong cua minh vao nam 1996 nhung phai toi tan nam 1998 thi ke hoach cho cac cuoc hop dinh ky cua Ban cong tac moi duoc dua ra. Cac cuoc dam phan dien ra cham chap do cac lo ngai ve chinh tri, nhu cau can co nhung thay doi he thong quan trong trong nen kinh te Viet Nam va cac Thanh vien WTO dat ra yeu cau Viet Nam phai dua ra cac nhuong bo lon. 

Bang 1 

Cac moc lon trong quan he cua Viet Nam voi WTO 

1994 Hoa Ky do bo lenh cam van thuong mai doi voi Viet Nam va thiet lap quan he ngoai giao binh thuong vao nam 1995. Dieu nay da thuc day viec mo cua nen kinh te Viet Nam. 

1995 Viet Nam nop don gia nhap WTO vao thang 1 nam 2005. 

1996 Bat dau cuoc gap thuong ky cua Ban cong tac ve viec Viet 

Nam gia nhap WTO. 

1998 Cac co quan quan ly Viet Nam quyet dinh day nhanh tien trinh gia nhap WTO. 

2001 Phien dam phan da phuong lan thu 9 cua WTO/GATT - vong dam phan Doha vi su phat trien - duoc khoi dong vao thang 11 nam 2001. 

2002 Viet Nam dua ra Ban chao dau tien doi voi hang hoa va dich vu. 

2004 Viet Nam dua ra Ban chao sua doi tham vong hon ve tiep can thi truong vao thang 6 nam 2004 tai phien hop lan thu 8 cua Ban cong tac, Ban chao nay the hien mot buoc dot pha trong dam phan gia nhap WTO. 

2004 Bat dau cac cuoc dam phan song phuong voi cac Thanh vien WTO. Mot Thoa thuan dot pha duoc ky ket voi Lien minh chau Au. 

2005 Ky thoa thuan voi Trung Quoc ve viec Viet Nam gia nhap WTO. 

2006 Hoa Ky va Viet Nam ky Hiep dinh song phuong ve cac cam ket gia nhap WTO cua Viet Nam, day la Hiep dinh song phuong cuoi cung va duong nhu la kho khan nhat trong so 28 Hiep dinh song phuong voi cac Thanh vien WTO. 

2002 - 2006 Cac co quan quan ly Viet Nam da ra soat sau rong hau het luat va quy dinh cua Viet Nam trong cac linh vuc lien quan toi WTO cung nhu cac linh vuc khac va da dua ke hoach hanh dong lien quan toi WTO vao Ke hoach phat trien nam nam 2006 - 2010 (SRV, 2006) 

2007 Viet Nam tro thanh Thanh vien thu 150 cua To chuc Thuong mai The gioi vao ngay 11 thang 1 nam 2007. 

2007 Chinh phu Viet Nam dua ra chuong trinh hanh dong thuc thi cac cam ket gia nhap WTO. 

Vao nam 2002, Viet Nam dua ra Ban chao dau tien ve mo cua thi truong hang hoa va dich vu, sau do Ban chao sua doi vao thang 7 nam 2004 mang tinh tham vong hon. Ca hai Ban chao deu duoc cac Thanh vien WTO hoan nghenh. Sau mot so vong dam phan, cac doi tac thuong mai cua Viet Nam dong y bat dau du thao Bao cao cua Ban cong tac ve viec Viet Nam gia nhap WTO va tien hanh cac cuoc dam phan song phuong can thiet de dat duoc thoa thuan gia nhap giua cac ben. 

Viet Nam tien hanh cac cuoc dam phan song phuong voi 28 Thanh vien WTO, bao gom ca Lien minh chau Au (tinh la mot Thanh vien mac du Lien minh nay dai dien cho 25 nuoc), Hoa Ky va Trung Quoc. Thoa thuan voi Hoa Ky ky vao thang 5 nam 2006 la thoa thuan song phuong cuoi cung va co le la thoa thuan song phuong kho khan nhat ma Viet Nam da dam phan. Viec ky ket thoa thuan nay cho phep Tong thong Hoa Ky co tham quyen can thiet de danh cho Viet Nam quy che "quan he thuong mai binh thuong vinh vien" (PNTR) - day la dieu kien tien quyet cho phep Hoa Ky cong nhan Viet Nam la mot Thanh vien WTO. 

Trong tam cai cach kinh te va chinh sach phat trien dua vao xuat khau cua Viet Nam da khien cho qua trinh gia nhap, von keo dai va rat phuc tap, tro nen don gian hon. Viec ky ket Hiep dinh Thuong mai song phuong voi Hoa Ky (BTA) va tham gia Khu vuc Mau dich tu do ASEAN (AFTA) rat huu ich trong boi canh nay do cac thoa thuan nay da khoi dong qua trinh tu do hoa va tien trinh "phi dieu tiet hoa" (US Aid, 

2007). Tuy nhien, dieu nay khong co nghia rang cac cuoc dam phan mo cua thi truong la de dang. Cac ben da phai mat rat nhieu thoi gian va dam phan dien ra rat cang thang truoc khi dat duoc thoa thuan gia nhap. Bo truong Truong Dinh Tuyen va doan dam phan Viet Nam do Thu truong Thuong mai Luong Van Tu da tap trung toan bo suc luc vao cac cuoc dam phan gia nhap, thuong phai lam viec thau dem, dac biet trong giai doan cuoi cung cua cac cuoc dam phan gia nhap. 

Quyet tam tro thanh Thanh vien WTO cua Viet Nam co the da duoc thuc day boi kinh nghiem thanh cong cua cac nen kinh te huong ve xuat khau tai khu vuc Dong A, nhung thay doi he thong tai cac nuoc thuoc Lien bang Xo Viet cu va su quan tam cua Trung Quoc doi voi to chuc nay. Co the mot dong luc nua la quyet tam cua Dang Cong san Viet Nam trong viec tao ra viec lam cho hon 1 trieu lao dong moi gia nhap thi truong lao dong moi nam tai Viet Nam, thuc hien xoa doi giam ngheo va dat duoc muc tieu tieu tham vong la dua Viet Nam tro thanh mot nuoc cong nghiep vao nam 2020 (SRV, 2006). 

Trong qua trinh gia nhap WTO cua minh, Viet Nam da khong nhan duoc nhieu doi xu dac biet va khac biet tu cac Thanh vien WTO. Viet Nam da phai thuc hien cac buoc cu the truoc, trong va sau giai doan dam phan de co the tan dung co hoi, vuot qua thach thuc nham ho tro qua trinh phat trien cua minh. Cac no luc nay duoc mot so nha tai tro va to chuc quoc te ho tro thong qua viec cung cap cac chuong trinh xay dung nang luc va kinh nghiem (mot trong so cac chuyen gia day dan kinh nghiem ho tro Viet Nam trong nhung ngay dau cua tien trinh gia nhap la Ong Arthur Dunkel, cuu Tong giam doc cua WTO va ong Tran Van Thin, cuu dai su cua EC tai GATT). Nho co su ket hop phu hop giua cac no luc va du an cua Viet Nam va quoc te, cac muc tieu phat trien cua Viet Nam trong tien trinh gia nhap WTO da duoc lam ro va Viet Nam da dua ra duoc cac chien luoc dam phan phu hop. Cu the hon, cac co quan Viet Nam da dua ra cac buoc di de thuc hien muc tieu nay. 

Truoc het, ngay trong giai doan gia nhap dau tien, Viet Nam da du doan duoc cac cam ket da dang trong WTO se doi hoi cai cach nen kinh te trong nuoc toi muc nao va nhung thay doi do se dong gop vao qua trinh phat trien theo cach nao. Viet Nam xac dinh det may, giay dep, nong nghiep, thuy san va du lich la nhung nganh co the duoc huong loi ngay tu cac chuong trinh cai cach nay va da xay dung uu tien dam phan cua minh, co tinh toi nhung nganh co tiem nang co loi the so sanh. 

Thu hai, cac co quan quan ly Viet Nam da nhan thay tien trinh gia nhap WTO co the keo dai va phuc tap, do do da no luc de tap hop du ho tro trong nuoc cho tien trinh gia nhap nay. Yeu to thu hai duoc ung ho boi cac cuoc tham van o cap chinh tri va tam nhin ro rang ve chi phi, loi ich va cac uu tien trong cac cuoc dam phan gia nhap. Xay dung mot chien luoc dam phan phu hop gom ca cac van de vuot qua tham quyen cua Bo Thuong mai va Chinh phu da co quan diem chung ve chien luoc dam phan gia nhap WTO. Ro rang, van de nay khong bi coi la mot quyet dinh ky tri do mot nhom quan chuc kiem soat ma da duoc rat nhieu co quan chinh phu va Dang Cong san xem xet cung nhu duoc tham van voi cac nganh trong nuoc. Viet Nam dang dat duoc nhieu tien bo trong viec xay dung mot tien trinh mo, chinh thuc de dam bao quyen cua cac hiep hoi doanh nghiep va cac to chuc dan su trong viec xay dung cac van ban phap ly. 

Thu ba, do thoi gian keo dai, do phuc tap cao va pham vi rat rong cua Thoa thuan gia nhap, Chinh phu Viet Nam da xay dung mot "lo trinh" xac dinh cac hoat dong khac nhau trong qua trinh gia nhap va giai doan thuc thi. Thong tin chi tiet ve cac cau phan cua "lo trinh" nay nam trong Nghi quyet thang 2 nam 2007 ve viec ban hanh Chuong trinh hanh dong cua Chinh phu de thuc thi Nghi quyet 4 Hoi nghi Trung uong X ve mot so chu chuong va chinh sach lon de phat trien nhanh va ben vung cho nen kinh te khi Viet Nam gia nhap WTO (Nghi quyet so 16/2007/CP-NQ cua Chinh phu) va trong Ke hoach phat trien kinh xa hoi 5 nam 2006 - 2010 (SRV, 2006). 

4. Co hoi va thach thuc khi gia nhap WTO: Tong quan 

Mot nen kinh te muon phat trien xuat khau cac san pham che bien thay vi nguyen lieu va tan dung cac nguon dau tu truc tiep nuoc ngoai (FDIs) tren thuc te khong co lua chon nao khac ngoai viec tham gia he thong thuong mai cua WTO. Ly do nam o cho "con dau gia nhap WTO" duoc cong dong doanh nghiep quoc te coi la mot dau hieu ve su van hanh binh thuong trong cac moi quan he kinh te toan cau. Co the dua ra nhieu ly do kinh te, luat phap va chinh tri de giai thich tai sao gia nhap WTO lai can thiet den the va viec gia nhap se dem lai nhung co hoi va thach thuc nao cho Viet Nam. 

