Sao anh không về chơi thôn Vĩ
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền.

Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về gặp tối nay?

Mơ khách đường xa khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?

Đây thôn Vĩ Dạ (Hàn Mặc Tử)

BÀI LÀM

Hàn Mặc Tử - một trái tim, một tâm hồn lãng mạng dạt dào yêu thương đã bật lên những tiếng thơ, tiếng khóc của nghệ thuật trước cuộc đời. Những phút giây xót xa và sung sướng, những phút giây mà ông đã thả hồn mình vào trong thơ, những giây phút ông đã chắc lọc, thăng hoa từ nỗi đau của tâm hồn mình để viết lên những bài thơ tuyệt bút. Và bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ đã được ra đời ngay trong những phút giây tuyệt diệu ấy. Ở bài thơ, cái tình mặn nồng trong sáng đã hòa quyện với thiên nhiên tươi đẹp, mối tình riêng ở trong mối tình chung, mà hồn thơ vẫn đượm vẻ buồn đau.

Đây thôn Vĩ Dạ là một trong những bài thơ tình hay nhất của Hàn Mặc Tử. Một tình yêu thiết tha man mác, đượm vẻ u buồn ẩn hiện giữa khung cảnh thiên nhiên hoà vào lòng người, cái thực và mộng, huyền ảo và cụ thể hoà vào nhau.

Mở bài đầu thơ là một lời trách móc nhẹ nhàng của nhân vật trữ tình.

"Sao anh không về chơi thôn Vĩ?"

Chỉ một câu hỏi thôi, một câu hỏi của cô gái thôn Vĩ nhưng chan chứa bao yêu thương, mong đợi. Câu thơ vừa có ý trách móc vừa có ý tiếc nuối của cô gái đối với người yêu vì đã bỏ qua vẻ đẹp mặn mà, ấm áp tình quê của thôn Vĩ - vùng nông thôn ngoại ô xinh xắn thơ mộng, một phương diện ngọt ngào của cảnh Huế.

Vẻ đẹp của thôn Vĩ qua ánh nắng, hàng cau trong lời thơ của tác giả làm lay động lòng người:

"Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên."

Nét đặc sắc của thôn Vĩ - quê hương người con gái đã được miêu tả rõ nét, thực thực ảo ảo. Một bức tranh thiên nhiên tuyệt tác rộng mở trước mắt người đọc. Những hàng cau cao vút vươn mình đón lấy những tia nắng sớm, tất cả như tràn ngập trong ánh sáng của buổi bình minh.

Nắng mới mở đầu cho một ngày mới, cũng còn có ý nghĩa là nắng của mùa xuân, mở đầu cho một năm mới, làm sáng bừng lên sắc cảnh thôn quê. Đó là những tia nắng đầu tiên rọi xuống làng quê, chiếu vào vườn cau làm cho những hạt sương đêm đọng lại sáng lên, lấp lánh như những viên ngọc được đính vào chiếc choàng nhung xanh mịn:

"Vườn ai mướt quá xanh như ngọc."

Cái nhìn như chạm khẽ vào sắc màu của sự vật để rồi bật lên một sự ngạc nhiên đến thẫn thờ. Ở câu thơ này, ta bắt gặp cái nhìn của thi nhân đã hạ xuống thấp hơn và bao quát ở chiều rộng. Một khoảng xanh của vườn tược hiện ra, nhắm mắt lại ta cũng hình dung ra ngay cái màu xanh mượt mà, tươi mát của vườn cây. Ta không chỉ cảm nhận ở đó màu xanh của vẻ đẹp mà nó còn tràn trề sức sống mơn mởn. Những tán lá cành cây được sương đêm gột rửa trở thành cành lá ngọc. Không phải xanh thắm đậm, cũng không phải xanh mỡ màng mà chỉ có xanh như ngọc mới diễn tả được vẻ đẹp lộng lẫy, kiêu sa nhưng tràn đầy sự sống của vườn tược. Một màu xanh cao quí, lấp lánh, trong trẻo làm cho vườn cây càng sáng bóng lên. Hình như cả vườn cây đều tắm trong luồng không khí đang còn run rẩy sự trinh bạch nguyên sơ chưa hề nhuốm bụi. Lăng kính không khí ấy làm hiện rõ hơn đường nét màu sắc của cảnh quan mà mắt thường chúng ta bỏ qua. Nếu không có một tình yêu sâu nặng nồng nàn đối với Vĩ Dạ thì Hàn Mặc Tử không thể có được những vần thơ trong trẻo như vậy. Ai từng sinh ra và lớn lên ở Việt Nam, đặc biệt ở xứ Huế thì mới thấm thía những vần thơ này.

