Học giả người Anh Malcolm Caldwell bị bắn chết vài giờ sau cuộc gặp Pol Pot vào ngày 22 tháng 12 năm 1978. Ba ngày sau, Việt Nam tiến hành chiến dịch đánh đổ Khmer Đỏ ở Campuchia. Vụ ám sát ông ấy vẫn chưa được giải quyết.

James Alexander Malcolm Caldwell (sinh ngày 27 tháng 9 năm 1931 – mất ngày 23 tháng 12 năm 1978) là một học giả người Anh và là một nhà văn viết nhiều về chủ nghĩa Mác. Ông là người kiên định chỉ trích chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, người vận động cho các phong trào cộng sản và xã hội chủ nghĩa châu Á, đồng thời là người ủng hộ Khmer Đỏ.

Ông lấy bằng từ Đại học Nottingham và Đại học Edinburgh. Caldwell đã hoàn thành nghĩa vụ quốc gia hai năm trong quân đội Anh, trở thành một trung sĩ trong Quân đoàn Giáo dục. Năm 1959, ông gia nhập Trường Nghiên cứu Phương Đông và Châu Phi tại Đại học London với tư cách là Nghiên cứu viên. Mặc dù gặp phải sự phản đối của phe bảo thủ trong trường, nhưng ông vẫn làm việc trong khoa của trường trong suốt cuộc đời của mình. Ngoài việc là một học giả, ông còn là một nhà hoạt động chính trị cấp tiến năng nổ và tận tụy. Ông chuyên chỉ trích chính sách đối ngoại và nền kinh tế tư bản phương Tây, đặc biệt là chỉ trích các chính sách của Mỹ. Ông là biên tập viên sáng lập của Tạp chí Châu Á Đương đại, một tạp chí liên quan đến các phong trào cách mạng ở Châu Á. Năm 1978, Caldwell là một trong những ứng cử viên của Đảng Lao động ở phường St Mary's trong cuộc bầu cử địa phương ở Sidcup, Bexley.

Bị sát hại ở Campuchia

Malcolm Caldwell đã viết rất nhiều về Campuchia, bao gồm một vài tháng trước khi ông qua đời, trong đó có một bài báo trên tờ The Guardian phủ nhận các báo cáo về tội ác diệt chủng của Khmer Đỏ.

Vào tháng 12 năm 1978, Caldwell là thành viên, cùng với Elizabeth Becker và Richard Dudman, của nhóm nhà báo và nhà văn phương Tây cuối cùng được mời đến thăm Campuchia kể từ khi Khmer Đỏ lên nắm quyền vào tháng 4 năm 1975.

Vào ngày 22 tháng 12, Caldwell có buổi tiếp kiến riêng với Pol Pot, nhà lãnh đạo mới của Campuchia. Sau cuộc gặp mặt, ông trở lại nhà khách ở Phnom Penh, nơi cả ba đang ở với tâm trạng được mô tả là "hưng phấn". Khoảng 11 giờ đêm. đêm đó Becker bị đánh thức bởi tiếng súng. Cô bước ra khỏi phòng ngủ và nhìn thấy một người đàn ông Campuchia được trang bị đầy đủ vũ khí đang chĩa súng vào cô. Cô chạy trở lại phòng của mình và nghe thấy tiếng người di chuyển và nhiều tiếng súng hơn. Một giờ sau, một người Campuchia đến cửa phòng ngủ của cô và nói với cô rằng Caldwell đã c.h.ế.t. Cô và Dudman lên phòng của ông. Caldwell đã bị bắn vào ngực và thi thể của một người đàn ông Campuchia cũng ở trong phòng, có thể chính là người đã chĩa súng vào Becker.

Động cơ sát hại Caldwell vẫn chưa được giải thích.

Rew Anthony, viết trên tờ The Guardian, lưu ý: "Chắc chắn phải có sự can thiệp nào đó trong nhà, vì những vị khách đã được bảo vệ. Nhưng ai đã ra lệnh cho lính canh và tại sao họ lại làm như vậy, vẫn là một chủ đề cần suy đoán". Nhà báo Wilfred Burchett và một số thành viên trong gia đình Caldwell tin rằng Caldwell đã bị giết theo lệnh của Pol Pot, có thể là do bất đồng giữa hai người trong cuộc gặp gỡ.

Bốn trong số các lính canh tại nhà khách đã bị bắt và hai người trong số họ "thú nhận" sau khi bị tra tấn tại nhà tù S-21 khét tiếng của Khmer Đỏ rằng những kẻ giết người là những kẻ phản bội đang cố gắng phá hoại chế độ Khmer Đỏ và Caldwell đã bị giết "để ngăn chặn sự ủng hộ của bạn bè thế giới với Khmer Đỏ".

