Tháng bảy năm 1941, tôi rời tỉnh Rưbnitza naĐnestrođi Tiraspol trên một xe tải quân sự. Tôi ngồi trong ca-bin, bên cạnh người lái xe im lặng.

Bụi nâu xám cháy bỏng dưới ánh nắng cuộn lên từng vồng dưới bánh xe. Bụi nham nháp phủkín mọi vật chung quanh: những ngôi nhà gỗ, những cây hướng dương, những cây keo và cỏ khô.

Mặt trời bốc khói trên nền trời bạc phếch. Nước trong bi-đông nóng rẫy và có mùi cao su. Súng lớn gầm thét bên kia sông Đnestro.

Trên thùng xe, có mấy viên trung úy trẻ. Thỉnh thoảng họlạiđấm thình thình vào nắp ca-bin và kêu lên "Máy bay!". Anh tài hãm xe lại, chúng tôi nhảy xuống, chạy ra khỏiđường cái và nằm rạp xuống. Ngay lập tức, những chiếc máy bayđen chũi kiểu "Messer" rú lên, khoái tráđộc ác, lao xuống đường.

Đôi khi máy bayđịch nhìn thấy chúng tôi và chúng xảliên thanh. May, không ai việc gì.Đạn cày lên từng cột bụi. Khi lũ"Messer"đi rồi, chỉcòn cảm thấy cái nóng trong toàn thân vì đất cháy bỏng, đầu ù, miệng khát.

Sau một trận oanh kích của máy bay địch, anh tài bất thình lình hỏi tôi:

-Đồng chí nghĩgì khi nằm dưới lànđạn?Đồng chí có nghĩvềquá khứ không?

- Có chứ, tôi trả lời.

- Tôi cũng nghĩvềquá khứ- anh tài nói sau một lát im lặng - Tôi nhớ đến những khu rừng Kostroma quê tôi. Nếu còn sống, tôi sẽtrởvề đấy và xin làm chân kiểm lâm. Tôi sẽ đưa vợtôi - côấyđẹp và hiền lắm - và con gái theo. Chúng tôi sẽ ởtrong một trạm gác rừng. Nói không biết đồng chí có tin không, chứmỗi lần nghĩ đến chuyệnấy là tim tôi lạiđập thình thình. Mà cánh lái xe chúng tôi thì khôngđược phépđánh trống ngực như thế.

- Tôi cũng vậy. - tôi đáp - Tôi cũng nhớ những khu rừng quê tôi.

Anh tài hỏi:

- Rừng ở quê đồng chí đẹp không?

- Đẹp!

Anh tài kéo cái mũcát-két sụp xuống trán và nhấn ga. Chúng tôi không nói thêm gì nữa.

Thực vậy, tôi chưa bao giờnhớnhững miền quê yêu dấu của tôi da diết bằng trong thời gian chiến tranh. Tôi thường bắt gặp tôi nôn nóng chờ đợi cáiđêm tôi sẽ được nằm trên xe tảiởmột nơi nàođó, trong thung lũng trên thảo nguyên khô ráo, lấy tấm áo choàng lính phủkín ngườiđể trởvềtrong tưởng tượng những miền thân yêuấy,để được nhàn tản thởhít cái không khíđượm mùi tùng bách. Tôi tựnhủ"Hôm nay ta sẽ

ra Hồ Đen, còn ngày mai, nếu còn sống, ta sẽra bờsông Pra, hoặcđến làng Trebutino". Và lòng tôi thắt lại mỗi lần cảm trước thấy những chuyến đi trong tưởng tượng như vậy.

Có lần tôiđã nằmđắp áo ca-pốt và tưởng tượng ra hết sức tỉmỉcon đườngđiđến Hồ Đen. Dường nhưtrong cuộcđời không còn hạnh phúc nào lớn hơn làđược nhìn thấy,đượcđi trên mảnhđất thân yêuấy một lần nữa, sau khiđã quên hết nhữngưu tư, sầu não, vàđược nghe tiếng con tim đập nhẹ nhàng trong ngực.

