Trao Duyªn

Cuéc ®êi cña con ng­êi tµi s¾c Thuý KiÒu tõ khi gia ®×nh cã tai biÕn ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n. Mçi giai ®o¹n ®­îc ghi dÊu b»ng mét niÒm ®au. Trong TruyÖn KiÒu, cã thÓ nãi "trao duyªn" lµ niÒm ®au lín nhÊt. Bëi víi Thuý KiÒu, trao duyªn – dï cho chÝnh em g¸i m×nh - còng nghÜa lµ hÕt. Ph¶i chän t×nh hay hiÕu, Thuý KiÒu cã b¨n kho¨n như­ng kh«ng o¸n hên bëi nµng biÕt vµ nµng hiÓu "lµm con tr­íc ph¶i ®Òn ¬n sinh thµnh". Như­ng khi ph¶i tõ bá lêi thÒ vµng ®¸, Thuý KiÒu ®· day døt vµ day døt suèt ®êi.

Trong TruyÖn KiÒu, ®o¹n Trao duyªn cã vai trß nh­ mét c¸i b¶n lÒ khÐp më hai phÇn ®êi ®èi lËp cña KiÒu : h¹nh phóc vµ ®au khæ. Kh«ng nh÷ng th­u­¬ng, V©n cßn rÊt hiÓu lßng KiÒu. Cã lÏ v× vËy mµ sau ®ã, chuyÖn t×nh duyªn khã trao, khã nhËn nh­u­­ng V©n ®· b»ng lßng víi nçi niÒm c¶m th«ng mµ ch¼ng nãi thªm g× (cã ý kiÕn cho r»ng : Thuý V©n chØ biÕt b»ng lßng v× lêi nãi rÊt ®çi thuyÕt phôc cña Thuý KiÒu).

ChØ chê cã vËy, Thuý KiÒu ®· më ®Çu c©u chuyÖn mµ ®¸ng lÝ ra ch¼ng ai nãi ®Õn bao giê :

CËy em em cã chÞu lêi,

Ngåi lªn cho chÞ l¹y råi sÏ thu­a.

Nghe xong Thuý V©n ch¾c sÏ rÊt bÊt ngê. Lêi chÞ khÈn kho¶n, thiÕt tha ch¾c kh«ng thÓ chØ lµ chuyÖn b×nh th­êng. Trong nhãm c¸c tõ biÓu ®¹t sù nhê v¶, NguyÔn Du ®· chän ®­îc hai tõ ®¾t nhÊt vµ còng hîp víi hoµn c¶nh nhÊt : cËy vµ chÞu. CËy kh«ng chØ lµ nhê. CËy cßn lµ tr«ng ®îi vµ tin t­ëng. Còng vËy, chÞu kh«ng chØ lµ nhËn lêi, chÞu cßn lµ nµi Ðp. ChuyÖn ch­a nãi ra nh­ng KiÒu biÕt ng­êi nhËn kh«ng dÔ dµng chÞu nhËn nªn nµng ®· chñ ®éng ®­a V©n vµo thÕ khã xö, tiÕn tho¸i l­ìng nan. Lêi x­ng h« nghiªm cÈn vµ trang träng cña Thuý KiÒu l¹i cµng cã t¸c dông g©y ¸p lùc ®èi víi Thuý V©n.

"Chän" vµ "®Æt vÊn ®Ò" mét c¸ch nhanh chãng vµ kÜ cµng, Thuý KiÒu d­êng nh­ ngay lËp tøc tiÕp lêi nh­ nÕu ®Ó l©u sÏ kh«ng thÓ nµo nãi ®­îc :

Gi÷a ®­êng ®øt g¸nh tu­¬ng tu­,

Keo loan ch¾p mèi t¬ thõa mÆc em.

VËy lµ c¸i ®iÒu t­ëng nh­ khã nhÊt, Thuý KiÒu ®· nãi. Thuý V©n hÕt søc ngì ngµng nh­ng còng nhanh chãng hiÓu nçi niÒm cña chÞ. §o¹n th¬ ng¾n gän, h­íng vµo nh÷ng chuyÖn riªng t­. T×nh yªu dë dang, tan vì ®­îc th«ng tin ng¾n gän trong mét thµnh ng÷ nÆng nÒ, ch¾c nÞch (®øt g¸nh t­ư¬ng tu). C©u th¬ thø 4 l¹i hay ë hai ch÷ t¬ thõa. Víi Thuý KiÒu, t×nh yªu ch­a thÓ coi lµ ®· ®ñ mÆn mµ nh­ng víi em (Thuý V©n) nã chØ lµ sù nèi tiÕp. Lêi KiÒu s©u s¾c vµ còng thËt xãt xa.

