Bản ghi chú về Lịch Sử Tây Ban Nha cho đến thế kỷ XV
Những mẫu hoá thạch phát hiện gần đây ở Orce (Granada) và Atapuerca (Burgos) được chứng minh có niên đại lâu đời nhất Châu Âu.
Những cư dân đầu tiên ở bán đảo Ibéria là những người du mục có khả năng thích nghi cao để sống sót. Họ săn bắt, hái lượm trái cây và bắt cá để sinh tồn. Họ sống trong các hang động và sử dụng các dụng cụ làm từ đá.
Hai khu vực đông dân cư nhất trên bán đảo là ở dãy núi Cantábria ở phía bắc và bờ biển phía tây Địa Trung Hải. Những nơi định cư này đã bảo tồn những bức tranh được khắc trên vách hang động mô tả nền văn hoá Franco- Cantabria (các địa điểm hang động đá cổ ở phía tây nam nước Pháp và miền bắc Tây Ban Nha (Cantabria). Trích từ nguồn: Franco-Cantabrian art: Prehistorical Art Style, Britannica,https://www.britannica.com/topic/Franco-Cantabrian-art, truy cập 29/02/2020) và cả tranh Levantine nữa. Những di tích khảo cổ lâu đời nhất có niên đại vào khoảng 15000 năm trước công nguyên.

(Nguồn: Sách Cultura en España)

Những bộ lạc trên bán đảo Ibéria
Người dân Ibéria định cư ở những khu vực mặc ngày nay là Andalusia và Levantine vào khoảng 1000 năm trước công nguyên. Cũng ở khu vực này đã hình thành nên văn hoá Tartessos (Có thể tham khảo thêm về văn hoá này tại bài Tartessos trên trang Ancient history Encyclopedia). Cả hai cộng đồng người Ibéria sống ở nơi mà ngày nay là Andalusia và Levantine duy trì liên lạc với các bộ lạc khác định cư ở vùng Địa Trung Hải. Từ những năm 800 trước công nguyên, người Celts từ phương bắc đã đặt chân đến bán đảo này. Đó là những cuộc xâm lược Ấn- Âu đầu tiên đã chiến đóng phía bắc bán đảo và cao nguyên. Cư dân này lập nên bộ lạc Castro ( Có thể tham khảo thêm về nền văn minh này tại nguồn Silva, A. J. M. (2009), Vivre au déla du fleuve de l'Oubli. Portrait de la communauté villageoise du Castro do Vieito, au moment de l'intégration du NO de la péninsule ibérique dans l'orbis romanum,PDF). Những cư dân này đã biết giá công kim loại và tạo ra những món đồ trang sức tinh xảo bằng kỹ thuật tiên tiến vào thời đó. Sự sát nhập của những bộ lạc kể trên đã hình thành bộ lạc Celtiberia ở nơi thung lũng cao Duero.
Bộ lạc Celtiberia có những ảnh hưởng khác nhau đến những ngôi làng khác ở vùng Địa Trung Hải: từ những người Phoenicia đến từ bờ biển Libano là những người thực dân đầu tiên đã dựng nên các cảng thương mại ở Cadiz vào năm 1100 trước công nguyên và ở Málaga. Người Hy Lạp đã xây dựng các xưởng ở duyên hải nước Pháp và ở vùng Địa Trung Hải Tây Ban Nha như Emporio ở Ampurias và Hemeroskopeion ở Denia. Văn hoá và nghệ thuật của người bản địa ở Levantine đã có sự ảnh hưởng nhất định từ người Hy Lạp như bức điêu khắc Dama de Elche và Dama de Baza thể hiện.
Đến năm 650 trước công nguyên đã xuất hiện người Carthaginian đến từ phía bắc Châu Phi đã tạo nên Ebussos ở Ibiza và Cartago Nova ở Cartagena. Thực dân này đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tôn giáo, văn hoá, nghệ thuật, điêu khắc của các bộ lạc bản địa nơi đây.
Sự hưng thịnh và suy vong của Tây Ban Nha La Mã
Tây Ban Nha là nơi diễn ra cuộc chiến Public giữa người Lạ Mã và người Carthage để giành quyền kiểm soát Địa Trung Hải. Sự kháng cự của người dân bản địa đối với ách thống trị của người La Lã đã khiến cho nơi này bị chiến tranh tàn phá suốt vài thế kỷ. Bán đảo này chỉ ngừng chiến tranh khi bị trở thành một phần lãnh thổ của đế chế La Mã hùng mạnh với tên gọi Hispania vào năm 19 trước công nguyên. Cuộc chinh phạt diễn ra đồng thời với quá trình La Mã hoá: sự sát nhập hệ thống chính trị, kinh tế-xã hội, văn hoá La Mã trên bán đảo này. Dưới thời Pax- Roma, rất nhiều đường và cầu đã được mở và dựng để lập nên nhiều thành phố thương mại quan trọng mà hiện nay là Zaragoza, León, Sevilla, hay Merida.
