Tri¿t hÍc là hình thái ý théc xã hÙi ra Ýi të khi ch¿ Ù cÙng s£n nguyên thu÷ °ãc thay th¿ b±ng ch¿ Ù chi¿m hïu nô lÇ. Nhïng tri¿t hÍc §u tiên trong lËch sí xu¥t hiÇn vào kho£ng th¿ k÷ VIII VI tr°Ûc công nguyên ß ¤n Ù cÕ ¡i, Trung quÑc cÕ ¡i, Hy L¡p và La Mã cÕ ¡i và ß các n°Ûc khác.

Theo quan iÃm cça mác xít tri¿t hÍc là mÙt hình thái ý théc xã hÙi, là hÍc thuy¿t vÁ nhïng nguyên t¯c chung nh¥t cça tÓn t¡i và nh­n théc vÁ thái Ù cça con ng°Ýi Ñi vÛi th¿ giÛi, là khoa hÍc vÁ nhïng quy lu­t chung nh¥t cça tñ nhiên, xã hÙi và t° duy. Nh° v­y tri¿t hÍc là mÙt hình thái ý théc xã hÙi, là sñ ph£n ánh tÓn t¡i cça xã hÙi và ·c biÇt sñ tÓn t¡i này ß xã hÙi ph°¡ng ông khác h³n vÛi ph°¡ng Tây vÁ c£ iÁu kiÇn tñ nhiên, Ëa lý dân sÑ mà h¡n c£ là ph°¡ng théc cça s£n xu¥t cça ph°¡ng ông là ph°¡ng théc s£n xu¥t nhÏ còn ph°¡ng Tây là ph°¡ng théc s£n xu¥t cça t° b£n do v­y mà cái ph£n ánh ý théc cing khác: vn hoá ph°¡ng ông mang n·ng tính ch¥t cÙng Óng còn ph°¡ng Tây mang tính cá thÃ.

Sñ khác biÇt cn b£n cça tri¿t hÍc ph°¡ng Tây và ph°¡ng ông còn °ãc thà hiÇn cå thà nh° sau:

Thé nh¥t ó là tri¿t hÍc ph°¡ng ông nh¥n m¡nh sñ thÑng nh¥t trong mÑi quan hÇ giïa con ng°Ýi và vi trå vÛi công théc thiên Ëa nhân là mÙt nguyên t¯c thiên nhân hãp nh¥t . Cå thà là:

Tri¿t hÍc Trung quÑc là nÁn tri¿t hÍc có truyÁn thÑng lËch sí lâu Ýi nh¥t, hình thành cuÑi thiên niên k÷ II §u thiên niên k÷ I tr°Ûc công nguyên. ó là nhïng kho tàng t° t°ßng ph£n ánh lËch sí phát triÃn cça nhïng quan iÃm cça nhân dân Trung hoa vÁ tñ nhiên, xã hÙi và quan hÇ con ng°Ýi vÛi th¿ giÛi xung quanh, hÍ coi con ng°Ýi là tiÃu vi trå trong hÇ thÑng lÛn... trÝi ¥t vÛi ta cùng sinh, v¡n v­t vÛi ta là mÙt. Nh° v­y con ng°Ýi cing chéa ñng t¥t c£ nhïng tính ch¥t, nhïng iÁu huyÁn bí cça vi trå bao la. Të iÁu này cho ta th¥y hình thành ra các khuynh h°Ûng nh°: khuynh h°Ûng duy tâm cça M¡nh Tí thì cho r±ng vi trå, v¡n v­t Áu tÓn t¡i trong ý théc chç quan v§ trong ý niÇm ¡o éc TrÝi phú cho con ng°Ýi. Ông °a ra quan iÃm v¡n v­t Áu có §y ç trong ta . Ta tñ xét mình mà thành thñc, thì có cái thú vui nào lÛn h¡n nïa. Ông d¡y mÍi ng°Ýi ph£i i tìm chân lý ß ngoài th¿ giÛi khách quan mà chÉ c§n suy xét ß trong tâm, t­n tâm cça mình mà thôi. Nh° v­y theo ông chÉ c§n t)nh tâm quay l¡i vÛi chính mình thì mÍi sñ v­t Áu yên Õn, không có gì vui thú h¡n. Còn theo ThiÇn Ung thì cho r±ng: vi trå trong lòng ta, lòng ta là vi trå. Ñi vÛi khuynh h°Ûng duy v­t thô s¡ - kinh dËch thì bi¿t ¿n cùng cái tính cça con ng°Ýi thì cing có thà bi¿t ¿n cái tính cça v¡n v­t, trÝi ¥t: trÝi có chín ph°¡ng, con ng°Ýi có chín khi¿u. Þ ph°¡ng ông khuynh h°Ûng duy v­t ch°a rõ ràng ôi khi còn an xen vÛi duy tâm, m·c dù nó là k¿t qu£ cça quá trình khái quát nhïng kinh nghiÇm thñc ti¿n lâu dài cça nhân dân Trung hoa thÝi cÕ ¡i. Quan iÃm duy v­t °ãc thà hiÇn rõ ß hÍc thuy¿t Âm d°¡ng, tuy nó còn mang tính ch¥t trñc quan, ch¥t phác, ngây th¡ và có nhïng quan iÃm duy tâm, th§n bí vÁ lËch sí xã hÙi nh°ng tr°Ýng phái tri¿t hÍc này ã bÙ lÙ rõ khuynh h°Ûng duy v­t và t° t°ßng biÇn chéng tñ phát cça mình trong quan iÃm vÁ c¡ c¥u và sñ v­n Ùng, bi¿n hoá cça sñ v­t hiÇn t°ãng trong tñ nhiên cing nh° trong xã hÙi.