Doi voi mot so nguoi, ly do quan trong nhat de gia nhap WTO la nham hoi nhap nen kinh te quoc gia vao nen kinh te toan cau. Moi nguoi ky vong rang voi viec gia nhap WTO, Viet Nam co the tiep can cac thi truong xuat khau va nhap khau mot cach on dinh va de du doan hon, tu do, so luong va chat luong hang hoa, dich vu xuat nhap khau se tang theo. Gia nhap WTO cung thuc day qua trinh tu do hoa nhap khau, tu do cho phep tiep can voi cac dau vao nhap khau (cong nghe, trang thiet bi va phuong phap quan ly hien dai) cung nhu hang hoa tieu dung da dang va re hon; cac dau vao nhap khau rat quan trong doi voi mot nen kinh te dang hien dai hoa nhanh chong nhu Viet Nam. 

Mot loi ich kinh te nua tu viec gia nhap WTO la tang cuong thu hut von dau tu truc tiep nuoc ngoai. Gia nhap WTO se khien cac doanh nghiep tin tuong hon vi Viet Nam se duoc coi la mot diem den an toan cho cac nha dau tu. Co bang chung cho thay rat nhieu nha dau tu nuoc ngoai lon (vi du nhu Intel) da quan tam hon toi Viet Nam khi Viet Nam chuan bi tro thanh Thanh vien cua WTO. Chi trong vong 9 thang sau khi gia nhap WTO, cac doanh nghiep nuoc ngoai da cam ket se dau tu gan 6,5 ty Dola My vao cac du an dau tu moi tai Viet Nam (so lieu cua Bo Ke hoach va Dau tu, 2007). Hon nua, viec tro thanh Thanh vien cua WTO khuyen khich su dung nhieu hon cac tai san thuoc so huu tri tue, dan toi cac dieu kien tot hon de dat duoc thanh cong ve kinh te thong qua chat luong san pham cao hon, su sang tao va ky nang tiep thi hien dai (xay dung thuong hieu, cap phep, nhuong quyen va cac dich vu ho tro san pham tot hon). 

Loi ich phap ly cua viec tiep can mot he thong thuong mai dua tren phap quyen va su dung qua trinh giai quyet tranh chap trong WTO cung thuong duoc nhac den nhu mot ly do quan trong cho viec gia nhap WTO cua Viet Nam. Cac cuoc tham van, dam phan va trung gian hoa giai cung nhu giai quyet tranh chap dua tren quy tac ro rang se rat quan trong doi voi cac quoc gia khong co tieng noi quan trong trong thuong mai bang cac Thanh vien nhu Hoa Ky, Lien minh chau Au, Nhat Ban hoac Trung Quoc. Gia nhap WTO cho thay cac moi quan he thuong mai cua Viet Nam voi cac cuong quoc thuong mai se duoc bao ve boi cac quy tac va thu tuc cua he thong thuong mai da phuong, rat nhieu loi ich cu the cua he thong nay se duoc de cap duoi day. 

Gia nhap WTO cung duoc thuc day boi cac ly do chinh tri. Dac biet, doi voi cac nuoc trong giai doan chuyen doi nhu Viet Nam thi WTO la mot cong cu giup Chinh phu duy tri duoc chinh sach thuong mai minh bach va tu do nho vao vai tro noi dia cua he thong thuong mai da phuong, he thong nay day manh cac loi ich xuat khau nhieu hon so voi loi ich thu duoc tu cac nganh thay the nhap khau. Tro thanh Thanh vien WTO dem lai co hoi de dam bao viec thuc hien cac buoc tu do hoa co che thuong mai thong qua chap nhan cac nghia vu rang buoc ve mat phap ly doi voi cac muc thue, loai bo cac han che dinh luong hoac loai bo tro cap (Michalopoulos,2002). Gia nhap WTO cung la mot cong cu de the hien cam ket cua nuoc gia nhap trong viec hoa nhap cac nen kinh te theo dinh huong thi truong vao cong dong quoc te, mot dieu kien tien quyet cho su phat trien thuong mai quoc te. 

Tuong tu nhu vay, yeu to chinh tri dong mot vai tro quan trong tai nhieu Thanh vien WTO khi quyet dinh co chap nhan mot nuoc moi gia nhap hay khong. Vi du, doi voi Hoa Ky, nuoc danh cho Viet Nam doi xu Toi hue quoc tuan thu theo WTO (theo thuat ngu cua Hoa Ky la Quan he thuong mai binh thuong vinh vien), thi quyet dinh nay duoc mo ta "la mot trong so cac buoc di ma Hoa Ky thuc hien trong linh vuc thuong mai va chinh sach doi ngoai de binh thuong hoa quan he voi Viet Nam dong thoi dua quan he hien nay cua hai nuoc vuot qua cuoc chien tranh Viet Nam" (Bao cao CRS cua Quoc hoi Hoa Ky, 2006). 

5. Mo rong thi truong cho hang xuat khau cua Viet Nam 

Ly do chu yeu va truc tiep khien Viet Nam muon gia nhap WTO la tim cach thuc day xuat khau nong thuy san, det may, quan ao va day dep cung nhu cac mat hang san xuat trong nuoc khac. Dac biet, cac doanh nghiep vua va nho (SMEs) cua Viet Nam - nhung doanh nghiep co it nguon luc de doi pho voi nhung van de phuc tap ve the che - rat co the se duoc huong loi nho kha nang tiep can thi truong xuat khau tot hon. Tac dong toi xuat khau la tich cuc vi khi gia nhap WTO, Viet Nam se duoc huong mot moi truong on dinh va binh dang hon o nuoc ngoai, co nhieu kha nang hon trong viec kien lai cac thuc tien thuong mai khong binh dang va co co hoi de dam bao rang cac cuoc dam phan cua WTO trong tuong lai se dem lai cac co hoi xuat khau cho cac san pham ma Viet Nam quan tam (bon thi truong xuat khau chinh chiem hon mot nua kim ngach xuat khau cua Viet Nam deu la cac Thanh vien cua WTO). Cung co the hy vong rang viec gia nhap se khong chi thuc day doanh so xuat khau cac mat hang quyen thong sang cac thi truong hien tai ma con tang xuat khau cac san pham moi sang cac thi truong moi (xem them chi tiet tai Chuong II-VII). 

Ve co ban, co ba ly do chinh khien cho viec gia nhap WTO se dan toi tang cuong tiep can thi truong. Thu nhat, Viet Nam se duoc cac Thanh vien WTO danh doi xu MFN day du va lau dai va dieu nay la mot cai thien dang ke. Mac du Viet Nam da duoc huong doi xu MFN tam thoi voi Hoa Ky va cac doi tac thuong mai khac nhung doi xu MFN dua tren co so WTO la mot thoa thuan uu dai. Dieu nay la mot moc ro rang cho viec chuyen tu moi truong mang tinh don phuong va tu nguyen (vi du cac cuoc thao luan tai Quoc hoi Hoa Ky truoc khi gia han doi xu MFN hang nam), noi viec lam dung suc manh kinh te vi ly do chinh tri thuc su la mot moi de doa, sang mot moi quan he doi tac thuong mai dua tren cac quy tac ro rang, noi cac van de thuong mai duoc giai quyet mot cach minh bach, tuan theo cac luat le cua WTO (xem Hop 1). 

Hop 1 

WTO va Doi xu MNF tai Hoa Ky 

Hien nay, cac nuoc chua tham gia WTO co the duoc nhieu quoc gia, ke ca Hoa Ky, don phuong danh doi xu MFN trong thuong mai nhung khong co gi dam bao rang ho se tiep tuc duoc huong doi xu nay. Vi du, tai Hoa Ky, viec danh doi xu MFN cho Nga va mot so nen kinh te trong giai doan chuyen doi khac, gom ca Trung Quoc va Viet Nam truoc khi cac nuoc nay gia nhap WTO, tu truoc toi nay phu thuoc vao viec cac nen kinh te nay co tuan theo mot Du luat co ten la Tu chinh an Jackson- Vanik hay khong, Tu chinh an nay sua doi Bo luat Thuong mai nam 1974 cua Hoa Ky lien quan toi quyen tu do nhap cu va mot so quyen cong dan khac. Quoc hoi Hoa Ky ra soat dinh ky va qua trinh ra soat nay nay tao co hoi cho mot so chinh tri gia yeu cau cac nhuong bo chinh tri de doi lai viec ho dong y danh doi xu MFN co dieu kien va "lau dai". 

Khi Acmenia, Cong hoa Kyrgyzxtan va Mong Co gia nhap WTO, Hoa Ky da su dung quyen khong ap dung doi xu WTO theo Dieu XIII cua WTO, tuc la Hoa Ky khong danh cho cac nuoc nay doi xu MFN vo dieu kien va do do tren thuc te khong chap nhan tu cach Thanh vien WTO cua cac nuoc nay. Tuong tu nhu vay, doi voi Trung Quoc va Viet Nam, Chinh quyen Hoa Ky da tien hanh cac cuoc dam phan song phuong lien quan toi quy che thuong mai binh thuong vinh vien va da dieu chinh cac quy dinh phap ly tuong tu, truoc khi cac cuoc dam phan gia nhap ket thuc. 

Nguon: Horlick & Shea, 2002, Michalopoulos, 2002 va cac bao cao khac 

Ngoai tac dong truc tiep la tiep can thi truong duoc dam bao hon, gia nhap WTO cung se xoa tan su hoai nghi ve xuat khau pho bien trong cong dong doanh nghiep o cac nuoc dang phat trien (Langhammer and Lücke, 1999). Su hoai nghi, bi quan ve xuat khau cung rat pho bien tai Viet Nam trong nhung nam 90 cua the ky truoc, khi ma cac nha xuat khau von dang tang truong nhanh chong tai Viet Nam phai doi mat voi cac rao can bao ho chong lai hang nong san va cac san pham che tao co ham luong lao dong cao. Vong dam phan Uruguay da dem lai nhung tien trien, ca doi voi cac nuoc phat trien noi ma Hiep dinh Nong nghiep va Hiep dinh hang det may da cai thien dieu kien tiep can thi truong cho hang xuat khau tu cac nuoc dang phat trien cung nhu doi voi ban than cac nuoc dang phat trien da tu do hoa co che nhap khau cua ho mot cach don phuong hoac trong khuon kho cam ket tu Vong dam phan Uruguay (Anderson, 2002 va Kheir-El-Din, 2002). Khi cac chinh sach cai cach, Doi moi da tao ra nhieu lua chon ve mat chinh sach nganh, ro rang dieu quan trong la Viet Nam can co kha nang tiep can thi truong de dam bao phat trien xuat khau. 

