Nguyên tác chữ Hán:

別霸王

漢兵已略地，
四面楚歌聲，
大王意氣盡，
賤妾何聊生。

Phiên âm Hán Việt:

Biệt bá vương

Hán binh dĩ lược địa,
Tứ diện Sở ca thanh.
Đại vương ý khí tận,
Tiện thiếp hà liêu sinh.

Dịch thơ:

Từ biệt bá vương

Quân Hán lấy hết đất,
Khúc Sở vang bốn bề.
Đại vương chí lớn cạn,
Tiện thiếp sống làm chi.

----------

Ngu Cơ (?-202 TCN) là phu nhân của Tây Sở bá vương Hạng Vũ (232 TCN - 202 TCN). Ngu Cơ thường xuyên đi cùng Hạng Vũ ra chiến trận, sát cánh cùng vị quân vương trong suốt nhiều năm chinh chiến. Đoạn tiễn biệt giữa hai người trong thành Cai Hạ là một đoạn bi tráng rất nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc được Sử ký của Tư Mã Thiên nhắc tới.

Năm 207 TCN, nhà Tần sụp đổ, Trung Hoa bước vào giai đoạn chiến tranh khốc liệt mới giữa hai thế lực hùng mạnh nhất là Hán vương Lưu Bang và Tây Sở bá vương Hạng Vũ, được lịch sử gọi là Hán - Sở tranh hùng (206 TCN - 202 TCN). Hai phe Hán - Sở giằng co với nhau trong mấy năm không phân thắng bại, buộc phải hẹn nhau ở Hồng Câu để chia đôi thiên hạ, từ phía tây Hồng Câu thuộc Hán, từ phía đông Hồng Câu thuộc Sở. Hòa ước vừa xác lập, Lưu Bang lại nghe kế của Trương Lương, Trần Bình, đánh úp quân Sở, bị Hạng Vũ đánh bại ở Dương Hạ. Không thể một mình hạ được Hạng Vũ, Lưu Bang lại hẹn Hàn Tín và Bành Việt cùng đem quân diệt Sở, khiến Hạng Vũ phải chạy vào thành Cai Hạ.

Hạng Vũ đóng quân ở trong thành Cai Hạ, binh ít, lương hết. Quân Hán và quân chư hầu bổ vây trùng trùng điệp điệp, lớp này bị giết lại có lớp khác tràn lên, không tài nào thoát ra được. Đang đêm, Hạng Vũ thức dậy, nghe thấy lẫn trong tiếng gió đưa vào có lời ca của quân lính. Hạng Vũ lắng tai nghe, thấy lời hát từ trại quân Hán truyền vào, các bài hát đều là dân ca nước Sở, số người hát có vẻ rất nhiều, Hạng Vũ kinh hoàng, nói:

"Hán đã lấy được Sở rồi sao? Sao mà người Sở lại đông như thế?"

Đêm hôm đó Hạng Vũ uống rượu trong trướng cùng Ngu Cơ. Hạng vương đau đớn cảm khái làm bài thơ, được đời sau gọi là bài Cai Hạ ca. Hạng vương ca mấy lần, Ngu Cơ múa kiếm, cảm khái hát hòa theo bài Biệt bá vương.

Rồi Ngu Cơ lấy gươm tự vẫn để tránh làm vướng bận Hạng Vũ. Hạng Vũ thấy Ngu Cơ tuẫn tiết, khóc chảy nước mắt, tả hữu đều khóc, không ai có thể ngẩng lên nhìn. Hạng Vũ nhảy lên ngựa Ô Chuy, dẫn theo 800 tinh binh xông vào trại quân Hán, người ngựa xông xáo chém giết để đột phá vòng vây. Đến khi trời tảng sáng quân Hán mới phát hiện Hạng Vũ đã thoát , vội phái 5.000 quân khinh kỵ đuổi gấp. Hạng Vũ ra sức chạy, tới khi vượt Hoàng Hà chỉ còn hơn 100 người đi theo. Tiếp tục chạy một đoạn nữa thì bị lạc đường. Hạng Vũ chạy tới một ngã ba, thấy một nông dân, liền hỏi đường đi Bành Thành. Nông dân biết đó là Tây Sở bá vương, liền nói dối: "Rẽ sang bên trái".

Hạng Vũ cùng hơn 100 người chạy về bên trái, càng chạy càng thấy đường khó đi, cuối cùng chỉ thấy một vùng đầm ao, không còn đường nữa. Hạng Vũ biết bị mắc lừa, liền dẫn quân quay lại thì quân Hán đã đuổi tới. Hạng Vũ lại chạy về hướng đông nam, dọc đường số quân còn lại người thì chết, người thì bị thương. Đến Đông Thành thì chỉ còn 28 kỵ binh. Hạng Vũ biết rằng không thể thoát được, nhưng vẫn không chịu hàng, nói với tùy tùng: "Từ khi ta khởi binh đến nay đã 8 năm, trải qua hơn 70 trận chiến, xưa nay chưa từng thua trận nào, mới làm được bá vương. Ngày nay ta bị vây ở đây là trời muốn diệt ta, chứ không phải ta không đánh nổi chúng".

Hạng Vũ tiếp tục phá vòng vây quân Hán, chạy đến Ô Giang thì vừa gặp người đình trưởng ở Ô Giang đậu một con thuyền nhỏ đợi ở đó. Đình trưởng khuyên Hạng Vũ vượt sông ngay và nói: "Giang Đông tuy nhỏ nhưng cũng có hơn 1000 dặm đất đai và mấy chục vạn nhân khẩu. Đại vương qua sông vẫn có thể xưng vương ở đó". Hạng Vũ cười đau đớn: "Ta khởi binh ở Cối Kê, mang theo 8.000 con em vượt sông, đến nay không còn ai, chỉ có một mình ta trở về Giang Đông. Dù các phụ lão ở Giang Đông có thương ta, lập ta làm vương, ta cũng không còn mặt mũi nào nhìn họ nữa".

Hạng Vũ liền đưa ngựa Ô Chuy cho đình trưởng, bảo các binh sĩ xuống ngựa, dùng đoản đao quay lại chém giết quân Hán. Họ giết được mấy trăm quân Hán, binh sĩ của Hạng Vũ cũng lần lượt ngã xuống. Hạng Vũ bị mấy vết thương, cuối cùng rút kiếm tự sát bên bờ Ô Giang.

Tương truyền nơi máu Ngu Cơ đổ xuống mọc lên một thứ cỏ hễ cứ rót rượu gần bên thì cỏ múa lả lướt như Ngu Cơ trong tiệc rượu của Hạng Vũ. Người ta gọi cỏ ấy là "Ngu mỹ nhân thảo". Lại có thuyết cho rằng hương hồn bà không tan, hóa thành 2 khóm cỏ trên mộ, ngày đêm cứ quấn quít vào nhau, người ta gọi là cỏ Ngu mỹ. Mối tình của Ngu Cơ và Hạng Vũ được đời sau truyền tụng và ca ngợi. Cảnh Hạng Vũ vĩnh biệt Ngu Cơ trước khi xuất trận lần cuối được đời sau diễn thành vở kinh kịch nổi tiếng mang tên Bá vương biệt Cơ.