Sommige mensen vinden het niet nodig, maar als er één ding is wat ik heb geleerd bij het schrijven, dan is het dat planners verhalen voltooien. Vroeger werkte ik zonder planning en op die manier heb ik geen enkel verhaal kunnen schrijven, maar het maken van een planning voordat ik begon heeft voor mij alles veranderd. En dat kan bij jou misschien ook!

[En het spijt me, maar er staat je een heel lang hoofdstuk te wachten.]

*

Allereerst is de beslissing hoe groot en uitgebreid jouw planning wordt, natuurlijk helemaal aan jou. Het ene genre heeft meer planning nodig dan het andere; bij een moordmysterie zal je meer moeten nadenken over de verhaallijn dan bij romantiek.

Maar op de vraag of een planning nodig is, zal ik altijd volmondig 'ja' antwoorden. Een planning geeft een overzicht van waar je bent, waar je heen moet en hoe je daar zal komen. Dit zorgt ervoor dat je niet zal afdwalen of op een doodlopend eind terecht komt waardoor je veel meer zal moeten herschrijven dan het geval zou zijn geweest met planning. Je kan je tijdens het schrijven vooral bezig houden met de echte verhaallijn en zal geen onnodige uitgebreide details geven die er later toch niet toe blijken te doen.

* *

Het maken van een planning kan op verschillende manieren. Kijk vooral naar wat voor jou het beste werkt! Het belangrijkste is dat je een beeld krijgt van de verhaallijn en ermee bezig bent geweest.

*

Bij een simpele verhaallijn kan je het plannen ook simpel houden. Daarbij zijn de volgende drie vragen cruciaal; daarop kan je je verhaal verder op voortborduren.

Waar in het verhaal ben ik nu?
Waar wil ik heen?
Hoe kom ik daar?

Schrijf je planning ook vooral op: dit zorgt ervoor dat je er meer over nadenkt en ook problemen in je verhaal al sneller inziet. Het kan ook helpen bij writer's block om je planning nog een keer door te kijken.

Het makkelijke van deze methode is dat je het plot al als een verhaal opschrijft en dus ook al de verbanden goed kan laten zien. Daarnaast heb je zelf in de hand hoe kort of uitgebreid je je plot van tevoren al vaststelt.

De planning kan ook helpen bij meerdere verhaallijnen. Je kan precies bedenken wanneer je wilt dat ze elkaar kruisen en hoe. Door meerdere verhaallijnen te bedenken kan je het boek interessanter (en ingewikkelder) maken en het is iets wat ik iedereen aanraadt!

*

Wat ik je nu laat zien, zal er de eerste keer heel angstaanjagend uitzien. Toch wil ik het hierin plaatsen, omdat het heel handig kan zijn! Het is een andere manier van het uitdenken van je verhaal, maar je kan het ook naast een andere methode gebruiken.

Dit is Excel, dat programma dat iedereen op zijn computer heeft maar nooit gebruikt. 

Maar het kan heel handig zijn bij het schrijven! Dit is de plek waar je heel overzichtelijk - en, laten we dat ook even toegeven, zeer professioneel uitziend - jouw verhaal kwijt kan. Iedere kolom heeft zijn eigen doel en zo kan je per hoofdstuk een korte samenvatting geven van wat er daarin gebeurd is. In één oogopslag kan je precies vinden wat je zoekt en zo hoef je niet jouw hele document door te bladeren op zoek naar die ene scène.

En wat moet er dan in de kolommen? Dat kan je helemaal zelf bepalen! Wat ik hier laat zien, is meer een voorbeeld dan een richtlijn.

De eerste kolom lijkt misschien vanzelfsprekend, maar daar heb ik mijn hoofdstukken in gezet. Dat vind ik de makkelijkste manier om me door een document te navigeren. Als jouw boek een indeling heeft van delen - Deel 1, Deel 2, Deel 3, etc. - kan je daar ook een aparte kolom voor maken die nog voor de hoofdstukkenkolom staat, of de al bestaande kolom van hoofdstukken kleurtjes te geven om te laten zien welk hoofdstuk bij welk deel hoort.