Ba ngày sau khi Caldwell bị giết, Quân đội Nhân dân Việt Nam tiến hành chiến dịch Giải phóng Campuchia khỏi ách thống trị của bè lũ Pol Pot và nhanh chóng đặt dấu chấm hết cho chính quyền Khmer Đỏ.

Theo Becker: "Cái chết của Malcolm Caldwell là do sự điên rồ của chế độ mà ông ấy công khai ngưỡng mộ".

Vụ án vẫn chưa được giải quyết, do thực tế là bất kỳ tài liệu nào liên quan đến cái chết của Caldwell đã bị tiêu hủy sau khi Việt Nam tiếp quản Phnom Penh. Mặc dù vậy, ngoài tra tấn, có rất ít hoặc không có "cuộc điều tra" nào diễn ra trong và sau vụ giết người do lực lượng cảnh sát bị giải tán sau khi Khmer Đỏ tiếp quản.

Khi Khmer Đỏ chiếm Campuchia vào ngày 17 tháng 4 năm 1975, nhiều công dân của các thành phố như Phnom Penh buộc phải sơ tán về làng hoặc bị sát hại tại chỗ. Điều này bao gồm lực lượng cảnh sát do Mỹ và Pháp đào tạo, nơi các sĩ quan cảnh sát cấp thấp bị buộc phải tham gia cuộc hành quân tử thần đến các ngôi làng hoặc bị hành quyết. Các sĩ quan cảnh sát cấp cao hơn như thám tử, thanh tra, trung sĩ, cảnh sát và các thành viên cấp cao khác đã bị tra tấn và hành quyết dã man tại nhà tù Tuol Sleng.

Nhiều đồn cảnh sát đã bị đóng cửa và/hoặc bị đốt cháy, nhiều tài liệu bị xé nhỏ và đốt cháy, các phòng thí nghiệm tội phạm bị bỏ trống, bằng chứng tội phạm bị phá hủy và Khmer Đỏ đã xóa sổ toàn bộ lực lượng cảnh sát Campuchia theo đúng nghĩa đen, khiến quân đội Khmer Đỏ trở thành lực lượng thi hành luật pháp mới của Campuchia. Điều này làm cho cuộc điều tra về cái chết của Malcolm Caldwell hầu như không tồn tại, vì lực lượng cảnh sát của nước này chỉ được tái lập chính thức vào năm 1995.

Các giả thuyết

Có một số lý do khiến Caldwell bị sát hại. Dưới đây là một số giả thuyết:

1) Ông bị Khmer Đỏ sát hại sau khi vỡ mộng về chuyến thăm và cuộc nói chuyện với Pol Pot

Là một người hoài nghi về nạn diệt chủng ở Campuchia, Caldwell có thể đã bắt đầu tin vào những tuyên bố về tội ác diệt chủng sau khi chứng kiến điều đó khi ông đến. Đây thực sự có thể là lý do khiến ông ta bị chế độ này loại bỏ vì lẽ ra ông ta phải bị ấn tượng bởi "cuộc cách mạng nông nghiệp", nhưng lại không ấn tượng và bắt đầu hơi chỉ trích Khmer Đỏ. Becker và Durdman tuyên bố rằng họ có thể đã nhìn thấy bằng chứng về tội ác diệt chủng đối với người dân, và Caldwell cũng đã tận mắt chứng kiến điều đó xảy ra.

Một điều nữa là Caldwell có thể đã đưa ra các vấn đề về diệt chủng trong cuộc gặp với Pol Pot, điều này có thể cho thấy rằng ông ta đã bị giết theo lệnh vì lỡ chọc giận Pol Pot.

2) Caldwell bị phía Việt Nam ám sát vì âm mưu lôi kéo giới trí thức cánh tả phương Tây theo Khmer Đỏ

Vào giữa những năm 1970, ngày càng có nhiều rạn nứt giữa giới trí thức cánh tả liên quan đến Việt Nam và Khmer Đỏ. Trong khi tình cảm ủng hộ Việt Nam được Jane Fonda và Joseph Kraft cổ vũ, thì cũng có sự ủng hộ ngày càng tăng đối với Khmer Đỏ bởi những người như Noam Chomsky và Malcolm Caldwell. Từng là những người ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam, họ đã từ bỏ sự ủng hộ của mình để ủng hộ Pol Pot và Khmer Đỏ dưới sự hỗ trợ của Chính phủ Trung Quốc. Tờ báo bảo thủ của Anh The Spectator dường như ủng hộ trường hợp này.

Cái chết của Caldwell có thể đã được dàn dựng bởi Chính phủ Việt Nam như một hành động chống lại "những kẻ phản bội" một nước Việt Nam chính nghĩa. Có thể sự ủng hộ của ông dành cho Khmer Đỏ đã làm tổn hại đến hình ảnh PR tích cực của Việt Nam, vì phía Việt Nam không muốn "những kẻ ngốc hữu ích" này liên kết với những kẻ thù "không phải là Hoa Kỳ" của họ như Trung Quốc và Khmer Đỏ.

