Lệ Chi Viên là vụ án oan gây rúng động dư luận Đại Việt những ngày cuối thu năm 1442, là vụ bê bối bậc nhất trong lịch sử ngành Tư pháp, cột chặt mấy trăm mạng người vô tội vào một bản án tru di tam tộc.

Trong vụ Lệ Chi Viên, danh sách những người số nhọ phải xếp hàng dài tận mấy km.

Người số nhọ đầu tiên phải kể tới nạn nhân là vua Lê Thái Tông, mới hai mươi tuổi đầu xuân xanh mơn mởn, không dưng lại bị rước lên bàn thờ ngồi.

Kế đến là người bị coi như hung thủ ra tay trực tiếp Nguyễn Thị Lộ và đồng chủ mưu Nguyễn Trãi. Sau này Nguyễn Trãi được chính con trai nạn nhân, tức vua Lê Thánh Tông, xuống chiếu trả lại sự trong sạch.

Người số nhọ tiếp theo là những bà vợ và đàn con nheo nhóc của nạn nhân Lê Thái Tông. Chỉ trong một đêm, cả dàn phi tần mới mười mấy tuổi đầu thoắt cái trở thành góa phụ và bị đội lên thành nào là thái hậu, thái phi, thái tiệp dư, thái chiêu nghi,... nói chung là trở thành một dàn thái thái, nghe đã thấy già không thể tả. Bốn hoàng tử, từ lớn nhất là Nghi Dân bập bõm học vỡ lòng cho đến Tư Thành còn đang quấn tã, phút chốc trở thành trẻ mồ côi.

Nhưng nhọ nhất trong vụ Lệ Chi Viên phải kể đến họ hàng ba đời nhà Nguyễn Trãi, những người bị giải ra pháp trường với khuôn mặt ngơ ngác không lẫn đi đâu được. Và rất có khả năng nhiều người cho đến lúc chết mới phấn khởi biết rằng mình hóa ra có rây mơ rễ má với quan lớn trong triều.

Vậy nguồn cơn nào đưa đến vụ thảm án Lệ Chi Viên?

Thử quay trở lại thời điểm hơn một năm trước, khi bầu trời vẫn sạch bóng mây và máu người vô tội chưa nhuộm hồng cái vườn vải vài hecta nhà Nguyễn Trãi, để coi chúng ta có gì.

Năm 1441, Thần Phi Nguyễn Thị Anh sinh hạ hoàng tử Bang Cơ khi mới vào cung được 6 tháng. Sinh non 6 tháng trong cái thời kì y học thô lậu lúc đó thì họa có thánh mới sống được. Tất nhiên giả thuyết Bang Cơ là thánh nghe rất ngu, nên có thể tạm kết luận thằng nhỏ thực ra sinh đủ tháng.

Có lời đồn đại rằng trước khi vào cung Thần phi đã có thai với một người tên Lê Nguyên Sơn. Vậy tại sao một minh quân điển hình như Lê Thái Tông lại không thể nhận ra mình đang đổ vỏ mặc cho sự thật gần như chọi thẳng vào mặt? Thậm chí Thái Tông còn yêu thích Bang Cơ tới nỗi lập thằng nhỏ làm thái tử. Trong chiếu thư ban xuống, Thái Tông không chút ngần ngại phô bày niềm tự hào và hí hửng tột độ về quyết định này.

Sau khi gạt đi những giả thuyết hoang tưởng thì còn lại một giả thuyết nghe-tưởng-ngu-ai-dè-ngu-không-tưởng, đó là nhan sắc Nguyễn Thị Anh thuộc loại khủng khiếp vạn người có một. Điều có thể khiến thanh niên Nguyên Long trở thành một người đàn ông cao thượng, không những vui vẻ đổ Vỏ mà còn dốc sức tô vẽ Vỏ cho thật đẹp, phải chăng là vì tình yêu vô vờ bến với nữ chủ nhân chân chính của Vỏ, Thần phi Nguyễn thị.