Thu hai, viec ap dung day du Hiep dinh Det may vao nam 2005 da dem lai mot loi the lon cho Viet Nam. Tuy nhien, chi khi gia nhap WTO, Viet Nam moi co the tan dung day du loi ich tu viec loai bo dan co che han ngach ma cac nuoc phat trien duy tri truoc day. Dac biet, trong so nhung loi ich cua viec gia nhap WTO co viec giam thue nhap khau va loai bo han ngach cua Hoa Ky va EU ap dung doi voi xuat khau hang det may (toi giua nam 2010, mat hang nay se chiem khoang 15% tong kim ngach xuat khau cua Viet Nam). Dieu nay co y nghia quan trong khong chi do det may la mat hang xuat khau lon thu 2 cua Viet Nam, sau dau tho, ma con do viec gia nhap WTO se khien Viet Nam tham gia san choi chung voi cac nha xuat khau khac, nhung nguoi da khong bi ap dung han ngach ke tu dau nam 2005, khi ma he thong thuong mai toan cau 30 tuoi voi truyen thong "dam phan cac ngoai le doi voi GATT/WTO ma cac ben deu chap nhan" da bi pha bo. Cac bien phap phi thue quan khac (dac biet la tu nguyen han che xuat khau - VER) cung duoc xoa bo nho vao tien trinh dam phan tu do hoa cua Vong Uruguay, vi du nhu han ngach song phuong cua EU doi voi hang tieu dung, sat thep hoac nong san nhap khau vao Viet Nam. 

Thu ba, co the lap luan rang cac bien phap chong ban pha gia va doi khang ma cac cuong quoc ap dung chong lai cac "nen kinh te phi thi truong" (NME) cua WTO nhu Viet Nam can phai chiu cac quy tac chat che hon so voi cac truong hop khong phai la Thanh vien WTO. 

Ro rang, viec Viet Nam bi coi la nen kinh te thi truong trong vong 12 nam khong phai la yeu to thuan loi cho cac nha xuat khau Viet Nam. Quy tac nay the hien mot muc do ngo vuc nhat dinh doi voi ban chat thi truong cua he thong kinh te Viet Nam cung nhu moi lo ngai cua rat nhieu nha san xuat nuoc ngoai ve su phat trien xuat khau cua Viet Nam. Do bi coi la nen kinh te phi truong, cac doi tac thuong mai cua Viet Nam co nhieu dieu kien hon trong viec dua ra cac vu kien chong ban pha doi voi cac nha xuat khau Viet Nam do gia so sanh duoc duoc su dung trong viec xac dinh pha gia la gia cua cac nuoc "tuong tu", khong nhat thiet co cac dieu kien kinh te giong voi Viet Nam. Viet Nam, giong nhu cac nen kinh te dang chuyen doi khac, ke ca Trung Quoc, da phai doi mat voi cac dieu khoan phan biet doi xu lien quan toi qua trinh xac dinh pha gia ca trong giai doan truoc khi gia nhap WTO. Van de nay dac biet quan trong vi (i) cac nha xuat khau cua Viet Nam de phai doi mat voi cac bien phap chong ban pha gia hon so voi cac nha xuat khau tu cac nen kinh te thi truong; va (ii) bien do pha gia ap dung doi voi cac nen kinh te phi thi truong thuong cao hon (Langhammer va Lücke,1999). Mot ly do cua ket qua nay la cac quyet dinh ve gia cua cac cong ty tai cac nen kinh te phi thi truong thuong khong lien quan toi chi phi san xuat thuc te. Mot ly do nua co the la trong cac cuoc dieu tra chong ban pha gia, cac Chinh phu thuong co quyen tu do trong viec uoc tinh gia trong nuoc cua mot san pham xuat xu tu mot nen kinh te phi thi truong can cu vao gia "thong thuong" cua san pham tuong tu tai mot nen kinh te so sanh (tuong tu). Co cau chi phi tai nuoc so sanh cang khac voi Viet Nam thi cach tiep can nay cang khong phu hop. Do do, tac dong cua viec gia nhap WTO doi voi cac cuoc dieu tra chong ban pha gia doi voi cac nha xuat khau Viet Nam phu thuoc vao tam quan trong tuong doi cua hai tac dong de cap o tren. Neu nhu cac quyet dinh ve gia cua cac nha xuat khau Viet Nam bi bop meo toan bo thi viec tro thanh Thanh vien cua WTO co the cung khong co tac dong dang ke nao ngoai viec hanh vi cua cac doanh nghiep Viet Nam trong tuong lai se mang tinh dinh huong thi truong nhieu hon. Tuy nhien, neu viec lua chon nuoc tham chieu/so sanh bop meo phan quyet mot cach khong cong bang, Viet Nam duoc loi khi cac cuoc dieu tra chong ban pha gia se phai tuan thu cac nguyen tac chat che hon, dac biet khi ma cac so lieu ve gia va chi phi cua nha san xuat duoc su dung thay vi su dung nuoc tham chieu. (Thong tin chi tiet hon ve van de nay duoc de cap tai Chuong IV). 

Tom lai, cac nguyen tac chat che hon tu viec gia nhap WTO se dem lai cho Viet Nam (a) lua chon de lap luan rang trong mot so tinh huong cu the, dac biet, thi "cac dieu kien cua nen kinh te thi truong chiem uu the" (b) vi the nhat dinh trong cac cuoc tham van va tranh chap thuong mai da phuong, cho phep Viet Nam su dung cac quy tac cua WTO trong quan he voi cac Thanh vien khac khi quyen loi cua Viet Nam da bi anh huong va san choi khong hoan toan binh dang. Hon nua, Viet Nam cung co the lien minh voi cac nen kinh te phi thi truong khac trong WTO - vi du nhu Trung Quoc. Cuoi cung, Nghi dinh thu gia nhap WTO cua Viet Nam han che thoi gian ap dung cac thu tuc chong ban pha gia phan biet doi xu doi voi Viet Nam trong thoi han 12 nam, dong thoi Viet Nam co nghia vu cai cach hon nua he thong tro cap va dinh gia cua minh. 

6. Tu do hoa thuong mai tai Viet Nam 

Cac nha phan tich kinh te nhan manh loi ich quan trong cua viec cac nen kinh te thuc hien tu do hoa nhap khau co the tiep can thi truong trong nuoc tot hon, dac biet khi cac thiet bi nhap khau cung nhu cac dau vao san xuat co gia re hon, hang nhap khau da dang hon. Thong qua viec giam va rang buoc thue nhap khau, loai bo han ngach nhap khau va cai cach cac bien phap han che khac, cac chinh sach cua Viet Nam se co do tin cay cao hon va moi truong kinh doanh trong nuoc duoc cai thien, dieu nay se dem lai loi ich trong nuoc dang ke, qua trinh nay duoc giai thich ngan gon tai Hop 2. 

Lien quan toi cac cam ket mo cua thi truong, co bang chung ro rang rang cai ma nhung nguoi theo chu nghia trong thuong thuong goi mot cach khong chinh xac la "gia cua viec gia nhap" - xet tu cac nhuong bo ve mo cua thi truong - dang ngay cang tang. Cac nhuong bo cua Viet Nam khi gia nhap cung theo xu huong nay do Viet Nam da dua ra cac nhuong bo quan trong ve thue quan, loai bo cac han che dinh luong va xoa bo tro cap xuat khau doi voi hang dong san cung nhu rat nhieu khoan tro cap trong nuoc khac. Chi tiet cac dieu kien gia nhap WTO cua Viet Nam va cac cam ket mo cua thi truong kha vuc tap, nam trong khoang 880 trang tai lieu. 

Hop 2 

Tai sao tu do hoa thuong mai khong nhat thiet phai la 

"cai gia de gia nhap"? 

Khai niem cot loi cua thuong mai quoc te la chi phi co hoi. Viec san xuat (tieu dung) mot san pham co chi phi la khong san xuat (tieu dung) duoc san pham khac. Mot ly thuyet kinh te quan trong da khang dinh rang thuong mai dem lai loi ich nho viec toi thieu hoa cac chi phi co hoi thong qua phan chia lao dong quoc te, ly thuyet nay nhan manh tam quan trong cua viec chuyen mon hoa giua cac nuoc. Lay mot vi du don gian, gia su rang nguoi dan o Pescatia rat gioi ve danh bat ca nhung lai bi bat buoc phai danh thoi gian de trong lua (nghe ma ho khong thuc hien hieu qua bang danh bat ca). Moi gio trong lua co chi phi co hoi cao xet ve so luong ca bi bo qua, nhung ho khong co su lua chon nao khac ngoai viec danh thoi gian de trong lua. Gia su nhung nguoi dan Agria rat gioi trong lua nhung khong co tai danh bat ca. Khi do, chi phi co hoi cao xet tu khia canh thoi gian khong duoc dung de trong lua. Neu hai nuoc co the trao doi thuong mai voi nhau thi ho co the tap trung vao nganh nghe ma minh thuc hien tot nhat. 

Cac nha kinh te noi rang cac nuoc se chuyen mon hoa theo loi the so sanh cua minh. Dieu nay se dam bao rang tong san luong duoc san xuat se tang o ca hai nuoc va moi nuoc se co kha nang tieu dung lua gao va ca nhieu hon khi khong co thuong mai. Quyet dinh chuyen mon hoa vao nganh nao phu thuoc vao viec mot nuoc thuc hien mot nganh nghe nao la tot nhat so voi cac nganh nghe khac. Nguoi dan Pescatia co the la nhung nong dan gioi hon nong dan o Agria, do moi gio lam nghe nong thi nguoi dan Pescatia thu hoac duoc vu mua co nang suat cao hon. Tuy nhien, neu moi gio nguoi dan Pescatica lam nghe nong co chi phi cao hon xet tu luong ca bi bo qua so voi moi gio lam nghe nong o Agria, khi do Pescatia nen chuyen mon hoa viec danh bat. Van de khong phai la loi the tuyet doi ma la loi the tuong doi. Thuong mai quoc te tao co hoi cho cac nuoc chuyen mon hoa san xuat theo loi the so sanh cua ho. 

