5. Nội dung đường lối xây dựng nền văn hóa thời kỳ đổi mới (Quan điểm chỉ đạo và chủtrương)

b. Quan điểm chỉ đạo và chủ trương về xây dựng và phát triển văn hoá

Một là, văn hoá là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là động lực, vừa là mục tiêu thúc đẩy sự phát triển kinh tế- xã hội. Quan điểm này chỉ rõ vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của văn hoá đối với sự phát triển xã hội.

            - Văn hoá là nền tảng tinh thần xã hội.

             Văn hoá phản ảnh và thể hiện một cách tổng quát, sống động mọi mặt của cuộc sống (của mỗi cá nhân và các cộng đồng) diễn ra trong quá khứ cũng như diễn ra trong hiện tại; qua hàng bao thế kỷ, nó đã cấu thành một hệ thống các giá trị, truyền thống và lối sống mà trên đó từng dân tộc tự khẳng định bản sắc riêng của mình.

            Các giá trị nói trên tạo thành nền tảng tinh thần của xã hội. Vì nó được thấm nhuần trong mỗi con người và trong cả cộng đồng, được truyền lại, tiếp nối và phát huy qua các thế hệ; được vật chất hoá và khẳng định vững chắc trong cấu trúc xã hội của từng dân tộc (thí dụ cấu trúc này ở Việt Nam là cấu trúc Nhà- Làng- Nước) đồng thời nó tác động hàng ngày đến cuộc sống, tư tưởng, tình cảm của mọi thành viên xã hội bằng môi trường xã hội- văn hoá. (bao gồm văn hoá vật thể, phi vật thể)

           Văn hoá là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử của dân tộc, nó làm nên sức sống mãnh liệt, giúp cộng đồng các dân tộc vượt qua sóng gió, thác ghềnh để tồn tại và không ngừng phát triển.

            Vì vậy, chúng ta chủ trương làm cho văn hoá thấm sâu vào các lĩnh vực của đời sống xã hội để các giá trị văn hoá trở thành nền tảng tinh thần bền vững của xã hội, trở thành động lực phát triển kinh tế- xã hội. Đó cũng là con đường xây dựng con người mới, xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh đủ sức đề kháng và đẩy lùi các tiêu cực xã hội, đẩy lùi sự xâm nhập của tư tưởng văn hoá phản tiến bộ. Biện pháp tích cực là đẩy mạnh cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống mới.

            - Văn hoá là động lực thúc đẩy sự phát triển

            Nguồn lực nội sinh của sự phát triển của một dân tộc thấm sâu trong văn hoá. Sự phát triển của một dân tộc phải vươn tới cái mới, tiếp nhận cái mới, tạo ra cái mới nhưng lại không thể tách rời cội nguồn. Phát triển phải dựa trên cội  nguồn, bằng cách phát huy cội nguồn. Cội nguồn đó của mỗi quốc gia, dân tộc là văn hoá.

            Kinh nghiệm đổi mới ở nước ta cũng cho thấy ngay bản thân sự phát triển kinh tế cũng không chỉ do các nhân tố thuần kinh tế tạo ra. Nền kinh tế Việt Nam hôm nay đã có những bước tiến đáng kể so với thời kỳ thực hiện chế độ kinh tế kế hoách hoá tập trung, quan liêu, bao cấp. Nguyên nhân không phải chỉ ở sự phát triển tự nhiên của các nhân tố kinh tế mà còn do sự đổi mới tư duy, đổi mới chính sách và cơ chế quản lý, còn do sự giải phóng về tư tưởng và phát triển mới về trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ,  cán bộ quản lý và lao động. Nghĩa là động lực của sự đổi mới kinh tế một phần quan trong nằm trong những giá trị văn hoá đang được phát huy.

