Hüznün mevsimi, şairlere ilham olmuş sonbaharın ilk ayından herkese merhaba şiir severler!

Bu ay şairlerimizin etkilendiği, şiirlerinin temelini oluşturan edebi akımlar çerçevesinde sizlere bir rehber oluşturduk. Öncelikle kısaca edebi akımlar hakkında bilgi verip ardından şairlerimizin hangi akımlardan etkilendiklerini göreceğiz. Umarız bu rehber şiir ile yürüdüğünüz bu yolda sizlere de ışık olur! 

KLASİSİZM

Klasisizm XVI. yüzyıl sonlarından itibaren ortaya çıkmaya başlamış, XVII. yüzyılda en görkemli eserlerini vermiştir. Batı sanat tarihinin en uzun ömürlü akımıdır. Bu görüşün temelinde Batı edebiyatının temelini oluşturan eski Yunan ve Latin edebiyatını taklit etme, ona dönüş düşüncesi yatmaktadır. Edebi akımlar konusunun temelini oluşturur.

Özellikleri;

1. Edebiyatta, sanatta, eserde akıl ve sağduyu önemlidir.

2. Konular eski Yunan ve Latin kaynaklarından seçilir.

3. Eserde kurallara bağlılık esastır.

4. Kahramanlar seçkin insan kitlesinden, elit tabakadan seçilir. Herkes eserde kahraman olamaz.

5. Biçim güzelliği önemlidir. Konu değil, konunun işlenişi önemlidir.

6. Dil, mükemmel ve kusursuz olmalıdır.

7. Sanatçılar eserlerinde kendi kişiliklerini gizlerler.

8. Tiyatroda üç birlik kuralına uyulur.

9. Trajedilerde öldürme, yaralama gibi çirkin olaylara yer verilmez. Eğer bunlar illâ olacaksa sahne arkasında olmalıdır. Çirkin şeylerin sahnede işi yoktur. Bu sebeple küfre de yer verilmez.

Klasisizmin anahtar kelimeleri: Evrensel insan doğası/tabiatı, akıl ve sağduyu, şahsi olmama, eski Yunan ve Latin'e dönme, kuralcılık, zevk vererek eğitme, dil ve üslûptur.

ROMANTİZM (Coşumculuk)

Klasisizmin katı kurallarına bir tepki olarak 18. yüzyılda ortaya çıkan fakat ilkeleri 19. Yüzyılın başında Victor Hugo tarafından "Cromwell" adlı oyunun önsözünde ortaya konan akımdır.

Özellikleri;

1. Romantizmde duygu ve hayallere önem verilir.

2. Romantizmde milliyet kavramı önemlidir. Bu yüzden konular din, tarih ve ulusal kültürden seçilir.

3. Klasisizmin aksine öldürme ve yaralama gibi olaylar sahnede canlandırılır.

4. Yine klasisizmin aksine sanatçılar sahnede, eserde kişiliklerini gizlemezler.

4. Tesadüfler çok fazla yer tutar.

5. Topumun her kesiminden insan eserde kahraman olarak kullanılabilir.

6. Shakespeare bu akımın öncüsü kabul edilir.

7. Romantizmin akımının Batı edebiyatındaki temsilcileri: Montesquie, Jean Jacques Rousseau, Voltaire, Victor Hugo, Lamartine, Alexandre Dumas Pere, François Rene, Goethe, Musset, Schiller, Lord Byron.

REALİZM

Romantizme tepki olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve daha çok öykü, roman türlerinde başarılı olmuştur. Önemli bir edebi akımlar konusudur.

Özellikleri;

1. Realizmde gözlem çok önemlidir; olaylar olduğu gibi anlatılmaya çalışılır.

2. Yazar eserde nesnel olmaya çalışır.

3. İnsanları eğitmek esas amaç değildir.

4. Gerçek yaşamdaki olaylar, kişiler eserde konu edinir.

5. Sanatçılar eserlerinde kişiliklerini gizlemiş, güzel-çirkin, iyi-kötü bütün yönleriyle yansıtılmıştır.

6. Sanat, sanat içindir anlayışı benimsenmiştir.

7. Realizmin dünya edebiyatındaki temsilcileri: Balzac, Stendhal, Gustabe Flaubert, Dostoyevski, Tolstoy, Anton Çehov, Gogol, Maksim Gorki, Turgenyev, Charles Dickens, Daniel Defoe, Mark Twain, Jack London, Ernest Hemingway

NATÜRALİZM

19. yüzyılın ikinci yarısında Darwinci doğa anlayışının edebiyata uyarlaması ile ortaya çıkmıştır.