Thue quan. Ban chao mo cua thi truong cua Viet Nam cam ket giam muc thue quan binh quan gian don khoang 11,4% doi voi tat ca cac loai hang hoa va rang buoc hau nhu toan bo tat ca cac dong thue voi khoang thoi gian thuc hien la 7 nam. Cac cam ket thue co y nghia kha lon doi voi nhieu dong thue. Mot yeu to dac biet quan trong cua goi cam ket nay la viec cac nhuong bo se lam giam muc do bao ho thuc te doi voi hang nong san cua Viet Nam. Muc thue rang buoc binh quan doi voi nong san duoc giam tu muc 25,2% xuong con 21%, dua muc thue cam ket cua Viet Nam thap hon muc cua cac Thanh vien WTO trong khu vuc nhu Thai Lan va Philippin (Bao cao phat trien nam 2006 cua Viet Nam). (thong thi chi tiet ve thue quan xem tai Chuong III). 

Tro cap. Viet Nam bi yeu cau phai cat giam tat ca cac khoan tro cap, ke ca tro gia va do do se lam tang gia thi truong. Cac cam ket cua Viet Nam trong WTO cung bao gom viec loai bo cac khoan tro cap lien quan toi thuong mai doi voi san xuat cong nghiep va dau tu truoc nam 2013, dong thoi tro cap cho nganh det may se bi xoa bo ngay sau khi gia nhap. Cac cam ket tro cap con bao gom ca viec loai bo hoan toan tro cap xuat khau doi voi nong san cho cac mat hang ca phe, che, rau qua va thit lon ngay tai thoi diem gia nhap WTO va cac nghia vu tu do hoa khac (xem phan tich sau hon tai Chuong III duoi day). 

Thuong mai nha nuoc. Cac hoat dong thuong mai nha nuoc cung bi thay doi dang ke va quyen kinh doanh duoc danh cho cac doanh nghiep tu nhan - ca cac doanh nghiep trong va doanh nghiep nuoc ngoai. Chinh phu Viet Nam hien dang thuc hien qua trinh cai cach day kho khan doi voi nhieu doanh nghiep nha nuoc hoat dong tu co che ngoai thuong tap trung truoc day (Diem, Ngo Van, 2007 and Son, Nguyen, 2007). 

Lien quan toi cai "gia" de gia nhap WTO xet ve mat cac nhuong bo thue quan, can phai chu y rang nganh san xuat hang hoa trong nuoc cua Viet Nam khong phai canh tranh hoan toan voi ben ngoai vi (a) van ton tai su bao ho dang ke doi voi rat nhieu dong thue va (b) trong rat nhieu truong hop, Viet Nam duoc huong linh hoat dang ke de bao ho cac nganh nhay cam. Dac biet, Viet Nam co the tang hau het cac dong thue cua minh ke ca sau khi gia nhap WTO vi cac muc thue rang buoc trong rat nhieu truong hop lai cao hon muc thue ap dung hien hanh. (Rang buoc cao hon hien hanh tuc la muc thue rang buoc trong bieu cam ket WTO lai cao hon muc thue dang ap dung thuc te). Hon nua, rat nhieu qua trinh tu do hoa tai Viet Nam da dien ra truoc khi gia nhap WTO, khi ma Viet Nam thuc thi cac thoa thuan khu vuc ky ket truoc nam 2007. Do do, rat nhieu nhuong bo thue quan ma Viet Nam dua ra co the se co tac dong thap hon nhung gi cac con so o phia tren the hien. (Xem them chi tiet tai Chuong III duoi day). 

Chinh phu Viet Nam cung co the giup cac nha san xuat hang nong san doi pho voi viec loai bo tro cap xuat khau doi voi nong san bang viec duy tri cac "ho tro bop meo thuong mai", muc duy tri nay co the nhieu hon muc tieu chuan ma WTO cho phep danh cho cac nuoc dang phat trien. Tuong tu, mot so san pham nhu trung, duong, muoi va la thuoc la tiep tuc duoc bao ho mot phan thong qua han ngach thue quan (TRQs), phuong phap ap dung muc thue quan cao doi voi luong nhap khau vuot qua mot muc "han ngach" nhap khau. 

Buc tranh tong quan ve cac cam ket dich vu (tuc la cac nhuong bo theo GATS) cung cho thay mot tinh hinh tuong tu xet ve cai "gia phai tra" de gia nhap WTO (Tai lieu WT/ACC/VNM/48/Add.2, ngay 27 thang 10 nam 2006). Cac cam ket chinh trong linh vuc dich vu bao gom han che muc gop von cua nuoc ngoai trong cac nganh dich vu (vi du phia nuoc ngoai duoc chiem 100% trong nganh ke toan ngay sau khi gia nhap hay phia nuoc ngoai duoc chiem 100% sau 5 nam ke tu ngay gia nhap) (Xem them Chuong VI). Ve so luong cac phan nganh dich vu (danh muc phan loai cua WTO bao gom 160 phan nganh) ma cac nuoc cam ket nhu mot tieu chi de so sanh ve "gia phai tra" khi gia nhap WTO tu quan diem trong thuong, chung ta co the nhan thay cac nuoc kem phat trien la thanh vien sang lap WTO chi cam ket khoang 20 phan nganh. So luong trung binh cac phan nganh ma cac nuoc dang phat trien va phat trien cam ket lan luot la 44 va 108. Viet Nam da cam ket mo cua 11 nganh va khoang110 phan nganh dich vu (co the thay kha ro day chi la mot danh gia so bo ve gia phai tra "lien quan toi dich vu" de gia nhap va con so nay khong noi len ban chat va muc do tu do hoa). Tuy nhien, tuong tu nhu doi voi hang hoa, cac nganh dich vu cua Viet Nam khong hoan toan phai doi mat voi canh tranh tu nuoc ngoai do nhieu nganh dich vu cua Viet Nam van duy tri han che doi voi su tham gia cua nuoc ngoai. 

Rat kho co the du doan lieu Viet Nam co tu do hoa co che thuong mai cua minh o muc do tuong tu hay khong neu nhu khong gia nhap WTO. Ve mat kinh te, da duoc chung minh duoc qua trinh tu do hoa trong nuoc lam tang hieu qua nhieu hon so voi viec cai thien kha nang tiep can thi truong nuoc ngoai, do do, loi ich thu duoc tu viec Viet Nam gia nhap WTO se lon hon so voi viec khong gia nhap. Viec cac cam ket gia nhap WTO cua Viet Nam co vuot qua cac thoa thuan hien hanh cua WTO hay khong phu thuoc phan lon vao dien giai chu quan. Thu nhat, mot so nghia vu WTO cong de cap toi cac luat le chi lien quan toi qua trinh tham van hoac bao cao cho WTO. Cac nghia vu khac la nghia vu co ban, vi du nhu viec Viet Nam chap nhan xoa bo tro cap xuat khau nong san ngay sau khi gia nhap trong khi cac khoan tro cap nay van duoc nhieu Thanh vien sang lap ra WTO ap dung. That dang tiec la cac cam ket WTO cong va WTO tru dan toi viec phan biet cac Thanh vien do cac cam ket nay tao ra he thong thuong mai da phuong gom nhieu muc khac nhau. 

Ro rang, cac cam ket mo cua thi truong ma Viet Nam dua ra cung se tao thach thuc dang ke nhu nhau doi voi cac nha san xuat va cung cap dich vu trong khu vuc tu nhan cung nhu khu vuc nha nuoc va se dong mot vai tro quan trong trong viec thuc day cac no luc cai cach kinh te trong tuong lai. 

7. Chinh sach trong nuoc va gia nhap WTO 

Ben canh tu do hoa thuong mai, gia nhap WTO la mot cam ket phap ly co tac dong sau rong toi nhieu chinh sach kinh te trong nuoc. Nhung thay doi ve mat chinh sach ma cac nuoc moi gia nhap ap dung khi gia nhap WTO thuong lien quan toi nhieu bien phap trong nuoc. Doi voi Viet Nam, thuc te da chung minh can dua ra cac cai cach toan dien de cac quy dinh va chinh sach trong nuoc cua Viet Nam phu hop voi cac quy tac cua WTO. Trong qua trinh dam phan gia nhap WTO, Viet Nam ve co ban da dieu chinh lai toan bo he thong phap ly doi voi cac hoat dong thuong mai va cac thu tuc phap ly (US Aid, 2007). Dac biet, can tang cuong minh bach hoa va thuc day mot he thong phap tri. Trong cam ket "ca goi" cua minh, Viet Nam dong y dua ra mot so bien phap chinh sach cu the nhu tu do hoa cac bien phap kiem soat gia va cai cach cac muc thue tieu thu dac biet va tu nhan hoa cac doanh nghiep nha nuoc. Viet Nam cung dong y tuan thu voi cac quy tac cua WTO ve so huu tri tue, tieu chuan ve sinh an toan thuc pham (SPS), rao can ky thuat doi voi thuong mai (TBT), uu dai dau tu, gia tri hai quan, cap phep nhap khau, Quy tac xuat xu va thu tuc chong ban pha gia. Cac bien phap duoc soan thao nham han che vai tro cua mot nen kinh te do Nha nuoc dan dat cung bao gom viec tu do hoa quyen kinh doanh ngoai thuong. Nhung cai thien nua bao gom thiet lap diem hoi dap dich vu, TBT va SPS. Tat ca cac noi dung nay se duoc trinh bay chi tiet hon tai cac chuong tiep theo. Bay gio chung ta se chuyen sang phan tac dong cua viec gia nhap WTO doi voi Chinh phu Viet Nam. 