Nh÷ng c©u th¬ tiÕp ®iÓm qua nh÷ng biÕn cè ®êi KiÒu. Nh÷ng biÕn cè Êy, Thuý V©n ®Òu chøng kiÕn, thÊu hiÓu vµ c¶m th«ng "khi gÆp gì chµng Kim" vµ c¶ "khi sãng giã bÊt k×".

T¸m c©u th¬ ®Çu, ngoµi lêi trao duyªn, Thuý KiÒu chñ yÕu nãi vÒ nh÷ng bÊt h¹nh cña m×nh. Nh­ng ®Ó trao duyªn, Thuý KiÒu cßn ph¶i chän nh÷ng lêi lÏ thuyÕt phôc :

Ngµy xu©n em h·y cßn dµi,

Xãt t×nh m¸u mñ thay lêi n­íc non.

ChÞ dï thÞt n¸t x­¬ng mßn,

NgËm c­êi chÝn suèi h·y cßn th¬m l©y.

§o¹n th¬ sö dông nhiÒu thµnh ng÷, lêi lÏ ý vÞ, kÝn ®¸o, vÑn t×nh. Ng­êi "nhËn" cã ba lÝ do ®Ó kh«ng thÓ kh­íc tõ. Tr­íc hÕt, kh«ng c¸ch nhau nhiÒu vÒ tuæi t¸c nh­ng ph¶i nh¾c ®Õn hai ch÷ ngµy xu©n víi KiÒu sao giê qu¸ nÆng nÒ. Râ rµng xÐt vÒ ngµy xu©n (hiÓu lµ sù trong tr¾ng tinh kh«i) th× giê ®©y Thuý KiÒu ®©u thÓ xøng ®¸ng víi Kim Träng b»ng Thuý V©n. KiÒu dï sao còng mang danh lµ ®· cã chång. LÝ do thø hai l¹i cµng thuyÕt phôc h¬n. KiÒu ®ang nhê V©n mét ®iÒu mµ ch¼ng ai nhê v¶ bao giê. §· khã nhê, khã nhËn th× v¶ ch¨ng chØ cã lµ t×nh chÞ em m¸u mñ míi dÔ ®ång c¶m, ®Ó råi "chÊp nhËn" cho nhau. LÝ do thø ba nghe sao nh­ mét lêi khÈn cÇu ®Çy chua xãt :

ChÞ dï thÞt n¸t xu¬ng mßn,

NgËm c­êi chÝn suèi h·y cßn th¬m l©y.

Kh«ng h¼n lµ lÝ do nh­ng l¹i hoµn toµn hîp lÝ. C©u th¬ khÈn cÇu nh­ mét lêi tr¨ng trèi. Vµ cã ai l¹i ®ang t©m tõ chèi ­íc nguyÖn cña ng­êi th©n s¾p ph¶i thuéc vÒ hoµn c¶nh bÊp bªnh, kh«n l­êng bÊt tr¾c ? Ng­êi ta nãi NguyÔn Du lµ ng­êi s©u s¾c n­íc ®êi lµ ë nh÷ng chç nh­ vËy.

Duyªn ®· ®­îc trao, ng­êi "nhËn" còng kh«ng cã lÝ do g× ®Ó tõ chèi. Thuý KiÒu trao kØ vËt cho em :

ChiÕc vµnh víi bøc tê m©y,

Duyªn nµy th× gi÷, vËt nµy cña chung.

Thuý KiÒu mÊt bao c«ng søc ®Ó thuyÕt phôc Thuý V©n nh­ng chÝnh lóc Thuý V©n chÊp nhËn th× còng lµ lóc Thuý KiÒu b¾t ®Çu chíi víi ®Ó cè nÝu m×nh l¹i víi t×nh yªu. Duyªn ®· khã trao, t×nh lµm sao trao ®­îc ? T×m vÒ víi nh÷ng kØ vËt thiªng liªng (chiÕc vµnh, bøc tê m©y, m¶nh h­¬ng nguyÒn) còng lµ ®Ó ®­îc vÒ víi t×nh yªu cña nµng. Nh÷ng kØ vËt ®Ñp ®Ï ®ã g¾n liÒn víi nh÷ng ngµy ®Ñp nhÊt ®êi KiÒu. Nã thiªng liªng khi nã chØ lµ cña riªng nµng vµ Kim Träng. T×nh yªu kh«ng cã ng­êi thø ba, khi cã ng­êi thø ba, sù thiªng liªng b¾t ®Çu ®æ vì. C©u th¬ "Duyªn nµy th× gi÷ vËt nµy cña chung" thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña KiÒu xiÕt bao ®au ®ín. T×nh yªu vµ niÒm tin ®èi víi Thuý KiÒu giê ®©y ®· hoµn toµn tr­ît mÊt.

