Người ta định giết Mực đã lâu rồi. Mực là con già hơn trong hai con chó của nhà. Nhưng cũng là con nhiều nết xấu. Nó tục ăn: đó là thường. Nó nhiều vắt: cái ấy đủ  khổ cho nó. Nó hay cắn càn: ấy là cái khó chịu cho bọn ăn mày. Nhưng nó lại sủa như một con gà gáy: cái này thì không thể tha thứ được.

Thoạt tiên người ta định ngày cho nó chết ào dịp thanh minh. May cho nó bà chủ nhà bị ốm. Rồi thì tết tháng năm. Bỗng nhiên đứa con út của bà ươn mình: bà phải kiêng để lấy sữa lành cho con bú. Sau cùng người ta nhất định thịt nó vào rằm tháng bảy, ai ốm cũng mặc. Nhưng lần này Mực vẫn thoát nạn là vì nhờ có Du. Người con cả xa xôi ấy viết thư báo chẳng bao lâu sẽ về. Bà mừng như tìm được một vật quý bị rơi và bà nhất định lùi ngày xử con Mực lại.

Bây giờ thì Du về rồi. Chiều hôm qua con người phóng đãng ấy đã khệ nệ xách cái va li rất nặng bước vào sân, miệng mỉm cười mặt đỏ. Cái nhà tranh, mấy cây cau hình như vừa đứng thẳng hơn lên để chào chàng. Rồi đến lũ em ầm ĩ đẩy mành chạy òa ra, và bà mẹ mừng quá cười và khóc. Nhưng kẻ lên tiếng trước là con Mực. Con chó già nua ấy, rít lên cái thứ tiếng gà gáy của nó và chạy lại phía Du. Bà mẹ thốt lên và lũ em chửi những câu thô tục. Du bỡ ngỡ nhìn mọi người.

- Hình như mẹ không được khỏe, ồ các em đã lớn cả rồi: Thanh, Tú đứa nào đây?... À, Thảo con chuột nhắt, trông Thảo xinh quá nhỉ! À! Con Mực, vẫn con chó ngày ấy đây à?...Trông nó già tệ đi tệ!...

Con chó đã nhận ra người chủ cũ. Nó đứng lặng vẫy đuôi, đầu cúi xuống, hai mắt nhèm ươn ướt nhìn đất như tủi phận. Du thương hại: đó là người bạn lặng lẽ thui thủi bên chàng những năm xưa khi đêm vắng, chàng ngồi nhìn trăng mà mơ mộng. Chàng muốn cúi xuống vuốt ve nó. Nhưng nó bẩn ghê gớm quá, lông rụng từng mảng, thịt trắng lộ ra có hơi sần mụn nữa.Dáng điệu thì già nua, có vẻ buồn và len lén như phòng bị một cách yếu ớt. Không còn những cái vẫy đuôi mạnh dạn, những cái nhìn rất bạn bè và những hít chân vồ vập khi một con chó đã vui và không ngờ vực. Du thấy lòng nằng nặng. Chàng đưa chân chạm khẽ vào con chó để tỏ tình thương. Con chó vẫy đuôi mạnh hơn nhưng len lén tránh xa. Dáng điệu của kẻ sợ hãi cố cười với kẻ mà mình sợ. Và tức khắc nó vặn vẹo mình và rít lên một tiếng ngắn và to; đứa em tưởng anh đá hụt trả thù cho anh bằng một cái đá mạnh vào sườn con vật. Nó lấm lét lảng dần cũng không dám chạy một cách thẳng thắn để đi trốn nữa. Du trách em:

- Sao Thanh ác thế?

- Cần gì! Đến mai làm thịt nó cho anh ăn đấy.

Du thấy cái vui đoàn tụ giảm hẳn đi một nữa. Hình ảnh con chó ghẻ với cái buồn rầu mơ hồ cứ lảng vảng trong óc chàng mãi mãi. Sáng hôm sau, lúc ăn cơm chàng thoáng thấy con Mực len lén đi qua cửa, đuôi cúp, đầu cúi, mắt nhìn nghiêng như những người giả trá. Chàng muốn gọi nó vào, kẹp nó giữa hai chân và vừa ăn vừa gẩy cho nó miếng cơm chung một bát. Nhưng mà không thế được: dịu dàng quá là yếu tâm hồn, và ai hiểu được rằng chàng lại có thể yêu thương một con chó bẩn ghê gớm như thế?

Bữa ăn xong, con Hoa ra sân, một tay cầm một bát cơm, tay kia nhắc cái thúng tựa ở gốc cau gần đấy như để rồi xếp bát. Trông thấy cơm, tất cả cái thú tính của con vật hoàn nổi dậy. Nó nhảy tới vẫy đuôi hếch mõm nhìn và đợi. Cơm vừa đổ xuống, nó đã vội vàng chúi mõm vào ăn ngay. Miếng ăn chưa qua cổ thì cái thúng đã chụp mạnh trên lưng nó. Nó rít lên một tiếng, vùng mạnh cái chân; nhưng Hoa đã tì cả người lên cái thúng rồi, con Mực bị thu gọn ở trong vừa vặn đến nỗi không còn giẫy và kêu được. Lũ trẻ con chạy ùa ra. Chúng lấy sẵn dao thớt và dây để trói. Phần mở thúng đã đành phải về Du: ông bố vắng nhà thì cả nhà chỉ còn chàng là kẻ đàn ông, mà không lẽ lại đi mượn thằng hàng xóm trói giùm một con chó đã úp gọn gàng trong thúng? Nhưng thật thà Du chẳng quen những việc thế này; người ta phải dạy cách cho chàng bắt, cũng chẳng khó khăn gì, chàng chỉ việc hé cạp thúng lên khỏi mặt đất để con chó lách đầu ra; một đứa em đặt gậy lên cổ chó và chàng phải lấy chân dận xuống...Nào chàng hãy nhích cạp chân lên! Tí nữa! Tí nữa! Mà vững tay một chút! Nhưng tay chàng lại run. Và khi nó thì được cái đầu ra thì nó vẫy luôn một cái và vùng ra mất. Nó hoảng hốt quay lộn mấy vòng, vừa quay vừa ẳng ẳng. Kịp khi Hoa nắm gậy phang chạm phải đuôi, nó mới chợt tỉnh, cắm đầu chạy biến.