Kho thuc hien chinh sach bao ho hon. Tang cuong tiep can thi truong o nuoc ngoai va duoc quoc te cong nhan khi gia nhap WTO co the ho tro Chinh phu vuot qua nhung y kien cua cac nhom trong nuoc phan doi tu do hoa thuong mai va cai cach theo co che thi truong. Khi tro thanh Thanh vien cua WTO, viec phan doi mot bien phap chinh sach cu the nao do se khien cau hoi ve mot so loi ich tiem nang cua viec gia nhap WTO xuat hien mot cach tu nhien va dieu nay se tao dieu kien cho cac co quan chuc nang de dang hon trong viec tim kiem su ung ho chinh tri day du nham thuc hien qua trinh tai dieu tiet. Do do, do tin cay cua mot Chinh phu co tu tuong coi mo cua Viet Nam se duoc tang cuong neu nhu Chinh phu co the "tu vuot qua chinh minh" thong qua viec tro thanh Thanh vien WTO (Francois va Martin, 2007). Tac dong quoc te cua viec khong thuc hien cac cai cach da cam ket se la rat lon ve mat chinh tri doi voi Chinh phu, do do Chinh phu rat co the se thuc hien day du cac chinh sach cai cach cua minh. Hon nua, neu nhu su thong nhat ve chinh sach giua Ngan hang The gioi, Quy Tien te Quoc te va WTO duoc cai thien, cac cam ket khi gia nhap WTO co the se thuc day cac dieu khoan tuong tu trong cac chuong trinh chuyen doi ma IMF hoac Ngan hang The gioi tai tro trong cac linh vuc nhu on dinh kinh te vi mo, can can thanh toan, tro cap hoac chinh sach tu nhan hoa. Chinh phu can phan tich ky tac dong cua tu do hoa thuong mai khong chi doi voi nen kinh te ma doi voi tong the toan xa hoi. Dieu nay doi hoi phai thiet lap va cai thien cac the che an sinh xa hoi nham tao dieu kien cho ho co the ho tro mot so nhom doanh nghiep va dan cu cu the, dac biet nhung nguoi ngheo, nhung nguoi ma hien nay rat co the la nguoi chiu thua thiet trong qua trinh toan cau hoa.1 

Chinh sach kinh te phai phu hop voi cac quy dinh cua WTO. Gia nhap WTO thuong khuyen khich viec quan ly kinh te dua tren cac quy dinh phap ly, viec cai cach toan dien he thong phap luat cua Viet Nam da dien ra va rat co the se tiep tuc trong nhieu nam toi. Truoc tien, qua trinh nay cho thay cac luat le, quy dinh va quyet dinh hanh chinh da minh bach hon. Cac quy tac cua WTO khuyen khich viec cong bo nhanh chong tren tap chi chinh thuc tat ca cac luat va quyet dinh hanh chinh ap dung chung cung nhu thong tin lien he can phai cong khai cho cong chung truoc khi cac luat, quyet dinh nay co hieu luc. Ben canh do, cac co quan co tham quyen cua Viet Nam cung bi yeu cau phai danh cho cac ca nhan trong va ngoai nuoc co hoi nhan xet cac du thao van ban phap luat do cac co quan ly Trung uong va dia phuong de xuat. Thu hai, qua trinh nay cho thay Viet Nam phai duy tri mot he thong cac co quan xet xu tu phap va hanh chinh cho phep khieu nai cac quyet dinh hanh chinh doi voi cac van de ma WTO dieu chinh. Tat ca cac quyet dinh nhu vay se co the duoc khieu kien ra toa va cac ben se duoc thong bao bang van ban ve quyet dinh lien quan toi viec khieu kien do cung nhu ly do khieu kien. Cuoi cung, Viet Nam duoc yeu cau phai quan ly mot cach thong nhat, khach quan va hop ly tat ca cac luat, quy dinh va cac thu tuc hanh chinh ap dung chung o ca cap Trung uong va dia phuong. Viec thuc thi hieu qua tat ca cac cam ket nay - nhung cam ket von dau tien duoc dua ra theo cac nghia vu trong BTA va sau do duoc cung co, mo rong thong qua viec ap dung cac quy tac cua WTO - se doi hoi phai tang cuong dang ke he thong phap luat va the che cua Viet Nam. Ro rang rang cac chu the kinh te, ke ca tu nhan va nha nuoc - tham gia vao hoat dong thuong mai, dau tu hoac nghien cuu va phat trien trong mot nen kinh te dua tren cac nguyen tac thi truong can co mot su dam bao co ban ve quyen so huu tri tue, thuc thi hop dong, bao ve chong lai cac hanh vi phan canh tranh, su van hanh cua thi truong tai chinh va chung khoan cung nhu khuon kho phap luat vung chac cho viec thanh lap, hoat dong va giai the cua cac don vi kinh te khac nhau. Do do, Viet Nam da bat dau thuc hien cac chuong trinh lon nham xay dung the che va phap luat, luat quan ly cong va chong tham nhung. Co the noi rang qua trinh gia nhap WTO, truoc do la viec thuc hien cac cam ket trong BTA la chat xuc tac chinh cho qua trinh cai cach he thong trong he thong phap luat, quan ly va hanh chinh. Nhung buoc tien nay tao nen tang vung chac cho viec thuc hien muc tieu cua Viet Nam la xay dung mot quoc gia xa hoi chu nghia dua tren co so phap tri va cai cach xa hoi theo dinh huong thi truong cung nhu phat trien khu vuc tu nhan mot cach tong the. Cac doanh nghiep nha nuoc se mang dinh huong thi truong nhieu hon hoac se duoc co phan hoa; dac diem cua qua trinh nay la cach tiep can ho tro cac hoat dong kinh doanh nhieu hon cua cac co quan quan ly Trung uong va dia phuong, no luc giam quan lieu trong viec xu ly cac van de kinh te cung nhu tang cuong minh bach. Cac to chuc kinh doanh trong va ngoai nuoc dong vai tro tu van nhieu hon trong viec hoach dinh chinh sach va dong von dau tu truc tiep nuoc ngoai nhieu hon se day nhanh xu huong nay. (Khia canh phap ly cua viec Viet Nam gia nhap WTO se duoc thao luan trong Chuong VII). 

Nhung uu dai theo tung nganh cu the se dan dan duoc loai bo. Gia nhap WTO se giup giam su phan biet doi xu, tao thuan loi cho mot so nganh cu the trong nen kinh te Viet Nam. Cac chinh sach ngay cang thong nhat doi voi tat ca cac nganh tu lau da la muc tieu cua qua trinh tu do hoa thue quan trong cac vong dam phan lien tiep cua GATT. Tren thuc te, cac muc thue thong nhat se gop phan lam giam su khac biet giua muc thue bao ho thuc te (tuc la bao ho gia tri gia tang) trong cac nganh khac nhau va do do cai thien viec phan bo cac nguon luc. Dieu nay dac biet dung doi voi mot nen kinh te dang trong giai doan chuyen doi nhu Viet Nam, noi ma he thong chinh tri dang tiep tuc phat trien. Nhu kinh nghiem cua nhieu nen kinh te chuyen doi da chi ra, voi viec cac co quan quan ly dang thay doi ban chat cua minh, cac nhom nganh thuong thanh lap cac nhom van dong hanh lang nhieu quyen luc va neu nhu khong duoc kiem tra, giam sat, co the cac nganh nay se duoc Chinh phu danh duoc loi ich dac biet (Olson, 2000, McMenamin, 2002, Kostecki, 2007). Rui ro cua cac hanh vi tim kiem loi ich do tai Viet Nam duoc giam thieu nho cac quy tac cu the cua WTO. Phan tich sau ve cac nhuong bo thue quan cua Viet Nam (Chuong III) cho thay cac cam ket WTO da lam giam dang ke su khac biet giua muc bao ho hieu qua giua cac nganh khac nhau trong nen kinh te Viet Nam. 

Can thiet phai thuc thi quyen so huu tri tue. Khi gia nhap WTO, Viet Nam cung giong nhu bat ky Thanh vien nao khac cua WTO phai chap nhan ap dung toan bo Hiep dinh ve Quyen so huu tri tue lien quan toi Thuong mai (TRIPS). Dieu nay doi hoi co su cai thien dang ke he thong bao ho so huu tri tue (IP) cua Viet Nam de he thong nay tuong thich voi cac yeu cau cua Hiep dinh TRIPs. Nhung thay doi nay lien quan toi ca khuon kho phap ly va the che tai Viet Nam, viec ap dung nguyen tac MFN va doi xu quoc gia doi voi cac doanh nghiep va ca nhan nuoc ngoai, cac tieu chuan ve noi dung doi voi bao ho so huu tri tue va thuc thi quyen so huu tri tue trong qua trinh gia nhap va sau khi gia nhap WTO. Nho co nhung thay doi quan trong nay, cac quy dinh phap luat hien hanh tai Viet Nam nhin chung phu hop voi cac yeu cau cua WTO va nhieu kha nang se co cai thien hon nua trong viec thuc thi. (Xem thao luan sau hon ve van de nay tai Chuong V duoi day). 

Chinh sach thong nhat giua cac vung. Tai cac nuoc co nhieu khuynh huong phan chia theo vung, quan diem cua Chinh quyen Trung uong va su hoi nhap cua thi truong quoc gia se duoc cung co khi gia nhap WTO. Cac chinh sach lien quan toi thuong mai ve co ban se giong nhau giua cac vung, dia phuong, dieu nay co nghia ca nha san xuat va nguoi tieu dung se duoc huong loi nho tang cuong canh tranh va tinh kinh te nho quy mo cua mot thi truong khong bi phan chia. Hon nua, ngay ca khi Viet Nam van bi phan tach ve mat kinh te do chi phi van tai, han che ve di chuyen lao dong va su khac biet trong muc do phat trien giua cac vung, viec gia nhap WTO dam bao rang cac nha cung cap trong nuoc va nuoc ngoai duoc quyen binh dang trong viec tiep can tat ca cac khu vuc cua nen kinh te Viet Nam va co the dong gop vao su phat trien cua cac vung trong tuong lai. 