"Lá trúc che ngang mặt chữ điền."

Hình ảnh nắng tưới lên trên ngọn cau tươi đẹp, tràn đầy sức sống, như có như không làm tôn lên nét đẹp phúc hậu, đoan trang của người con gái mặt chữ điền. Trong vườn thôn Vĩ Dạ kia, nhành lá trúc và khuôn mặt chữ điền sao lại có mối liên quan bất ngờ mà đẹp thế! Những chiếc lá trúc thanh mảnh, thon thả che ngang gương mặt chữ điền. Mặt chữ điền càng hiện ra thấp thoáng sau lá trúc mơ màng, lãng mạng.

Thôn Vĩ Dạ nằm cạnh ngay bờ sông Hương êm đềm. Vì thế mà từ cách tả cảnh làng quê ở khổ thơ đầu hé mở tình yêu, tác giả ý đồ chuyển sang tả cảnh sông với niềm bâng khuâng, nỗi nhớ mong sầu muộn hư ảo như trong giấc mộng:

"Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay."

Gió và mây để gợi buồn vì nó trôi nổi, lang thang thì nay lại càng buồn hơn gió đi theo đường gió, mây đi theo đường mây, gió và mây xa nhau, không thể là bạn đồng hành, không thể gặp gỡ và sự xa cách của nhà thơ đối với người yêu có thể là vĩnh viễn. Phải chăng đây là cảm giác của nhà thơ trong xa cách nhớ thương, và đây cũng là mặc cảm của những con người xưa trong cuộc sống. Nỗi buồn về sự chia li, tiễn biệt đọng lại trong lòng người phảng phất buồn và mang một nỗi niềm xao xác. Không còn thấy giọng tươi mát đầy sức sống ở đoạn trước nữa, mà thay vào đó là một tâm hồn đau buồn, u uất. Dòng sông Hương hiện ra mới buồn làm sao với những bông hoa bắp màu xám tẻ nhạt, ảm đạm như màu khói. Với một tâm hồn mãnh liệt như Hàn Mặc Tử thì dòng sông trôi lững lờ của xứ Huế chỉ là dòng sông buồn thiu gợi cảm giác buồn lặng, quạnh quẽ. Hoa bắp cũng lay nhè nhẹ trong một nỗi buồn xa vắng. Sự thay đổi tâm trạng chính là thái độ của những người sống trong vòng đời tối lăm, bế tắc. Mặt nước sông Hương êm ả gợi đến những bến bờ xa vắng, những mảnh bèo trôi dạt lênh đênh của số kiếp người. Tâm trạng thoắt vui - thoắt buồn mà buồn thì nhiều hơn, ta đã gặp rất nhiều ở các nhà thơ lãng mạng khác sống cùng với thời Hàn Mặc Tử. Nhưng cái tôi riêng đã làm nên sự khác biệt của tác giả, nhất là cảm xúc rung động mộc mạc với thiên nhiên, đặc biệt là ánh trăng, có lẽ cũng bởi đó mà Hàn Mặc Tử còn được ví von với "kẻ bán trăng" - người biết được giá trị của ánh trăng và thành công dùng nó làm gia vị riêng cho chất thơ của mình. Ý thơ thật buồn, được nối tiếp trong hai câu sau nhưng với cách diễn đạt thật tuyệt diệu, thực đấy mà mộng đấy.

"Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?"