De tweede kolom is misschien overbodig, maar ik vind het altijd leuk om te weten hoeveel woorden ik heb geschreven per hoofdstuk. Nu ben ik er ook nog eens achtergekomen hoe ik Excel alle cellen in die kolom kan laten optellen om mijn totale woordenaantal te weten, wat mijn leven nog veel makkelijker maakt!

De derde kolom is een stuk belangrijker, maar ook iets wat makkelijk te vergeten is. Wat is de tijdlijn waarin jouw verhaal plaatsvindt? Het is natuurlijk makkelijk om te zeggen dat het zomer is, maar zomer zal ook een keer overgaan in de herfst. De tijd van het jaar heeft invloed op het weer, hoe mensen zich kleden, op school en op vakantie. Ik raad het je dan ook echt aan om dit bij te houden! Het kan namelijk zo zijn dat je tussen hoofdstukken door een paar dagen niet beschrijft, maar ze bestaan wel. Op deze manier weet je hoeveel tijd jouw verhaal beslaat en als je weet wanneer een verhaal zich afspeelt, kan je het ook realistischer maken met kleine details toe te voegen over de tijd van het jaar.

De kolom 'samenvatting' spreekt voor zich: deze kolom bevat een korte samenvatting van het hoofdstuk en wat er gebeurt. Hierin probeer ik me altijd te beperken tot één zin of zelfs maar een paar woorden, zonder details of alles te willen beschrijven. Dan blijft het document overzichtelijk.

Met kolom E kan ik zien welke personages in het hoofdstuk op het toneel verschijnen. Dat vertelt daarnaast ook meer over de inhoud van het hoofdstuk en het zorgt ervoor dat een personage niet snel in de vergetelheid raakt.

Omdat mijn verhaal een mystery is, heb ik nog een zesde kolom toegevoegd getiteld wat ze weten. Zo zorg ik ervoor dat ze niet twee keer hetzelfde ontdekken of dat ik belangrijke dingen vergeet te noemen. Er zijn namelijk veel geheimen en het is moeilijk om bij te houden wat wel bekend is en wat niet, maar dit helpt me daar enorm bij.

Maar die zesde kolom kan je natuurlijk ook door iets anders vervangen! Je kan daarin de verandering in de relatie tussen twee mensen beschrijven, maar ook kleine details. Raakt een van je personages vaak gewond? Gebruik de kolom dan om zijn ongelukken en genezing te documenteren, zodat je ook kan uitrekenen wanneer die persoon weer uit het gips mag - en daar is die derde kolom dan ook weer goed voor.

* *

Hoe moet je dat verhaal dan opbouwen? Hier heb je natuurlijk alle vrijheid in, maar volgens sommigen is er een specifieke opbouw die succes biedt voor jouw verhaal. Persoonlijk ben ik hier niet echt een voorstander van en volg ik gewoon mijn gevoel, dus ik kan hierover niet echt mijn ervaringen delen, maar ik wilde het hier toch instoppen voor het geval dat jij er misschien wel iets aan hebt!

Je hebt meerdere manieren om dit te doen, dus ik zal de eenvoudigere manier als eerst behandelen.

Deze opbouw bestaat uit een paar belangrijke punten die je in ieder verhaal zal ontdekken, ongeacht of de schrijver dit diagram bewust heeft gebruikt. Dit is de basis voor ieder verhaal en het kan zelfs nog simpeler dan dit: alles wat je nodig hebt, is een begin dat de aandacht van de lezer trekt, de opbouw van het verhaal tot het op zijn hoogtepunt komt, en dat daarna het verhaal zich weer afbouwt in een sneller tempo dat het opgebouwd werd.

Daar wordt soms nog exposition aan toegevoegd, wat betekent dat je eerst een deel van het verhaal verteld dat nog niet bijdraagt aan de werkelijke opbouw ervan. Je legt een basis neer om het echte verhaal te kunnen gaan vertellen. Dat is vooral bij fantasy en soortgelijke genres belangrijk, omdat je dan eerst iets over de nieuwe wereld kan vertellen. Bij thrillers zal je vaker zien dat het al gelijk begint met actie.