Cach tiep can can bang doi voi hoi nhap khu vuc. Viec tro thanh Thanh vien WTO giup viec hoi nhap kinh te khu vuc tro nen hai hoa hon (Viet Nam dang tham gia vao qua trinh nay) theo cac nguyen tac cua he thong thuong mai da phuong. Khia canh nay rat quan trong trong boi canh Viet Nam tham gia Khu vuc Mau dich tu do ASEAN (AFTA), Khu vuc Mau dich tu do ASEAN - Trung Quoc (ACFTA), va cac Khu vuc Mau dich tu do khac dang duoc dam phan voi Han Quoc va Nhat Ban. Doi voi mot nuoc khong phai la muc tieu dia chinh tri cua Trung Quoc hoac Nhat Ban, viec tro thanh Thanh vien cua WTO tao ra mot muc chuan de kiem tra tinh tuong thich cua cac thoa thuan khu vuc voi tong the qua trinh tu do hoa. Qua trinh nay co the giup Viet Nam thu thap loi ich hieu qua du kien nho viec tiep tuc hoi nhap sau vao he thong thuong mai da phuong. Su bo sung giua tinh khu vuc va toan cau trong qua trinh hoi nhap dua tren WTO la rat quan trong khi thanh vien cua mot nhom khu vuc ap dung cach tiep can "ca nhom" de gia nhap WTO mot cach dong thoi nhu truong hop cua Dong Nam va Trung A.2 

Cung co dinh huong quoc te. Gia nhap WTO khien cho Viet Nam tro nen hap dan hon doi voi cac nha xuat khau va dau tu truc tiep nuoc ngoai. No cung cho phep cac doanh nghiep Viet Nam phat trien cac hoat dong quoc te cua minh. Dieu nay khong chi nho vao tac dong tam ly, cac chinh sach trong nuoc coi mo va hop ly hon cung qua trinh phi dieu tiet hoa ma con nho vao su chap nhan cac quy tac cua WTO ve bao ve quyen so huu tri tue. Xu huong nay dan toi su phu thuoc lan nhau nhieu hon giua Viet Nam va cac nuoc khac, cho thay Chinh phu Viet Nam va Chinh phu cac nuoc nay se tang cuong tham van ve cac van de chinh sach kinh te khac nhau va hoach dinh cac chinh sach cua minh voi nhan thuc ro rang ve tac dong quoc te cua cac chinh sach nay. Cu the hon, qua trinh nay cung doi hoi Viet Nam duy tri mot mang luoi cac chuyen gia ve WTO tai cac Bo nganh thuoc Chinh phu va mot nhom cac nha ngoai giao tai Geneva va mot so noi khac de dam bao viec tham gia tich cuc vao cac van de WTO va bao ve quyen loi cua minh tai cac dien dan thuong mai o cap da phuong, khu vuc va song phuong. 

Hau nhu khong co nghi ngo gi doi voi viec qua trinh gia nhap WTO se anh huong toi qua trinh hoach dinh chinh sach kinh te tai Viet Nam va tao dong luc cho tang truong phat trien kinh te va xa hoi. Tong thu nhap binh quan dau nguoi (GDP) cua Viet Nam da tang 5,9% mot nam trong suot giai doan 1993-2005 va da dat muc tang 8% vao cac nam 2005 va 2006. Mot trong nhung ly do quan trong dan toi thanh cong nay la qua trinh tu do hoa kinh te: may moc va thiet bi nhap khau re hon, tiep can cac dich vu co chat luong cua nuoc ngoai, thi truong noi dia tro nen canh tranh hon va Viet Nam tro nen hap dan hon doi voi cac nha dau tu nuoc ngoai. Xu huong phat trien nay cung rat quan trong neu xet tu khia canh ty le doi ngheo cua Viet Nam da giam tu 57% vao nam 1995 xuong xon 

20% va toc do tang truong cao - so voi nhung dien bien tai nhieu nuoc khac - chi lam tang su phan biet giau ngheo chut it. Tren thuc te, chi so Gini ve binh dang chi o muc 0,37 vao nam 2004 (Bao cao Phat trien Viet Nam nam 2006). Dieu nay cho thay "phan banh" ma khu vuc ngheo nhat cua Viet Nam thu duoc tiep tuc tang ke tu khi Viet Nam bat dau tien hanh cac cai cach lien quan toi WTO, dan toi tang truong kinh te cao hon va cac chinh sach xa hoi hieu qua hon. 

8. Tac dong toi doanh nghiep 

Co nhieu bang chung cho thay cac doanh nghiep Viet Nam da phan ung tich cuc truoc nhung thuan loi ma qua trinh gia nhap WTO dem lai. Phan ung cua cac doanh nghiep doi voi cac cam ket gia nhap WTO phu thuoc vao hai yeu to quan trong. Thu nhat, muc do tu do hoa cac rao can doi voi thuong mai va cac nha xuat khau cua Viet Nam cung nhu cac nha doanh nghiep nuoc ngoai xuat khau sang Viet Nam gap phai. Thu hai, muc do nhan thuc va kha nang cua cac doanh nghiep Viet Nam trong viec tan dung co hoi tang cuong kha nang tiep can cac thi truong nuoc ngoai va kha nang dieu chinh trong moi truong canh tranh cao hon tai thi truong trong nuoc. Noi cach khac, viec gia nhap WTO co thuc day xuat khau cua Viet Nam hay khong khong chi phu thuoc vao nhung thay doi tich cuc trong viec tiep can thi truong do qua trinh gia nhap WTO dem lai ma con phu thuoc vao cac hanh dong cu the cua Chinh phu Viet Nam va cac doanh nghiep. Dac biet, thanh cong xuat khau se phu thuoc vao thong tin kinh doanh, co so ha tang cho cac nha xuat khau va tinh than doanh nghiep cua ho. Ca Dang Cong san Viet Nam va Chinh phu deu nhan thuc day du ve cac van de nay, nhu duoc the hien trong Nghi quyet va Chuong trinh hanh dong nam 2007 lien quan toi viec Viet Nam gia nhap WTO (Chinh phu Viet Nam nam 2007). Nghi quyet nay keu goi tang cuong ho tro ky thuat cho cac doanh nghiep Viet Nam de tan dung co hoi va dieu chinh truoc nhung thay doi ve the che do viec gia nhap WTO dem lai. 

Phan ung chien luoc. Tuy nhien, gia nhap WTO khong phai la mot "than duoc" doi voi nhieu doanh nghiep Viet Nam. Tren thuc te, trong mot so khia canh quan trong, gia nhap co the lam tang thach thuc ma cac doanh nghiep trong nuoc gap phai. Loai bo tro cap va giam thue nhap khau duoc coi la se khien mot so nganh trong nuoc gap nhieu kho khan hon va se phai dieu chinh. Rat nhieu cam ket cat giam thue quan da duoc thuc thi va cac cam ket khac se duoc thuc hien trong tuong lai gan. Qua trinh nay doi hoi cac doanh nghiep phai giam sat nhung su thay doi va de ra phan ung chien luoc hop ly (o muc do cong ty, phan ung chien luoc de cap toi phan ung truoc nhung dieu chinh co cau o cap kinh te vi mo). Ro rang, cac muc thue suat binh quan khong co y nghia nhieu doi voi cac doanh nghiep, tung doanh nghiep phai tu minh xem xet cac dong thue cu the va phan tich kha nang canh tranh cua minh tai tung thi truong xuat khau cu the. Trong qua trinh nay, can phai xem xet ky cac cam ket trong cac thoa thuan hoi nhap khu vuc ma Viet Nam da tham gia truoc khi co the phan tich day du qua trinh tu do hoa ma WTO dem lai xet ve khia canh thi truong. Vi du, trong khuon kho Hiep dinh ASEAN - Trung Quoc, Viet Nam da cam ket tu nam 2008 se ap dung thue suat 0% doi voi thit lon nhap khau va trong boi canh nay, bat ky cam ket cat giam nao doi voi thit bo trong WTO trong thoi diem hien nay se khong co y nghia quan trong tren thuc te vi rat it Thanh vien WTO co kha nang canh tranh voi Trung Quoc doi voi mat hang nay. Do do, cac cong ty can bo sung cac thong tin lien quan toi WTO vao du lieu thong tin thi truong cua minh va can nhac nhung dien bien trong he thong WTO khi xem xet cac lua chon chien luoc dai han (ITC, 2001). Vi du, qua trinh tu do hoa thuong mai da bien co the lam xoi mon nhung uu dai thue quan ma Viet Nam duoc huong tai mot so nuoc phat trien nhat dinh nho quy che doi xu dac biet va khac biet. Su xoi mon nay co the lam giam kha nang canh tranh do tac dong phan hoa thuong mai cua cac thoa thuan hoi nhap khu vuc. Vi du, truong hop mot so nha san xuat hang det may cua Viet Nam dang gap phai canh tranh ngay cang tang tren thi truong EU sau khi mot so nuoc Dong Au co nganh san xuat hang det may lon gia nhap EU. 

Cac cuoc dam phan dich vu cung tao ra nhieu thach thuc cho Viet Nam, tuy nhien trong linh vuc dich vu thi mot so cam ket WTO trong mot so nganh/phan nganh, vi du nhu ngan hang va bao hiem, da duoc tu do hoa o mot so Hiep dinh khac nhu Hiep dinh Thuong mai song phuong (BTA) giua Viet Nam va Hoa Ky. Tuong tu nhu doi voi hang hoa, cac nha quan ly khi phan tich cac cam ket WTO phai so sanh chung voi cac cam ket khu vuc. Lien quan toi van de so huu, mot yeu to quan trong la can phan tich chinh xac nhung linh vuc cho phep nuoc ngoai chiem so huu da so ngay tai thoi diem gia nhap hoac sau mot giai doan chuyen tiep nhat dinh. Co the tham khao rat nhieu thong tin lien quan tren cac trang thong tin dien tu cua Bo Tai chinh tai Ha Noi. 

Hop 3 

Chien luoc kinh doanh truoc nhung dien bien moi trong he thong 

Thuong mai: Mot so van de cho cac doanh nghiep Viet Nam 

1. Co nhung co hoi tiep can thi truong moi nao o nuoc ngoai ma cac cuoc dam phan WTO cung nhu cac thoa thuan thuong mai khu vuc hoac song phuong dem lai, doanh nghiep can co chien luoc gi de tan dung cac co hoi nay? Co can dieu chinh chien luoc san pham, gia va da dang hoa tai cac thi truong xuat khau hay khong? 

2. Nhung thay doi trong moi truong phap ly o nuoc ngoai anh huong nhu the nao toi vi the cua doanh nghiep? Cu the, (i) tac dong cua qua trinh hoi nhap khu vuc doi voi vi the canh tranh cua doanh nghiep (ii) tac dong cua viec giam uu dai doi voi doanh nghiep do Chinh phu cac nuoc dua ra cac cam ket trong WTO la nhu the nao (iii) Co nhung thay doi nao trong cac quy dinh phap ly ve TBT, SPS hoac so huu tri tue ma doanh nghiep can phan ung? 