Thái Tông mặc dù đắm chìm trong tình yêu với Nguyễn Thần phi (theo giả thuyết ngu-không-tưởng ở trên), nhưng vẫn luôn canh cánh trong lòng trách nhiệm duy trì nòi giống. Hệ quả tất yếu là tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao mang thai.

Một ngày mưa rào lụt lội, Nguyễn Thần phi hết hồn nhận ra thanh niên "chung tình" Nguyên Long mấy bữa trước còn vui vẻ hốt Vỏ của mình, bữa sau đã say đắm bên người đàn bà khác. Lý trí mách bảo Thần phi, cái ngày mà Thái Tông không còn quấn lấy mình cũng là ngày ảnh hết hứng đổ vỏ. Đến lúc ấy kết cục của bà hẳn còn thê thảm hơn Dương thị, mẹ của phế thái tử Lê Nghi Dân (bị giáng làm thứ nhân).

Tranh thủ lúc lời thủ thỉ của mình còn vài cân sức nặng, Nguyễn Thần phi đã buông lời gièm pha Ngô tiệp dư với Thái Tông. Về phần bà nói xấu chuyện gì thì sử sách không ghi lại (có thể là chuyện Ngô tiệp dư tháng tắm một lần, hoặc đi... không rửa tay). Nói chung Thái Tông đâm ra chán ghét cùng cực đến nỗi muốn giết quách Ngô tiệp dư, mặc cho bà này đang mang thai đứa con mà Thái Tông được đứng tên chính chủ một cách danh chính ngôn thuận.

Trước sự can ngăn quyết liệt của vợ chồng Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ và một vài đại thần trong triều, Thái Tông cuối cùng cũng đồng ý để cho Ngô Thị Ngọc Dao sinh xong rồi tính, nhưng không cho phép ở lại trong cung mà phải ra sống ở chùa Huy Văn. Sau này cũng chính Nguyễn Thị Lộ và Đinh Liệt đã tìm cách đưa bà Ngọc Dao rời khỏi kinh thành khi sắp tới kì sinh nở để tránh tai mắt của Thần phi.

Tháng 8 năm 1442, bà Ngô Thị Ngọc Dao sinh hạ hoàng tử thứ tư Lê Tư Thành. Thần phi không làm sao tóm được mẹ con bà Ngọc Dao, càng đâm ra ghét cay ghét đắng vợ chồng Nguyễn Trãi, ghét ứ để đâu cho hết.

Ngày 1 tháng 9 năm 1442, vua Lê Thái Tông đi tuần ở miền đông, duyệt quân ở Chí Linh, Hải Dương. Ngày 7 tháng 9, trên đường trở về Thái Tông ghé Lệ Chi Viên - vườn vải rộng mấy hecta nhà Nguyễn Trãi. Nguyễn Trãi hào phóng đón tiếp, vườn bao nhiêu vải ngon vặt mời vua ăn hết. Giả như khi ấy Nguyễn Trãi biết đây là bữa vải cuối cùng của Thái Tông, thì có lẽ chỉ cần vừa nghe phong phanh vua bén mảng đến lãnh phận nhà mình là Nguyễn Trãi đã khăn gói đưa cả gia đình đi nghỉ mát để tránh tai bay vạ gió.

Nhưng khổ nỗi Nguyễn Trãi không biết, nên ông còn phấn khởi bảo người vợ thứ ba là Nguyễn Thị Lộ vào hầu chuyện vua cho vui. Nguyễn Thị Lộ năm ấy 40 tuổi, vừa xinh đẹp vừa có tài văn chương, được Thái Tông rất mực yêu quý phong làm Lễ nghi học sĩ, hay được vào hầu bên cạnh.

Sử sách ghi: "Vua thức suốt đêm với Nguyễn Thị Lộ rồi mất."

Các quan giấu kín chuyện này, đêm ngày 9 tháng 9 về đến Đông Kinh mới phát tang. Trong tình cảnh mọi chứng cứ ngó qua có vẻ rõ rành rành, lại thêm Thần phi, lúc này đã trở thành thái hậu, ngấm ngầm đứng sau đẩy kèo, Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ bị bắt và khép vào tội phản nghịch, kết án tru di tam tộc.