Naast dit kleine diagrammetje is het verder helemaal aan jou hoe je het verhaal in elkaar zet. Er zijn geen regels nodig waaraan je moet voldoen of dingen die je erin moet hebben. Zolang je de opbouw van een probleem hebt waar uiteindelijk een oplossing voor komt, zit je goed.

Er is echter nog een andere verhaalstructuur die veel uitgebreider is, maar die je misschien wel zou kunnen helpen als je veel moeite hebt met een wat gedetailleerdere planning van jouw verhaal. Die structuur bestaat uit drie actes met ieder zijn eigen kenmerken.

[En daarbij wil ik ook even zeggen dat dit vooral goed te gebruiken is voor genres waarin de verhaallijn heel belangrijk is. Bij genres waar dat niet het geval is, maar waar het vooral draait om de persoonlijke ontwikkeling (zoals romantiek), is de volgende structuur moeilijker te gebruiken.]

De eerste acte

Dit beslaat ongeveer 25% van jouw verhaal en heeft vijf stappen voordat het in de tweede acte overgaat.

Je begint met een hook. Dit is de allereerste gebeurtenis die jouw lezers aandacht moet gelijk trekken en waardoor de lezer het verhaal niet meer los kan laten. Er is nog niet veel duidelijk, maar wat wel duidelijk is, is dat de hoofdpersoon in de problemen zit en er niet zomaar weer uit zal komen.

Dan volgt er een kleine opbouw en wat meer achtergrondinformatie. We leren de personages kennen en hun doelen, maar ondertussen blijft het verhaal nog doorgaan. Dit beslaat ongeveer de eerste tot twaalfde procent van het boek.

Die opbouw leidt natuurlijk ergens naartoe: een Grote Gebeurtenis. Er wordt een oproep gedaan op de hoofdpersoon, hij zal in actie moeten komen. De normale wereld staat namelijk op het punt om overhoop gehaald te worden. Nu wordt het probleem waar de hoofdpersoon mee te maken krijgt, echt duidelijk. (De Grote Gebeurtenis vindt vaak plaats rond het 12% punt van het verhaal.)

De Grote Gebeurtenis wordt opgevolgd door meer opbouw en uitleg van het probleem, dat echt vorm begint te krijgen. Ook wordt de spanning opgebouwd. Er gebeurt nog niets, maar de lezer weet dat het eraan zit te komen en dat het niet lang meer kan duren voordat de hoofdpersoon echt in de problemen komt.

En dan het laatste onderdeel van de eerste acte, dat de overgang vormt naar de tweede acte. Nu komt het er namelijk echt op aan: het probleem wordt nu echt. De hoofdpersoon ondervindt de Grootste Gebeurtenis veroorzaakt door het probleem. Nu begint het verhaal pas echt, en nu zal het ook heel moeilijk worden voor de lezer om het verhaal nog los te kunnen laten.

Tweede acte

De Grootste Gebeurtenis vraagt om een reactie van de hoofdpersoon. Dit beslaat ongeveer het 25% punt tot het 37% punt van het verhaal. Hij krijgt te maken met hindernissen en ziet in hoe groot het probleem nu werkelijk is, maar ook dat het op hem aankomt om er een einde aan te maken. De reactie is, omdat het een groter deel van het boek vormt, vaak ook een opbouw.

Op het 37% punt komen er nieuwe dingen over het probleem aan het licht, wat het waarschijnlijk alleen maar ingewikkelder maakt. De vijand is toch sterker dan gedacht en de reactie die de hoofdpersoon als eerst had, blijkt toch niet de juiste aanpak te zijn.

37-50%: de hoofdpersoon begint zich steeds meer te realizeren hoe groot het probleem is waar hij zich in bevindt en begint te zoeken naar een oplossing.

Op 50% van het verhaal komt het Moment van de Waarheid: nu wordt pas echt duidelijk hoe groot het probleem is en waaruit het probleem is ontstaan.