Cè nÝu kÐo t×nh yªu b»ng kØ vËt (dï chØ trong t©m t­ëng), Thuý KiÒu ®µnh ngËm ngïi ®au xãt nghÜ vÒ t­¬ng lai :

Mai sau dï cã bao giê,

§èt lß h­¬ng Êy so t¬ phÝm nµy.

Tr«ng ra ngän cá l¸ c©y,

ThÊy hiu hiu giã th× hay chÞ vÒ.

Thuý KiÒu nh­ ch×m trong tª d¹i, mª man trong c¶m gi¸c xãt xa. Nh­ng ngay trong lóc t­ëng chõng nh­ ®· hoµn toµn c¸ch biÖt ©m d­¬ng th× lêi thÒ vµng ®¸ cña KiÒu vÉn kh«ng hÒ thay ®æi :

Hån cßn mang nÆng lêi thÒ,

N¸t th©n bå liÔu ®Òn ngh× tróc mai.

T×m vÒ t×nh yªu b»ng c¶m gi¸c tõ câi t©m linh, Thuý KiÒu vÉn kh«ng quªn nghÜ vÒ sù tñi hæ, bÊt h¹nh cña m×nh :

D¹ ®µi c¸ch mÆt khuÊt lêi,

R¶y xin chÐn n­íc cho ng­êi th¸c oan.

§o¹n th¬ cuèi lµ c¶m gi¸c trë vÒ cña Thuý KiÒu tõ câi h­ kh«ng. Thêi gian kh«ng cßn lµ thêi gian t©m tr¹ng, nã lµ thêi gian kh¸ch thÓ. Trë vÒ víi hiÖn thùc, Thuý KiÒu xãt xa chÊp nhËn sù phò phµng cña ®Þnh mÖnh, chÊp nhËn "tr©m g·y b×nh tan", "t¬ duyªn ng¾n ngñi", "phËn b¹c nh­ v«i". §o¹n th¬ dïng nhiÒu thµnh ng÷ ®Ó nãi tíi c¸i "nhÊt thµnh bÊt biÕn" kh«ng thÓ thay ®æi, chuyÓn dêi. ý thøc vÒ hiÖn t¹i, KiÒu chØ cßn biÕt th­¬ng m×nh, o¸n hên sè phËn. Ngay trong lóc t­ëng chõng KiÒu sÏ bu«ng xu«i, th× suy nghÜ cña nh©n vËt l¹i rÏ sang h­íng kh¸c :

¤i Kim lang ! Hìi Kim lang

Th«i th«i thiÕp ®· phô chµng tõ ®©y !

C©u th¬ thùc chÊt lµ tiÕng kªu th¶ng thèt, lµ tiÕng nÊc nghÑn ngµo cña ng­êi con g¸i ®· hoµn toµn tuyÖt väng.

Thuý KiÒu sau ®ã xa c¸ch Kim Träng m­êi l¨m n¨m nh­ng trong m­êi l¨m n¨m Êy kh«ng lóc nµo nµng ngu«i nhí ®Õn mèi t×nh ®Çu. Song cã lÏ kh«ng cÇn ph¶i ®îi ®Õn m­êi l¨m n¨m. Ngay trong ngµy ph¶i ®au ®ín "trao duyªn", ng­êi ®äc cã thÓ thÊy t×nh yªu trong lßng ng­êi con g¸i Êy kh«ng g× cã thÓ chia c¾t næi.

§o¹n trÝch béc lé nçi ®au, t×nh yªu vµ sè phËn bi kÞch cña KiÒu. Qua nghÖ thuËt miªu t¶ néi t©m tµi t×nh cña NguyÔn Du, nçi ®au vµ vÎ ®Ñp t©m hån cña nµng KiÒu - ng­êi con g¸i tµi s¾c, t×nh nghÜa vÑn toµn - ®· ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch tinh tÕ vµ to¶ s¸ng lÊp l¸nh.