Xây dựng NN pháp quyền là một yêu cầu khách quan, q/điểm chỉ đạo và p/hướng

 XD NNPQ là một trong những yêu cầu cấp bách trong việc XD và hoàn thiện NN CHXHCN VN.

Tư tưởng về NN có từ thời kỳ cổ đại và kô ngừng được hoàn thiện và phát triển gắn với sự ra đời và phát triển của nhà nước và pháp luật. Thời kỳ này, pháp luật được đề cao trong đời sống xã hội như là một phương tiện đại diện cho tự do, bình đẳng và có khả năng chống lại bạo quyền. Quyền lực có khả năng tạo ra pháp luật nhưng bản thân QL cũng phải khép mình vào PL để quyền lực không trở nên vô độ. NN đặc ra PL nhưng NN cũng phải đặt mình trong khuôn khổ PL.

Thời kỳ cận đại kế thừa và phát triển các tư tưởng PQ trong thời kỳ cổ đại. Thời kỳ này, xuất hiện những tư tưởng PQ mới: tư tưởng chống lại NN phong kiến chuyên quyền, những TT thần quyền  về NN và PL, quyền lực nhà nước phải thuộc về nhân dân; quyền lực phải được phân chia, đối trọng và kiểm soát trong đó quyền con người phải được tôn trọng và bảo vệ bởi PL.

Cho đến ngày nay, việc chỉ ra các đặc trưng của NNPQ không hoàn toàn giống nhau do có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên,  những đặc trưng mang tính phổ quát  đối với bất kỳ NNPQ nào, cho dù NNPQ tư sản hay NNPQ XHCN, ở phương Đông hay phương Tây, được thừa nhận và phổ biến rộng rãi trên thế giới và được dùng dùng như nội hàm để định nghĩa về NNPQ có thể tóm lược như sau:

1.     NNPQ là NN có cơ chế phân định, cân bằng và kiểm soát đối với quyền lựcNN.

2.     PL ở địa vị tối cao; NN quản lý XH bằng PL và có hình thức giám sát việc thực thi PL của NN.

3.     Giữa NN và công dân phải có mqh bình đẳng về quyền và nghĩa vụ.

4.     Các quyền con người, quyền công dân được tôn trọng và đảm bảo bằng cơ chế có hiệu quả. 

5.     Về góc độ quốc tế, NNPQ luôn tôn trọng và tự nguyện thực hiện các cam kết quốc tế.

 Trước hết cần phải khẳng định, NNPQ kô phải là một kiểu NN, đó là một phương thức tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước dựa trên cơ sở đề cao vai trò của pháp luật và quyền tự do của con người. NNPQ là hệ thống các q/điểm và kinh nghiệm thực tiễn nhằm đề cao vai trò của PL trong tổ chức và hoạt động bộ máy NN và trong ĐSXH hay nói một cách khác NNPQ là một phương thức để thực hiện q/lực NN. Do vậy, NNPL không phải là sở hữu riêng của NN Tư sản, NNXHCN có thể và cần phải trở thành NNPQ.

 NNPQ XHCN VN được xác định bởi các đặc trưng đồng thời cũng là ng/tắc là NN XHCN của dân, do dân, vì dân; dựa trên nền tảng liên minh công nhân-nông dân-trí thức, do Đảng CSVN l/đạo; thực hiện dân chủ với ND và chuyên chính với mọi hành vi xâm phạm lợi ích tổ quốc và ND. Q/lực NN là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. NN quản lý XH bằng PL, kô ngừng tăng cường pháp chế XHCN, đồng thời coi trọng giáo dục đạo đức. Thực hiện ng/tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN.Tăng cường vai trò l/đạo của Đảng đối với NN.

Việc XD NNPQ XHCN VN được đặt ra một cách cấp thiết là bởi các lý do: Xu thế tất yếu của các NN trên thế giới hiện nay; XD NNPQ để khắc phục những yếu kém bất cập trong tổ chức bộ máy NN ta; đáp ứng yêu cầu tổ chức và quản lý nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN; nhằm tăng cường sự l/đạo của Đảng; là điều kiện để bảo vệ hữu hiệu các quyền con người và công dân để mở rộng dân chủ XHCN; nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quan hệ đối ngoại giữa NN ta đối với các NN trên thể giới với q/điểm bình đẳng, tôn trọng PL và hai bên cùng có lợi.