3. Doanh nghiep can phan ung nhu the nao truoc viec cac doanh nghiep nuoc ngoai tang cuong canh tranh tren thi truong noi dia? Can co quy trinh quan ly nao? Doanh nghiep co the tiep can cac dau vao nao voi gia re hon nho qua trinh tu do hoa thuong mai? 

4. Doanh nghiep can dieu chinh chien luoc nhu the nao de phu hop voi moi truong phap ly moi tai Viet Nam doi voi quyen so huu tri tue, tieu chuan ky thuat va ve sinh dich te? 

5. Nhung nguy co nao tu viec bi coi la ban pha gia cung nhu cac bien phap doi khang doi voi doanh nghiep va co the giam thieu cac nguy co nay nhu the nao? Trong nhung tinh huong nao thi doanh nghiep hoac hiep hoi nganh co the bat dau chong ban pha gia hoac chong doi khac chong lai cac cong ty nuoc ngoai hoat dong tai Viet Nam? 

6. Cac doanh nghiep can quan tam toi cac de xuat cu the nao ve tu do hoa thuong mai hoac bao ho nao? Cac doanh nghiep khac co the quan tam toi cac van de nao de ung ho quan diem cua doanh nghiep? Co the ap dung chien luoc pho bien nao de keu goi cac hanh dong phu hop voi WTO nham ho tro mot nganh cu the trong nuoc hoac doanh nghiep? 

7. Hiep hoi doanh nghiep co the dong vai tro moi nao trong qua trinh hoach dinh chinh sach? Cu the, cac hiep hoi doanh nghiep co the dong vai tro huu ich nhu the nao trong viec thu thap thong tin kinh te, dao tao, phat trien chien luoc xuat khau cua mot nganh cu the, tim kiem doi tac quoc te, pho bien thong tin, v.v...? Doanh nghiep co the yeu cau nhung ho tro nao tu Chinh phu hoac cac to chuc quoc te nham tai tro cho cac du an, qua trinh dieu chinh co cau hoac phat trien xuat khau cua minh? 

Yeu cau ho tro. Cac Hiep hoi doanh nghiep can duoc tu van de dieu chinh cach tiep can cua ho trong viec yeu cau tro cap. Cac cong ty se khong the yeu cau Chinh phu tro cap xuat khau cho hang hoa san xuat trong nuoc do Viet Nam da cam ket loai bo cac khoan tro cap nay. Tuy nhien, cac doanh nghiep Viet Nam co the xin duoc ho tro doi voi mot so du an nghien cuu va phat trien (R&D), xuc tien xuat khau cua mot so co quan chinh phu chuyen trach, v.v... Cac doanh nghiep cung nen biet rang co nhung loai tro cap phu hop voi quy dinh cua WTO. Tuy nhien, nhung nguoi chuan bi yeu cau tro cap can nam vung cac quy dinh cua WTO de co co so phu hop. Cac cong ty luat cua Viet Nam se co nhieu thi truong cho dich vu tu van cac van de lien quan toi WTO trong linh vuc nay cung nhu cac linh vuc khac nhu thu tuc chong ban pha gia, dinh gia hai quan va tieu chuan ky thuat, v.v... 

Cac van de so huu tri tue. Giam doc cac doanh nghiep san xuat hang nhai hoac vi pham cac quy dinh ve so huu tri tue se co nhieu kha nang bi truy to hinh su va dan su tai Viet Nam. Nguy co nay dang tang len do cac cong ty nuoc ngoai ngay cang co cach tiep can chu dong hon doi voi viec bao ho quyen so huu tri tue cua ho tai Viet Nam va cac co quan quan ly cua Viet Nam da dat duoc tien bo trong viec thuc thi cac sang kien phap luat khac nhau de thuc thi cac cam ket TRIPs cua Viet Nam. Cac quy tac phap ly chat che hon ve so huu tri tue da tao dieu kien cho nhieu doanh nghiep Viet Nam bao ho cac sang che va tai san marketing cua ho hoac tim doi tac voi cac chu so huu tai san tri tue nuoc ngoai. Do cac cong ty Viet Nam dang ngay cang quan tam nhieu hon toi viec bao ve cac bang sang che, thuong hieu va cac quyen so huu tri tue cua ho cung nhu viec dam bao hang xuat khau cua minh tuan thu cac quy tac ve so huu tri tue cua nuoc ngoai, do do cung co nhu cau su dung cac nha tu van trong linh vuc kinh doanh va cac chuyen gia phap ly. Ro rang, viec tang cuong cai thien bao ve so huu tri tue tai Viet Nam da co tac dong tich cuc toi dau tu truc tiep nuoc ngoai (FDIs) cua nhieu cong ty cong nghe cao dong thoi cung la nhung doanh nghiep su dung nhieu tai san tri tue. Cac nha xuat khau Viet Nam se co nhan thuc cao hon ve thuong hieu va hoc duoc cac ky nang xay dung thuong hieu, hinh anh va cac ky nang tiep thi khac nham de nang gia san pham cua minh tren cac thi truong toan cau. Giao duc, dao tao thuc hanh va nghien cuu tiep thi la cac uu tien khan thiet doi voi nhieu nganh trong nuoc. (Xem them Chuong V). 

Cac tieu chuan ky thuat va ve sinh dich te. Viec mo rong xuat khau cua cac nha san xuat Viet Nam thuong bi can tro boi cac tieu chuan ky thuat va ve sinh dich te, cac tieu chuan nay duoc cac Hiep dinh cua WTO dieu chinh. Co the can to chuc cac chuong trinh tham nhap thi truong thong qua cac quy dinh ky thuat cho cac nganh cu the cua Viet Nam theo tung van de nham thuc day cac co hoi xuat khau thong qua viec xac dinh cac linh vuc co the tuan thu duoc cac tieu chuan trong ngan han hoac xac dinh cac van de can phai dam phan voi cac Thanh vien lien quan nham dua ra cac quy tac va thu tuc khac nhau (nhung tuong duong), tao dieu kien cho xuat khau cua Viet Nam (ITC, 2001). 

Ho tro doanh nghiep. Viec Viet Nam gia nhap WTO tao ra nhu cau can ho tro doanh nghiep. Mot mat, nhieu hiep hoi nganh, phong Thuong mai va Cong nghiep va cac to chuc chuyen mon can thuc thi cac chinh sach tich cuc nham bao ve quyen loi cua cac thanh vien trong qua trinh dua ra chinh sach. Cac cong ty nuoc ngoai dau tu tai Viet Nam cung co the tro thanh thanh vien cua cac hiep hoi doanh nghiep trong nuoc. Dieu nay se thay doi xu huong xay dung lien minh trong chinh sach thuong mai va tao dieu kien cho cac doanh nghiep nuoc ngoai tiep can cac nha hoach dinh chinh sach. Mot minh hoa ve cac co hoi cho doanh nghiep la hien nay cac ben quan tam da co mot khoang thoi gian "hop ly" (60 ngay) de binh luan cac du thao van ban phap luat cua Viet Nam. 

Rat nhieu cai cach khac tu qua trinh gia nhap WTO dem lai loi ich cho cac doanh nghiep trong va ngoai nuoc se duoc thuc thi tai Viet Nam trong nhung nam toi (Ngo Van Diem va cac tac gia khac, 2007). Vi du, Luat Doanh nghiep thong nhat va Luat Dau tu chung co hieu luc vao nam 2007 da dua ra mot khuon kho quy tac chung cho cac doanh nghiep trong va ngoai nuoc, tao co so cho viec khuyen khich va bao ho tat ca cac hinh thuc dau tu. Viec Nam cung da dat duoc tien bo trong viec hai hoa hoa cac quy tac ve quyen kinh doanh, qua do thu tuc dang ky se giong nhau cho cac doanh nghiep kinh doanh trong va ngoai nuoc - mot su thay doi chinh sach se khuyen khich cac nha dau tu moi vao Viet Nam. 

9. Ket luan 

WTO co le la to chuc kinh te quoc te duy nhat yeu cau cac quoc gia phai tuan thu chuong trinh cai cach va tu do hoa kinh te voi quy mo lon nhu the. Tro thanh Thanh vien WTO khong phai la mot su buoc di de dang cho ca Chinh phu nuoc gia nhap va cong dong doanh nghiep cua nuoc nay. Cac cuoc dam phan gia nhap da rat kho khan cho ca Viet Nam cung nhu cac thanh vien WTO, the hien o qua trinh dam phan keo dai toi 12 nam. Qua trinh dam phan gia nhap phuc tap va keo dai da ket thuc thanh cong nho vao su quan tam lien tuc cua Chinh phu va nhan dan Viet Nam toi tien trinh nay cung nhu thien chi cua cac nuoc Thanh vien WTO trong viec chao don Viet Nam tro thanh mot Thanh vien moi. Noi mot cach don gian: cac ben deu kho co lua chon nao khac ngoai viec ket thuc tien trinh gia nhap WTO cua Viet Nam. 

Trong tien trinh dam phan gia nhap, cac nha hoach dinh chinh sach co quan diem ve cai cach thuong mai rong hon la chi quan tam toi nhung thay doi ve muc thue quan, cac han che dinh luong va su bien doi ve gia so sanh do nhung thay doi do tao nen. Moi quan tam loi nhat la nhung su thay doi sau sac hon ve xu huong hanh xu trong khu vuc nha nuoc tai Viet Nam va trong moi quan he giua Chinh phu voi khu vuc tu nhan va nen kinh te the gioi. Trong giai doan 5 nam truoc khi gia nhap WTO, Viet Nam da dua ra nhung thay doi co ban trong khuon kho phap ly cho cac hoat dong thuong mai cung nhu cac thu tuc hanh chinh va tu phap. Viet Nam da sua doi dang ke cac van ban phap luat dieu chinh cac hoat dong kinh te va dieu chinh rat nhieu khia canh cua he thong phap luat noi chung. Doi khi co lap luan rang dong gop chinh cua tien trinh gia nhap WTO doi voi mot nen kinh te moi gia nhap khong phai la tu do hoa thuong mai hay tuan thu voi cac quy dinh cua WTO ma la muc do dong gop cua qua trinh cai cach doi voi viec tao ra moi truong the che co chat luong cao (Rodrik, 2002). Truong hop cua Viet Nam phu hop voi quan diem tren do qua trinh gia nhap da dong gop vao viec tao ra cac dieu kien the che tien quyet cho mot nen kinh te thi truong va co che khac phuc cho viec on dinh kinh te vi mo. 