Özellikleri; 

1. Olaylar bir bilim adamı titizliğiyle, çabasıyla ele alınır.

2. Gözlem ve deney vazgeçilmez iki unsurdur.

3. Determinist yani aynı şartlar altında aynı sebepler aynı sonuçları doğurur anlayışı kabul görür.

4. Sanat, doğanın bir kopyası olmalıdır, ilkesi benimsenir.

5. Genin insan ruhu üzerindeki etkisi kabul edilir.

6. Natüralizmin dünya edebiyatındaki temsilcileri: Emile Zola, Alphonse Daudet, Guy de Maupassant, Edmond Kardeşler, Goncourt Kardeşler.

PARNASİZM

Şiirde realizmin yansımasıdır. Romantizmin aşırı duygusallığına tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Özellikleri; 

1. Realizm ve natüralizmin ilkeleri benimsenir.

2. Şiirde dış yapı yani biçime çok önem verilir.

3. Duygu düşünceye göre daha geri plandadır.

4. Tabiat tasvirlerine çok yer verilir.

5. Parnasizm dünya edebiyatında Banville, Lisle, François Coppee, Hereida tarafından benimsenmiştir.

SEMBOLİZM ( Simgecilik )

19. yüzyılda Fransa'da parnasizme tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Özellikleri;

1. Eserde gerçeği değil, gerçeğin insanda uyandırdığı intiba/izlenim verilir.

2. Şiirde semboller kullanıldığı için gerçek kapalıdır.

3. Şiirde ahenk, musiki çok önemlidir.

4. Dil sembol ve mecazlarla doludur.

5. Hayal çok önemlidir.

6. Sembolizmin dünya edebiyatındaki temsilcileri Edgar Allen Poe, Charles Baudelaire, Verlaine, Paul Valery, Stephane Mallarme, Arthur Rimbaud'dur.

SÜRREALİZM (Gerçeküstücülük)

19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmıştır. Freud'un psikolojide ortaya koyduğu "psikanaliz"den hareketle aklın denetimi olmadan benin dışavurumunu ortaya koyan akımdır.

Özellikleri; 

1. Dünyaya dair engelleyici herhangi bir aklın, ahlakın ve estetik kaygının engeli olmadan bilinçaltındakini dışarı vurmak esastır.

2. Edebiyata, esere bilinçaltının kaynaklık etmesi gerektiğini savunmuştur.

3. Olağanüstülük, düş ve hayal şiirinin konusunu oluşturur.

4. Sürrealizmin dünya edebiyatındaki temsilcileri: Andre Breton, Louis Aragon, Dylan Thomas, Eluard'dır.

EMPRESYONİZM ( İzlenimcilik )

19. yüzyıl sonlarında Fransa'da doğmuş, önce resimde sonra da edebiyatta etkisini göstermiştir.

Özellikleri; 

1. Dış dünyanın sanatçıda bıraktığı izlenimleri aktarmak amaçlanmıştır.

2. Sanatçı dünyayı olduğu gibi değil, kendinde bıraktığı izlenimleri hayallerle süsleyerek anlatır.

3. Sanatçılar ölçüye ve uyağa önem vermezler.

4. Gerçekler sanatçıya göre değişir.

5. Empresyonizmin dünya edebiyatındaki temsilcileri: M. Rilke, James Joyce.

EKSPRESYONİZM (Dışavurumculuk)

20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmış bir akımdır.

Özellikleri;

1. Empresyonizm gibi önce resimde ortaya çıkmış sonra edebiyata yansımıştır.

2. Öznel gerçekliğe ve iç gözleme önem vermişlerdir.

3. Şairin görevi dış dünyanın anlamsızlığına, ruhsuzluğuna farklı bir anlam katmaktır.

4. Arthur Rimbaud, Paul Verlaine dünya edebiyatındaki 

EGZİSTANSİYALİZM ( Varoluşçuluk )

1927 'de Alman düşünür Martin Heidegger tarafından ortaya konan akım, İkinci Dünya Savaşı yıllarından sonra önem kazanmış ve dünyaya yayılmıştır.

Özellikleri;

1. Descartes'in "Düşünüyorum, öyleyse varım." düşüncesine dayanır.

2. Varoluşun, özden önce geldiğini savunan akımdır. Yani insanın dünyaya atıldığını, rotasının kendisinin çizmesi gerektiğini savunur.

3. İnsan kendi kaderini kendi çizer. Özgür bir varlıktır.

4. Varoluşçuluğun dünya edebiyatındaki temsilcileri Jean Paul Sartre, Andre Gide 'dir.

FÜTÜRİZM

İtalyan şair Marinetti'nin 1909'da Fransa'da yayımladığı bir bildirgeyle ortaya çıkar.

Edebi akımlar ve Fütürizm Özellikleri:

1. Bu akımın sanatçıları, yaşamın sürekli ve hızlı bir değişim içinde olduğunu, sanatın da bu değişime ve hıza ayak uydurması gerektiğini savunur.