Trong nhữngước mơtrên ca-bin xe tảiấy bao giờtôi cũng ra khỏi làng vào lúc sáng sớm rồi lần theo conđường cátđi ngang những mái tranh tàn tạ. Trên bậc cửa sổcác nhà, hoa bóng nước nởtrong những hộp sắt tây.Ởmiền tôi, người ta gọi hoa bóng nước là "Vanyaướt át". Người ta gọi thếchắc là do ánh nắng chiếu xuyên qua thân bóng nước mập mạp và trong suốt mà ta có thểnhìn thấy cảnhựa cây màu lục và trong nhựa cây đôi khi còn trông rõ những bọt khí.

Đến bên giếng nước, nơi các cô gái liến láu vận áo vải hoa,đi chân trần đụng gầu chan chát suốt ngày, tôi sẽrẽvào một ngõ. Trong ngôi nhà cuối ngõ có một con gà trốngđẹp mã nổi tiếng khắp vùng. Nó thường đứng co một chân lên giữa trời nắng chang chang, lông sáng rực lên như một đống than hồng.

Nhà cửađến ngôi nhà gỗcó con gà trống là hết. Bắtđầu một dảiđường sắt hẹp trông như đồchơi trẻcon kéo thành một vòng cungđềuđặn,

chạy tuốt vềnhững khu rừng xa. Lạmột cái làởhai bênđường sắt có những bông hoa chẳng giống gì hoaởgầnđấy. Không nơi nào nhiều diếp dại mọc từng bụi bằng ở bên những thanh ray bỏng rẫy dưới nắng.

Bên kia conđường sắt hẹp là một rừng thông mới gây. Khu rừng làm thành một bức rào chắn ngang không qua không lạiđược. Nói là không qua không lạiđược là nhìn từ đàng xa kia. Chứanh vẫn có thểluồn qua, nhưng tất nhiên, những cây thông non nhọn hoắt sẽchọc vào người anh và để lại trên tay anh những vết nhựa dính bết.

Một thứcỏcao và khô xác mọc giữa những cây thông non, trên cát. Lá cỏ ởgiữa thì bạc phếch mà ngoài rìa lại có màu lục thẫm. Cỏsắc, chạm vào làđứt tay. Ngayđấy có rất nhiều cúc trường sinh màu vàng, có vẩy, khô rang, và những bông cẩm chướng nức hương với những cánh tảtơi lốm đốm hồng.

Cònởdưới những gốc thông nấm mới mọcđầy. Chân nấm bámđầy cát sạch màu xám. Sau rừng thông, là một rừng tùng bách sừng sững. Một con đường cỏ mọc chạy ven rừng.

Sau cái ngột ngạt của rừng non màđược nằm nghỉmột lát ngay dưới cây thôngđầu tiên cành lá lòa xòa thì thật là dễchịu. Ta nằm ngửa, cảm thấyđất mát rượi dưới lần áo mỏng và nhìn lên trời. Rồi có thể, ta sẽ thiếpđi cũng nên vì nhữngđám mây trắng với nhữngđường viền sáng chói làm ta buồn ngủ.

Có một từNga rất hay: "istoma" (mệt thừ). Gầnđây chúng ta quên hẳn nó và không hiểu sao, thậm chí ngại dùng nó. Không có từnào hay hơn nóđểxácđịnhđược trạng thái tĩnh lặng và hơi buồn ngủ, cái trạng thái xâm chiếm anh khi anh nằm trong cánh rừngấm vào buổi sáng mà nhìn lên những chuỗi mây vô tận. Mây rađờiởmột nơi nào trong khoảng xa xăm mờ xanh và không ngừng trôi đi đâu không rõ.

Nằm ở cửa rừng tôi thường nhớ đến những vần thơ của Bryusov: Hãy làm người tự do, hãy làm người cô độc

Nơi trang nghiêm, nơi đồng nội mênh mông. Ta đi đường ta, đường tự do, đường rộng

Tương lai chẳng màng, mà quá khứ cũng không

Ta hái hoa chơi, mấy nhành anh túc Uống ánh dương kia như uống tình đầu Ta ngã xuống, chết chìm trong bóng tối

Rồi lại tái sinh, không niềm vui cay đắng...