Het Moment van de Waarheid zorgt ervoor dat de hoofdpersoon zijn oorspronkelijke reactie moet aanpassen. Wat hij als oplossing had bedacht, zal niet werken. Hij begint wel actie te ondernemen tegen het probleem en de tijd begint te dringen.

Op het 62%-punt wordt het voor de hoofdpersoon opnieuw duidelijk hoeveel er op het spel staat. Er komt een aanzet naar een gebeurtenis die zal plaatsvinden in de derde acte en de lezer krijgt het idee dat er iets heel groots staat te gebeuren.

Van 62% tot 75% weet de hoofdpersoon dat ook. Door het Moment van de Waarheid is hij het probleem beter gaan begrijpen en nu heeft hij een echt plan om het aan te pakken. Hij lijkt ook een eerste overwinning te behalen op het probleem, maar zoals altijd is niets wat het lijkt.

Derde acte

Op 75% komt de hoofdpersoon er namelijk achter dat wat hij dacht dat een overwinning was, dat niet is. In plaats daarvan staat hem een duistere periode te wachten, waarin hij machteloos lijkt en het probleem onoverwinnelijk. Er is nog maar een korte tijd waarin hij zal moeten proberen om het probleem alsnog op te lossen, maar hij lijkt hoop te verliezen.

De hoofdpersoon begint aan zichzelf te twijfelen. De keuzes die hij maakte, lijken niet de goede te zijn. Misschien was hij toch niet uitverkoren om het probleem op te lossen. Hij heeft geen drijfveer meer om door te gaan.

Dat is in ieder geval zo, tot het 88%-punt. Dit is de echte climax van het verhaal. De hoofdpersoon komt recht tegenover zijn vijand te staan en ziet nu de omvang van het probleem in. En dan lijkt het erop dat het alsnog op hem aankomt.

De confrontatie leidt tot een gevecht, wat zowel fysiek of mentaal kan zijn. De hoofdpersoon en zijn tegenstander kunnen hier beiden niet meer onderuit, dus doen ze er alles voor om als sterkste uit de strijd te komen. Van 88-98% is er alleen maar actie.

Dat verandert op het 98%-punt. Dan bereikt de hoofdpersoon zijn doel en kan het conflict niet meer verdergaan, wat betekent dat de hoofdpersoon heeft gewonnen.

Dan is er nog 2% van het verhaal over. Bouw de verhaallijn weer rustig af en leid de lezers naar de laatste emotie, waarin alles langzaam weer normaal lijkt te worden of door te laten zien hoe een 'nieuw' normaal ontstaat. De oplossing is nu namelijk gevonden en je kan de lezers langzaam uit alle hectiek terug brengen naar het heden.

En ik kan begrijpen als dit allemaal nogal vaag klinkt! Deze verhaallijnstructuur, hoe gedetailleerd dan ook, gebruikt nog heel algemene termen en het zal moeilijk zijn hier gelijk een verhaal bij te bedenken. Twijfel dan ook niet om vragen te stellen of onduidelijkheden te verhelderen! Ik wil je er graag bij helpen.

*

Vergeet in dit alles niet nog een subplot te bouwen! Dit is een minder belangrijk onderdeel dan het grote plot en hoeft dan ook niet heel ingewikkeld te zijn, maar het brengt diepte in jouw verhaal.

Niet alleen jouw hoofdpersoon ondergaat gebeurtenissen, ook anderen doen dat. Laat dus ook zien dat de hoofdpersoon niet de enige persoon is met een interessant leven! Een vriend verliest zijn ouders en moet plotseling vertrekken, een zus verliest haar baan en moet bij de hoofdpersoon gaan wonen - dat zijn dingen die het verhaal net iets extra's geven en ook het 'hoofdplot' en de hoofdpersoon weer beïnvloeden. En daarmee kan het het verhaal ook interessanter maken.