            Ngày nay, trong điều kiện của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, yếu tố quyết định cho sự tăng trưởng kinh tế là trí tuệ, là thông tin, là ý tưởng sáng tạo và đổi mới không ngừng. Tiềm năng sáng tạo này nằm trong các yếu tố cấu thành văn hoá, nghĩa là trong tri thức và khả năng sáng tạo, trong bản lĩnh tự đổi mới của mỗi cá nhân và của cả cộng đồng.

            Nói cách khác, hàm lượng văn hoá trong các lĩnh vực của đời sống con người càng cao bao nhiêu thì khả năng phát triển kinh tế- xã hội càng hiện thực và bền vững bấy nhiêu.

-         Văn hoá là mục tiêu của sự phát triển.

Mục tiêu xây dựng xã hội Việt Nam “dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh” chính là mục tiêu văn hoá.

Chiến lược phát triển kinh tế- xã hội 1991- 2000 xác định: Mục tiêu và động lực chính của sự phát triển là vì con người, do con người”, đồng thời nêu rõ yêu cầu “Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn hoá, bảo vệ môi trường”. Phát triển phải hướng tới mục tiêu văn hoá- xã hội mới đảm bảo phát triển bền vững.

Thực tế nhiều nước cho thấy mối quan hệ giữa văn hoá và phát triển là vấn đề bức xúc của mọi quốc gia. Sau khi giành được độc lập, các nước đang tìm con đường dẫn đến ấm no, hạnh phúc, thì việc giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa văn hoá và phát triển kinh tế- xã hội lại càng có ý nghĩa quan trọng.

Để cho văn hoá trở thành động lực và mục tiêu của sự phát triển chúng ta chủ trương phát triển văn hoá phải kết hợp chặt chẽ đồng bộ với phát triển kinh tế- xã hội. Cụ thể khi xác định mục tiêu giải pháp phát triển văn hoá phải căn cứ và hướng tới mục tiêu, giải pháp phát triển kinh tế- xã hội, làm cho phát triển văn hoá trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội. Khi xác định mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội phải đồng thời xác định, thực hiện mục tiêu văn hoá, hướng tới xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

- Văn hóa có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc bồi dưỡng, phát huy nhân tố con người và xây dựng xã hội mới.

Việc phát triển kinh tế- xã hội cần nhiều nguồn lực khác nhau như: tài nguyên, vốn, những nguồn lực này đều có hạn và có thể bị cạn kiệt. Chỉ có tri thức của con người là vô hạn, có khả năng tái sinh và tự sinh không bao giờ cạn kiệt. Các nguồn lực khác sẽ không được sử dụng có hiệu quả nếu như không có những con người có trí tuệ và năng lực khai thác chúng.

Quốc gia nào đạt thành tựu cao trong giáo dục, tức là có vốn trí tuệ toàn dân nhiều hơn, thì chứng tỏ xã hội đó phát triển hơn, có khả năng tăng trưởng dồi dào. “Tài nguyên con người”, cái vốn con người nói cho cùng là vốn trí tuệ của dân tộc. Như vậy, văn hóa trực tiếp tạo dựng và nâng cao vốn “tài nguyên con người”.

Hai là, nền văn hoá mà chúng ta xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

            Nền văn hoá tiên tiến là văn hoá yêu nước, tiến bộ mà nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội theo chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí minh nhằm mục tiêu tất cả vì con người, vì sự phát triển toàn diện con người. Tiên tiến không chỉ về nội dung tư tưởng mà cả trong hình thức biểu hiện và phương tiện truyền tải nội dung phải tiên tiến, hiện đại.

            Bản sắc dân tộc bao gồm những giá trị văn hoá truyền thống bền vững của các dân tộc Việt Nam được vun đắp qua lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự lực tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân- gia đình- làng xã- Tổ quốc; đó là lòng nhân ái khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, là đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động, giản dị trong cuộc sống. Bản sắc dân tộc còn đậm nét cả trong những hình thức biểu hiện mang tính dân tộc độc đáo.