Trong những vần thơ ấy, mặc dầu tác giảcó nóiđến cái chết, nhưng lại có cảcái viên mãn của cuộc sống làm cho ta chẳng muốn gì khác ngoài việc cứ nằm như thế này hàng giờ mà nhìn lên trời, suy nghĩ.

Conđường cỏmọc chạy qua một rừng thông già. Cánh rừng này trải trên nhữngđồi cát nhấp nhô, nhịp nhàng nhưnhữngđợt sóng lớn ngoài biển. Nhữngđồiấy là dấu vết của những trận băng từmiền cao tràn xuống. Hoa chuông nởrất nhiều trênđỉnhđồi, cònởphía dưới, mọc dàyđặc một giống dương sỉ. Mặt trái lá dương sỉphủ đầy bào tửtrông giống như những hạt bụi đỏ nhạt.

Rừng thông trên những ngọnđồiđều sáng.Đứng trongđó có thểnhìn

được rất xa. Rừng tràn ngập ánh sáng.

Rừng kéo thành một dải hẹp (chỉ độhai cây số, không hơn), còn sau rừng là cảmột bình nguyên cát, nơi những cánhđồng lúa mìđang chín, lấp lánh và layđộng theo chiều gió.Đàng sau bình nguyên là một rừng tùng bách hoang dại thẳng cánh chim bay.

Nhữngđám mây vô cùng lộng lẫy trôi trên bình nguyên. Ta cảm thấy như vậy có lẽ vì ta nhìn thấy toàn bộ bầu trời mênh mông.

Muốnđi qua bình nguyên thì phải theo một conđường nhỏnằm giữa những cánhđồng lúa mì. Trên conđường này ngưu bàng mọc rậm rịt và cỏ hoa chuông xanh lên từng đám.

Tất cảnhững gì tôiđang mường tượng mới chỉlà ngưỡng cửa của rừng. Nếu anh bước vào trong, anh sẽcảm thấy nhưmình bước vào một giáo đường to lớn, hùng vĩ, trànđầy bóng mát. Thoạtđầu, anh phải theo con đường tắt hẹpđi ngang một cái ao phủ đầy bèo tấm giống nhưmột chiếc thảm cứng màu xanh lá mạ. Nếu anhđứng lại bên ao, anh sẽnghe thấy lép bép: đó là những con cá chép tìm ăn trong rong nước.

Rồiđến một cánh rừng bạch dương nhỏ,ẩmướt, rêu phủlóng lánh như

một tấm thảm ngọc bích.Ở đấy bao giờcũng có mùi lá rụng còn lại trên mặt đất từ mùa xuân năm trước.

Sau cánh rừng bạch dương nhỏlà một nơi mà mỗi khi nghĩ đến lòng tôi không khỏi se lại.

(Tôi nghĩ đến những cảnh trên khi nằm trong ca-bin một chiếc xe tải. Đêmđã khuya, từphía ga Razđelnaya vẳng lại những tiếng nổìầm:ở đóđang bịném bom. Khi những tiếng nổvừa dứt, ta lại nghe tiếng ve sầu kêu rụt rè, những tiếng nổlàm chúng sợhãi và tạm thời chúng kêu khe khẽ. Một vì sao rơi nhưmột viênđạn lửa. Tôi thấy mìnhđang theo dõi vì saoấy một cách thụ động và nghe ngóng: khi nào thì nó sẽnổ?

Nhưng không hiểu sao nó không nổmà lại lặng lẽtắt ngay gần sát mặt đất. Từ đâyđến cánh rừng bạch dương quen thuộc,đến những khu rừng hùng vĩ,đến cái nơi mà cứnghĩtới nó là tim ta thắt lại, sao mà xa lơxa lắc!Ởnơiấy bây giờcũngđang làđêmđây, nhưng không một tiếngđộng, chói lọi lửa những chòm sao, không có mùi khói xăng và mùi thuốc súng - có lẽnên gọi là "khói nổ" thìđúng hơn - mà có hương nước tù sâu thẳm trong những cái ao của rừng già và mùi lá nhọn của giống đỗ tùng).