Con Hoa tủm tỉm cười. Lũ em ngơ ngác tiếc. Còn Du thì mặt đỏ như gấc chín. Chàng đã yếu tay hơn cả con Hoa. Có lẽ nào chàng lại dịu lòng hơn một người con gái. Và tự nhiên chàng Mực. Người ta còn sợ nó đi mất nữa... Quả nhiên, suốt ngày hôm ấy nó không về. Nó vẩn vơ  ở vườn hàng xóm, lẩn lút như một con chó dại. Buổi trưa, khi nghe tiếng Hoa gọi về để ăn cơm, nó lút cút cắm đầu chạy xa hơn nữa. Người ta tưởng thế là toi. Nhưng tối hôm ấy, khi đã vào giường, Du lại nghe cái thứ tiếng gà gáy của nó rống lên ngoài phía ngõ.

Sáng hôm sau, nó vẫn bỏ cơm. Trưa hôm sau cũng thế. Hễ cứ thấy bóng người là nó vừa vẫy đuôi vừa len lén chạy. Cái vẫy đuôi của nó, Du trông, mà thương hại! Chàng sai người đem cơm đổ ra vườn rồi lảng xa đi. Một lúc sau, Mực mới dám lại gần. Nó trông trước trông sau, rón rén đưa cái mõm rê trên những hạt cơm, rồi bỗng vô cớ giật mình, cắm đầu chạy thẳng. Có lẽ cái lỷ niệm bị úp lần ăn trước lóe ra mạnh quá đã quất vào thần kinh nó như luồng điện chăng? Du thấy bồn chồn rất vẩn vơ: chàng thương Mực hay sợ nó đi mà chết đói? Hay là thẹn sự mình vụn tay? Sau cùng thì chàng bực bội: chàng tấm tức nhận ra rằng một con chó đã làm mất sự bình tĩnh của tâm hồn chàng. Và đột nhiên chàng muốn giết con Mực lắm.

Chàng còn làm nên trò gì nữa, nếu chỉ giết một con chó mà trái tim cũng đập?

Sự do dự đã hết rồi. Khi cỉ có một ý định dễ thành mạnh mẽ. Du cứng lòng, và hung dữ, và muốn giết say sưa. Chàng tưởng đến cái thú dí lưỡi dao lạnh giá vào súc thịt giẫy lên đành đạch và ấn mạnh, ấn mạnh, cái nắm tay gân guốc, để máu ấm vọt ra từng tia lên cổ tay, lên ngực,lên mặt mình. Vì thế, chiều hôm ấy, khi thấy con chó ở vườn thì chàng gần như reo lên.

Con vật khốn nạn chống với đói và lo ròng rã hai hôm nên đã mệt lữ rồi. Nó lịm ngủ đi bên bờ giậu. Du cầm cái gậy thật to rón rén lại gần. Đến tận nơi, giơ gậy lên, chàng bỗng thấy tim run lên một cái; hơi thở tưởng đột nhiên muốn tắc, và chàng đành ngừng lại một giây để nhìn con chó.

Giấc ngủ của nó đầy ác mộng: thỉnh thoảng khắp mình nó lại giật lên, Du thấy sự cứng cỏi tiêu tan hết. Nhưng con chó bỗng giật mình. Sợ nó chạy, Du thẳng cánh vụt mạnh gậy xuống. Bụng nó thót vào rồi lại phình ra như một khối cao su. Nó kêu rống lên, chạy quanh mấy vòng,  rồi tru lên và phóng qua giậu trong khi Du nhắm mắt vụt cuống cuồng mặt đất.

Đêm đã khuya, Du mới lại nghe tiếng Mực rống lên. Chàng bồi quá, và nhất định không giết con chó còm ấy nữa.

Nhưng gần sáng, chàng còn mơ mơ màng màng thì Hoa đã gọi rối lên. Con vật khốn nạn không biết mỏi mệt đến bực nào mà ngủ quên ngay ở sân để đến nỗi Hoa chụp được. Lần này người ta cẩn thận hơn. Hai, ba người du vào một cái gậy tre ngáng sẵn bên cạnh thúng, rồi Hoa mới ý tứ nhích cạp thúng lên. Thấy sáng, Mực nhô ra cái đầu mõm đen và ướt thở phì phì. Hoa tì một đầu gối lên mặt thúng rồi mới nhích lên tí nữa. Mực lách cả cái dầu ra. Cái gậy tre đè xuống. Mực không còn đủ thì giờ để kêu...

- Đè chặt đấy! Đè thật chặt! Đừng thương nó, buông ra giờ nó cắn!...

Du kêu lên thế nhưng tiếng đã run run. Con chó phì ra một cái nữa: hơi thở mới thoát một nữa thì bị tắc. Cái gậy đè sát đất. Mắt nó sáng lên. Tròng đen ươn ướt cứ đờ dần, đờ dần, rồi ngược lên, lẩn một nửa vào mi mắt. Tròng trắng đã hơi đục. Lúc Hoa trói xong cả chân trước, cả chân sau thì con chó đã mềm rũ ra. Du quay đi lau nước mắt.

XUÂN DU

Hà Nội Tân Văn, 1940

(In trong tập Đôi lứa xứng đôi)