1/ vật chât :

 Tr­ưíc tiªn chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu vËt chÊt lµ g×? Theo Lªnin th× “VËt chÊt lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®­îc ®em l¹i cho con ng­êi trong c¶m gi¸c vµ ®­îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh l¹i vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c’’. nh­ư vËy ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lª-nin næi lªn mét sè néi dung c¬ b¶n sau:Thø nhÊt, vËt chÊt lµ c¸i tån t¹i kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøcvµ kh«ng phô thuéc vµo ý thøc.Thø hai, vËt chÊt lµ c¸i g©y lªn c¶m gi¸c ë con ng­êưi khi b»ng c¸ch nµo ®ã (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp) t¸c ®éng lªn c¸c gi¸c quan cña con ng­êi.

Thø ba, vËt chÊt c¸i mµ c¶m gi¸c, tư­ duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña nã.

Qua ®ã, Lªnin muèn kh¼ng ®Þnh r»ng, trong nhËn thøc luËn, vËt chÊt lu«n mang tÝnh thø nhÊt, lµ c¸i quyÕt ®Þnh: vËt chÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh ý thøc, quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc vµ nã cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc ho¸ ý thøc.Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn nhÊt lµ sinh lý häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt nh­ưng kh«ng ph¶i cña mäi d¹ng vËt chÊt mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao lµ bé ãc ng­êi. Bé ãc ngư­êi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. Khoa häc còng ®· chøng minh ®­ưîc r»ng, thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi riªng ®· tõng tån t¹i rÊt l©u tr­íc khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ bé ãc ng­ưêi, r»ng ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ngư­êi vµ bé ãc ng­ưêi. Ho¹t ®éng ý thøc cña con ng­ưêi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o ng­ưêi. Bé n·o ng­ưêi bao gåm kho¶ng 15 ®Õn 17 tØ tÕ bµo thÇn kinh, c¸c tÕ bµo nµy t¹o nªn v« sè c¸c mèi liªn hÖ nh»m thu nhËn, xö lý, truyÒn dÉn vµ ®iÒu khiÓn toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ ®èi víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¬ chÕ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn. Kh«ng chØ cã thÕ, vËn ®éng cña ý thøc, tư­ duy trªn thùc tÕ còng lµ s¶n phÈm cña sù vËn ®éng cña vËt chÊt. §iÒu ®ã ®­ưîc chøng minh mét c¸ch kh¸ râ rµng ë h×nh thøc vËn ®éng x· héi cña vËt chÊt. §ã lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi, tõ ®ã sím hay muén còng dÉn ®Õn sù thay ®æi cña ý thøc, cña c¸ch nghÜ, bëi tån t¹i x· héi bao giê còng quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi.

Vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt cßn ®­îc thÓ hiÖn ë chç nã quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc.

Tõ néi dung thø hai trong ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin r»ng: VËt chÊt mµ c¸i c¶m gi¸c, t­ư duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña nã, mµ ta thÊy r»ng néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc lµ thÕ giíi bªn ngoµi, lµ hiÖn thùc kh¸ch quan. Hay nãi như­ chñ nghÜa duy vËt mac : ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo trong bé ãc cña con ng­ưêi. ChÝnh v× vËy mµ thÕ giíi kh¸ch quan nh­ thÕ nµo th× ý thøc ph¶n ¸nh nh­ thÕ Êy, kh«ng nªn ph¶n ¸nh mét c¸ch xuyªn t¹c, bãp mÐo sù thËt vÒ thÕ giíi kh¸ch quan. Nãi c¸ch kh¸c, néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò vµ bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh.

VËt chÊt quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc. Do ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé n·o ng­ưêi. Ho¹t ®éng ý thøc kh«ng diÔn ra ë ®©u ngoµi nh÷ng ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o. ý thøc phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña bé n·o, do ®ã khi bé n·o bÞ tæn thư­¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ kh«ng ®­ưîc b×nh thư­êng hoÆc bÞ rèi lo¹n.

Ý thức:

Là sự phảm ánh thực tại khách quan vào bộ óc con người,là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.tuy không phải thế giới khách quan tác động vào bộ óc con người là tự nhiên trở thành ý thức.ngược lại ý thức là sự phản ánh năng động sáng tạo về thế giới do nhu cầu việc con người cải biến giới tự nhiên quyết định và thông qua hoạt động lao động.ý thức có tính sáng tạo rất phong phú,trên cơ sở cái đã có ý thức có thể tạo ra trí thức mới vế sự vật.ý thức là tòa bộ nhưng hoạt động tinh thần của con người:tình cảm yêu thương, tâm trạng,cảm súc,ý trí, tập quán ,truyền thống,thói quen,tư tưởng,lí luận,đường lối,kế hoạch,phương pháp,mục đích,biện pháp.

Mối quan hệ: vật chất có trước,ý thức có sau,vật chât quyết định ý thức,vật chất tồn tạ khách quan độc lập với ý thức.vật chất là nguồn gốc sinh ra ý thức.Não của con người là dạng vật chất có tổ chức cao là cơ quan phản ánh để hình thành ý thức,ý thức tồn tại phụ thuộc vào hoạt động tinh thần của bộ não,Ý thức có tính độc lập tương đối so với vật chất,có tính năng động sáng tạo nên có thể tác động trở lại vật chất góp phần cải biên thế giới khách quan thong qua hoạt động thực tiễn của con người.