Þ ¤n Ù t° t°ßng tri¿t hÍc ¤n Ù cÕ ¡i °ãc hình thành të cuÑi thiên niên k÷ II §u thiên niên k÷ I tr°Ûc công nguyên, b¯t nguÓn të th¿ giÛi quan th§n tho¡i, tôn giáo, gi£i thích vi trå b±ng biÃu t°ãng các vË th§n mang tính ch¥t tñ nhiên, có nguÓn gÑc të nhïng hình théc tôn giáo tÑi cÕ cça nhân lo¡i. Þ ¤n Ù nguyên t¯c thiên nhiên hãp nh¥t l¡i có màu s¯c riêng nh°:

Xu h°Ûng chính cça Upanishad lành±m biÇn hÙ cho hÍc thuy¿t duy tâm, tôn giáo trong kinh Vêa vÁ cái gÍi là tinh th§n sáng t¡o tÑi cao sángt¡o và chi phÑi th¿ giÛi này. à tr£ lÝi câu hÏi cái gì là thñc t¡i cao nh¥t, là cn nguyên cça t¥t c£ mà khi nh­n théc °ãc nó, ng°Ýi ta s½ nh­n théc °ãc mÍi cái còn l¡i và có thà gi£i thoát °ãc linh hÓn khÏi sñ lo âu khÕ nào cça Ýi sÑng tr§n tåc và ràng buÙc cça th¿ giÛi này là tinh th§n vi trå tÑi cao Brahman, là thñc thà duy nh¥t, có tr°Ûc nh¥t, tÓn t¡i v)nh viÅn, b¥t diÇt, là cái të ó t¥t c£ th¿ giÛi Áu n£y sinh ra và nh­p vÁ vÛi nó sau khi ch¿t. Tóm l¡i Brahman là tinh th§n vi trå, là ¥ng sáng t¡o duy nh¥t, là ¡i ngã, ¡i inh, là vi trå xung quanh cái tÓn t¡i thñc sñ, là khách thÃ.

Còn Atman là tinh th§n con ng°Ýi, là tiÃu ngã, là cái có thà mô hình hoá, là chç thà và ch³ng qua chÉ là linh hÓn vi trå c° trú trong con ng°Ýi mà thôi. Linh hÓn con ng°Ýi (Atman) chÉ là sñ biÃu hiÇn, là mÙt bÙ ph­n cça tinh th§n tÑi cao . Vì Atman linh hÓn là cái tÓn t¡i trong thà xác con ng°Ýi ß Ýi sÑng tr§n tåc, nên ý théc con ng°Ýi l§m t°ßng r±ng linh hÓn, cái ngã là cái khác vÛi linh hÓn vi trå , khác vÛi nguÓn sÑng không có sinh, không có diÇt vong cça vi trå.

V­y nên kinh Vêa nÑi con ng°Ýi vÛi vi trå b±ng c§u kh©n, cúng t¿ b¯t ch°Ûc hoà iÇu cça vi trå b±ng lÅ nghi, hành lÅ ß hình théc bên ngoài. Còn kinh Upanishad quay vào h°Ûng nÙi à i të trong ra, Óng nh¥t cá nhân vÛi vi trå b±ng tri théc thu§n tuý kinh nghiÇm.