Nơi mà mỗi khi nghĩ đến tim tôi thắt lại là nơi nào?Đó là một nơi giản dịnhất, không có gìđáng chú ý nhất. Qua cánh rừng bạch dương, con đường dựng ngược dẫn lên một sườnđồi cát dựng vách thành. Khoảng đất thấpẩmướtởlạiđàng sau, nhưng những làn gió nhẹthỉnh thoảng

lại thổiđếnđây,đến khu rừng nóng bức và khô khan này, không khí hăng mùi i-ốt của những khu đất thấp.

Tôi nghỉchân lần thứhai trênđồi và ngồi xuốngđám lá nhọn nóng bỏng. Bất kỳvật gìở đây anh chạmđếnđều khô vàẩm: những quả thông già rỗng, vỏrễthông non màu vàng, trong suốt và giòn nhưgiấy súc, những gốc cây bị đẵn cụtđược sưởiấmđến tận lõi, từng cành thông ráp và thơm,đến cảnhững lá dâu tây nữa - chúng cũngẩmướt nốt.

Những gốc cây cụtđã lâuđời, chỉcần lấy tay mà bóp cũng vỡ, chúngđổ lên lòng bàn tay một đống vụn nâu nóng bỏng.

Oi bức, yên lặng. Một ngày thanh thản của mùa hè chín nẫu.

Những con chuồn chuồn kim cánhđỏngủtrên những gốc cây cụt. Lũ

ongđấtđậu trên những bông hoa họhoa tán rắn chắc và tím nhạt. Sức nặng của chúng làm cho những bông hoa rạp mình xuống tận đất.

Tôi kiểm tra lạiđườngđi trên chiếc bảnđồtựvẽ: từ đấyđến Hồ Đen còn tám cây số. Mọi dấu hiệuđềuđược ghi lại trên bảnđồ: cây thông khô xác bênđường, cọcđịa giới, những bụi vệmao, mộtđống kiến, lại đến vùngđất thấp, nơi bao giờcũng có hoa lưu li, và sau vùngđất thấp là cây thông có khắcởgốc một chữ"H", nghĩa là Hồ. Từchỗcây thông

phải quay thẳng vào rừng và lần theo những vết khắc từnăm 1932 kia. Những vết khắc mỗi năm một khép miệng và bong mất vết nhựa.Đã đến lúc phải sửa lại rồi.

Khiđã tìm thấy vết khắc trên cây, thểnào ta cũng phải dừng lại, lấy tay vuốt nhẹlên nó, lên cái màu hổpháchđãđọng trên mình nó. Hoặc ta sẽ cạy ra một giọt nhựa rắn chắc và ngắm nghía cái chỗvỡcó những vệt xoáy tròn nhưtrônốc của nó. Ánh nắngđùa giỡn trongđó giống như những ngọn lửa nhỏ màu vàng.

Ởgần hồhơn, giữa rừng, bắtđầu có những chỗtrũng sâu hoắm, im lìm, những cây trăn mọc dàyđến nỗi cũng chảai nghĩ đến việc vào sâu trong những chỗ trũng ấy làm gì. Chắc ở đấy xưa kia là những hồ nhỏ.

Rồi lại phảiđi ngược lên giữa những bụiđỗtùng rậm rạp có quả đen và khô. Và sau rốt là dấu hiệu cuối cùng: mộtđôi hài xảo khô xác treo lủng lẳng trên một cành thông. Sauđôi hài xảo là một vùng cỏhẹp kéo dài, qua nó thì đến một cái dốc dựng đứng.

Rừngđếnđấy là hết.Ởphía dưới có nhữngđầm lầy khô cạn trênđóđã mọc lên một rừng nhỏ: những cây trăn, liễu hoàn diệp và mộtđám bạch dương.

Đây là chỗnghỉcuối cùng.Đã quá trưa. Ngày kêu rào rào như đàn ong vô hình. Mỗi khi có gió, dù rất nhẹ, thì một luồng ánh sáng mờmờliền đánh sóng trên khu rừng con.

Cáchđấy hai cây số, giữa nhữngđầm lầyđã khô, là nơi Hồ Đen giấu mình -đó là xứsởcủa những vùng nước âm u, những khúc gỗchìm lâu ngày và những bông hoa súng lớn màu vàng.

Đi trên nhữngđầm lầyấy phải cẩn thận:ởsâu dưới lần rêu vẫn chồi lên những thân bạch dương gãy mà thời gianđã mài chúng thành những

cọc nhọn.

Trong khu rừng thưa không khí ngột ngạt, khó thở, xông lên mùi ung ủng, nước than bùnđen kịt kêu oàm oạp dưới chân. Cây cối ngả nghiêng, run rẩy vì mỗi bước chân người.Đãđi trong rừng thìđừng nghĩ đến những cái dưới chân mình. Dưới lớp than bùn vàđất mủn dày đến một thước là một cái hồngầm. Người ta nói rằngởdưới hồ ấy có những con cá măng đầm lầy đen như than.

Bờhồcao hơn một chút và vì thếkhô hơn dướiđầm lầy, nhưng cả ở đấy nữa ta cũng không thể đứng lâu một chỗ: thểnào nước cũng ùa vào dấu chân ta.

Tốt nhất là nên ra hồvào lúc chập tối, khi mọi vật chung quanh - ánh lấp loáng mờmờcủa nước và của những vì saođầu tiên mới xuất hiện, ánh sáng bầu trời sắp tắt, những ngọn cây bấtđộng - tất cảnhững cáiđó hòa hợp thực là chặt chẽvới cái yên lặng canh chừng, tưởng nhưchính yên lặng đã sinh ra chúng.

Ngồi bênđống lửa, ta nghe tiếng những cành khô nổlách tách và nghĩ rằng sao mà cuộcđờiđẹpđến thế, nếu nhưcon người không sợnó mà mở rộng tâm hồn ra đón nó.

Trong hồi tưởng, tôi lang thang trong những cánh rừng và sauđó trên những phốbờsông Neva hoặc trên những ngọnđồi xanh rờn cây gai của đất đai khắc khổ miền Pskov.

Tôiđauđớn, tôi xót xa nghĩ đến những nơiấy nhưthểtôiđã vĩnh viễn mất chúng, nhưthểrồi trongđời, tôi sẽkhông bao giờgặp lại chúng nữa. Chắc vì cảm giác đó mà chúng đã có một vẻ đẹp kỳ lạ trong trí tôi.

Tôi tựhỏi vì sao trước kia mìnhđã không nhận ra nhữngđiềuđó và ngayđấy, tôi hiểu ra rằng, tất nhiên trước kia tôiđã nhìn thấy tất cả, nhưng chỉ ởtrong sựxa cách thì tất cảnhững nét của phong cảnh quê hương mới xuất hiện trước cái nhìn nội tâm của tôi, với toàn bộvẻ đẹp mê hồn của chúng. Rõ ràng rằng phảiđi vào thiên nhiên nhưmỗi âm thanh, thậm chí một âm thanh nhỏnhất,đi vào trong tiếng nhạc vang vang.

Thiên nhiên chỉtácđộng tới ta với toàn bộsức mạnh của nó khi nào ta mang bản chất người của ta vào việc cảm thụthiên nhiên, khi nào trạng

thái tâm hồn ta, tình yêu của ta, niềm vui hay nỗi buồn của ta hòa hợp hoàn toàn với thiên nhiên và lúcấy thì không còn có thểnào tách rời cái tươi mát ban mai với ánh mắt người yêu, tiếngồnđềuđều của rừng với những ý nghĩ về cuộc đời mà ta đã trải.

Phong cảnh chẳng phải là gia vịcho văn xuôi và cũng chẳng phảiđồ trang sức. Cần phải ngụpđầu vào thiên nhiên nhưanh ngụpđầu vào trongđống láướt nước mưađểcảm thấy cái mát mẻsang trọng của nó, mùi của nó, hơi thở của nó.

Nóiđơn giản hơn, ta phải yêu thiên nhiên và tình yêuấy, cũng nhưbất cứtình yêu nào khác, sẽtìmđược những cách chắc chắnđểtựthểhiện mình mạnh mẽ nhất.