Ngày 19 tháng 9 năm 1442, hàng chục mét khối đất vất vả đào lên lại được lấp xuống, vùi thây mấy trăm mạng người trong gia tộc Nguyễn Trãi, tiếng khóc than dậy đất. Vị khai quốc công thần của triều Hậu Lê, ngôi sao khuê lấp lánh giữa bầu trời Đại Việt đã kết thúc cuộc đời ở tuổi 63 bằng nỗi oan khuất thấu tận trời xanh.

Thảm án Lệ Chi Viên năm ấy chỉ có một người sống sót, đó là con trai Nguyễn Trãi tên là Nguyễn Anh Vũ, không biết nên gọi là số quá may hay quá nhọ. Anh Vũ mai danh ẩn tích trốn tránh sự truy sát quyết liệt của triều đình, bắt đầu những năm tháng lúc nào cũng như đặt mông trên chảo lửa.

Năm 1464, Lê Thánh Tông, tức Lê Tư Thành, cuối cùng đã xuống chiếu giải oan cho Nguyễn Trãi và truy tặng ông tước hiệu Tán Trù bá. Lệnh truy nã gia quyến của Nguyễn Trãi cũng được gỡ bỏ. Nguyễn Anh Vũ lần đầu tiên sau 22 năm trốn chui trốn lủi, cuối cùng cũng có thể tận hưởng cảm giác sung sướng khi được bước đi đường hoàng giữa chợ.

***

Vậy tóm lại ai đã giết Lê Thái Tông?

Nếu hung thủ là Nguyễn Thị Lộ thì mục đích của bà ta là gì?

Theo một truyền thuyết thật-là-tào-lao-nhưng-bấy-giờ-ai-cũng-tin-sái-cổ là "Rắn báo oán", thì Thị Lộ là do một con rắn có thâm thù đại hận với bố Nguyễn Trãi đầu thai thành. Con rắn, tức Thị Lộ, đã trả thù cả gia tộc Nguyễn Trãi bằng cách gây ra cái chết của vua Lê Thái Tông, dẫn đến họa tru di tam tộc. Nhưng trong thời đại ngày nay, khi vị trí của yếu tố tâm linh tụt xuống hàng thứ yếu, thì truyền thuyết này lại thể hiện một sự ngô nghê rất đúng điệu.

Một giả thuyết khác được nhiều người gật gù ủng hộ hơn, đó là chính Thần phi Nguyễn Thị Anh đứng sau vụ ám sát trong vườn vải. Thần phi, theo những gì diễn ra ở trên, thì là người có động cơ rõ ràng và thu lợi nhiều nhất trong vụ này.

Nhưng cá nhân tôi lại cho rằng cái chết của Thái Tông chỉ đơn thuần là do vận đen của chính ông, và việc ông chết ở Lệ Chi Viên thì chỉ chứng tỏ một điều đó là Nguyễn Trãi cũng đen không kém. Bởi cứ nhìn lại những năm tháng trị vì của Thái Tông, 11 tuổi lên ngôi, thẳng tay dẹp gian thần lộng thần, sát phạt quyết đoán, ta sẽ thấy việc một người đàn bà mới vào cung gần 2 năm, không con ông cháu cha, không thế lực chống lưng có thể vươn tay đến tận vườn vải ở mãi đâu đâu để bóp chết Thái Tông là điều thật phi lý.

Còn vai trò của Thần phi Nguyễn Thị Anh trong vụ Lệ Chi Viên có chăng cũng chỉ là tham gia đẩy thuyền ở khâu cuối cùng. Có lẽ bà đã nảy ra ý định đổ vạ khi biết tin chồng mình vừa hay chết ngay tại vườn vải nhà Nguyễn Trãi.

Nhưng tất nhiên, đó cũng chỉ là một quan điểm cá nhân đến không thể cá nhân hơn. Và Lệ Chi Viên chắc chắn sẽ còn đứng đầu danh sách những thảm án không lời giải đáp trong lịch sử Việt Nam một thời gian dài nữa.