*

Een plot twist gebruiken is een vaak gebruikte truc en kan je verhaal veel beter maken. Het houdt in dat er in jouw verhaal plots iets gebeurt dat alle zaken verandert of in een ander daglicht zet. Bij romantiek kan dit bijvoorbeeld zan dat de persoon waar zij een oogje op heeft, plots getrouwd blijkt te zijn met iemand anders of bij een moordmysterie kan de hoofdpersoon, na heel lang gezocht te hebben naar één persoon, erachter komen dat er al die tijd twee moordenaars waren. Creativiteit is hiervoor heel belangrijk! Bedenk je eigen plot twist.

Als je niet helemaal weet hoe, kan je zoeken naar een constant gebeuren in jouw verhaal. Iets dat altijd al hetzelfde is geweest of wat de hoofdpersoon altijd heeft aangenomen als waarheid (maar dat niet hoeft te zijn). Hoe kan je dat veranderen? Is er iets wat vanzelfsprekend is en dat jij onaannemelijk kan maken? Het hoeft zelf geen grote gebeurtenis te zijn; de gevolgen van de plot twist zijn groter dan de plot twist zelf.

* *

Een hele grote don't in het schrijven is het gebruiken van toeval. Het kan natuurlijk voorkomen dat er toevallig iets gebeurt, maar niet constant door het hele verhaal heen - het maakt het verhaal ongeloofwaardig. Het gebruik van toeval kan je al voorkomen in je planning en daarna zal het het hele verhaal lang goed gaan. Als twee mensen toevallig op een dag tegen elkaar opbotsen, komen ze elkaar niet diezelfde middag in een cafeetje weer tegen en blijken ze later niet voor dezelfde bruiloft uitgenodigd te zijn en komen ze er niet later achter dat ze ook nog eens familie van elkaar zijn.

Realistisch schrijven is dan ook heel belangrijk! Hiervoor is ook veel creativiteit nodig soms. Het is dan goed om een paar dingen in de gaten te houden. Vermijd clichés: er is niet altijd een grote vuurwerkshow bij de eerste zoen en vriendschappen verlopen niet altijd zonder bobbels. Personages zijn nooit - nooit - perfect, dus laat ook hun minder goede kanten zien. Laat ze fouten maken.

*

Hetzelfde geldt voor het verhaal. Als de personages een hekel aan elkaar hebben, zoenen ze niet in het volgende hoofdstuk. Realistisch betekent ook dat de overgangen en ontwikkelingen natuurlijk moeten zijn en dus goed beschreven moeten worden. Daarvoor zal je dus de tijd moeten nemen.

Het plotten van je verhaal (en het opschrijven ervan in een planning) is misschien wel het grootste deel van het hele schrijven - het schrijven draait immers om het verhaal! Neem hier dus ook goed de tijd voor.

Om je verhaal uniek te maken, zou ik je willen aanraden weg te blijven van clichés. Het bazige meisje op school is inmiddels een typetje dat in iedere tienerfictie voorkomt, maar misschien zijn er ook andere karakters te bedenken! Je mag hierin juist heel creatief zijn en het hoeft niet standaard te blijven.

*

Het is daarnaast ook niet erg om het jezelf moeilijk te maken bij het uitdenken van het verhaal; daar wordt het juist alleen maar beter van! Als je er echt niet uitkomt, kan je altijd weer terug - het is namelijk alleen nog maar de planning, niets staat vast.

Maak het je er dan ook niet te makkelijk van af om het probleem op te lossen. Er is niet opeens een vergeten beveiligingscamera die alles heeft opgenomen en de jongen vergeeft het meisje niet van de grootste fout nadat ze hem een ijsje geeft. De oplossing van het grote probleem is waar je het hele verhaal naar hebt opgebouwd, dus maak het spectaculair! Hoe je dit doet, kan je ook goed leren van andere schrijvers.

Als je moeite hebt om te bedenken hoe je je verhaal tot een einde kan brengen, moet je nadenken of je vergeten personages terug kan brengen in het verhaal of dieren erbij kan betrekken. Denk dus out of the box. Wie is er al heel lang niet meer in beeld geweest? Wat zal er moeten gebeuren om de hoofdpersoon uit zijn probleem te halen en hoe kan je dit creatief en origineel aanpakken? Het is ook het makkelijkst als je het einde al van tevoren hebt bedacht.