Ñi vÛi ph°¡ng Tây l¡i nh¥n m¡nh tách con ng°Ýi ra khÏi vi trå, coi con ng°Ýi là chç thÃ, chúa tà à nghiên céu chinh phåc vi trå th¿ giÛi khách quan. Và cing chính të th¿ giÛi khách quan khách nhau nên d«n ¿n h°Ûng nghiên céu ti¿p c­n cing khác nhau:

Të th¿ giÛi quan tri¿t hÍc thiên nhân hãp nh¥t là c¡ sß quy¿t Ënh nhiÁu ·c iÃm khác cça tri¿t hÍc ph°¡ng ông nh°: l¥y con ng°Ýi làm Ñi t°ãng nghiên céu chç y¿u tính ch¥t h°Ûng nÙi; hay nh° nghiên céu th¿ giÛi cing là à làm rõ con ng°Ýi và v¥n Á b£n th£o lu­n trong tri¿t hÍc ph°¡ng ông bË mÝ nh¡t. Nh°ng ng°ãc l¡i tri¿t hÍc ph°¡ng Tây l¡i · trÍng tâm nghiên céu vào th¿ giÛi tính ch¥t h°Ûng ngo¡i; còn v¥n Á con ng°Ýi chÉ °ãc nghiên céu à gi£i thích th¿ giÛi mà thôi. Cho nên ph°¡ng Tây bàn ­m nét vÁ b£n thà lu­n cça vi trå.

Cái khác biÇt nïa là ngay trong v¥n Á con ng°Ýi ph°¡ng ông cing quan niÇm khác ph°¡ng Tây:

Þ Ph°¡ng ông ng°Ýi ta ·t trÍng tâm nghiên céu mÑi quan hÇ ng°Ýi vÛi ng°Ýi và Ýi sÑng tâm linh, ít quan tâm ¿n m·t sinh v­t cça con ng°Ýi, chÉ nghiên céu m·t ¡o éc thiÇn hay"¤8>rA€AâGðGŒTšTÊYØYPe^eälælèlìlîlòlôlølúlþlm

m mmm mmm&m(m,m.m0m6m8mïØïÖïØïØïØïØïØïÌÄÀÄÀÄÀÄÀ¶°¶¥¶°À¶°¶¥¶°ÀÌh

A0J mHnHu

h

A0J jh

A0J Uh

Ajh

AUh

A@ˆ CJaJU,h

Ah

A56@ˆ CJOJQJ\]aJ h

Ah

A@ˆ CJOJQJaJ'N

Ö"!$Ô)-¢/ 1â5œ6-?rAªEâGôíÜÜÕĽ¬¬Õ½¬››ÜŠ$„¥dh¤x'„¥a$gd

A$„Šdh¤x'„Ša$gd

A$„ndh¤x'„na$gd

A¤xgd

A$„Sdh¤x'„Sa$gd

A¤xgd

A$„7dh¤x'„7a$gd

A¤xgd

A

„7¤x'„7gd

Aæl6mýý ác theo l­p tr°Ýng cça giai c¥p trÑng trË cho nên nghiên c°ú con ng°Ýi không ph£i là Ã gi£i phóng con ng°Ýi mà là Ã cai trË con ng°Ýi, không th¥y quan hÇ giïa ng°Ýi vÛi ng°Ýi trong lao Ùng s£n xu¥t.

Þ Ph°¡ng Tây hÍ l¡i ít quan tâm ¿n m·t xã hÙi cça con ng°Ýi, Á cao cái tñ nhiên m·t sinh v­t trong con ng°Ýi, chú ý gi£i phóng con ng°Ýi vÁ m·t nh­n théc, không chú ý ¿n nguyên nhân kinh t¿ xã hÙi, cái gÑc à gi£i phóng con ng°Ýi.

Thé hai, ß ph°¡ng ông nhïng t° t°ßng tri¿t hÍc ít khi tÓn t¡i d°Ûi d¡ng thu§n tuý mà th°Ýng an xen vÛi các hình thái ý théc xã hÙi khác. Cái nÍ l¥y cái kia làm ch× dña và iÁu kiÇn à tÓn t¡i và phát triÃn cho nên ít có nhïng tri¿t gia vÛi nhïng tác ph©m tri¿t hÍc Ùc l­p. Và có nhïng thÝi kó ng°Ýi ta ã l§m t°ßng tri¿t hÍc là khoa hÍc cça khoa hÍc nh° tri¿t hÍc Trung hoa an xen vÛi chính trË lý lu­n, còn tri¿t hÍc ¤n Ù l¡i an xen tôn giáo vÛi nghÇ thu­t. Nói chung ß ph°¡ng ông thì tri¿t hÍc th°Ýng ©n d¥u ±ng sau các khoa hÍc.

Þ ph°¡ng Tây ngay të thÝi kó §u tri¿t hÍc ã là mÙt khoa hÍc hÍc Ùc l­p vÛi các môn khoa hÍc khác mà các khoa hÍc l¡i th°Ýng ©n d¥u ±ng sau tri¿t hÍc. Và thÝi kó Trung cÕ là iÃn hình: khoa hÍc muÑn tÓn t¡i ph£i khoác áo tôn giáo, ph£i tñ bi¿n mình thành mÙt bÙ ph­n cça giáo hÙi.

Thé ba, LËch sí tri¿t hÍc ph°¡ng ông ít th¥y có nhïng b°Ûc nh£y vÍt vÁ ch¥t có tính v¡ch ra ß các thÝi iÃm, mà chÉ là sñ phát triÃn cåc bÙ, k¿ ti¿p xen k½. Þ ¤n Ù, cing nh° Trung quÑc các tr°Ýng phái có të thÝi cÕ ¡i v«n giï nguyên tên gÍi cho tÛi ngày nay (të th¿ k÷ VIII V tr°Ûc công nguyên ¿n th¿ k÷ 19).

NÙi dung có phát triÃn nh°ng chÉ là sñ phát triÃn cåc bÙ, thêm bÛt hay i sâu vào tëng chi ti¿t nh°: Nho tiÁn t§n, Hán nho, TÑng nho v«n trên c¡ sß nhân lÅ chính danh, nh°ng có c£i biên vÁ mÙt ph°¡ng diÇn nào ó ví nh° LÅ thÝi tiÁn T§n là cung kính, lÅ phép, vn hoá, thÝi Hán bi¿n thành tam c°¡ng ngi th°Ýng, Ýi TÑng bi¿n thành chï Lý...

Các nhà tri¿t hÍc ß các thÝi ¡i chÉ giÛi h¡n mình trong khuôn khÕ çng hÙ, b£o vÇ quan iÃm hay mÙt hÇ thÑng nào ó Ã hoàn thiÇn và phát triÃn nó hÛn là v¡ch ra nhïng sai l§m và không ·t ra måc ích t¡o ra théc tri¿t hÍc mÛi. Do v­y nó không mâu thu­n vÛi các hÍc thuy¿t ã °ãc ·t nÁn móng të ban §u, không phç Ënh nhau hoàn toàn và d«n ¿n cuÙc ¥u tranh trong các tr°Ýng phái không gay g¯t và cing không triÇt êt. Có tình tr¡ng ó chính là do ch¿ Ù phong ki¿n quá kéo dài và b£o thç, k¿t c¥u kinh t¿, giai c¥p trong xã hÙi an xen cÙng sinh bên nhau.

Ng°ãc l¡i ß ph°¡ng Tây l¡i có iÃm khác biÇt. Þ m×i giai o¡n, m×i thÝi kó, bên c¡nh các tr°Ýng phái ci l¡i có nhïng tr°Ýng phái mÛi ra Ýi có tính ch¥t v¡ch thÝi ¡i nh° thÝi cÑ ¡i bên c¡nh tr°Ýng phái Talét, Hêraclit... ¿n êmôcrit rÓi thÝi ¡i khai sáng Pháp, CNDV ß Anh, Hà lan, tri¿t hÍc cÕ iÃn éc... Và h¡n nïa cuÙc ¥u tranh giïa duy tâm và duy v­t mang tính ch¥t quy¿t liÇt, triÇt à h¡n.

Thé t°, Sñ phân chia tr°Ýng phái tri¿t hÍc cing khác:

Þ ph°¡ng ông an xen các tr°Ýng phái, y¿u tÑ duy v­t, duy tâm biÇn chéng, siêu hình không rõ nét. Sñ phân chia chÉ xét vÁ ¡i thÃ, còn i sâu vào nhïng nÙi dung cå thà th°Ýng là có m·t duy tâm có m·t duy v­t, s¡ kó là duy v­t, h­u kó là nhË nguyên hay duy tâm, thà hiÇn rõ th¿ giÛi quan thi¿u nh¥t quán, thi¿u triÇt à cça tri¿t hÍc vì phân kó lËch sí trong các xã hÙi ph°¡ng ông cing không m¡ch l¡c nh° ph°¡ng Tây.

Ng°ãc l¡i tri¿t hÍc ph°¡ng Tây thì sñ phân chia các tr°Ýng phái rõ nét h¡n và các hình théc tÓn t¡i lËch sí r¥t rõ ràng nh° duy v­t ch¥t phác thô s¡ ¿n duy v­t siêu hình rÓi ¿n duy v­t biÇn chéng.