         Nói chung bản sắc dân tộc là sức sống bên trong của dân tộc, là quá trình dân tộc thường xuyên tự ý thức, tự khám phá, tự vượt qua chính bản thân mình, biết cạnh tranh và hợp tác để cùng tồn tại.

            Để xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc chúng ta chủ trương vừa bảo vệ bản sắc dân tộc, vừa mở rộng giao lưu, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại.

Ba là, văn hoá Việt Nam là nền văn hoá thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

            Nét đặc trưng nối bật của văn hoá Việt Nam là sự thống nhất mà đa dạng, là sự hoà quyện bình đẳng, sự phát triển độc lập của văn hoá các dân tộc anh em cùng sống trên lãnh thổ Việt Nam. Mỗi dân tộc có truyền thống và bản sắc của mình, cả cộng đồng Việt Nam có nền văn hoá chung nhất. Sự thống nhất bao hàm cả tính đa dạng trong sự thống nhất. Không có sự đồng hoá hoặc thôn tính, kỳ thị bản sắc văn hoá của các dân tộc.

Chúng ta chủ trương tiếp thu, kế thừa có chọn lọc những giá trị truyền thống của các dân tộc trong nước và phát triển văn hoá các dân tộc lên một tầm cao mới.

Bốn là, xây dựng và phát triển văn hoá là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng.

            Mọi người Việt Nam phấn đấu vì dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh đều tham gia sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hoá nước nhà. Công nhân, nông dân, trí thức là nền tảng khối đại đoàn kết toàn dân, cũng là nền tảng của sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hoá dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước. Đội ngũ trí thức gắn bó với nhân dân giữ vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hoá.

Để xây dựng đội ngũ trí thức, phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, Đảng ta xác định: giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ được coi là quốc sách hàng đầu.

Thực hiện quốc sách này chúng ta chủ trương:

+ Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; đổi mới cơ cấu tổ chức, cơ chế quản lý, nội dung, phương pháp dạy và học, thực hiện “chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa”. Bồi dưỡng các giá trị văn hóa trong học sinh, sinh viên đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức, bản lĩnh của con người Việt Nam.

+ Chuyển dần giáo dục hiện nay sang mô hình giáo dục mở- mô hình xã hội học tập với hệ thống học tập suốt đời, đào tạo liên tục, liên thông giữa các bậc học .. tạo nhiều khả năng, cơ hội cho người học.

+ Đổi mới mạnh mẽ giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông.

+ Phát triển mạnh hệ thống giáo dục chuyên nghiệp, tăng nhanh qui mô đào tạo cao đẳng nghề, trung cấp nghề cho các khu công nghiệp, các vùng kinh tế..

+ Đổi mới hệ thống giáo dục đại học và sau đại học, gắn đào tạo với sử dụng; chú trọng phát hiện, bồi dưỡng nhân tài.

+ Bảo đảm đủ số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên ở các cấp học, bậc học. Tiếp tục đổi mới phương pháp giáo dục phát huy tính tích cực của người học.

+ Thực hiện xã hội hóa giáo dục.

+ Tăng cường hợp tác quốc tế về giáo dục và đào tạo

+ Phát triển khoa học xã hội; phát triển khoa học tự nhiên và công nghệ; đổi mới cơ chế quản lý khoa học và công nghệ.

Năm là, văn hoá là một mặt trận, xây dựng và phát triển văn hoá là một sự nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì, thận trọng.

            Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá tốt đẹp của dân tộc, sáng tạo nên những giá trị văn hoá mới, làm cho những giá trị ấy thấm sâu vào cuộc sống toàn xã hội và mỗi con người, trở thành tâm lý, tập quán tiến bộ, văn minh là cả một quá trình đầy khó khăn, phức tạp, đòi hỏi nhiều thời gian. Trong công cuộc đó “xây” phải đi đôi với “chống”, lấy “xây” làm chính. Cùng với giữ gìn, phát huy truyền thống văn hoá quí báu của dân tộc, chúng ta phải tiếp thu những tinh hoa văn hoá tiến bộ của nhân loại