Người ta cũng biết rằng các điệp viên của Việt Nam tràn lan trong Khmer Đỏ, dẫn đến một cuộc thanh trừng rầm rộ trong nội nộ Khmer Đỏ vào năm 1977 vì nhiều người bị nghi ngờ là gián điệp cho Tổng cục tình báo của Việt Nam, KGB của Nga, DGSE của Pháp hoặc CIA. Nhiều cán bộ bị tình nghi đã may mắn sống sót hoặc thoát khỏi sự tra tấn cuối cùng đã trốn sang Việt Nam, một trong số họ là Hun Sen, người cuối cùng trở thành Thủ tướng đương nhiệm của Campuchia.

Giả thuyết này ít được chấp nhận vì Việt Nam thực sự không quan tâm đến việc họ được nhìn nhận như thế nào ở phương Tây. Phần lớn sự hỗ trợ cho miền Bắc Việt Nam trong Chiến tranh Việt Nam đều là do Liên Xô.

3) Caldwell bị sát hại bởi một người sống sót của chế độ Khmer Đỏ đóng giả làm lính canh

Có khả năng cái chết của Caldwell là do một người nào đó là nạn nhân của sự tra tấn và nô lệ của Khmer Đỏ. Có thể ai đó muốn xử lý thẳng tay những kẻ ủng hộ đến từ phương Tây của chế độ diệt chủng này.

Tuy nhiên, giả thuyết này là xa vời như đã đề cập. Hoàn toàn không có lý do gì để bất kỳ người sống sót nào của chính quyền Khmer Đỏ đi về phía đông đến Phnom Penh vì họ sẽ đi về phía tây đến Thái Lan. Ngoài ra, bất cứ ai muốn giết một người phương Tây hỗ trợ Khmer Đỏ khi ở Phnom Penh sẽ phải biết kế hoạch du lịch, hành trình và lịch trình cho các chuyến thăm. Đây là điều mà không một người Campuchia bình thường nào ngoài quân đội và những người trong chính quyền Khmer Đỏ biết được.

Ngoài ra, có phải tay súng muốn giết Elizabeth Becker chứ không phải Malcolm Caldwell? Giữa Becker, Dudman và Caldwell thì Becker là người chỉ trích và thẳng thắn nhất trong ba người liên quan đến Khmer Đỏ. Cô cũng là người am hiểu nhất về Campuchia, từng là phóng viên tại Phnom Penh trước năm 1975 và bản thân là người nói thông thạo tiếng Khmer và tiếng Pháp. Becker đã viết các bài báo chỉ trích Khmer Đỏ trước chuyến thăm của cô ấy vào năm 1978, và cô ấy đã làm chứng trước tòa án Liên Hợp Quốc tại Campuchia (Các Phòng Đặc biệt trong Tòa án Campuchia) rằng các hành động của Khmer Đỏ đã cấu thành một tội ác diệt chủng. Vậy tại sao Caldwell bị sát hại mà Becker thì không? Có phải hung thủ cầm súng đã nhắm vào Becker với mục đích muốn giết cô ấy, nhưng đã không làm? Có phải tay súng đã chết khi giết Caldwell chứ không phải Becker?

Từng sống ở Campuchia khi còn là một đứa trẻ xa xứ vào đầu những năm 90, Khmer Đỏ luôn khiến tôi bị mê hoặc bởi sự tàn bạo và kinh hoàng mà nó đã tác động đến Campuchia ngày nay. Vụ ám sát lạnh lùng này đã tạo tiền lệ cho sự sụp đổ của Khmer Đỏ. Khi biết tin ông qua đời, nhiều học giả cánh tả đã từ bỏ sự ủng hộ của họ đối với Khmer Đỏ để ủng hộ Mặt trận Thống nhất Cứu quốc Campuchia hay FUNSK do Việt Nam hậu thuẫn. Cả Elizabeth Becker và Richard Dudman đều tiếp tục sự nghiệp đã thành danh với tư cách là nhà báo, với Dudman đưa tin về các sự kiện trong tương lai như vụ ám sát Ronald Reagan và Becker trở thành chuyên gia hàng đầu ở Campuchia, từng là nhân chứng chuyên môn tại tòa án Liên Hợp Quốc ở Campuchia, làm chứng chống lại các nhà lãnh đạo Khmer Đỏ như Ieng Sary và Nuon Chea.

Công bằng mà nói, vụ án này có thể không bao giờ được giải quyết, nhưng nó nắm giữ manh mối về những ngày cuối cùng của chế độ Khmer Đỏ.

Dịch từ bài viết của user NorrisOBE trên r/UnresolvedMysteries