Vào năm 409, rất nhiều những ngôi làng của người German đã được tạo nên trên bán đảo này. Roma cùng với sự phối hợp của người Visigoth, một nhánh của bộ lạc German trên bán đảo Iberia đã tổ chức một cuộc chinh phạt Hispania. Cuộc chính phạt này đã chấm dứt nửa thiên niên kỷ thống trị của người La Mã tại nơi này.
Tây Ban Nha đã quá độ từ thời kỳ cổ đại lên thời kỳ trung cổ. Văn hoá visigoth đã đồng hoá những di sản của người La Mã và nhà thờ có vai trò chính trị quan trọng. Giai đoạn này là giai đoạn chứng kiến nhiều thăng trầm về chính trị và tôn giáo của vương triều Visigoth ở Toledo. Về mặt chính trị, chế độ quân chủ Visigoth đắm chìm vào các cuộc chiến quyền lực. Vào những năm cuối của triều đại này đã xảy ra các cuộc nội chiến. Vào năm 711, vương triều Visigoth đã cho phép các bộ lạc Hồi giáo đến từ phương Bắc châu Phi định cư ở bán đảo này để mượn lực từ họ.
Al-Andalus
12000 cuộc chiến tranh Hồi giáo diễn ra trên bán đảo Ibéria trong suốt 7 năm vào cuối triều đại của vương triều Visigoth. Al-Andalus là tên gọi của nơi này sau khi đế chế Hồi giáo trải dài từ Ấn Độ đến Đại Tây Dương đánh bại vương triều Visigoth và biến nơi này thành một phần lãnh thổ của mình.
Hệ thống chính trị Tây Ban Nha vào thời điểm này đã tách khỏi hệ thống chính trị của đế chế Hồi giáo ở phương đông dưới sự trị vì của Abderaman đệ nhất (763-788). Ngài đã tạo dựng nên vương quốc độc lập, đặt thủ đô ở Cordoba và xây dựng các nhà thờ Hồi Giáo ở đây. Ba nền văn hoá Hồi giáo, Do Thái và Cơ Đốc giáo cùng tồn tại đã thúc đẩy khoa học, nghệ thuật và triết học phát triển. Sự ra đời của tỉnh Caliphate ở Cordoba (912-1031) đã đánh dấu khoảnh khắc rực rỡ nhất của vương triều này. Vào thế kỷ thứ X, Cordoba được xem là trung tâm văn hoá và nghệ thuật quan trọng nhất Châu Âu thời bấy giờ. Người Hồi giáo đã du nhập ngành công nghiệp mới như sản xuất kính và giấy, cải thiện nông nghiệp bằng hình thức trồng mía, lúa, khoai tây, bông và hệ thống thủy lợi được cải tiến.
Tái lập và thành lập các vương triều Cơ Đốc giáo
Khi người Hồi giáo xâm lược bán đảo, các quý tộc người Tây Ban Nha đã dựng nên hai chiến khu chống lại sự xâm lược của quân đội Hồi giáo. Một căn cứ được đặt ở vùng núi phía bắc nơi người Asturias, Cantabria và Vasque sinh sống nên vương triều Asturias đã được thành lập. Cái còn lại được đặt ở dãy Pyrennes nơi vương triều Aragon đã được dựng nên.
Sự tái lập được thực hiện trong giai đoạn này trải dài từ bắc đến năm và phù hợp với tiến trình phát triển trên bán đảo này. Một trong những trận chiến quyết định trong giai đoạn này là trận Navas để Tolosa vào năm 1212. Từ trận đấu này, người Cơ Đốc giáo đã từng bước mở rộng cơ đồ của mình về phía nam bán đảo. Đây là một tiến trình không đồng đều khi kết hợp diễn tiến của chiến tranh với sự mở rộng lãnh thổ tái lập được. Sự thành lập các vương triều Cơ Đốc giáo diễn ra vào thời Trung cổ. Các vương triều này tự bảo vệ mình bằng cách thiết lập rất nhiều những lâu đài như những pháo đài kiên cố. Vương triều Castilla đã tập trung dân số của mình ở những đô thị kiên cố để bảo vệ họ tốt hơn.
Từ thế kỷ thứ XI, các vương triều Castilla và Aragon được đánh giá cao hơn các vương triều Cơ Đốc giáo khác nhờ vào những hoạt động mở rộng lãnh thổ tích cực của mình. Năm 1474 đã chứng kiến sự liên hôn chính trị giữa Isabel, nữ hoàng xứ Castilla với Fernando, vua xứ Aragon. Giáo hoàng đã ban cho ngài tước hiệu Vua Công Giáo với việc truyền Kitô giáo vào Tân Thế Giới (Hoa Kỳ ngày nay). Cuộc hôn nhân này đã đặt nền tảng cho việc thống nhất bán đảo và cả về mặt tôn giáo. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc kết thúc sự khoan dung về khác biệt tôn giáo và thành lập toà án điều tra các nghị phạm có tín ngưỡng tôn giáo khác.