Thé nm, HÇ thÑng thu­t ngï cça tri¿t hÍc ph°¡ng ông cung khác so vÛi tri¿t hÍc ph°¡ng Tây ß 3 m£ng:

VÁ b£n thà lu­n: Ph°¡ng Tây dùng thu­t ngï giÛi tñ nhiên , b£n thà , v­t ch¥t . Còn ß ph°¡ng ông l¡i dùng thu­t ngï thái cñc ¡o s¯c, hình, v¡n pháp,... hay ngi hành: Kim, MÙc, Thu÷, Ho£, ThÕ... à nói vÁ b£n ch¥t cça vi trå ·c biÇt là khi bàn vÁ mÑi quan hÇ giïa con ng°Ýi và vi trå thì ph°¡ng Tây dùng ph¡m trù khách thà chç thÃ; con ng°Ýi vÛi tñ nhiên, v­t ch¥t vÛi ý théc, tÓn t¡i và t° duy. Còn ph°¡ng ông l¡i dùng Tâm v­t, nng sß, lí khí, hình th§n. Trong ó hình th§n là nhïng ph¡m trù xu¥t hiÇn sÛm và dùng nhiÁu nh¥t.

Nói vÁ tính ch¥t, sñ bi¿n dÕi cça th¿ giÛi: ph°¡ng Tây dùng thu­t ngï biÇn chéng siêu hình, thuÙc tính, v­n Ùng, éng im nh°ng l¥y cái ¥u tranh cái Ùng là chính. Ñi vÛi ph°¡ng ông dùng thu­t ngï Ùng t)nh, bi¿n dËch, vô th°Ýng, th°Ýng còn, vô ngã và l¥y cái thÑng nh¥t, l¥y cái t)nh làm gÑc là vì ph°¡ng ông tri¿t hÍc °ãc xây dñng trên quan iÃm vi trå là mÙt, ph£i mang tính nhËp iÇu.

Khi diÅn ¡t vÁ mÑi liên hÇ cça các sñ v­t, hiÇn t°ãng trên th¿ giÛi thì ph°¡ng Tây dùng thu­t ngï liên hÇ , quan hÇ quy lu­t . Còn ph°¡ng ông dùng thu­t ngï ¡o lý mÇnh th§n , cing xu¥t phát të th¿ giÛi quan thiên nhân hãp nh¥t nên t¥t c£ ph£i mang tính nhËp iÇu, tính quy lu­t, tính so¯n Ñc cça vi trå nh° thái cñc ¿n l°áng nghi... Có nhËp iÇu là hài hoà âm d°¡ng, còn vi trå là t­p hãp khÕng lÓ các so¯n Ñc...

Thé sáu, Tuy c£ hai dòng tri¿t hÍc ph°¡ng ông và ph°¡ng Tây Áu nh±m gi£i quy¿t v¥n Á c¡ b£n cça tri¿t hÍc nh°ng ph°¡ng Tây nghiêng n·ng vÁ gi£i quy¿t m·t thé nh¥t còn m·t thé hai chÉ gi£i quy¿t nhïng v¥n Á có liên quan. Ng°ãc l¡i ß ph°¡ng ông n·ng vÁ gi£i quy¿t m·t thé hai cho nên d«n ¿n hai ph°¡ng pháp t° duy khác nhau.

Ph°¡ng Tây i të cå thà ¿n khái quát cho nênlà t° duy t¥t Ënh t° duy v­t lý chính xác nh°ng l¡i không gói °ãc cái ng«u nhiên xu¥t hiÇn. Còn ph°¡ng ông i të khái quát ¿n cå thà b±ng các ©n då tri¿t hÍc vÛi nhïng c¥u cách ngôn, ngå ngôn nên không chính xác nh°ng l¡i hiÃu cách nào cing °ãc, nó gói °ãc c£ cái ng«u nhiên mà ngày nay khoa hÍc gÍi là khoa hÍc h×n mang dñ báo.

Trên ây là mÙt vài iÃm khác biÇt cn b£n giïa tri¿t hÍc ph°¡ng ông và ph°¡ng Tây mà chúng ta có thà nh­n th¥y, ngoài ra chúng còn có nhiÁu iÃm khác biÇt vÛi nhau nïa mà trong thÝi gian có h¡n tôi có thà ch°a tìm ra °ãc. R¥t mong sñ góp ý cça cô giáo.

PAGE 1

PAGE 10