Như vậy, có thể nói, XDNNPQXHCN là kết quả tất yếu của sự vận động của lịch sử, được khái quát trong lý luận và hình thành trong thực tế. Hiện tại, chúng ta đang tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nó.Việc xây dựng NNPQXHCN của chúng ta có nhiều thuận lợi, đồng thời cũng có không ít thách thức đang đặt ra. Những thuận lợi cơ bản có thể khái quát là: Việc xây dựng NNPQ là xu thế tất yếu của thời đại, kinh nghiệm đi trước của nhiều nước là những bài học quan trọng đúc kết thừ thực tiễn mà ta có thể học tập; Trong những năm qua, đất nước đang có sự ổn định về chính trị, công cuộc đổi mới đang đi đúng hướng và đạt được những thành quả quan trọng, nền kinh tế đang tăng trưởng tốt, xu thế dân chủ đang được đẩy mạnh. Bên cạnh đó, truyền thống của dân tộc cũng như kinh nghiệm của lịch sử để lại đang được gìn giữ và phát huy cao độ cũng là yếu tố không kém phần quan trọng. Song song với những thuận lợi là cơ bản, một loạt các thách thức đang đặt ra, đó là: Lý luận về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chưa hề được hình thành trong lịch sử, chúng ta đang xây dựng mô hình riêng có, do vậy đòi hỏi chúng ta phải biết kết hợp hài hoà giữa nghiên cứu, vận dụng kinh nghiệm của các nước trên thế giới một cách sáng tạo, linh hoạt vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của VN. Bên cạnh đó, mặc dù công cuộc đổi mới đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ tuy nhiên việc đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị vẫn chưa tương thích. Ngoài ra, xét về mặt truyền thống, một xã hội dân sự là một khái niệm còn mới , việc tồn tại một xã hội hội tụ của các yếu tố phi nhà nước, nơi mà ở đó sự can thiệp của nhà nước là hạn chế vẫn còn mang tính nhạy cảm ở VN. Ngoài ra, việc quản lý xã hội bằng pháp luật, sự đề cao quá mức quyền tư pháp, vấn đề quyền con người, quyền cá nhân..vẫn là những thách thức trong quá trình xây dựng nhà nước PQXHCN ở nước ta.

Q/điểm XD NNPQ ở VN chủ yếu được hình thành từ sau Đại hội Đảng VII, đến các Hội nghị TW8 (khóa VII), Hội nghị giữa nhiệm kỳ khóa VII, Đại hội Đảng VIII và tiếp tục được nhấn mạnh trong Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX, X. Xuất phát từ nhu cầu tất yếu nêu trên, quan điểm chỉ đạo của Đảng ta về XHNNPQXHCN là:

1.  XD NN XHCN của dân, do dân, vì dân, lấy liên minh g/c công nhân với g/c nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do ĐCS VN l/đạo, thực hiện dân chủ, giữ nghiêm kỷ cương XH, chuyên chính với mọi hoạt động xâm phạm lợi ích của Tổ quốc và ND. Thực chất của q/điểm này là XD NNPQ kô được làm biến dạng và thay đổi kiểu bản chất NN ta hiện nay. Đây là vấn đề có tính ng/tắc. Nó là yêu cầu đầu tiên và trở thành bất di bất dịch. NNPQ mà chúng ta XD phải đảm bảo các tiêu chí sau đây: Q/lực NN thuộc về ND; NN vẫn là định hướng XHCN dựa trên nền tảng của liên minh C-N-T; do ĐCS l/đạo (đây là tiêu chí quan trọng nhất); NN thực hành dân chủ một cách rộng rãi nhất; NN chuyên chính vô sản. Như vậy tất cả những thành tựu về XD và hoàn thiện NN VN từ 1945 đến nay vẫn phải được tiếp tục kế thừa. Đồng thời CNMLN, TTHCM về NN kiểu mới vẫn phải là kim chỉ nam cho chúng ta cả về lý luận lẫn thực tiễn.

2. Q/lực NN là thống nhất, có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện các quyền LP-HP-TP. Việc kô thừa nhận ng/tắc phân quyền trong tổ chức và hoạt động bộ máy NN ta là nhằm giữ vững bản chất g/c của NN kiểu mới. Ng/tắc q/lực NN là thống nhất thể hiện q/lực NN thuộc về ND. Sự thống nhất trong q/lực NN bắt nguồn từ sự thống nhất trong chủ quyền của ND. Điều này xuất phát từ bản chất của NN ta - NN của dân, do dân và vì dân; lấy liên minh g/c công nhân với g/c nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng do ĐCS l/đạo. Q/lực NN ở nước ta là q/lực NN thống nhất. Sự thống nhất đó kô phải là sự tập trung cao độ vào một nhánh q/lực nào theo kiểu phân lập q/lực mà là sự thống nhất ở mục tiêu chung là phục vụ lợi ích của ND, của đất nước, của dân tộc.

Q/điểm trên còn chỉ rõ q/lực là thống nhất, nhưng kô có nghĩa là kô có sự phân công phối hợp giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện các quyền LP, HP và TP. Đảng và NN ta chủ trương phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện ba quyền. Điều đó có nghĩa là trong quá trình cải cách và XD NN phải chú trọng xác định rõ chức năng, quyền hạn và nhiệm vụ của từng cơ quan NN trong thực hiện ba quyền để giảm thiểu tình trạng độc đoán, chuyên quyền, lạm quyền, cản trở và chồng chéo trong bộ máy NN. Đồng thời, bằng sự phân công thực hiện q/lực NN sẽ dẫn tới sự chuyên môn hóa, cho phép có được năng suất, chất lượng, hiệu quả hoạt động bộ máy NN cao hơn khi kô được phân công.

Cần tránh 2 khuynh hướng: tuyệt đối hóa sự phân công đối với phân quyền, chia cắt q/lực NN. Nhưng cũng cần tránh tuyệt đối hóa việc phối hợp vì sẽ dẫn đến tình trạng tập trung, quan liêu, vô trách nhiệm trọng bộ máy NN. Như vậy sự thống nhất chính là nền tảng, sự phân công và phối hợp chính là phương thức để đạt được sự thống nhất của q/lực NN.

3. Thực hiện ng/tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN. Đây là q/điểm chỉ đạo, vừa là ng/tắc cơ bản trong tổ chức hoạt động của bộ máy NN ta. Q/lực NN phải tập trung thống nhất từ trên xuống nhưng tập trung q/lực kô độc đoán, quan liêu mà có dân chủ, bàn bạc, nhất trí. Mệnh lệnh cơ quan cấp trên buộc cấp dưới phải chấp hành. Yếu tố tập trung là yếu tố gốc, nền tảng. Còn dân chủ chỉ là tính chất của sự tập trung q/lực này. Khi thực hiện ng/tắc này cần tránh hai khuynh hướng: Tuyệt đối hóa tập trung có thể dẫn đến tình trạng độc quyền, chuyên chế; tuyệt đối hóa dân chủ sẽ dẫn đến tình trạng dân chủ quá trớn, vô chính phủ và phủ định trách nhiệm của cá nhân trong quản lý điều hành.

4. Tăng cường pháp chế XHCN, NN quản lý XH bằng PL đồng thời coi trọng giáo dục nâng cao đạo đức trong XH: XD NNPQ tất yếu phải quản lý XH bằng PL. NN quản lý XH bằng nhiều công cụ: PL, đạo đức, tổ chức, thuyết phục, tập quán... Nhưng PL bao giờ cũng được xác định là công cụ cơ bản và đặc thù nhất.  Đồng thời phải coi trọng giáo dục nâng cao đạo đức trong XH. Đây là một sáng tạo của Đảng ta trong XD NNPQ trong điều kiện VN. Thực chất là q/điểm kết hợp đức trị với pháp trị.

5.Tăng cường sự l/đạo của Đảng đối với sự nghiệp XD NN PQ: Sự l/đạo của Đảng ta đối với NN là một tất yếu khách quan nhưng trong điều kiện hiện nay. Cần đổi mới phương thức l/đạo của Đảng trên các phương diện sau: Tăng cường chất lượng, tính khoa học trong việc hoạch định đ/lối, chiến lược trong XD NN PQ, làm cho đ/lối, chiến lược đó phù hợp với cuộc sống, điều kiện của VN và xu thế phát triển của thế giới đương đại. Muốn vậy, Đảng phải nâng tầm trí tuệ và bản lĩnh chính trị cao hơn những đòi hỏi của cuộc sống. Đảng phải thật sự cầu thị, phải tạo sự tranh luận thẳng thắn trong nghiên cứu lý luận, lắng nghe nhiều luồng tư tưởng, tạo ra bầu kô khí thật sự dân chủ, bắt đầu từ trong đảng và lan ra toàn XH. Đảng l/đạo NN PQ thông qua công tác tổ chức cán bộ của bộ máy NN. Đảng có quyền giới thiệu những đảng viên ưu tú ứng cử vào bộ máy NN. Thông qua đó thực hiện sự l/đạo của mình. Đặc quyền này phải tuân thủ PL, tức giới thiệu người ra ứng cử phải đảm bảo quy trình, tiêu chuẩn, phương thức, cơ cấu. Đảng l/đạo thông qua sự gương mẫu của từng đảng viên, từng tổ chức Đảng.  Đảng l/đạo NN PQ thông qua công tác kiểm tra Đảng và đây là việc được tiến hành thường xuyên.

Đây là năm vấn đề có tính ng/tắc, q/điểm trong XD NNPQ ở nước ta hiện nay. Cùng với các q/điểm trên, để cho NNPQ ở VN trở thành hiện thực, cần thực hiện các p/hướng XD NNPQ cơ bản sau:

Một là, mở rộng dân chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của ND trong XD và quản lý NN. 

Hai là, đổi mới, nâng cao chất lượng công tác lập pháp và giám sát tối cao của Quốc hội đối với toàn bộ hoạt động của NN.

Ba là, cải cách nền hành chính NN nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của hành pháp nhất là đối với chính phủ. Cải cách hành chính phải được tiến hành trên cơ sở PL và tiến hành đồng bộ nhưng có bước đi thích hợp, trọng tâm, trọng điểm trên cả ba mặt: cải cách thể chế hành chính; tổ chức bộ máy và XD, kiện toàn đội ngũ cán bộ công chức hành chính; cải cách tài chính công.

Bốn là, tiếp tục cải cách tổ chức và hoạt động tư pháp. Các cơ quan tư pháp là các cơ quan giữ gìn và bảo vệ PL mà trọng tâm là đối với tòa án ND các cấp. Vì thế toàn bộ hoạt động của nó là biểu hiện điển hình của việc tuân thủ và thực hiện PL.

Năm là, đổi mới tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động của chính quyền nhà nước ở các địa phương.

Sáu là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao ý thức PL trong toàn XH. Cần phải kết hợp nhiều hình thức tuyên truyền PL nhưng đồng thời lựa chọn những hình thức, phương pháp, nội dung để tuyên truyền giáo dục cho phù hợp với từng đối tượng, từng loại địa bàn. Mặt khác đổi mới nội dung, chương trình giáo dục PL, tăng cường chất lượng đội ngũ tuyên truyền viên, giáo viên giảng dạy PL. Hạn chế các yếu tố phản tuyên truyền trong việc tuyên truyền, giáo dục PL.

Bảy là, tiếp tục đẩy mạnh hoạt động đấu tranh chống tham nhũng, quan liêu, cửa quyền, sách nhiễu trong bộ máy NN. Những trường hợp vi phạm phải được xử lý nghiêm minh và phải được chuẩn mực đạo đức điều chỉnh.

Tóm lại, trong công cuộc đổi mới của đất nước, XD NNPQ của dân, do dân, vì dân là yêu cầu khách quan của sự nghiệp XD CNXH. Việc tiếp tục XD và hoàn thiện NNPQ là đòi hỏi khách quan và phù hợp với xu hướng chung của thời đại. đây là một quá trình lâu dà, khó khăn và phức tạp. Chúng ta vừa tiếp thu có chọn lựa lý luận và thực tiễn của các nước trên thế giới về XDNNPQ vừa phải đảm bảo và phát huy bản sắc của dân tộc, kiên định trên con đường XHCN vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh.

ĐH Đảng X vừa diễn ra đã tiếp tục khẳng định: "NN ta là NNPQ XHCN. Cần xây dựng cơ chế vận hành của NN, bảo đảm nguyên tắc tất cả q/lực NN đều thuộc về ND. Q/lực NN là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền LP, HP và TP. Hoàn thiện hệ thống PL, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong văn bản PL. XD và hoàn thiện thể chế giám sát, kiểm tra tính hợp hiến và hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền. Theo phương hướng đó, tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, của Chính phủ, của các cơ quan tư pháp, đẩy mạnh cải cách hành chính và cải cách tư pháp, tăng cường hiệu lực và hiệu quả các hoạt động LP, HP và TP. Nâng cao chất lượng hoạt động của hội đồng ND và uỷ ban ND các cấp. Tăng cường phòng ngừa và chống tham nhũng, lãng phí là đòi hỏi bức xúc của xã hội, là quyết tâm chính trị của Đảng ta, nhằm xây dựng một bộ máy lãnh đạo và quản lý trong sạch, vững mạnh, khắc phục một trong những nguy cơ lớn đe doạ sự sống còn của chế độ ta."