Viet Nam cung da thuc hien tu do hoa dang ke doi voi thue nhap khau va thuong mai dich vu, da tien hanh dieu chinh co so ha tang va chuyen doi he thong kinh te phu hop voi cac quy tac cua WTO. Rat nhieu han ngach nhap khau da bi loai bo, thue quan va tro cap da duoc giam, nhieu cam ket moi duoc dua ra trong cac nganh dich vu then chot (vi du dich vu tai chinh) cung nhu doi voi tieu chuan ky thuat va ve sinh dich te. Viet Nam cung da tang cuong viec bao ve quyen so huu tri tue (bao gom ca viec xet xu hinh su neu quy mo vi pham lon), dinh gia hai quan va tiep tuc chuong trinh tu nhan hoa hay "co phan hoa". Tuy nhien, nhung thay doi do kho co the coi la tao ra ganh nang cho nen kinh te Viet Nam (nhung mot so nguoi theo tu tuong bao ho co the coi do la "cai gia" cua viec gia nhap WTO) do nhung thay doi nay duoc dua ra nham tang nang suat thong qua mot san choi binh dang hon giua khu vuc nha nuoc va khu vuc tu nhan cung nhu giua cac doanh nghiep trong nuoc va doanh nghiep nuoc ngoai. Do do, cac quy tac moi co the duoc coi la se giup cac co quan quan ly Viet Nam vuot qua duoc nhung diem yeu cua rat nhieu nuoc co thu nhap thap trong phuong thuc quan ly cua ho. Cac quy tac nay yeu cau mot muc do nhat dinh doi voi cac yeu to minh bach hoa, kha nang du doan va hanh vi theo phap quyen cung nhu khong phan biet doi xu trong cac chinh sach, linh vuc thuong mang tinh tuy tien va dem lai loi ich cho mot nhom nguoi tai cac nen kinh te moi noi. Cac co quan quan ly cua Viet Nam da thanh cong trong viec quan ly su thay doi ve co cau nay dong thoi van dam bao tang truong kinh te cao va tang thu nhap binh quan dau nguoi dang ke trong khi khong lam thay doi su binh dang kinh te. 

Viet Nam tan dung duoc cac co hoi mo cua thi truong va cac quy tac cua WTO trong viec tang cuong xuat khau va thu hut von dau tu truc tiep nuoc ngoai. Mot trong so cac dong luc cua viec gia nhap WTO doi voi Viet Nam la nhu cau gia tang xuat khau nho duoc tiep can nhieu hon cac thi truong xuat khau, dac biet doi voi nong san, det may, quan ao, thuy san cung nhu tao ra cac co hoi cho mot so linh vuc xuat khau moi, co tiem nang. Tuong tu nhu vay, mot trong so cac dong luc chinh nua cho viec gia nhap WTO la hy vong thu hut them nhieu von dau tu nuoc ngoai tu cac cong ty tien phong va tao ra viec lam cho gioi tre Viet Nam. 

Tai thoi diem khi Viet Nam moi gia nhap WTO duoc khoang 1 nam, con qua som de dua ra ket luan cuoi cung ve tac dong cua viec gia nhap doi voi nen kinh te Viet Nam. Hon nua, do nhieu thay doi phap ly moi duoc thuc hien gan day, rat kho co the tach biet tac dong cua viec Viet Nam tham gia cac thoa thuan thuong mai khu vuc nhu Hiep dinh thuong mai song phuong Viet Nam - Hoa Ky (BTA) khoi tac dong cua viec tro thanh Thanh vien cua WTO.3 Tuy nhien, nhung so lieu ban dau cho thay viec tro thanh Thanh vien cua WTO da dem lai loi ich cho nen kinh te Viet Nam. Ve tong quan, Viet Nam da can bang duoc giua "gia" phai tra de gia nhap va loi ich thu duoc. Viet Nam da thanh cong trong viec huong toi mot moi truong chinh sach co chat luong cao hon, gui cac tin hieu ro rang toi cac nha san xuat va cac nha dau tu, loai bo cac hanh vi truc loi, han che viec lang phi cac tai nguyen kinh te va duy tri on dinh xa hoi. 

Ro rang, gia nhap WTO se giup Viet Nam day manh cai cach phap ly, kinh te va the che xa hoi. Tac dong truoc mat cua viec gia nhap WTO va nhung yeu cau thay doi cu the co the duoc tom tat nhu sau: 

- Gia nhap WTO se tang kha nang tiep can cua Viet Nam vao thi truong det may cua Hoa Ky; tuy nhien se khong truc tiep mo rong quy mo thi truong; 

- Gia nhap WTO se giup Viet Nam tro thanh mot diem den hap dan hon doi voi dau tu nuoc ngoai, dieu nay se dong gop vao viec tang san luong, viec lam, tang truong va phat trien cong nghe; 

- Gia nhap WTO se doi hoi hien dai hoa he thong hanh chinh va phap luat cua Viet Nam nham phu hop voi cac tieu chuan quoc te, khuyen khich cac hoat dong kinh doanh trong va ngoai nuoc; 

- Gia nhap WTO se tao dieu kien cho Viet Nam co tieng noi trong WTO va cac quyen cua Viet Nam trong WTO se duoc bao ve ve mat phap ly; 

-Yeu cau cao hon ve minh bach hoa (cong khai du thao van ban phap luat va quy dinh de cac ben quan tam nhan xet); yeu cau nhieu cai cach the che va phap luat hon. 

Tuy nhien, o mot so khia canh, BTA di xa hon WTO nhu trong linh vuc dau tu: thu tuc cap phep rut gon, bao ho dau tu manh hon va giai quyet tranh chap tot hon. Trong khi tac dong cua BTA mang tinh chat song phuong thi viec gia nhap WTO dan toi cac loi ich chung nhu: xet ve tac dong, chung ta co the thay tac dong truc tiep cua BTA doi voi cac nha xuat khau cua Viet Nam la rat lon do Hoa Ky giam manh thue nhap khau doi voi hang xuat khau tu Viet Nam; tac dong truc tiep cua viec gia nhap WTO doi voi cac nha xuat khau Viet Nam la han che, cac Thanh vien WTO khong bi yeu cau mo cua them thi truong cho cac nha xuat khau Viet Nam; co tac dong truc tiep lon tu viec loai bo han ngach det may cua Hoa Ky doi voi cac nha xuat khau Viet Nam. 

- Gia nhap WTO se tang canh tranh tai Viet Nam doi voi mot so hang hoa va dich vu va co the tac dong toi mot so nhom quyen loi nhung se dem lai loi ich chung cho toan bo dat nuoc. 

Ben canh nhung thuan loi nay, cac cam ket gia nhap WTO cua Viet Nam cung se dem lai nhung thach thuc nhu: 

- Phat trien nguon nhan luc va kha nang the che trong khu vuc nha nuoc va tu nhan de thuc thi cac luat, quy dinh moi mot cach hieu qua; 

- Nhu cau can phan tich tac dong kinh te - xa hoi cua viec gia nhap WTO doi voi tat ca cac nganh nham xac dinh cac chinh sach de giup cac doanh nghiep, nong dan va cong nhan tai Viet Nam de tan dung day du cac loi ich cua WTO va giam cac chi phi trong qua trinh dieu chinh doi voi nhung nganh de bi ton thuong; 

- Day manh tien trinh co phan hoa cac doanh nghiep nha nuoc nham tang cuong kha nang canh tranh cua cac doanh nghiep Viet Nam. 

Can cai cach he thong phap luat hon nua de co the thuc thi day du cac cam ket WTO: 

- Hoan thien cac van ban phap ly de thuc thi cac luat moi duoc thong qua 

- Dieu chinh nhieu luat va quy dinh moi duoc thong qua de hoan toan tuan thu cac yeu cau cua WTO cung nhu dap ung nhu cau phat trien kinh te - xa hoi cua Viet Nam 

- Can nhac cac luat "chung" nham dieu chinh, sua doi dong thoi mot vai luat va quy dinh lien quan toi cung mot van de 

- Can co luat de tang cuong the che va thu tuc hanh chinh nham thuc thi cac cam ket WTO va xay dung cac luat trong nuoc nhu: 

Luat ve Ngan hang Nha nuoc; Luat ve To chuc cua Toa an; Luat ve To chuc cua Vien kiem sat; Luat Ban hanh cac van ban phap luat (va Luat ve luat trong nuoc); co the chuan bi Bo luat To tung dan su moi; Luat Khieu nai, to cao, co the hinh thanh he thong toa an hanh chinh moi; cac luat de khuyen khich cac thu tuc phap ly "minh bach"o cap Trung uong va dia phuong. 

Cac Chuong tiep theo se phan tich cam ket gia nhap WTO, nhan manh y nghia cua viec gia nhap WTO va trong nhieu truong hop dua ra khuyen nghi de thuc thi chinh xac cac cam ket, tan dung co hoi tu viec tro thanh Thanh vien WTO. 

Chu thich: 

1 MUTRAP II dang thuc hien mot nghien cuu trong khuon kho chuong trinh HOR-9, chuong trinh nay nham danh gia tac dong sau mot nam gia nhap WTO doi voi Viet Nam. 

2. Chuong trinh HOR-2 cua MUTRAP se tap hop cac cam ket cua Viet Nam theo ASEAN, APEC, ASEM va cac thoa thuan khac va se xem xet moi lien he cua chung voi cac cam ket WTO. Nghien cuu HOR-11 cua MUTRAP se duoc cong bo tren trang thong tin dien tu cua MUTRAP: www.mutrap.org.vn.  

3. Ve tong the, cac cam ket cua Viet Nam trong WTO khac voi BTA o nhung khia canh sau: 

- WTO yeu cau cao hon vi phai ap dung day du doi voi tat ca cac Thanh vien thong qua nguyen tac MFN; 

- Yeu cau cat giam thue nhap khau sau va rong hon; 

- Co nghia vu loai bo tro cap xuat khau; 

- Tu do hoa dich vu nhieu hon.