Tất cả như tan loãng trong vầng trăng thân thuộc của Hàn Mặc Tử. Cảnh vật thiên nhiên tràn ngập ánh sáng, một ánh trăng vàng sáng loáng chiếu xuống dòng sông, làm cho cả dòng sông và những bãi bồi lung linh, huyền ảo. Cảnh nên thơ quá, thơ mộng quá! Và cũng đa tình quá! Dòng nước buồn thiu đã hoá thành dòng sông trăng lung linh, con thuyền khách đã trở thành thuyền trăng. Tác giả gửi gắm một tình yêu khát khao, nỗi ngóng trông, mong nhớ vào con thuyền trăng, vào cả dòng sông trăng. Hồn thơ lồng trong ngôn ngữ thơ thật là tài tình, thật là đẹp với xứ Huế mộng mơ. Tác giả đã lướt bút viết nên những câu thơ nhẹ nhàng, sâu kín nhưng hàm chứa cả tình yêu bao la, nồng cháy đến vô cùng. Vầng trăng trong hai câu thơ này là vầng trăng nguyên vẹn của thi nhân trước mảnh tình yêu chưa bị phôi pha. Đâu đó là nỗi ngóng trông sự đáp lại của mảnh tình dang dở, mong đợi cái tình trước khi số phận cướp đi sinh mạng. Nhưng đã không kịp nữa rồi, một năm sau, tác giả chết...

Nhưng hiện tại, Hàn Mặc Tử vẫn ở đây, vẫn đang sống và đang tiếp tục giấc mơ:

"Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra."

Trái tim khao khát yêu thương, những nỗi đau kỉ niệm, mảnh tình yêu ấy, ông đã gửi tất cả vào những trang thơ. Và rồi tất cả như trôi trong những giấc mơ của ước ao, hi vọng. Màu áo trắng cũng là màu ánh nắng của Vĩ Dạ mà nhìn vào đó tác giả choáng ngợp, ngây ngất trước sự trong trắng, thanh khiết, cao quý của người yêu.

Hình như giữa những giai nhân áo trắng ấy với thi nhân có một khoảng cách nào đó khiến thi nhân không khỏi không nghi ngờ:

"Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?"

Câu thơ đã tả thực cảnh Huế như một kinh thành sương khói. Trong màn sương khói đó con người như nhoà đi và có thể tình người cũng nhoà đi? Nhà thơ không tả cảnh mà tả tâm trạng mình, biết bao tình cảm trong câu thơ ấy. Những cô gái Huế kín đáo quá, ẩn hiện trong sương khói, trở nên xa vời quá, liệu khi họ yêu họ có đậm đà chăng? Tác giả không dám khẳng định, chỉ có thể đặt ra dấu chấm hỏi cho suy luận của mình. Lời thơ như nhắc nhở, không nên hy vọng quá nhiều. Ẩn trong đó lại là sự thất vọng của một trái tim khao khát yêu thương mà không bao giờ và mãi mãi không có tình yêu trọn vẹn. Bài thơ càng hay càng ngậm ngùi, nó đã khép lại nhưng lòng người vẫn thổn thức. Cả bài thơ được liên kết bởi từ ai mở đầu: "Vườn ai mướt quá xanh như ngọc" tiếp đến "Thuyền ai đậu bến sông trăng đó" và kết thúc là "Ai biết tình ai có đậm đà?" Càng làm cho Đây thôn Vĩ Dạ sương khói hơn, huyền bí hơn.

Đây thôn Vĩ Dạ là một bức tranh đẹp về cảnh người và người của miền đất nước qua tâm hồn giàu tưởng tượng và đầy yêu thương của nhà thơ với nghệ thuật gợi liên tưởng, hoà quyện thiên nhiên với lòng người.

Trải qua bao năm tháng, cái tình Hàn Mặc Tử vẫn còn nguyên nóng hổi, day dứt lòng người đọc. Có thế thì con người ta mới vỡ lẽ, cái lửa hy vọng dập không lay, dội nước không tắt của chàng trai bị thanh xuân hắt hủi kia đáng giá cả ngàn vàng, vạn bạc, xứng với mọi điều trân quý trên đời.