2. Sanatın her dalına makineyi, hızı ve dinamiği sokmak isterler.

3. Ölçüyü ve kafiyeyi reddederler. Geleneğe karşı çıkarlar.

3. Fütürizmin dünyadaki temsilcisi F.T. Marinetti, Mayakovski'dir.

Türk Edebiyatı Şairlerinin Etkilendikleri Akımlar

Abdulhak Hamit Tarhan: Romantizm

A. Hamdi Tanpınar: Sembolizm,Sürrealizm, Egzistansiyalizm

Ahmet Haşim: Sembolizm, Empresyonizm

Ahmet Muhip Dranas: Sembolizm, Empresyonizm

Cahit Külebi: Realizm

Cahit Sıtkı Tarancı: Sembolizm

Cemal Süreyya: Sürrealizm

Cenap Şehabettin: Sembolizm, Empresyonizm, Parnasizm

 İlhan Berk: Sürrealizm

Mehmet Akif Ersoy: Realizm, Natüralizm

Namık Kemal: Romantizm

Necip Fazıl Kısakürek: Sembolizm

Oktay Rıfat: Realizm, Sürrealizm

Orhan Veli: Sürrealizm

Sezai Karakoç: Sürrealizm

Tevfik Fikret: Parnasizm

Yahya Kemal Beyatlı: Sembolizm, Parnasizm

Yusuf Ziya Ortaç: Romantizm

Bu ay şair köşemizde Ataol Behramoğlu ile buluşuyoruz. Keyifli okumalar.

Ataol Behramoğlu

13 Nisan 1942'de İstanbul Çatalca'da doğdu. İlköğrenimini Kars ve Çankırı'da yaptı. 1966'de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. 1962'de Türkiye İşçi Partisi'ne girerek ilk örgütlenme çalışmalarına katıldı. "Fikir Kulüpleri Federasyonu"nun (FKF) kurucuları arasında yer aldı. "Dönüşüm" dergisininin kuruluş çalışmalarına katıldı, sahipliğini üstlendi. 1970'te İsmet Özel'le birlikte "Halkın Dostları" dergisini çıkardı. Aynı yıl İngiltere'ye, daha sonra Fransa'ya gitti. Paris'te gece kulübü bekçiliği, otel katipliği, öğretmenlik yaptı.

1972'de Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Sovyet edebiyatı üzerine inceleme yaptı. 1974'te Türkiye'ye döndü. İstanbul Şehir Tiyatroları'nda dramaturg olarak çalıştı. 1975'te kardeşi Nihat Behram'la birlikte "Militan" dergisini kurdu. "Sanat Emeği" dergisinin kurucuları arasında yer aldı. 1979'da Türkiye Yazarlar Sendikası'nın genel sekreteri oldu. Yayın evlerinde çalıştı. 12 Eylül harekatından sonra 1982'de Barış Derneği Davası nedeniyle 10 ay tutuklu kaldı. 1984'te Fransa'da Sorbonne Üniversitesi'ne bağlı Centre de Poetique Comparee bölümünde Türk ve Dünya Şiiri üstüne seminerler izledi, çalışmalar yaptı.

İlk şiirleri "Ataol Gürus" takma adıyla Yeni Çankırı, Yeşil Ilgaz, Çağrı gibi yerel gazete ve dergilerde yayınlandı. Yükseköğrenimi sırasında Yapraklar, Dost, Evrim, Ataç gibi dergilerde çıkan şiirleriyle dikkat çekti. Bu dönemin şiirlerini biraraya getiren ilk şiir kitabı "Bir Ermeni General" 1965'te basıldı.

Gençlik dönemi şiirlerinde Orhan Veli, Attilâ İlhan ve İkinci Yeni şiirinin ortak özellikleri etkin. Gerçek şiir kimliği 1965 -1971 arasında Papirüs, Şiir Sanatı, Yeni Gerçek, Yeni Dergi ve Halkın Dostları'nda çıkan şiirleriyle oluştu. Bu şiirlerde toplumcu, etkin bir edebiyat anlayışının örnekleri yer aldı.

Toplumcu gerçekçi şiir ilkelelerine yöneldi, şiirini yeni biçim ve tema arayışlarıyla besledi.

Çevirileriyle de dikkat çekti. Edebiyat ve kültür üzerine yazdıkları, antoloji ve diğer çalışmalarıyla kuşağının önde gelen yazarları arasına girdi.

Gelecek ayki sayımızda görüşmek dileğiyle hepinize ilham dolu bir ömür diliyoruz. Çalışmamızı kaçırmamak adına kütüphanenize eklemeyi unutmayın. (: