QUYỂN THỨ HAI

Ngày20 tháng Mười năm 1771

Chúng tôi đến đây ngày hôm qua. Viên sứ thần khôngđược khỏe và sẽ phải nằm nhà vài ba hôm. Giá nhưông ta không quái dị đến nỗi ấy, mọi việc có lẽtốt đẹp hơn. Nhung tôi biết, tôi biết ngay mà: số phậnđã dành sẵn cho tôi những thử thách khắc nghiệt. Nào,hãy can đảm lên! Đầu óc thanh thản sẽ gánh chịu đượctất cả! Đầu óc thanh thản ư? Tôi bật cười khi chữấy hiện ra dưới ngòi bút của mình. Ô hô, chỉ cầnchút xíu thanh thản thôi cũng đủ biến tôi thành conngười hạnh phúc nhất trần đời! Thế đấy, trong khinhững kẻ khác có chút ít sức lực và tài trí đang bahoa trước mắt tôi đầy vẻ mãn nguyện, còn tôi, cớsao tôi lại thất vọng vì tài năng và sức lực củamình? Hỡi Thượng đế từ tâm, Người đã ban cho con tấtcả, giá như Người giữ lại đôi phần, để thay vàođó, ban cho con lòng tự tín và sự khiêm nhường!

Hãy kiên trì! Nhẫn nhục! Rồi sẽ tốt đẹp hơn! Bạnơi, xin thú thực, bạn nói có lý đấy! Kể từ khi bịxô đẩy vào đám đông hết ngày này qua ngày khác vàbiết họ hành động và xử thế ra sao, tôi tự bằnglòng với tôi hơn. Điều đó thật hiển nhiên, vì chúngta được sáng tạo ra với bản tính như thế đó: luônso sánh mình với mọi người và mọi người với mình,nghĩa là hạnh phúc hay khổ đau được định đoạt ởđối tượng ta tiếp cận, và đo đó, không có gì nguykịch hơn là cuộc sống đơn độc. Bị lôi cuốn bởibản tính muốn bay bổng và được nuôi dưỡng bởi nhữnghình ảnh huyễn tưởng của thi ca, trí tưởng tượng củachúng ta đã tự sắp xếp lấy một loạt sinh linh từthấp lên cao, trong đó chính chúng ta ở thứ bậc cuốicùng, và nhìn lên: mọi người đều tuyệt hảo hơn ta,bất kể ai - trừ ta ra - đều hoàn thiện hơn ta. Đó cũnglà lẽ tự nhiên. Thông thường ta vẫn cảm thấy mìnhthiếu điều này thứ nọ, và chính cái ta cảm thấythiếu thì người khác lại có, và ta thầm gán cho ngườiđó tất cả những gì ta hiện có, gán thêm cho cả mộtđức tính thoải mái dễ chịu có tính chất lý tưởngnữa, thế là hình tượng một con người hạnh phúc đượchoàn tất, sản phẩm chính chúng ta tạo ra.

Ngược lại, nếu chúng ta dù yếu kém cực nhọc, nhưngcứ tiếp tục dấn thân lên phía trước, ta thường thấyrằng với bước đi chậm chạp và nghiêng ngả của mình,thậm chí ta còn tiến được xa hơn cả những kẻ dùngsức của mái chèo và cánh buồm lướt tới... và, nếuai chạy cùng hoặc thậm chí chạy vượt kẻ khác, ngườiđó mới có được cái cảm giác đích thực về chínhbản thân mình.

Ngày26 tháng Mười một

Tôi bắt đầu cảm thấy sống ở nơi đây khá dễ chịu.Điều tốt nhất vẫn là có đầy đủ việc làm, và hơnnữa có vô số các nhân vật cùng những gương mặt mới,đủ loại, mang đến tâm hồn tôi một cảnh trí luônthay sắc đổi màu. Tôi đã làm quen với bá tưóc C., mộtcon người mà càng ngày tôi càng thêm kính trọng, mộikhối óc hiểu nhiều biết rộng, nhưng không vì biếtnhững chuyện cao siêu mà trở nên lãnh đạm, vô tình.Qua cách giao tiếp của bá tước, tôi thấy ông rất nhạycảm đối với tình bạn và tình yêu. Ông chú ý đếntôi khi tôi thực hiện một công vụ có dịp hầu chuyệnông, và sau những câu nói đầu tiên của tôi, ông nhậnthấy là chúng tôi hiểu nhau, và ông có thể trò chuyệnvới tôi thoải mái hơn với bất kỳ ai khác. Còn tôi,tôi không biết ca ngợi thái độ cỏi mở của bá tướcđối với tôi như thế nào cho thỏa đáng. Trên đờinày, không có niềm vui nào lại chân chính và nồng đượmhơn là gặp được một tâm hồn cao đẹp tự mở cửađón tiếp mình.

Ngày24 tháng Mười hai

Đúng như tôi đã dự đoán, viên sứ thần làm khổ tôiđủ chuyện. Lão là thằng điên đúng giờ nhất thếgian, làm việc gì cũng so đo, rề rà và tẩn mà tẩn mẩnnhư bà cô không chồng; một kẻ không bao giờ bằng lòngvới chính mình và vì thế, lão không bao giờ bằng lòngvới một ai. Tôi lại thích làm nhanh mọi công việc, xongrồi để nguyên đó, thế mà lão lại đang tâm trả lạitôi bản phúc trình và bảo tôi: - "Được đấy,nhưng anh phải xem lại, người ta vẫn có thể tìm đượcmột chữ gì

hay hơn, một phụ từ trong sáng hơn!" - Tôi phát điênlên được. Không được thiếu một chữ và, không đượcbỏ đi một liên từ nhỏ mọn nào, và nhất là cái cáchđảo câu đảo chữ 19thỉnh thoảng tôi vẫn dùng thì lão coi là kẻtử thù của lão. Và nếu ai viết một đoạn văn khôngtheo đúng bút pháp cổ lỗ lão quen dùng xưa nay thì lãosẽ chẳng hiểu gì hết. Làm việc với con người nhưvậy

quả là một khổ hình.

Lòng tin cậy của bá tước C. đối với tôi là một điềuduy nhất giữ cho tôi khỏi bị tổn thương. Mới đây ôngđã thẳng thắn nói cho tôi biết là ông bất bình nhưthế nào với cung cách làm ăn chậm chạp và hay cố chấpcủa viên sứ thần. Những hạng người như thế chỉlàm khổ mình và làm khổ

người khác. - "Mặc đầu vậy, - bá tước nói tiếp,- người ta phải cam chịu và nhẫn nại như một lữkhách bắt buộc phải vượt qua một ngọn núi, đươngnhiên, không có ngọn núi cản trở thì đường đi sẽngắn hơn và dễ dàng hơn, nhưng ngọn núi lù lù đứngchắn đó thì ta phải vượt qua!"

Viên sứ thần cũng cảm thấy bá tước C. quý mến tôihơn lão, điều đó càng làm lão tức tối, lão chộp mọicơ hội để nói xấu bá tước trước mặt tôi. Tấtnhiên là tôi biện bác lại, và vì thế sự việc diễntiến lại càng tệ hại hơn. Hôm qua lão đã làm tôi tứcđiên người, vì lần này lão nhắm luôn cả tôi: - "Phảirồi, - lão nói, - bá tước giỏi việc đời, làm việcgì cũng nhẹ tâng tâng, lại văn hay chữ tốt nữa chứ,hiềm nỗi chỉ thiếu một sự uyên bác thực sự nhưthói thường của những kẻ sính văn chương." Dứtlời, lão nhìn tôi với vẻ mặt ngụ ý: - Thế nào, mi đãthấm đòn chưa? Nhưng đòn của lão có thấm gì đếntôi, tôi chỉ thấy khinh thường một con người có thểsuy nghĩ và xử sự theo cách đó. Tôi không hề nao núng,đối đáp khá quyết liệt. Tôi bảo lão: - "Ông bátước là một người mà bất kể ai cũng phải kínhtrọng, không những vì tính khí của ông mà còn vì kiếnthức của ông nữa! Tôi chưa bao giờ gặp người nào lạithành công hơn ông ấy trong việc mở mang trí tuệ và trải rộng kiến thức của mình khắp mọi lĩnh vực,nhưng vẫn tích cực hoạt động cho cuộc đời chung."Đối với đầu óc lão thì những lời nói trên đây thậtmịt mùng khó hiểu, và tôi vội cáo lui để khỏi phảinuốt mật nghe lão nói dông dài.

Và chính các người, tất cả các người đều có lỗi,các người đã phỉnh phờ choàng ách vào cổ tôi, đãkhông ngớt lời tán dương về cái sự "hoạt độngtích cực" của các người! Hoạt động tích cực ư?Dào ôi, nếu như không phải người trồng khoai và kẻđem thóc bán cho thành phố tích cực hơn tôi, thì tôi cònmuốn cam chịu gầy rộc đi thêm mười năm nữa trongchiếc thuyền đi đày mà hiện tôi đang bị xiềng xíchtrói chân vào.

Ớ đây, sự đê tiện vàng son và nỗi buồn vô vị cùngngự trị trong đám người vô liêm sỉ sống bên nhau.Bệnh cuồng si quyền chức khiến họ canh chừng, rình mònhau để cố lấn, cố chèn nhau từng bước! Biết baotham dục đớn hèn và nhỏ nhen được phơi ra không mảymay che đậy. Chẳng hạn, ở đây có một mụ đàn bàgặp ai cũng khoe về dòng dõi quý tộc và tài sản củamình, đến nỗi người lạ nào nghe thấy cũng phải suynghĩ rằng: một mụ điên, lúc nào cũng hợm mình vềchút ít dòng dõi quý tộc và điền trang! Nhưng, thật tứccười, bạn ạ: mụ ta chỉ là con gái viên lục sự ởvùng bên! - Bạn thấy đó, tôi không sao hiểu nổi hạngngười ấy, họ không còn chút lương tri nên mới bánrao mình trơ trẽn như thế.

Vả chăng, càng ngày tôi càng nhận rõ hơn điều này, bạnthân mến ơi! - phán đoán những kẻ khác theo chủ quancủa mình thật rồ dại biết bao! Hơn nữa, vì tôi đãquá bận rộn với chính mình và trái tim tôi chứa đầydông bão, nên tôi - ôi chao! Tôi sẵn lòng để mặc đườngai nấy đi, miễn là họ để mặc cho tôi đi con đườngcủa tôi.

Điều làm tôi bực nhất vẫn là những thảm trạng xãhội. Đành rằng sự phân biệt đẳng cấp là cần thiết,điều này tôi cũng biết như bất kỳ một ai, và tôibiết nó mang lại đặc lợi cho tôi như thế nào, nhưngtôi không muốn sự phân biệt đẳng cấp ấy cản đườngtôi, một khi tôi còn có thể thưởng ngoạn được chútít niềm vui và cái bóng mờ mờ của hạnh phúc ở trêntrái đất này. Vừa rồi, nhân một cuộc dạo chơi tôiđã quen biết tiểu thư B., một con người thật đáng yêuvà còn giữ được nhiều nét hồn nhiên giữa cuộc đờitê cứng. Qua trò chuyện, chúng tôi quý mến nhau, và khichia tay tôi đã xin phép được tới thăm nàng. Nàng ưngthuận rất chân thành, đến nỗi tôi khó lòng chờ đợiđược tới cái dịp thuận tiện mới gặp nàng. Tiểuthư B. không phải người vùng này, nàng hiện trứ ngụtại nhà một bà cô. Bà này có tướng mạo chăng làm tôiưng ý chút nào. Tuy thế, tôi vẫn gắng sức lưu tâm tớibà và hầu như toàn nói chuyện với bà. Nhưng chưa đầynửa giờ tôi đã phát hiện ra những điều mà sau nàychính tiểu thư đã thú thật với tôi: về già và sa sútđủ thứ, cả về tài sản lẫn tinh thần, bà cô thânmến ấy chỉ còn mỗi chỗ dựa là tên tuổi của giađình, mỗi cái lọng che thân là địa vị xã hội mà bàcố bám vào và chỉ còn cái thú vui duy nhất là ngồitrên bao lơn nhà cao tầng đưa mắt nhìn xuống lướt quađầu những người trưởng giả. Nghe nói thuở còn xuânbà cũng là người đẹp, nhưng vung vãi cuộc đời mình.Buổi đầu, với tính ương bướng ngạo ngược của bà,bà đã hành hạ quay quắt dăm chàng trai khốn khổ, vàtới lúc nhỡ thì bà khép nép chui đầu vào cái ách củamột sĩ quan già. Viên sĩ quan này - bằng lòng với cáigiá phải trả và được nhận một khoản tiền hồi mônkha khá làm lương hưu - đã cam chịu cùng bà làm chồngvợ rồi từ giã cõi đời. Giờ đây, vào cái tuổi gầnđất xa trời, bà thấy mình đơn độc, chẳng có ai thèmbận tâm đến bà, nếu như cháu gái bà không đáng yêuđến nhường kia!

Ngày8 tháng Giêng năm 1772

Họ là hạng người như thế nào mà tất cả hồn mìnhchết cứng trong lễ nghi, quanh năm suốt tháng chỉ tìmphương kiếm kế để khi ngồi cạnh bàn có thể chen đếnmột chỗ ngồi cao hơn?! Không

phải họ chăng có việc để làm, mà ngược lại: cáccông việc cứ chất chồng lên mãi, chỉ vì họ bận rộnvới những nỗi phiền muộn nhỏ nhen mà sao nhãng nhữngcông vụ quan trọng. Tuần vừa qua, trong một chuyến đibằng xe trượt tuyết, chuyện tranh ghế đã xảy ra vàmọi thú vui đều hỏng bét.

Những kẻ điên rồ ấy đâu có biết rằng: Thực ra, địavị chẳng có nghĩa lý gì; kẻ chiếm chỗ ngồi cao nhấtrất hiếm khi giữ vai trò chính yếu! Có biết bao ông vuabị các quan thượng thư điều khiển, và biết bao quanthượng thư bị các viên thư ký cai trị! Vậy ngườiđứng đầu là ai? Theo tôi, đấy là kẻ biết nhìn vượtqua đầu những kẻ khác, có dư thừa quyền lực hay mưukế để có thể phát huy hết sức lực và nhiệt tìnhnhằm thực hiện những ỷ đồ của mình.

Ngày20 tháng Giêng

Lotte thân yêu! Tôi viết thư cho em đây, viết cho em trongcăn phòng một quán trọ chật hẹp của dân quê, nơi tôitới náu mình lúc xấu trời. Từ ngày tôi phiêu bạt tớiđây, lang thang nơi miền D. buồn tẻ và sống giữa nhữngcon người xa lạ, vâng, rất xa lạ đối với cõi lòngtôi, chẳng có giây phút nào, chẳng có khoảnh khắc nàomà trái tim tôi không thôi thúc, giục giã tôi cầm bútviết cho em; và giờ đây, sống trong túp lều này, trongnỗi cô đơn và bốn bề vây hãm, trong lúc gió tuyếtlồng lộn quất vào ô cửa sổ phòng tôi, thì ý nghĩ đầutiên của tôi - đó là em! Vừa bước chân vào phòng, hìnhảnh về em đã xâm chiếm hồn tôi, kỷ niệm cùng em bừngsống đậy, Lotte! Thiêng liêng quá, nồng ấm quá chừng!Hỡi Chúa nhân từ! Thế là con lại được hưởng mộtphút giây hạnh phúc!

Em quý nhất đời! Giá như em được thấy tôi đang thảmình trong những trò giải trí! Em sẽ thấy hồn tôi khôhéo biết nhường nào, lòng đòi đoạn không lúc nào thưthái, và không có giờ khắc nào hạnh phúc đến bêntôi! Không! Không bao giờ! Tôi đứng chơi đó như đứngtrước một tủ kính trưng bày, nhìn những con người vàcon ngựa nhỏ nhoi dạo qua dạo lại trước mắt mình, tôivẫn thường tự hỏi: Phải chăng đó chỉ là ảo ảnh?Tôi cùng chơi với họ, hay nói đúng hơn: Tôi bị kéo vàocuộc chơi y như một con rối, và thỉnh thoảng tôi đưatay nắm bàn tay như gỗ của người đứng kế bên, vàtôi rùng mình rụt tay lại. Đêm đêm tôi tự nhủ: sángmai này sẽ thưởng ngoạn cảnh mặt trời lên, nhưng rồiban mai đến, tôi nằm lì trên giường không muốn đậy,ngày ngày tôi

ước mong: tối về sẽ ngắm trăng, nhưng rồi tôi khôngbước ra khỏi phòng. Tôi chẳng hiểu vì sao thế nữa, vìsao tôi lại ngủ, và thức dậy, vì sao?

Tôi đang thiếu chất men làm cho đời nồng say, vẻ kiềudiễm dụ hoặc tôi thao thức suốt đêm thâu không cònnữa, và cũng chẳng còn đâu sự quyến rũ vẫn lay tôitỉnh giấc những ban mai.

Ở nơi đây, tôi chỉ gặp một con người duy nhất xứngdanh là phụ nữ, đó là tiểu thư B. Nàng rất giống em,Lotte thương mến ạ, nếu như có ai đó đám sánh vai cùngem. - A ha! Chắc rằng em sẽ bảo: - "Cái anh chàng tántỉnh thật đáng thương"! Em có nói thế cũng khônghẳn sai đâu, Lotte ạ. Gần đây tôi rất ngoan, vì thựcra tôi không thể khác được, và cũng khá hóm hỉnh nữađấy. Chả thế mà các bà các cô vẫn nói rằng không cóai biết tán tụng hào hoa hơn tôi (chắc em sẽ nói thêm:- "Và nói dối tài hơn anh!" Vì lẽ hai chuyện đókhông thể tách rời nhau, có phải thế không em?) Tôi địnhkể cho em nghe về tiểu thư B. Nàng là người sống cótâm hồn. Điều đó tỏa sáng từ đôi mắt xanh củanàng. Duy có điều nàng bị khốn khổ bởi cái địa vịxã hội của nàng, nó không thể thỏa mãn được mộtước vọng nào của trái tim nàng.

Nàng muốn thoát khỏi cảnh đời hỗn loạn, huyên náoấy. Và đã có những giờ phút chúng tôi ngồi bên nhautrong khung cảnh của làng quê và tưởng tượng ra nhữnghạnh phúc thần tiên và... để nói về em! Biết bao lầnnàng phải ca ngợi em! Ô không, nàng tự ý tán dương emđấy chứ! Nàng rất thích được nghe chuyện về em. Nàngrất yêu mến em!

Ôi, giá lúc này tôi được ngồi dưới chân em, trong cănphòng bé nhỏ thân thương và đầm ấm của em, và quanhtôi, mấy đứa trẻ nô đùa! Khi em thấy chúng làm ồnquá mức, tôi sẽ bắt chúng ngồi im lặng quanh tôi bằngcái phép... kể cho chúng nghe một câu chuyện cổ tíchrùng rợn.

Mặt trời uy nghi lặn xuống sau những ngọn đồi chóichang sắc tuyết. Giông bão đã qua rồi, còn tôi... Tôilại phải giam mình trong lồng cũi của đời tôi. Tạmbiệt em! Albert có ở bên em không? Và... thế nào? cầuChúa tha tội cho tôi câu hỏi này!

Ngày8 tháng Hai

Đã tám ngày nay thời tiết thật khủng khiếp, nhưng đốivới tôi lại vô cùng dễ chịu, bởi lẽ: từ ngày tôiđến đây, chẳng có ngày đẹp trời nào mà tôi lạikhông bị một kẻ tới phá đám hay quấy nhiễu.

Thôi thì lạy trời cứ mưa đi, cứ bão đi, cứ rét cóngđi và băng tuyết cứ tan đi... ha ha! Tôi cứ việc ở nhàcũng chẳng kém chi ở ngoài trời hoặc ngược lại, vànhư thế lại càng hay! Nhưng nếu ban mai mặt trời lódạng và hứa hẹn một ngày nắng đẹp thì thế nào tôicũng phải kêu lên: - Ô hô, thế là họ lại được mộtân huệ của trời đất để có dịp làm hại lẫn nhau.Bọn chúng tàn hại nhau không từ một thứ gì. Hại nhauvề sức khỏe, về danh tiếng, về niềm vui và cả sựnghỉ ngơi, an dưỡng nữa! Và chỉ vì ngớ ngẩn, tâm trícạn cợt và hẹp hòi mà thôi, nhưng nếu nghe họ nói thìtưởng họ nhân từ, cao thượng lắm. Đôi khi tôi muốnquỳ xuống mà kêu van: thôi thôi, xin các người đừng cólồng lộn cấu xé nhau như thế!

Ngày17 tháng Hai

Tôi sợ rằng viên sứ thần và tôi không thể hòa thuậnvới nhau lâu hơn nữa. Lão ta là một người cực kỳ khóchịu. Cung cách làm việc và tiến hành công vụ của lãonực cười hết chỗ nói, đến nỗi tôi không đừng đượcviệc phản đối lão và thường tự ý làm theo cách củatôi. Đưong nhiên chuyện đó chẳng bao giờ làm lão hài lòng. Vừa rồi lão đã khiếu nại tôi với triềuđình. Quan

thượng thư đã gửi giấy khiển trách đến tôi, thậtra lời lẽ cũng nhẹ nhàng, nhưng dù sao cũng là khiểntrách. Tôi đang định đệ đơn xin từ chức thì nhậnđược thư riêng của quan thượng thư20và tôi đã quỳ xuống bái vọng tinh thần caoquý và sáng suốt của ông. Trong thư, ông trách tôi quámẫn cảm, và mặc đầu tỏ ý tôn trọng những tư tưởngthái quá của tôi về tính năng động, về việc

gây ảnh hưởng đến những người khác và về việc cầnam hiểu sâu sắc những công vụ mình thực hiện, ông coiđó là lòng dũng cảm cao đẹp của tuổi trẻ, không nênhủy hoại nó, nhưng ông vẫn khuyên tôi nên ôn hòa hơnvà nên hướng những tư tưởng của mình vào đúng nơiđúng chỗ để có thể phát huy được hiệu quả tíchcực. Thế là, tám ngày ròng tinh thần của tôi đượcphục sức, và tôi tự đdàn hòa với mình. Sự thư tháicủa tâm hồn là một điều tuyệt diệu, và tự nó đãlà một niềm vui. Nhưng bạn mến yêu ơi, giá như viênngọc ấy của tâm hồn cao đẹp và vô giá không mỏngmanh và dễ vỡ, có phải hay biết bao nhiêu!

Ngày20 tháng Hai

Các bạn yêu dấu của tôi! cầu Chúa ban phước lành chocác bạn, ban cho các bạn tất cả những tháng ngày hạnhphúc mà Chúa đã lấy mất của tôi!

Albert, xin cảm ơn bạn đã đánh lừa tôi. Tôi đã chờđợi để biết tin ngày lễ thành hôn của các bạn, vàđã dự định đúng vào ngày ấy, tôi sẽ trịnh trọnghạ bức hình Lotte khỏi tường và chôn cất nó dướihàng chồng giấy tờ khác. Giờ thì các bạn đã nên vợnên chồng, vậy mà hình ảnh nàng vẫn còn đây! Thôi thìcứ để hình ảnh nàng tại đây! Cũng được chứ saokhông? Tôi biết rằng tôi vẫn được ở bên các bạn,và trong trái tim Lotte, tôi vẫn ở đó, nhưng có phươnghại gì đến bạn đâu, tôi biết lắm, tôi chỉ giữ,vâng, tôi chỉ giữ được vị trí thứ hai trong tim nàng,nhưng tôi muốn, tôi phải bảo tồn địa vị ấy củatôi. Ôi, tôi sẽ phát điên mất, nếu như nàng có thểquên đi... Albert, trong ý nghĩ vừa rồi đã có phần hỏangục! Xin từ biệt, Albert! Xin từ biệt em, hỡi thiênthần của trời xanh! Tù biệt Lotte!

Ngày15 tháng Ba

Tôi vừa bị một chuyện sỉ nhục xua đuổi tôi đi khỏichốn này. Tôi nghiến răng phẫn uất! Thật quỷ tha mabắt! Cơ sự đã thế rồi, và các người, chính cácngười đã có lỗi trong chuyện đó, các người đã khíchlệ tôi, đã xúi giục tôi, đã dằn vặt xô đẩy tôivào một chức vị không hợp với ý tôi. Giờ thì tôikhốn đốn! Và các người phải hứng chịu hậu quả!Còn bạn, để bạn không bao giờ nhắc lại nữa rằngnhững tư tưởng thái quá của tôi đã làm hỏng mọichuyện, xin bạn hãy nghe đây, tôi thuật lại cho bạnnghe thật rõ ràng và thú vị như một người viết kýsự.

Bá tước C. quý mến tôi, biệt đãi tôi, điều ấy aicũng biết và tôi đã nói với bạn chuyện ấy hàng trămlần rồi. Hôm qua tôi lại dùng bữa cùng bá tước, đúngvào hôm ông mở dạ hội đón tiếp giới quý tộc tạinhà. Nào tôi có bao giờ nghĩ đến cái giới đó đâu,tôi cũng chẳng để ý rằng chúng ta, những người thuộcđẳng cấp thấp hơn, không phù họp với họ. Sau bữaăn, tôi và bá tước cùng đi bách bộ trong gian phòng lớn,có cả đại tá B. tới góp chuyện. Giờ dạ hội đến gần. Có Chúa chứng giám, tôi chẳng nghĩ gì hết. Giữalúc đó thì đức bà tôn quý S. bước vào. Cùng đi cóđức ông và con gái bà, một cô ngỗng được chăm bẵmchu đáo, ngực thì lép và thân hình bó cứng trong xiêm y,trông cũng dễ thương. Khi đi ngang chỗ tôi, họ đảo mắtvà hếch mũi lên đầy cái vẻ

quyền quý. Trong thâm tâm, tôi chẳng ưa gì đám ngườiấy, tôi chỉ chờ cho bá tước thoát khỏi khóm cỏ dạichướng mắt đó để xin phép ra về. Nhưng kìa, tiểu thưB. đã bước vào. Cứ mỗi lần thấy nàng, lòng tôi lạibừng lên đôi chút, vì thế tôi nán lại và đến đứngsau chiếc ghế nàng ngồi. Mãi một lúc sau tôi mới nhậnra rằng chính nàng cũng nói chuyên với tôi kém cởi mởhơn mọi khi, thậm chí nàng còn tỏ ra bối rối nữa. Tôingạc nhiên tự hỏi: - "Không lẽ nàng cũng giống đám người ấy hay sao?" Tôi bực mình định bỏ đi,nhưng rồi vẫn nán lại, vì tôi không muốn tin điều đó,tôi muốn rộng lượng với nàng và còn hy vọng đượcnghe một lời tốt đẹp từ miệng nàng... Trong khi ấy,khách đến chật phòng: nam tước F., súng sính trong bộtriều phục từ cái

thời hoàng đế Franz Đệ nhất đăng quang21,quan cố vấn R., ở đây được tôn làm đức Ngài R.,

cũng rước theo bà vợ điếc thân yêu như ai, và có cảquý ông J., ăn vận khiêm nhường, bộ triều phục cũrích đã được quý ông vá chằng vá đụp bằng nhữngmụn vải mới hợp thời trang, tất cả các thiên quan quýnhân như thế lục tục kéo nhau đến. Tôi bắt chuyệnvới một vài người quen, toàn là những người hàm súccả. Tôi nghĩ vậy, nhưng thực tình chỉ để mắt tớitiểu thư B. mà thôi. Tôi không nhận ra là cuối phòngmấy quý bà quý cô đang xì xào với nhau, rồi đến lượtcác quý ông, rồi lại tới đức bà tôn quý S. nói nhỏvào tai bá tước (sau này tiểu thư B. đã nói lại với tôi tất cả những chuyện đó), cuối cùng thì bá tướctiến thẳng tới chỗ tôi, mời tôi đứng bên cửa sổ,và bảo tôi: - "Chắc anh đã biết đến những mốiquan hệ kỳ quặc của chúng tôi. Tôi cảm thấy bọn họkhông được hài lòng lắm vì thấy anh ở đây. Thậttình tôi không muốn..." - "Vâng, thưa ngài, - tôingắt lời bá tước, - tôi xin ngài thứ lỗi một nghìnlần, lẽ ra tôi phải sớm suy nghĩ đến chuyện ấy, chắcngài sẽ thứ lỗi cho tôi. Lúc nãy tôi đã định cáolui, nhưng chẳng biết ma quỷ nào đã giữ chân tôi lại."Tôi mỉm cười nói thêm và cúi mình từ biệt. Bá tướcsiết chặt tay tôi lộ rõ vẻ chân tình. Tôi lẳng lặngthoát khỏi đám người quyền quý nọ. Tôi lên xe thúcngựa chạy tới miền M., ở đó, tôi lên đồi ngắm cảnhmặt trời lặn và giở thơ Homer ra đọc, tôi say sưa vớica khúc tuyệt vời của ông kể chuyện tên chăn lợn caoquý đã tiếp đãi Odysseus như thế nào! Mọi chuyện đếnđây đều tốt đẹp.

Tối đến, tôi trở lại sứ quán để dùng bữa. Lúc đótrong phòng khách chỉ còn lại vài người, họ chơi xúcxắc ở góc phòng, khăn trải bàn được hất sang mộtbên. Lát sau, anh chàng Adelin nhân hậu bước vào, vừa cấtmũ vừa liếc nhìn tôi, rồi đến thẳng chỗ tôi hỏinhỏ: - "Anh vừa có chuyện bực mình phải không?"- "Tôi á?" - "Phải, bá tước đã mời anh rakhỏi phòng khách." - "Tôi chẳng thèm vào phòngkhách, thật quỷ tha ma bắt! Tôi muốn ra ngoài đổi gióthì đúng hơn!" - "Được thôi, anh coi thườngchuyện đó là tùy anh," Adelin nói. - "Chỉ giậnmột điều là đâu đâu người ta

cũng xì xào về anh." Đến lúc ấy thì tôi không chịunổi nữa. Tôi thấy tất cả những người đến sau đềunhìn tôi, tôi nghĩ: chắc họ đã rõ chuyện. Máu trongngười tôi sôi lên, uất giận.

Giờ thì tôi đến đâu người ta cũng nhìn tôi thươnghại, còn những kẻ ganh ghét tôi đang đắc chí bảorằng: - "Đó, biết thân chưa, ai bảo ngạo mạn chođáng đời, mới có chút tài trí đã tưởng mình đượcphép vượt ra ngoài khuôn phép, giờ mới chết!" Vàcòn những điều đơm đặt đê tiện khác nữa. Ai phảinghe những chuyện như thế, chắc người ấy cũng muốncầm dao đâm vào tim mình cho rồi, bởi vì, dù có nóitrời nói đất gì về lòng cương nghị thì nói, nhưng đốai mà chịu được khi bị bọn đê tiện phỉ báng, vảchăng chúng đơm đặt cũng còn vì lợi ích của chúngnữa. Ôi chao, giá như những chuyện đàm tiếu ấy rỗngtuếch, tào lao, để ta có thể bỏ ngoài tai!

Ngày16 tháng Ba

Tất cả đều hằn học săn đuổi tôi. Hôm nay, trong lúcđi dạo, tôi đã gặp tiểu thư B. Tôi không thể khôngbắt chuyện với nàng, khi hai chúng tôi đã tách xa đámđông, tôi nói cho nàng hay rằng mới đây, thái độ xửthế của nàng đã làm tôi tổn thương vô hạn. - "ÔWerther," nàng kêu lên với một giọng chân tình, -"sao anh lại nghĩ ra như thế, khi anh hiểu thấu tráitim tôi?! Chẳng phải tôi đã khốn khổ vì anh đó sao?Ngay từ phút đầu tiên bước chân vào phòng, tôi đãthấy trước mọi chuyện, và hàng trăm lần, tôi địnhgiãi tỏ với anh. Tôi biết ngay là bà S. và bà T. thàcùng chồng con bỏ về còn hơn dự dạ hội lại có anh ởđó, tôi cũng hiểu là bá tước không muốn mếch lònghọ, và bây giờ câu chuyện ồn ĩ như thế đấy!" -"Sao, tiểu thư nói sao?" tôi hỏi lại, cố chegiấu sự khiếp đảm của mình, bởi vì chính lúc ấy,tất cả những điều Adelin nói với tôi tối hôm qua rầnrật trong máu tôi, như thể dòng nước sôi cháy rát tronghuyết mạch. - "Tôi thật khổ sở vì chuyện đó!"tiểu thư dịu hiền nói thêm, nước mắt rưng rưng. Tôivan nàng hãy nói rõ nguồn cơn. Tôi không sao tự chủ đượcnữa và hầu như sắp quỵ dưới chân nàng. Nước mắtnàng chảy dài xuống má. Tôi như kẻ điên đại. Nànglau nước mắt, không hề giấu là nàng khóc. Nàng bảotôi: - "Chắc anh biết cô tôi, hôm ấy bà cũng có mặtở đó, ôi chao, bà đã nhìn cảnh tượng đó với con mắtghê gớm biết nhường nào! Werther, tối hôm qua tôi đãthú nhận, và sớm nay, tôi đã buộc phải nghe một bàithuyết giáo bất tận về mối giao hảo giữa tôi và anh,tôi đã phải kìm lòng nghe anh bị phỉ báng, bị sỉ nhụcmà không thể và không được phép bênh vực anh lấy nửalời."

Mỗi lời nàng thốt ra là một lưỡi gươm đâm xuyênsuốt tim tôi. Nàng không biết nàng sẽ nhân từ biếtbao, giá như nàng giấu tôi những chuyện ấy. Nàng cònnói thêm rằng thiên hạ sẽ còn đồn đại

như thế nào, và những hạng người nào sẽ hả hê đắcthắng. Nàng bảo tôi là giờ đây, người ta sẽ hoan hỉ,sẽ reo mừng khi thấy lòng kiêu hãnh và sự coi thườngkẻ khác ở tôi bị trừng phạt, điều mà xưa nay họthường chê trách tôi. Bạn Wilhelm ơi, tất cả nhữngđiều ấy tôi đã nghe từ miệng nàng, và với một giọngxót thương chân thành nhất! Lòng tôi tan nát và giờ đâyvẫn bừng bừng lửa giận. Giá giờ đây có một kẻ đêhèn nào đó lăng nhục tôi như thế để tôi đâm cho hắnmột mũi gươm qua người, và khi thấy máu chảy, có lẽlòng tôi thư thái hơn. A! Đã bao lần tôi với tay cầmđao, muốn chấm đứt sự ngột ngạt đồn nén trái timtôi. Người ta nói có một loài ngựa quý, khi bị sănđuổi cùng cực và lồng lên giận dữ, theo bản năngngựa tự cắn vào động mạch của mình để được dễthở hơn. Tôi cũng thường như vậy, tôi muốn cắt độngmạch của tôi để đạt tới tự do đời đời.

Ngày24 tháng Ba

Tôi đã xin triều đình cho thôi việc. Tôi hy vọng sẽđược chấp thuận. Mong bạn thứ lỗi, vì tôi không hỏiý kiến bạn trước. Giờ đây, tôi chỉ còn mỗi cách làra đi. Tôi biết lắm, biết trước mọi điều bạn sẽnói để khuyên tôi ở lại. Và cũng chính vì thế... xinbạn hãy hết sức khôn khéo khi báo tin này với mẹ tôi.Bạn ơi, chính tôi đây cũng chẳng cứu nổi tôi, xin hãythưa cùng bà mong bà đành cam chịu, nếu con trai khônggiúp đỡ nổi bà. Cố nhiên, biết tin này mẹ tôi đaulòng lắm! Mẹ khổ tâm nhìn thấy con sững lại trên conđường công danh tốt đẹp, một con đường thẳng băngcó thể dẫn đứa con tới chiếc ghế sứ thần hay viênquan cơ mật, vậy mà bỗng chốc người và ngựa cùngquay đầu về chuồng! Bây giờ thì tùy bạn, bạn tha hồviện ra mọi lý đo bạn muốn, tha hồ dự tính mọitrường hợp có thể xảy khiến tôi nên... và cần phảiở lại, nhung riêng tôi, tôi xin đủ, tôi phải đi! Và đểbạn biết tôi đi đâu, xin thưa rằng: ở đây có mộtông hoàng thích giao du với tôi, vừa biết được ý địnhcủa tôi, ông đã mời tôi về trang trại cùng ông đểthưởng thức mùa xuân đẹp sắp về. Tôi sẽ hoàn toànđược sống theo ý mình, ông hoàng hứa với tôi như thế.Vì hai chúng tôi nói chung hợp ý nhau nên tôi cũng muốnliều một chuyến cầu may, và cùng ông ra đi.

Ngày19 tháng Tư

(đểbáo tin)

Cảm ơn bạn đã gửi cho tôi hai lá thư. Nhưng tôi khôngtrả lời, vì còn đợi triều đình cho từ chức. Tôi vẫnngại mẹ tôi cầu đến quan thượng thư và gây trở ngạicho ý định của tôi. Nhưng nay việc đã xong, giờ giã từđã điểm! Tôi không muốn cho bạn hay là người ta đãmiễn cưỡng chấp thuận đơn từ chức của tôi như thếnào, và cả những điều quan thượng thư đã viết chotôi nữa, nói ra bạn chỉ thêm phàn nàn và oán thán tôithôi. À, Wilhelm, thái tử cũng đã gửi đến tôi hai mươilăm quan tiền, cùng một lời tiễn biệt thật xúc động,khiến mắt tôi rưng rưng. Như vậy, tôi không cần đếnmón tiền đã viết trong thư xin mẹ trước đây.

Ngày5 tháng Năm

Ngày mai tôi lên đường, và vì lẽ nơi tôi chào đờichi cách đường cái quan có sáu dặm, nên tôi sẽ vềthăm lại chốn xưa, để hồi tưởng những ngày xa đãtrôi qua như giấc mơ hạnh phúc. Thế nào tôi cũng đếnchỗ có chiếc cổng ấy, nơi mà, sau ngày cha tôi mất, mẹtôi đã cùng tôi lên xe ra đi, từ bỏ nơi bà hằng quenthuộc, yêu thương để đến giam mình trong cái thành phốkhông thể chịu đựng nổi của bà. Tạm biệt nhé,Wilhelm, bạn sẽ nhận được tin về chuyến đi của tôi.

Ngày19 tháng Năm

Tôi đã về thăm quê với toàn bộ vẻ thành kính củamột kẻ hành hương, và đã ngập chìm trong biết bao làcảm xúc bất ngờ. Khi tới gần cây bồ đề cổ thụ,cách thành phố chừng nửa dặm về hướng S., tôi cho xedừng lại, dặn người phu trạm cứ đánh ngựa đi trước,còn tôi sẽ đi bộ để thỏa lòng thưởng thức tất cảsự mới mẻ và sống động của những kỷ niệm mộtthời qua. Tôi đừng lại dưới cây bồ đề. Ngày xưa,khi còn ấu thơ, những cuộc dạo chơi của tôi vẫn hướngtới nơi đây. Tất cả đã đổi thay! Ngày ấy, trongtrạng thái vô tri đầy diễm phúc, tôi đã khát khao bướcvào cuộc đời rộng lớn và xa lạ, đã hy vọng đem vềcho trái tim biết bao là nhựa sống, biết bao là

hoan lạc, để lấp đầy và thỏa mãn tâm hồn tôi đangkhao khát vươn lên. Giờ đây, từ cuộc đời rộng lớnấy tôi hồi hương, nhưng hỡi ơi, bạn của lòng tôi,tôi trở về với biết bao là hy vọng đã tiêu vong, vớibiết bao là hoài bão đã lụi tàn!

Tôi ngắm mãi rặng núi nằm trước mặt. Ngày xưa, biếtbao lần tôi đã ước ao được tới đó, và chốn đây,dưới tán bồ đề, tôi đã ngồi hàng giờ trầm mặc đểngưỡng vọng nơi kia, và để hồn tôi thao thiết đắmchìm trong những cánh rừng và thung lũng mờ mờ sương vàthân tình hiện ra trước mắt tôi. Rồi tới lúc phảivề nhà, tôi khổ tâm biết bao khi phải giã từ nơi chốnthân thương ấy!

Tôi đến gần thành phố. Tôi cất tiếng chào tất cảnhững nhà vườn xinh xắn vốn quen thuộc đối với tôi,còn những ngôi nhà mới cũng như mọi đổi thay ở nơiđây đều làm tôi khó chịu. Tôi bước qua cổng thành,và ngay phút ấy, tôi đã gặp lại mình của những thángngày xa. Bạn thân yêu ơi, tôi không kể lại tường tậnđâu, bởi lẽ quá chi li chuyện sẽ thành đơn điệu, chodù những chi tiết ấy đã hấp dẫn tôi, lôi cuốn tôibiết nhường nào.

Tôi quyết định thuê nhà trong khu chợ, cạnh nhà cũ củatôi. Trên đường tới đó tôi nhận ra trường học cũcủa mình. Ngày xưa, một bà giáo già nhân từ đã dạydỗ chúng tôi trong căn phòng chật hẹp, giờ đây cănphòng ấy đã biến thành một cửa hàng tạp hóa. Tôi vẫnnhớ như in là ngày ấy, trong lớp học chật chội, tôitừng hồi hộp nôn nao, từng khóc mếu, dại dột và losợ rụng rời. Mỗi bước chân tôi qua đều gọi về kỷniệm. Có lẽ không một kẻ hành hương nào về nơi đấtthánh lại gặp nhiều đi tích đáng phụng thờ như tôi,và tâm hồn kẻ ấy đã chắc gì trào đầy những xúcđộng thiêng liêng bằng tôi.

Và đây nữa, một trong muôn vàn kỷ niệm: tôi đi đọcdòng sông, lần theo con đường quen, tìm đến nơi ngàyxưa chúng tôi thường thi nhau ném thia lia trên mặt nước.Ngày ấy, tôi nhớ rõ, nhiều lúc tôi đã đứng đămchiêu nhìn dòng nước và mường tượng một cách kỳ thúvà phiêu lưu về những nơi con sông sẽ chảy qua. Nhưngchẳng mấy chốc tôi nhận ra rằng sức tưởng tượng của tôi chỉ có hạn, còn dòng sông vẫn phải chảy tiếpvà chảy mãi, chảy mãi cho tới khi... tôi đánh mất mìnhtrong sự ngưỡng vọng một miền xa vô ảnh vô hình. Bạnthấy không, bạn thân mến của tôi, các nhà văn trácviệt thời cổ đại cũng bị giới hạn như thế đấy,và họ hạnh phúc như thế đấy! Cảm xúc của họ, vănchương của họ, hồn nhiên và chân chất biết bao! KhiOdysseus nói tới một đại đương bao la vô lượng và mộttrái đất vô tận, khôn cùng thì điều đó rất chânthực, rất con người, rất sâu xa, hạn hẹp và đầy bíẩn. Giờ đây, tôi có thể chứng minh cho bất kỳ mộtcậu học

trò nào rằng trái đất hình tròn, nhưng chuyện ấy phỏngcó ích gì đối với tôi? Con người chỉ cần một vàivạt đất để duy trì sự sống, và một khoảnh đấtcỏn con để an nghỉ ngàn đời.

Hiện giờ tôi đang ngự trong lâu đài của ông hoàng,sống bên ông, tôi vẫn còn cảm thấy rất dễ chịu: ônglà người chân thật và đơn giản. Nhưng vây quanh ông làmột đám người kỳ quặc hết chỗ nói, tôi không saohiểu nổi. Họ không ra vẻ là những tên bợm già, nhưngcũng không có cái vẻ của những người lương thiện.Cũng có lúc họ như người lương thiện, nhưng khốnthay, tôi lại chẳng dám tin!

Có điều này tôi không vừa ý: ông hoàng thường hay bànđến những chuyện chính sự mà ông chỉ nghe nói hay đọcđược ở đâu đó, nhưng thường nói theo quan điểm kẻkhác đã trưng ra.

Thêm nữa, ông hoàng coi trọng tri thức và tài năng củatôi hơn cả trái tim tôi, điều duy nhất tôi vẫn hằngkiêu hãnh, bởi vì chỉ riêng trái tim mới là ngọn nguồncủa muôn sự, nguồn mạch của mọi năng lực, mọi hạnhphúc và khổ đau. Ôi chao, điều tôi biết, mọi ngườicó thể biết... nhưng còn trái tim tôi, nó là của riêngtôi.

Ngày25 tháng Năm

Tôi đã nuôi một ý định, song không muốn cho bạn hay,khi nó chưa được thực hiện. Nhưng giờ đây bạn sẽđược biết, vì ý định ấy đã tan thành mây khói. Đãlâu rồi lòng tôi ấp ủ ý định ném mình vào chiếntrận! và chính vì thế tôi đã theo ông hoàng về đây,chỉ vì ông là tướng của... Vừa rồi, nhân một cuộcdạo chơi, tôi đã để lộ cho ông biết ý định củatôi. Nhưng ông tướng khuyên can tôi... đừng dại!Nếu như lúc ấy tôi không chịu lắng nghe những lý lẽcủa ông, thì chẳng qua chỉ vì tôi thích thế, chứ đâuphải là tôi cứng đầu.

Ngày11 tháng Sáu

Mặc bạn muốn nói gì thì nói, tôi không thể ở đâylâu hơn nữa. Ở đây làm gì kia? Tôi chỉ thêm chán ngán.Ông hoàng đãi ngộ tôi thật khó ai sánh bằng, nhưng tôikhông vui. Suy cho cùng, hai chúng tôi chẳng có gì chung. Ônghoàng là người có tri thức, nhưng là một tri thức bìnhphàm, sự thù tiếp của ông làm cho tôi khuây khỏa khônghơn gì một cuốn sách viết khôn ngoan. Tôi ở đây támngày nữa, rồi lại lang thang lưu lạc giữa cõi đời.Điều hay nhất tôi làm được ở đây là vẽ. Ông hoàngcũng cảm thụ được nghệ thuật, có lẽ ông sẽ còncảm thụ được mạnh mẽ hơn nữa, nếu như ông khôngbị chứng sính thuật ngữ và tinh thần khoa học đạikhái của ông giới hạn và ức chế. Thỉnh thoảng tôicao hứng hướng đạo ông vào nghệ thuật và thiên nhiên,nhưng thường phải nghiến răng bậm môi, vì ông độtngột tuôn ra một tràng thuật ngữ vô vị về nghệthuật, vì ông cứ tưởng như thế là hay lắm.

Ngày16 tháng Sáu

Vâng, chính thế: tôi chỉ là lữ khách, là kẻ hành hươngqua trái đất! Các người hơn tôi chăng?

Ngày18 tháng Sáu

Tôi đinh đi đâu về đâu nhỉ? Bạn hãy để tôi giãibày. Tôi buộc lòng phải ở đây thêm nửa tháng nữa,sau đó tôi có ý định sẽ tới thăm các hầm mỏ ở...nhưng thật tình không phải thế. Tôi chỉ muốn về gầnLotte hơn. Tất cả chỉ có thế!

Tôi cười nhạo tim tôi... và chiều theo ý nó.

Ngày29 tháng Sáu

Không! Vạn sự sẽ tốt lành! Sẽ mãn nguyện! Nếu như...

Tôi... Chồng của nàng! Hỡi Chúa, Người đã sáng tạonên tôi, giá như Người cũng dành sẵn cho tôi diễm phúcấy, thì trọn vẹn đời tôi sẽ chỉ là một lời cầunguyện hướng lên Người! Tôi không muốn cưỡng lạimệnh trời! Hãy tha thứ cho những giọt lệ của tôi! Hãytha thứ cho những ước nguyện vô vọng của đời tôi!Nàng... Vợ của tôi! Ôi chao! Giá như tôi được ôm trongvòng tay mình con người đáng yêu nhất dưới vòm trờitrần thế!... Wilhelm, toàn thân tôi vẫn rùng mình ớnlạnh, khi thấy Albert ôm thân hình thanh tú của nàng.

Tôi có được quyền nói điều ấy hay không? Sao lạikhông, Wilhelm? Chắc chắn sống với tôi, nàng sẽ hạnhphúc hơn là sống với Albert! Ôi, anh ta không phải là conngười có thể đáp ứng được tất cả những khát vọngcủa hồn nàng! Người ấy thiếu một chút mẫn cảm,thiếu một chút... thôi, tùy bạn muốn hiểu sao thì hiểu,quả tim của Albert không hề xao xuyến khi... được đọcmột trang sách xúc động, trong lúc đó thì trái tim nàngvà tim tôi đã gặp nhau trong cùng một nhịp đập, vàhàng trăm cảnh ngộ khác nữa, khi chúng tôi có dịp bàytỏ tình cảm của mình về hành vi của một người thứba. Wilhelm thân yêu!... Thật ra Albert cũng yêu nàng hếtlòng, nhưng một tình yêu như thế đâu có xứng vớinàng!

Một người khách không mời đã làm gián đoạn những ỷnghĩ của tôi. Nước mắt tôi đã khô. Ý nghĩ đã trởnên tản mạn. Thôi nhé, chào bạn thân yêu.

Ngày4 tháng Tám

Nỗi đau đời đâu phải chỉ riêng tôi. Mọi người đềuthế cả, đều bị lường gạt trong hy vọng, bị đánhlừa trong muôn nỗi chờ mong. Vừa rồi tôi tới thămngười đàn bà nhân hậu sống bên cây bồ đề. Thấytôi, cậu con lớn chạy ra, reo lên vui mừng khiến bà mẹquay lại, trông bà thật tiều tụy thê luong. Câu nói đầutiên của bà: "Cậu ơi! Thằng Hans của tôi nó chếtrồi!" Hans là con út của người mẹ. Tôi lặng đi.Bà tiếp lời: - "Ông nhà tôi từ Thụy Sĩ trở về,chẳng mang theo đuợc gì, đọc đuờng lại bị sốtthương hàn, nếu không có những nguời hảo tâm giúp đỡthì có lẽ đã phải đi ăn mày mới về đuợc đếnnhà..."

Tôi không nói đuợc lời nào với bà, lặng lẽ cho chúbé ít tiền. Bà mẹ nài ép tôi cầm theo vài trái táo.Tôi xin nhận và ra đi, rời khỏi một nơi đầy kỷ niệmu buồn.

Ngày21 tháng Tám

Đối với tôi, mọi thứ đều đổi thay nhanh như trởbàn tay. Cũng có lúc một đốm sáng tươi vui của cuộcđời muốn bừng lại trong tôi, nhưng hỡi ôi, nó chỉbừng lên trong khoảnh khắc. Khi ấy, tôi chìm đắm trongmơ màng, và không sao ngăn cản được ý nghĩ: sao đây,nếu như Albert chết đi? Người sẽ trở thành...! Vâng,thế đấy, và nàng sẽ... rồi ý nghĩ hão huyền đó ámảnh tôi triền miên, cho tới khi nó dẫn tôi tới bên bờvực thẳm, và tôi giật mình run rẩy...

Cứ mỗi lần qua cổng thành, đọc theo con đường lầnđầu tiên tôi đã ngồi xe đi qua để tới đón nàng dựvũ hội, tôi lại nghĩ: ngày ấy khác bây giờ biết bao!Tất cả, tất cả đã qua rồi! Chẳng còn đâu đấu tíchcủa thời qua, chẳng còn đâu cái mạch đập xốn xangcủa tình cảm đã nhen nhóm ở trong tôi thuở ấy! Tôicảm thấy mình chẳng khác chi hồn ma một ông hoàng, lúcsinh thời cường thịnh oai phong, ông đã xây một lâu đàithật nguy nga tráng lệ, rồi khi nhắm mắt xuôi tay, vớihy vọng tràn trề, ông để lại nó cho cậu con trai yêudấu của ông; và giờ đây, hồn ma trở lại lâu đàixưa: tất cả đã cháy trụi và tan hoang.

Ngày3 tháng Chín

Đôi khi tôi không thể hiểu nổi là làm sao một kẻ kháclại có thể yêu nàng, lại được quyền yêu nàng, tronglúc tôi yêu nàng chuyên nhất đến thế, da diết đếnthế, trọn vẹn đến thế, và chẳng biết gì khác, chẳngthấy gì khác, chẳng có gì khác... ngoài nàng.

Ngày4 tháng Chín

Vâng, thế đấy; thiên nhiên đang vào thu, và mùa thu đangđến trong lòng tôi và quanh tôi. Những chiếc lá hồn tôiđã nhuốm vàng, và đã thấy lá vàng rơi từ cây đờilân cận.

Ngay khi tôi mới tới đây, tôi đã kể cho bạn nghe vềmột tên gia nhân ở trang trại, chắc bạn còn nhớ chứ?Vừa rồi đến Wahlheim, tôi đã hỏi thăm về anh ta vàđược biết: anh đã bị đuổi khỏi nhà bà chủ, khôngcòn ai muốn biết đến anh nữa. Hôm qua trên đường sanglàng bên, tình cờ tôi gặp anh. Tôi bắt chuyện. Anh đãkể cho tôi nghe câu chuyện đời của anh. Câu chuyện đãlàm tôi hết sức xúc động, và nếu tôi thuật lại,chắc bạn sẽ dễ dàng hiểu tôi. Nhưng kể lại có íchgì? Tại sao tôi không giữ riêng cho mình những gì làmlòng tôi lo âu, khốn khổ? Tại sao tôi cứ phải làm chobạn ưu phiền? Và không phàn nàn, trách cứ tôi? Thôi,cũng mặc lòng, âu cũng là cái duyên số của tôi!

Thoạt tiên, với vẻ mặt u buồn lặng lẽ thoáng ngượngngùng, người thanh niên ấy chỉ trả lời những điềutôi hỏi, nhưng chẳng mấy chốc anh đã cỏi mở hơn, nhưthể nhận ra tôi cũng cùng hội cùng thuyền. Anh thú nhậnlỗi lầm và than vãn với tôi về nỗi bất hạnh củađời anh. Bạn ơi, ước gì tôi có thể nhắc lại chobạn nghe đúng từng lời từng chữ! Với vẻ mãn nguyệnvà sung sướng được nhắc lại những kỷ niệm củamình, người trai ấy thú thật với tôi rằng càng ngàyanh càng thêm đắm đuối mê say bà chủ trại, đến nỗirốt cuộc anh chẳng biết mình làm gì nữa, anh chẳng haymình phải nói gì nữa, đầu óc anh mê mẩn chẳng ra sao,anh chẳng muốn ăn, chẳng muốn uống và đêm đêm khôngtài nào ngủ được, như có cái gì tắc nghẹn trong cổhọng, anh đã làm những việc không nên làm, người tasai bảo anh điều gì, anh quên khuấy đi mất, như thểanh bị

quỷ ám ma trêu. Cuối cùng, một ngày kia, khi biết nàngđang ở trên nhà kho, anh lên theo, hay nói đúng hơn: anh bịcuốn hút đến bên nàng. Vì nàng không đáp lại nhữnglời cầu xin của anh, nên anh đã muốn chinh phục nàngbằng sức mạnh. Anh cũng chăng biết vì sao anh làm thế,anh thề có Chúa chứng giám cho lòng anh, đối với nàng,anh luôn luôn có ý định chân thành: anh không có mơ ướcnào mãnh liệt hơn là được cưói nàng làm vợ, và suốtđời có nàng sống bên anh. Sau khi kể lể một hồi lâu,anh bỗng ngập ngừng, do dự, như thể người có chuyệnmuốn nói lắm, nhưng vẫn còn e ngại. Sau cùng, vẫn vớivẻ ngượng ngập ấy, anh thú thật với tôi rằng nàngđã cho phép anh có một vài cử chỉ rất thân tình, vàưu ái cho phép anh được gần gũi nàng tới mức nào.Hai ba lần anh cắt ngang câu chuyện, nhắc đi nhắc lạivới những lời thề thốt nồng nhiệt nhất, rằng anhnói thế không phải nói xấu nàng, và theo lời anh, anhvẫn đang yêu nàng và quý trọng nàng như trước đây,chuyện riêng ấy anh sẽ không bao giờ đem ra kể, anh chỉnói với tôi vì muốn tôi hiểu anh: không phải anh là kẻxấu xa và ngu dại... Viết đến đây, bạn thần quý nhấtcủa tôi ơi, tôi lại muốn cao giọng hát lại bài ca muônthuở ấy: Ôi, ước gì có thể diễn tả cho bạn biếtthật rõ ràng về người thanh niên ấy, hệt như anh đãđứng trước tôi và giờ đây còn hiện rõ trước mắttôi! Ước gì tôi có thể thuật lại cho bạn nghe tất cảmọi chuyện, để bạn cảm nhận được là tôi quan tâmđến số phận của anh ta như thế nào! Nhưng viết thếcũng đủ rồi, vì bạn vốn hiểu tôi, bạn biết rõ cáithân phận của tôi, và vì thế bạn hiểu rõ vì sao nhữngcon người bất hạnh lôi cuốn tôi, nhất là người contrai khốn khổ ấy.

Khi đọc lại lá thư tôi mới hay là đã quên không kểcho bạn rõ phần kết của câu chuyện. Đoạn kết dễđoán lắm: nàng đã kháng cự. Em trai nàng chạy đến. Từlâu ông em này đã thù ghét anh ta và muốn tống khứ anhta ra khỏi nhà, vì sợ nếu chị ông tái giá, các con ôngsẽ mất phần gia tài hy vọng được thừa kế do chịông không có con. Ngay tức khắc, ông đuổi người gianhân ra khỏi nhà và làm cho chuyện đó ầm ĩ lên, đếnnỗi đầu bà chủ trại có muốn cũng không đám thu nhậnanh ta nữa. Bây giờ bà chủ đã có gia nhân mới, chỉ vìngười này mà ông em và bà chị cũng xung khắc với nhauluôn, người ta còn quả quyết rằng bà muốn tái giá vớingười giúp việc đó. Còn chàng trai khốn khổ kia thìkiên quyết không bao giờ để chuyện đó xảy ra.

Những điều tôi vừa kể lại với bạn không có gì làthêu dệt hay gia giảm sự thật, thậm chí tôi có thểnói rằng: tôi đã tường thuật kém lắm, quá kém làđằng khác, và cũng đã làm cho câu chuyện trở nên thôkệch vì đã dùng những từ ngữ vốn quen thuộc với nềnđạo đức của chứng ta.

Vậy là: tình yêu ấy, sự thủy chung ấy, lòng đam mêấy, đâu có phải là những phát minh hay hư cấu của thinhân. Nó vẫn sống, vẫn tồn tại với tất cả sựthuần khiết cao đẹp nhất trong lớp người mà chúng tagọi là vô học hay quê mùa thô kệch. Còn chứng ta, nhữngkẻ gọi là có học, chứng ta đã được đào tạo dịdạng và méo mó, chẳng được tích sự gì! Xin bạn hãyđọc câu chuyện này với một tấm lòng thành. Khi viếtthư này, lòng tôi rất trầm tình, bạn xem nét chữ củatôi đấy, đâu có chữ tác đánh chữ tộ như mọi lần.Bạn yêu dấu của tôi, hãy đọc đi nhé, và hãy nghĩrằng đây cũng là câu chuyện của bạn mình! Phải rồi,chuyện đời tôi cũng đã như thế, và sẽ như thế đấy,nhưng tôi đâu có được cái can đảm và tấm lòng quảquyết như con người bất hạnh đáng thương kia, tôi hầunhư không đám sánh mình với anh ta.

Ngày5 tháng Chín

Lotte đã gửi thư cho chồng nàng đang bận việc phải lưulại miền quê. Thư ấy bắt đầu như sau: "Anh tốtnhất, anh yêu nhất của em, về đi nhé, càng sớm càngtốt, em đợi anh với muôn vàn niềm vui." - Mộtngười bạn đến báo tin Albert vì hoàn cảnh bắt buộcchưa thể về ngay được. Lá thư nằm lại đó và đếntối nó lọt vào tay tôi. Tôi đọc lá thư và mỉm cười,nàng hỏi tôi duyên cớ. Tôi đáp: - "Ôi chao, trítưởng tượng quả là một tặng vật của Hóa công! Tôiđã tưởng tượng trong giây lát rằng thư ấy đã đượcviết cho tôi!"

Nàng không nói nửa lời, hình như nàng giận dỗi. Tôi imlặng.

Ngày6 tháng Chín

Khó nhọc lắm tôi mới quyết đinh được việc từ bỏchiếc áo chẽn khoác ngoài dung dị màu xanh lơ tôi đãmặc trong lần đầu khiêu vũ với Lotte, chiếc áo quá cũsờn không thể dùng được nữa. Tôi đã may một chiếcáo mới, cổ áo và lai áo giống hệt như chiếc cũ, kèmthêm cả gì lê màu vàng và những chiếc quần ngắn bóống cũng cùng một gam màu như thế. Tuy vậy, bộ áo mới

không sao bằng bộ cũ. Tôi chẳng hiểu vì sao. Tôi nghĩcó lẽ với tháng năm, cái mới cũng sẽ trở nên thânthiết với tôi hơn.

Ngày12 tháng Chín

Nàng đã vắng nhà mấy hôm để đi đón Albert. Hôm naytôi bước vào phòng nàng. Nàng tiến đến trước tôi, vàtôi đã hôn tay nàng với muôn vàn niềm vui.

Một con hoàng yến bay khỏi chiếc gương đến đậu trênvai nàng. Nàng bảo tôi: - "Một người bạn mới củaem đấy!" rồi nàng dụ cho chim đậu xuống nơi bàntay. - "Con chim này làm quà cho mấy đứa em của Lotte.Anh trông kìa, nó dễ thương quá đi! Cứ mỗi lần em chonó ăn bánh, nó lại bay đập đập cánh và rỉa mỏ đếnlà ngoan. À mà... nó còn biết hôn em nữa cơ, anh trôngnhé!"

Và Lotte hướng miệng về phía con chim bé bỏng, nó rúcrúc cái mỏ thật dễ thương lên làn môi êm ái củanàng, như thể nó cũng biết cảm nhận hạnh phúc ngấtngây mà nó đang thụ hưởng. - "Chim cũng phải hônanh nữa chứ!" nói rồi, nàng chìa con chim hoàng yếnvề phía tôi. - Thế là cái mỏ bé xinh xinh truyền cảmtừ môi nàng sang môi tôi, rồi những con rỉa rỉa rầnrần êm dịu như làn hơi thở nhẹ, một dự cảm mơ hồvề lạc thú của tình yêu.

Tôi nói với Lotte: - "Nụ hôn của nó không hoàn toànvô tư đâu nhé! Nó tìm chất dưõng sinh, và bỏ đi, vìkhông chịu bằng lòng với sự vuốt ve... suông!" -"Không đâu, chim cũng ăn từ miệng em đấy chứ!"- nàng đáp lại và chúm chím môi bón cho chim ít vụn ruộtbánh mì. Tôi thấy như môi nàng chúm chím một nụ cười,ánh lên những niềm vui đầy khoái cảm của tình yêutrinh trắng thiết tha.

Tôi quay mặt đi. Lẽ ra nàng không nên như thế! Không nênkhêu gọi trí tưởng tượng của tôi bằng những hìnhảnh hồn nhiên và hạnh phúc thần tiên như thế! Khôngnên lay giấc trái tim tôi đang chao đưa trong tiếng ru ghẻlạnh của cuộc đời! Nhưng tại sao nàng không nên nhưthế?... Nàng tin tôi biết bao! Và nàng hiểu: tôi yêu nàngbiết bao!

Ngày15 tháng Chín

Wilhelm, người ta có thể tức điên lên được khi thấytrên đời này có những kẻ sống vô nghĩa và nghèo cảmxúc đến nỗi trên trái đất chỉ còn đôi thứ gọi làcó giá trị cũng không biết thưởng thức nữa! Chắc bạnbiết mấy cây hồ đào cạnh nhà ông mục sư nhân hậu ởSt. Lotte và tôi từng ngồi dưới đó. Ôi, những cây hồđào mới tuyệt diệu làm sao! Có Chúa chứng giám! Chúngluôn luôn mang đến cho hồn tôi niềm vui sướng lạthường. Nhờ có chúng mà sân tu viện trở nên thânthương, và tư ơi mát quá chừng! Ôi, những cành hồ đàokiều diễm và hoa lệ biết bao! Đó là sự tưởng niệmđối với những vị linh mục chân chính đã trồng chúngtừ bao năm về trưóc. Ông giáo trường làng, được ôngnội truyền lại, vẫn hay kể cho chúng tôi nghe về mộtcon người hiền từ tốt bụng... và mỗi khi ngồi dướigốc cây, tôi vẫn luôn cảm thấy như hồn thiêng của vịlinh mục đó ẩn khuất đâu đây trong lá cành. Vâng, mớihôm qua đây, ông giáo đã rưng rưng nước mắt khi chúngtôi nói tới chuyện người ta đã đốn mất những câyhồ đào đó. Chúng bị đốn mất rồi! Tôi giận điênngười, tôi tin rằng lúc ấy tôi có thể giết chết ngaytên khốn kiếp nào đã bổ nhát búa đầu tiên. Tôi, mộtcon người có thể chết đi vì buồn rầu, nếu trong sânnhà tôi có đôi cây hồ đào và một cây chết đi vì giàcỗi, vậy mà tôi phải cam tâm nhìn cảnh đó! Bạn mếnthân, duy chỉ có điều này an ủi tôi, đó là tình cảmnơi con người. Cả làng bất bình và trách móc, và tôihy vọng rằng bà vợ ông mục sư sẽ cảm nhận đượcmình đã làm tổn thương đến dân làng như thế nào. Bàta là vợ của ông mục sư mới (Ông mục sư già củachúng ta đã qua đời), và chính bà ta, một sinh linh gầyđét và ốm o suy nhược, bà ta cũng có cớ để ghét bỏthế giới, vì chẳng có ma nào thèm để ý tới bà. Bàlà một mụ ngu ngốc lại tự cho mình là thông thái, xọcmũi cả vào việc điều tra các ấn phẩm viết về kinhthánh, len chân cả vào việc cải cách Kitô giáo vềphương diện phê phán đạo đức theo mốt mới và nhúnvai khinh khỉnh trước mọi lời hâm mộ Lavater, và cáichính là bà có một sức khỏe hoàn toàn suy sụp, vì vậychẳng được hưởng mảy may niềm vui nào nơi trần thế.Chỉ có những ngữ người như thế mới có thể đang tâmđể cho người ta đốn mất những cây hồ đào của tôi.Bạn thấy đấy, tôi không thể kiềm chế nổi mình nữa!Nhưng bạn hãy thử tưởng tượng xem: nào là lá cây rơixuống làm uế tạp và ẩm mốc sân tu viện của bà, nàolà những cây hồ đào che khuất mất ánh sáng của bà,nào là khi trái chúi thì lũ trẻ thi nhau ném đá ầm ĩảnh hưởng đến

thần kinh của bà, chúng quấy phá bà trong lúc bà trầmtư mặc tưởng cân nhắc xem Kennikot, Semler và Michaelis22ai hơn ai. Khi thấy dân làng, nhất là các bôlão rất bất bình, tôi hỏi họ: - "Thế tại sao cácbác lại dung túng chuyện đó?" Họ đáp: "Ở vùngnày, khi ông trưởng làng đã muốn thì còn ai biết làmgì kia chứ! Nhưng cũng hay, cốc mò cho cò xơi. Trưởnglàng và mục

sư, cả hai đều muốn bợ đỡ vợ, nếu không thì đừnghòng được các mụ vợ cho ăn những đĩa xúp

có váng mỡ, và họ ngấm ngầm bàn chuyện chia phần vớinhau. Nhung hội đồng quản trị biết chuyện và nghiêmgiọng: - 'Khoan đã! Khoan đã, các ngài!' Vì từ lâu hộiđồng đã mưu tính chiếm lấy phần đất sân tu việnnơi có những cây hồ đào kia. Thế là hội đồng bánluôn cho kẻ nào trả giá béo bở nhất. Và những cây hồđào chết oan!" Ôi, giá như tôi được làm ông hoàng!Tôi sẽ xử tội vợ lão mục sư, lão trưởng làng, vàcả cái hội đồng kia nữa! Là ông hoàng! Phải đấy, nhưng nếu tôi là ông hoàng, tôi sẽ... mặc xác nhữngcây cối trong vương quốc của tôi!

Ngày10 tháng Mười

Chỉ cần thấy đôi mắt đen của nàng là lòng tôi đãmãn nguyện lắm rồi! Điều làm tôi day dứt là Albertkhông có vẻ hạnh phúc như thế... Như anh ấy... đã hyvọng... và như tôi đã tin rằng mình... nếu như... Tôichẳng ưa gì những đấu chấm lửng, nhưng ở đây tôikhông thể diễn tả khác hơn được... Và tôi nghĩ thếcũng đủ rõ ràng.

Ngày12 tháng Mười

Ossian đã choán chỗ của Homer trong hồn tôi. Ossian, conngười trác việt ấy đã đưa tôi vào một thế giớithật diệu kỳ: lang thang qua đồng nội, vật vã trong bãođông, sương mù cuồn cuộn dâng, và những hồn ma củacha ông hiện về dưới ánh trăng mờ ảo, và hòa vàotiếng thác rừng gầm rú, từ triền núi vọng về tiếngkêu than nghẹn lời của các thần linh phát ra từ hangđộng, và tiếng than ai oán não nùng của một người congái than khóc bạn tình, nàng khóc người dũng sĩ đã cantrường ngã xuống, bốn cọc đá quanh mồ giờ đã phủrêu phong và cỏ dại mọc đầy, ước gì tôi gặp đượcngười ca sĩ hát rong, mái tóc màu tro xám, phiêu diêu giữathảo nguyên mênh mông tìm đấu tích của cha ông, nhưnghỡi ôi! chỉ còn đây những tảng đá xưa đứng làm mộchí, và chàng rầu rĩ đưa mắt tìm những ngôi sao thânthương của chiều hôm náu mình trong sóng biển nhấp nhô,và cả một thời đã qua trong dĩ vãng bỗng sống dậytrong tâm hồn người anh hùng, như thuở ấy, khi ánh saocòn rọi chiếu cho các dũng sĩ biết được những hiểmnguy đang chờ đợi, và vầng trăng còn rắc ánh vàng lênchiến thuyền kết hoa mang chiến thắng trở về... và tôinhư đọc được

những nỗi buồn sâu nặng in đậm trên trán chàng, conngười tuyệt vời cuối cùng của dòng họ bị bỏ rơitrơ trọi giữa trần gian, và chàng hoàn toàn kiệt sứclảo đảo đi về phía nấm mồ, chàng vẫn cố tìm nhữngnguồn vui xé lòng ở nơi ấy, nơi hiện lên những hồnma bất lực của tổ tiên, và nhìn đăm đăm vào đấtlạnh, vào lớp cỏ vươn cao đang lắt lay trong gió, chàngkêu than: - "Ôi, rồi đây,

rồi đây người lữ khách sẽ đến, người đã từngbiết ta trong thời xuân sắc sẽ tới đây, và sẽ lêntiếng hỏi: - Ca sĩ ơi, đâu rồi, hỡi con trai tuấn kiệtcủa Fingal23? Và lữ khách sẽ bước chân qua nấm mồ củatôi, sẽ uổng công tìm kiếm tôi trên trần thế..."

Ôi, bạn ơi! Đọc tới đó tôi bất giác muốn như ngườihiệp sĩ cao quý kia, rút ngay gươm ra và giải thoát chúamình khỏi những con đau quằn quại của một cuộc đờiđang tắt dần, tắt dần, và sau đó tôi gửi hồn đitheo vị á thánh vừa được tôi giải thoát.

Ngày19 tháng Mười

Chao ôi, trống trải thay! Cái khoảng trống khủng khiếpmà tôi cảm thấy trong lồng ngực tôi đây!... Và tôithường nghĩ rằng: giá được ôm riết nàng áp sát vàotận trái tim này, dù chỉ một lần, một lần thôi, vàtoàn bộ khoảng trống kia sẽ được lấp tràn đầy.

Ngày26 tháng Mười

Vâng, bạn thân mến của tôi ạ, càng ngày tôi càng tinchắc rằng sự hiện hữu của một đời người chẳngcó nghĩa lý gì. Một người bạn gái tới thăm Lotte, tôivội lánh sang phòng bên, định xem một cuốn sách, nhưngvì không sao đọc được, tôi lại cầm bút viết. Tôinghe thấy hai người đang to nhỏ với nhau: họ kể chonhau nghe những câu chuyện tào lao, những tin tức mớinhất từ thành phố, nào là cô nọ mới lấy chồng, bàkia đau ốm nặng, nặng lắm. Cô bạn nói: - "Bà ấyho khan, mặt xanh nanh vàng, thường hay ngất xỉu, chắcchắn mười mươi sẽ về chầu thượng giới." - "Ông

N.N. cũng chẳng khá gì hơn," Lotte đáp. Cô bạn tiếplời luôn: - "Người ông ấy đã phù lên rồi!"

Và trí tưởng tượng nhạy bén của tôi đã vội đưatôi tới bên giường những người khốn khổ ấy, tôihình dung thấy họ đau đớn biết chừng nào khi buộcphải quay lưng lại với cuộc đời, vậy mà... Wilhelm ơi!hai cô bạn của tôi nói về họ như người ta nói bângquơ về cái chết của một người xa lạ. - Và khi tôinhìn quanh, tôi ngắm kỹ căn phòng, quanh tôi là những bộáo dài của Lotte, là giấy tờ của Albert, là những đồđạc của Lotte vốn thân thuộc đối với tôi, kể cảchiếc bình mực này nữa, và tôi tự nhủ lòng: - Thấychưa, trong ngôi nhà này ngươi có nghĩa lý gì đâu! Đạiđể cũng thế thôi. Các bạn ngươi tôn trọng ngươi!Ngươi thường mang cho họ những nguồn vui. Và chính tráitim ngươi hình như cũng thấy rằng không có họ ngươikhông sao sống nổi, nhưng... nếu bây giờ ngươi ra đi,nếu ngươi vĩnh viễn lìa xa khỏi nơi họ? thì liệu họsẽ cảm thấy cái khoảng trống vì vắng ngươi đượcbao lâu, một khoảng trống do ngươi mất đi để lạitrong cuộc đời của họ? Vâng, sự trống trải ấy trongbao lâu, bao lâu nhỉ?... Hỡi ôi, kiếp người phù du nhưthế đấy! Ngay cả ở nơi con người biết chắc mìnhđang tồn tại, ngay cả nơi con người ghi dấu ấn duynhất và chân thực về sự sống của mình nơi trần thế,đó là trong ký ức, trong tâm hồn của những người thânyêu, cả ở nơi ấy nữa con người cũng phải bị xóamờ, bị tiêu vong. Và điều ấy xảy ra sớm biết bao!

Ngày27 tháng Mười

Nhiều khi tôi muốn xé toang lồng ngực mình, muốn đậpnát sọ mình, chỉ vì thấy con người đối với nhau ítnghĩa tình đến thế! Hỡi ôi, tình yêu, niềm vui, sựđầm ấm và nỗi niềm hoan lạc, nếu chính tôi không tạođựng cho đời, thì chẳng ai chịu mang đến cho tôi! Vàdù trái tìm tôi có tràn trề hạnh phúc, tôi cũng khôngthể làm người khác hạnh phúc, nếu người ấy đứngtrước tôi với tấm lòng lạnh giá và đã rệu rã trướccuộc đời.

Buổitối

Tôi có rất nhiều, rất nhiều, nhưng tình yêu dành chonàng đã cuốn đi tất cả. Tôi có rất nhiều, rấtnhiều, nhưng không có nàng tất cả hóa hư không.

Ngày30 tháng Mười

Hàng trăm lần tôi đã đứng chơi vơi, toan nhảy lên ômriết lấy cổ nàng! Chỉ có Chúa cao minh mới hiểu thấulòng tôi: đau đớn thay cho một con người, được nhìnthấy biết bao nhiêu yêu kiều và diễm lệ chao lượntrước mắt mình, nhưng không được quyền đưa tay ra nắmbắt! Vậy mà nắm bắt lấy, giành giật lấy cho mình vốnlà một bản năng tự nhiên nhất của loài người. Chẳngphải các em bé vẫn hay giành giật lấy tất cả nhữnggì chúng yêu thích đó sao?... Còn tôi?

Ngày3 tháng Mười một

Xin có Chúa chứng giám! Đã biết bao lần tôi lên giườngvới ước muốn, thậm chí với hy vọng đừng bao giờthức đậy nữa! Nhưng sáng ra tôi mở mắt, tôi lại thấymặt trời, và tôi thật khổ sở. Ôi, ước chi tôi cóthể ngớ ngẩn và có thể đổ lỗi mọi chuyện cho thờitiết, cho một người thứ ba hay cho một công việc bấtthành, như thế thì gánh nặng khổ đau không sao chịuđựng nổi trên vai tôi sẽ giảm nhẹ đôi phần... Nhưngkhốn khổ thân tôi! Tôi lại biết quá rõ là lỗi lầmđều tự tôi gây ra. Không, không phải lỗi lầm! Mà cáichính là ngọn nguồn của khổ đau được ấp ủ trongtồi, như ngày xưa trong tôi đã tàng trữ những ngọnnguồn hạnh phúc. Chẳng phải vẫn là tôi đó sao, vẫnlà tôi của ngày xưa từng lâng lâng những cảm giác mêsay, mỗi bước đi đều lóe sáng một thiên đường vàmột trái tim yêu ôm trùm lên trái đất? Giờ đây, tráitim ấy chết rồi! Nó không trào dâng nỗi niềm xao xuyếnnữa, đôi mắt đã ráo khô, và những cảm quan vẫn đượctưới mát bằng dòng lệ giờ héo úa hằn lên những vếtnhăn trên vầng trán. Tôi đau khổ khôn cùng! Tôi đã mấtđi niềm hoan lạc duy nhất của cuộc đời, tôi đã mấtđi nguồn sức mạnh thiêng liêng làm cho tôi tồn tại vànhờ đó tôi có thể tạo ra những thế giới quanh mình.Sức mạnh ấy đã tiêu vong! Cứ mỗi lần đến bên cửasổ ngắm nhìn ngọn đồi xa, nhìn mặt trời ban mai xuyênqua màn sương và rọi sáng lên đồng cỏ yên lành, nhìndòng sông hiền hòa uốn khúc chảy về phía tôi, láchmình qua hàng đương trụi lá, tôi lại thấy như thiênnhiên diễm tuyệt ấy chết lặng dưới mắt tôi, chẳngkhác chi cảnh vật trong một bức sơn mài không hồn,không có lấy một giọt hạnh phúc nào được truyềncảm từ trái tim lên khối óc của tôi, và đứng trướcphong cảnh làm nên dung nhan của Chúa, toàn bộ con ngườitôi như một chiếc thùng rữa nát, như một giếng nướcđã cạn hết mạch nguồn. Tôi vẫn hằng phủ phục dướinền nhà để xin Chúa ban cho tôi nước mắt, như nhà nôngcầu mưa, mỗi khi họ thấy trên đầu mình cái nắng nhưnung và xung quanh đất chết khát khô cằn. Nhưng hỡi ôi!Tôi cảm thấy là Chúa Trời đâu có làm mưa hay làm nắngtheo những lời thỉnh cầu khẩn thiết của chúng ta! Cònnhững ngày đã qua và mỗi lần nhớ lại lòng tôi thêmnhức nhối, những ngày ấy vì sao lại làm tôi ngây ngấtđến thế? Có phải vì chính tôi đã kiên tâm đợi chờvà đón nhận niềm hoan lạc Chúa ban cho với tấm lòngbiết ơn vô hạn?

Ngày8 tháng Mười một

Nàng đã trách tôi hay sa đà! Ôi chao, và trách tôi bằngcái giọng mới dễ thương làm sao! Sự sa đà của tôi ư?Đó là chuyên thỉnh thoảng tôi quá chén, từ chỗ nhấmnháp một ly rượu vang đến sa đà uống cạn cả mộtchai!... "Đừng làm thế nữa anh!" - nàng bảo tôi:- "Xin anh hãy nghĩ đến Lotte!" - "Hãy nghĩ đếnLotte!", tôi kêu lên, - "Lẽ nào em phải nhắc tôichuyện đó? Nghĩ đến em!... Không, tôi không nghĩ đếnem đâu! Nhưng hồn tôi lúc nào cũng có em! Hôm nay tôi đãđến ngồi đúng cái nơi trước đây em đã từ trên xebước xuống..." Nàng nói lảng sang chuyện khác cốttránh cho tôi khỏi sa đà... Thế đấy, bạn quý ơi, tôichẳng là tôi nữa! Nàng đã có thể điều khiển tôitheo ý muốn của nàng!

Ngày15 tháng Mười một

Wilhelm, xin cảm ơn sự quan tâm chí tình của bạn dànhcho tôi, cảm ơn lời khuyên đầy thiện chí của bạn,chỉ có điều xin bạn hãy bình tâm. Cứ mặc tôi đau đớnđến tận cùng, cho dù tôi rã rời, nhưng vẫn còn đủsức để chịu đựng. Bạn biết đấy, tôi vẫn trântrọng tôn giáo, tôi cảm thấy nó như một cây gậy đốivới những ai sức cùng lực kiệt, và như một thứ nướctưới mát cho những người khô héo tâm hồn. Thếnhưng... tôn giáo không thể và đâu có phải là cứu rỗicho tất cả mọi người? Nếu bạn nhìn nhận khắp nhângian, bạn sẽ thấy có ngàn vạn con người không tínngưỡng, và ngàn vạn con người mà tôn giáo sẽ không cótác động gì đối với họ, dù họ có được giảng đạohay không được giảng đạo cũng thế thôi. Vậy có nhấtthiết phải có tôn giáo đối với tôi hay không? Chẳngphải chính Giêsu con của đức Chúa Cha đã từng nóirằng: "Những kẻ được cha ta ban cho ta sẽ xúm xítquanh ta," đó sao? Nhưng nếu tôi không được chọntrong số ấy thì sao? Và nếu đức Chúa Cha giữ tôi lạiriêng cho Người như lòng tôi mách bảo thì điều đó cósao đâu?... Xin bạn đừng hiểu chệch ý tôi, và cũngđừng xem những lời chân thật ấy có chút gì mai mỉa,không đâu, tôi bộc bạch lòng tôi với bạn đấy, bằngkhông, tôi thà câm lặng còn hơn: tôi vốn không thích nóinhiều về những chuyện mà người khác cũng biết ít nhưtôi. Số mệnh của con người là gì, nếu không phải làchịu khổ cho trọn đầy cái khổ, và phải uống cạntới giọt cuối cùng cái chén đắng trời cho?... Và nếucái chén đắng ấy, ngay cả đức Chúa Trời cũng thấylà quá đắng trên đôi môi trần thế của Người, thìtại sao tôi lại phải làm bộ cao đạo và giả vờ nhưthể uống nó

vào ngọt lịm trên môi? Và tại sao tôi phải hổ thẹntrong cái khoảnh khắc khủng khiếp của đời mình, khi màtoàn bộ con người tôi run rẩy giữa Tồn Tại hay KhôngTồn Tại, khi mà quá khứ như ánh chớp lóe lên trên cáivực thẳm đen ngòm của tương lai, khi mà tất cả, tấtcả quanh tôi đang sụp đổ và cả thế giới đang cùngtôi lụi tàn. Chẳng phải đấy là tiếng kêu của mộtcon người bị dồn nén cùng quẫn, bị mất mát chínhmình và đang lao xuống vực sâu vô phương cứu chữa đósao? Và từ thẳm sâu, nơi những tiềm năng cố vươn lênmột cách vô vọng, tiếng kêu ấy thốt lên: -

"Chúa ơi! Chúa ơi! Sao Người nỡ lòng ruồng bỏcon?24" Lẽ nào tôi lại xấu hổ vì lời kêuthan

ấy? Và lẽ nào tôi lại sợ hãi trước cái khoảnh khắcmà không ai thoát khỏi, khi chính Người cuốn gọn cảbầu trời như cuốn gọn một chiếc khăn?

Ngày21 tháng Mười một

Nàng không nhìn thấy, không cảm nhận được rằng chínhnàng đang sửa soạn chén thuốc độc để tàn hoại cảnàng và cả tôi. Còn tôi, tôi xin nhận chén thuốc độcnàng đưa để đời tôi tắt lặng và uống cạn với nỗiniềm hoan lạc ngất ngây! Ánh mắt thiện cảm của nàngvẫn thường nhìn tôi phỏng có nghĩa lý gì? (Nàng vẫnthường nhìn tôi? - Không đâu!), nhưng mà đôi khi nàngnhìn tôi như thế. Và sự ưu ái ấy nàng vẫn thườngbiểu hiện khi tiếp nhận một đột biến trong tình cảmcủa tôi, nào có ý nghĩa gì? Và nỗi đau thương cảm vớinỗi đau đời tôi in đậm trên trán nàng, có duyên gìcho cam?

Hôm qua, lúc giã từ, nàng đưa tay cho tôi, và nàng nói: -"Tạm biệt nhé, anh Werther thương yêu!" - AnhWerther thương yêu! Ôi, đây là lần đầu hên nàng ban chotôi hai chữ thương yêu ấy, và nó đã thấm sâu vào tậnxương tủy tôi. Hàng trăm lần tôi nhắc đi nhắc lạicho mình nghe câu chào đó của nàng, và đêm qua, lúc sắplên giường ngủ, tôi lẩm bẩm một mình, bỗng dưng buộtmiệng: - "Ngủ ngon nhé, anh Werther thương yêu!"Rồi sau đó, tôi đã cười nhạo mình.

Ngày22 tháng Mười một

Tôi không thể cầu nguyện: hãy để nàng cho tôi! Mặc dùnhiều khi tôi vẫn cảm thấy rằng: chính nàng là củatôi. Tôi không thể cầu nguyện: hãy trao nàng cho tôi!...Vì nàng đã thuộc về kẻ khác. Và tôi mỉa mai đầythích thú những đau khổ của mình. Nếu cứ theo cái đànày thì cuối cùng tôi chỉ viết ra đây toàn những điềungang trái mất thôi!

Ngày24 tháng Mười một

Nàng cảm nhận được những gì đang làm tôi đau đớn.Hôm nay, ánh mắt nàng xuyên xoáy vào tim tôi. Đến thămnàng, tôi gặp nàng ở nhà một mình. Tôi lặng thinh, cònnàng thì nhìn tôi chăm chú. Giây lát ấy, tôi không nhìnthấy nữa cái vẻ đẹp vốn quyến rũ ở nơi nàng, khôngthấy nữa những vầng sáng trí tuệ trên trán nàng, trướcmắt tôi tất cả như tan đi, chỉ có ánh mắt huyền diệucủa nàng làm xốn xang lòng tôi, ánh mắt ấy chứa channiềm cảm thông sâu lắng nhất và sự

thương cảm dịu ngọt nhất. Nhưng tại sao tôi lại khôngđược quyền phủ phục dưới chân nàng? Và vì đâu tôikhông đám choàng tay ôm cổ nàng và đáp lại ánh mắtnàng bằng muôn vàn nụ hôn? Nàng lẩn tránh lòng mình nhờchiếc đàn dương cầm, và với giọng dịu dàng êm nhưru nàng khẽ hát hòa theo dòng suối nhạc. Chưa bao giờtôi được thấy đôi môi nàng quyến rũ đến thế, đôimôi ấy như thể chỉ hé mở để uống lấy những âmthanh dịu ngọt chảy tuôn từ phím đàn, rồi từ làn môitrong lành ấy những dư âm thầm kín mới vọng ra bổngtrầm và êm ái... Bạn ơi, tôi không thể cầm lòng đượcnữa, tôi phải cúi đầu xuống và thề với chính mình:Không, không bao giờ ta đám hôn ngươi đâu, hỡi đôi môilàm ngơ ngẩn cả thiên thần! Nhưng mà không... tôi lạimuốn... A ha! Bạn thấy chăng... như có bức tường ngănchặn trước hồn tôi... Niềm hoan lạc ấy... Rồi thôi,xin lụi tàn để chuộc tội lỗi này... Tội lỗi?

Ngày26 tháng Mười một

Có lúc tôi tự nhủ: số phận của mi là độc nhất, hãymừng cho kẻ khác tất cả đều hạnh phúc! Không có ailại bị hành hạ khốn khổ như mi đâu. Rồi tôi đọcmột nhà thơ cổ xưa, tôi tưởng như nhìn thấu trái timmình. Cuộc đời tôi đã khổ đau nhường ấy! Ôi chao,chả lẽ những con người sống trước tồi cũng khổ đếnthế ư?

Ngày30 tháng Mười một

Không, tôi không thể, không bao giờ còn có thể bình tâmđược nữa! Bất kỳ đến nơi đâu tôi cũng gặp nhữngsự đời làm tôi như điên đại. Hôm nay đây, hỡi sốmệnh! Hỡi nhân quần!

Trưa nay, tôi chẳng buồn ăn, tôi lững thững đi đọc bờsông. Mọi thứ quanh tôi đều hoang liêu. Từ triền núitràn về một làn gió ẩm ướt, lạnh tê lòng, và mâyxám ùn lên che phủ khắp thung lũng. Từ xa tôi đã nhậnra một người đàn ông lom khom giữa những tảng đá, áoquần màu xanh lục, tồi tàn, hình như anh ta đang cúi tìmcỏ đại. Tôi đến gần. Nghe thấy tiếng động, anh taquay ngoắt lại, và tôi chợt nhận ra một gương mặt kỳthú, nhuốm sắc buồn mênh mông, ngoài ra

gương mặt ấy không biểu lộ một điều gì khác hơn làmột tâm hồn nhân hậu. Mái tóc đen của anh được cuốnlên và kẹp thành hai ống tóc tròn ở bên tai, và sau gáymón tóc còn lại được tết thành một chiếc đuôi samđày thả lủng lẳng xuống lưng. Nhìn y phục, tôi đoánanh thuộc lớp người bình dân . Tôi nghĩ chắc anh sẽkhông giận khi tôi để ỷ đến công việc anh làm. Vìthế tôi mới hỏi: - "Anh tìm cái gì vậy?" - "A,tôi tìm... tôi tìm hoa, - anh ta đáp với một tiếng thởđài não nuột. - Nhưng chẳng thấy hoa đâu!" Tôi mỉmcười: - "Nhưng mùa này thì làm gì có hoa mà anh tìm!"- "Có chứ, có nhiều lắm mà!" Anh đáp lại vàbước xuống chỗ tôi. - "Trong vườn nhà tôi có cảhoa hồng, cả hoa càng-lâu-càng-thêm-yêu nữa, đủ cảhai loại đấy, một loại do cha tôi tặng tôi, chúng mọcnhanh như cỏ dại, thế mà hai hôm nay tôi cất công tìmchúng chẳng thấy đâu! Ở ngoài này bao giờ cũng có hoa,hoa vàng, hoa xanh, hoa đỏ. Cả loại cỏ-một-nghìn-quan-tiền cũng nở ra bông hoa tí xíu xinh xinh. Nhưng mà tôi cũngchẳng thấy chúng đâu."

Tôi cảm thấy có điều gì thật u uẩn, vì vậy tôi hỏikhéo:

"Thế anh tìm hoa để làm gì?" Một nụ cười lạlẫm và nhăn nhở làm cho khuôn mặt ấy bỗng trở nênméo mó. Anh ta đưa một ngón tay lên miệng dọa dọa tôi:- "Xin ông chớ tiết lộ đấy nhé. Tôi đã hứa tặngngười đẹp của tôi một bó hoa!" - "Ồ, thếthì tuyệt quá," tôi đáp. - "Nhưng mà nàng cónhiều thứ quá rồi, nàng giàu có lắm đấy!" Anh tanói. "Vậy mà nàng vẫn ao ước có một bó hoa củaanh?" tôi hỏi. - "Ô hô! - anh chàng tiếp, - nàngcó châu báu và vương miện!" Tôi hỏi anh: - "Thếnàng tên là gì?" và anh đáp: - "Nếu như vươngquốc Hà Lan chịu trả công cho tôi thì chắc tôi đãthành một người khác kia rồi! Ôi chao, đã có một thờitôi hạnh phúc nhất trên đời! Còn bây giờ tôi là kẻbỏ đi. Giờ thì tôi..." Ánh mắt đẫm lệ của anhngước lên nhìn trời cao đã nói lên tất cả. - "Vậylà anh đã từng được hạnh phúc?" tôi hỏi. - "Chaoôi! Giá như bây giờ tôi lại được như thế! Tôi đãsung sướng, đã vui tươi, đã thảnh thơi như cá bơitrong nước!" - "Heinrich!" - Tiếng kêu của mộtbà lão vừa xuất hiện trên đường - "Heinrich! Contrốn ở đâu thế? Mẹ và mọi người chạy tìm con khắpnơi. về ăn đi con!" Tôi tiến lại gần hỏi: - "Thưabà, con trai bà đấy ư?" Bà đáp: - "Vâng, đứacon tội nghiệp của tôi đó! Chúa đã ban cho tôi câythánh giá quá nặng." - "Anh ấy bị như thế đãlâu chưa?" - "Nó điềm tĩnh như ông vừa thấy đómới được sáu tháng nay, - bà nói. - Tôi tạ ơn Chúa vìbệnh của nó đã không trầm trọng hơn! Trước đó, nóđiên dại suốt một năm, người ta phải xích nó tạimột nhà thương điên, bây giờ nó không hề làm hại gìai, hiềm một nỗi là lúc nào nó cũng bận rộn với mấyông vua và hoàng đế của nó. Xưa kia nó hiền lành vàtốt bụng lắm. Nó đã nuôi tôi bằng chữ viết rất đẹpcủa nó. Nhưng bỗng dưng nó sinh ra sầu thảm, rồi bịmột cơn sốt ác nghiệt, sau đó nó đâm ra rồ dại. Vàbây giờ thì như ông

thấy đấy. Thưa ông, nếu cần thuật lại cho ôngnghe..." Tôi cắt ngang lời nói đang trào tuôn của bà:- "Thế quãng thời gian anh ấy hết lời ca tụng rằngmình hạnh phúc đến như thế, sung sướng đến như thế,là bao giờ thưa bà?" - "Ôi, cái thằng điên tộinghiệp của tôi!" bà kêu lên và mỉm cười thươnghại. - "Nó nói thời gian nó điên đấy, nó luôn luônca tụng quãng thời gian nó ở nhà thương điên, khi nóchẳng biết gì về nó cả!" Lời bà nói như sét đánhngang tai tôi, tôi vội ấn vào tay bà một quan tiền vàhối hả từ giã bà.

- "Chao ôi! một con người đã từng hạnh phúc!"tôi vừa rảo bước về thành phố vừa kêu lên. - "Mộtcon người đã từng thảnh thơi như cá lội giữadòng!"... "Hỡi Chúa trên cao xanh! Vậy ra Ngài đãan bài định mệnh để con người chỉ được hưởnghạnh phúc, khi con người chưa có đủ trí khôn, và hạnhphúc, khi đã mất trí khôn!... Và anh, kẻ khốn khổ đángthương! Tôi ganh tị với anh biết bao, tôi thèm khát biếtbao cảnh sầu thảm của anh, sự rối loạn các giác quanlàm tàn lụi đời anh! Với lòng đầy hy vọng, anh bướcra khỏi nhà để hái hoa tặng nữ hoàng của anh, giữamùa đông tháng giá... và anh u buồn vì không thấy hoađâu, và không hiểu vì sao tìm hoa mà chẳng được... Còntôi, tôi ra khỏi nhà với tấm lòng vô vọng, không mụcđích, và trở về nhà như lúc đã ra đi... Anh tưởngtượng mình sẽ trở thành một con người như thế nào,nếu vương quốc Hà Lan chịu bồi thường cho anh. Ôi,con người hạnh phúc thay! Anh biết gán nỗi bất hạnhcủa mình cho một chướng ngại chốn trần gian! Anh khônghề cảm nhận! Anh đâu có hay rằng sự khốn khổ củađời anh nằm trong chính trái tim anh tan nát, trong bộ ócrối loạn của anh, và vì vậy, tất cả các ông vua trêntrái đất đều khoanh tay, không thể cứu nổi anh!

Hãy chết đi, chết đi trong vô vọng tất cả những kẻnào lại nhạo báng một người bệnh đang hành hương vềcội nguồn xa thẳm, về nơi mà bệnh tình sẽ càng trầmtrọng hơn và cái chết sẽ càng đau đớn hơn! Hãy chếtđi, chết đi những kẻ nào lại đám lăng mạ một tráitim bị chèn ép, khi nó muốn cứu mình khỏi sự cắn rứtcủa lương tâm, muốn rũ bỏ những đau khổ của tâm hồnvà làm cuộc hành hương về mộ thánh. Mỗi bước đitrên con đường chưa khai phá đều cắt cứa gan bàn chân và đều là một giọt nước làm dịu mát tâm hồn loâu, và sau mỗi một ngày hành trình khó nhọc, con tim sẽnghỉ ngơi, nhẹ bớt được bao nhiêu là nỗi khổ củacuộc đời... Vậy mà các người dám gọi đó là ảotưởng hay sao, hỡi những kẻ múa mép khua môi ngồi trênghế đệm?... Áo tưởng! Chúa ơi! Chúa đã thấy nhữnggiọt lệ của con! Có lẽ nào khi tạo ra con người đãnghèo nàn đến thế, Chúa còn cho thêm cả những ngườianh em để họ cướp nốt của con người cái gánh đờinghèo nàn không đáng kể, cướp nốt cả chút ít niềmtin mà con người giữ gìn để dâng Chúa, dâng Chúa, hỡiơi, dấng Toàn Ái nơi cao xanh! Bởi vì niềm tin của conngười vào một thứ rễ cây chữa

bệnh hay vào rượu vang là nước mắt của chùm nho, đấychẳng phải là niềm tin vào đức Chúa đó sao, chẳngphải chính Ngài đã đặt vào tất cả những gì vâyquanh ta cái sức mạnh diệu kỳ để chữa bệnh và giảibuồn mà chúng ta vẫn cần đến từng giờ?! Hỡi đấngCha hiền lành con chưa biết mặt! Hỡi Phụ Thân xưa đãtừng tràn ngập cõi lòng con! Và giờ đây, Người ngoảnhmặt không đoái hoài tới con! Xin hãy gọi con về vớiNgười! Đừng im tiếng lâu hơn thế nữa! Sự im lặngcủa Người cũng không sao ngăn bước được tâm hồn khôkhát của con đâu! Và ở chốn trần gian, một con ngườikhi đã làm cha, đâu có lẽ lại nổi giận khi thấy contrai mình bất chợt trở về ôm lấy cổ cha và kêu lên:- "Cha ơi! Con về đây! Con xin cha đừng giận, con đãbỏ dở cuộc hành trình mà lẽ ra con phải chịu đựnglâu hơn để vâng theo ý cha. Nhưng thế giới này ở đâumà chẳng thế! Chỗ nào cũng thấy cực nhọc và cầnlao, thú vui và lương lậu. Những thứ đó có nghĩa gìđối với con kia chứ? Con chỉ hạnh phúc khi được ởbên cha, và con muốn đau khổ và hưởng thụ khi có chabên cạnh..." Và Người, hỡi dấng Cha hiền yêu kínhnơi cao xanh, có lẽ nào Người nỡ xua đuổi con?

Ngày1 tháng Mười hai

Wilhelm! Người thanh niên mà tôi đã kể cho bạn nghe, kẻbất hạnh một cách hạnh phúc đó, chính là viên lục sựtrước đây của thân phụ Lotte. Anh ta đã say nàng, thầmyêu trộm nhớ nàng, đã thổ lộ tình yêu với nàng, rồibị đuổi khỏi nơi mình làm việc. Tình yêu khốn khổấy đã khiến anh điên loạn. Bạn ơi, qua những lờitường thuật khô khan này, bạn hãy cố cảm nhận xemchuyện đó đã làm tôi bàng hoàng tới mức nào khi tôinghe Albert kể lại, cũng với cái giọng lạnh lùng nhưthế, và cũng giống như bạn đang đọc nó đây!

Ngày4 tháng Mười hai

Thôi thôi, tôi van bạn... Bạn thấy đó, với tôi, đãhết rồi! Tôi không thể chịu đựng lâu hơn nữa! Hômnay... tôi đã ngồi bên nàng... tôi đã ngồi bên nàng,còn nàng đạo nhạc trên dương cầm với biết bao giaiđiệu, với biết bao ân tình!... Tôi biết nói thế nàovới bạn đây? Em gái nàng ngồi

trong lòng tôi, vuốt ve trang điểm cho búp bê. Bỗng dưngđôi mắt tôi ngấn lệ. Tôi cúi xuống và nhìn thấychiếc nhẫn cưới nơi tay nàng... nước mắt tôi tràotuôn. Và đột nhiên, nàng chuyển sang dạo khúc nhạc củangày xưa, dịu ngọt biết đường bao, và đâu phải tìnhcờ... Giây lát ấy, tôi cảm thấy hồn tôi được vỗvề, an ủi, tôi sống lại những ngày xa trong dĩ vãng,hồi tưởng lại những khi nghe bản nhạc hôm nay, nhớtới quãng thời gian ảm đạm giữa hai lần nghe nhạc,nhớ những chuyện buồn bực và những hy vọng đã tiêutan... và rồi tôi bước tới bước lui trong căn phòng.Tim tôi nghẹt thở trong nỗi niềm thôi thúc...

"Ôi lạy Chúa!" - tôi kêu lên khủng khiếp vàhướng về phía nàng. - "Lạy Chúa! Xúi em đừng chơibản nhạc đó nữa!"

Nàng ngưng đàn nhìn tôi sững sờ.

"Werther!" - nàng nói và mỉm cười, một nụ cườixuyên suốt cả hồn tôi. - "Werther! Anh ốm quá mấtrồi, bản đàn anh yêu thích đã làm anh khốn khổ! Em xinanh, bình tâm lại đi anh!"

Tôi bứt khỏi nơi nàng... và, Chúa ơi! Chúa đã chứnggiám nỗi đau khổ của con, Chúa sẽ chấm đứt nỗi đauấy cho con.

Ngày6 tháng Mười hai

Hình bóng nàng theo đuổi tôi cùng khắp! Dù thức hay mơ,trọn vẹn hồn tôi chỉ tràn ngập bóng nàng! Nàng ởđây... mỗi khi tôi khép mắt, và ở đây, trên vầng tráncủa tôi, nơi tụ hội những thị lực từ thẳm sâu, đôimắt đen của nàng ngự trị. Nàng ở đây! Ôi, chẳngbiết nói thế nào cho bạn hiểu. Hễ tôi khép mắt lại,đôi mắt nàng đã hiển hiện trong tôi, đôi mắt như vựcthẳm, như biển sâu hiện lên trước mắt tôi và trongtôi, nó ngập tràn mọi ý tưởng của hồn tôi.

Ôi, con người, con người là gì đây, - là một vị áthánh được tán dương! Những chẳng phải thế sao, conngười lại thiếu mất những sức mạnh thánh thần,chính vào lúc nó cần đến những sức mạnh ấy khẩnthiết nhất? Khi sướng vui hồn chắp cánh bay lên, lúckhổ đau con người chìm xuống đáy, nhưng nó đâu cóđược lưu giữ lại ở tột cùng hạnh phúc hay khổ đau,mà bị lôi trở về với ý thức thực tại lạnh lùng vàhờ hững... Chẳng phải thế hay sao, khi con người khátkhao được tan vào thinh không, vào mênh mông vô tận?

NGƯỜI XUẤT BẢN GỬI QUÝ ĐỘC GIẢ

Vềnhững ngày cuối cùng lạ thường của người bạn bấthạnh của chúng ta, tôi đã hết lòng mong muốn làm sao cóđược thật nhiều những bút tích do chính tay chàng thảonên, để khỏi phải dùng những đoạn văn kể chuyệncắt ngang chuỗi thư chàng để lại.

Tôiđã cố tâm thu lượm những tình tiết thật chính xác vềchàng từ miệng những người có thể coi là am hiểu nhấtvề chuyện chàng, và câu chuyện ấy thật đơn giản: tấtcả những lời tường thuật lại đều trùng khớp vớinhau, ngoại trừ một vài chi tiết nhỏ nhặt, duy có điềulà những ý kiến nhận định về tâm tính của nhữngngười trong cuộc rất khác nhau và cách đánh giá cũngkhác nhau.

Dođó, chúng tôi không có cách nào khác là phải kể lạimột cách trung thực tất cả những điều chúng tôi đãnhọc công thu thập được, đồng thời xen vào đó nhữngbức thư mà người quá cố đã để lại, kể cả nhữngmẩu giấy vụn vặt nhất cũng không được coi nhẹ, vìquả thật, muốn hiểu thấu những động lực đích thựcvà riêng tư nhất đã dẫn đến hành động - dù chỉ làmột hành động giản đơn - cũng vô cùng khó khăn, huốnghồ hành động ấy lại xuất phát từ một con người đãvượt khỏi lẽ thường.

Sựchán ngán và u buồn đã bám rễ ngày càng sâu xa trong tâmhồn Werther, ngày càng đan giăng và quyện chặt lấy nhaurồi dần dà xâm chiếm trọn vẹn con người chàng. Hòađiệu của hồn chàng hoàn toàn bị phá vỡ, một ngọnlửa bừng bừng trong tâm can và sự sôi động cuồng nộđã làm náo loạn mọi tài năng trong chàng và gây nênnhững hậu quả khốc hại, cuối cùng, cái còn lại tronghồn chàng chính là sự ngao ngán ê chề mà chàng phảivật vã để thoát ra, nó còn khủng khiếp hơn mọi nỗiđau chàng đã từng vật lộn xưa nay. Những nỗi lo âuhãi hùng bám riết tâm hồn chàng đã thiêu hủy nốtnhững sức lực tinh thần cuối cùng của chàng, làm tiêutan tính năng động và trí tuệ vốn sắc sảo của chàng.Werther trở nên một người bạn sầu muộn, càng ngàycàng ủ dột hơn, và càng u mê hơn khi chàng càng bấthạnh hơn. ít ra đây cũng là những nhận xét của bạnbè Albert. Họ quả quyết rằng Werther đã không thể đánhgiá nổi Albert, một người đànông trầmtĩnh vàthuần khiết,người màgiờ đâyđã đượchưởng cáihạnh phúctừ lâumình

aoước và vì thế biết cách bảo vệ hạnh phúc đó chotương lai, còn Werther tiêu phá hết mọi tiềm năng trongmột ngày để chiều về khổ đau và quẫn bách 25.Họ cũng nói rằng trong khoảng thời gian ngắn ngủi nhưthế, Albert không hề thay đổi. Albert vẫn như xưa, vẫnnhư buổi ban đầu

Wertherquen biết chàng, tôn quý chàng. Chàng yêu Lotte hết lòng,chàng hãnh diện về nàng và muốn mọi người cũng côngnhận nàng là một thiếu nữ diễm tuyệt nhất trên đời.Vì thế lẽ nào ta lại trách cứ Albert nếu như chàng tìmcách gạt bỏ mọi bóng mờ của sự nghi ky, nếu nhưchàng không muốn chia sẻ báu vật vô giá đó với ai, dùsự chia sẻ ấy vô tư, lành mạnh nhất? Bạn bè Albertcũng thú nhận rằng, mỗi khi Werther đến thăm nàng,Albert thường rời khỏi phòng vợ, không phải vì thùghét hay có ác cảm gì đối với bạn mình, mà chỉ vìchàng cảm thấy Werther bối rối khi thấy chàng có mặt.

Ôngcụ thân sinh ra Lotte bị bệnh phải ở riết trong phòng.Ông cho người đánh xe đến đón con gái, và nàng lên xetới hầu cha. Hồm đó là một ngày mùa đông đẹp trời,tuyết đầu mùa rơi nhiều phủ kín cả một vùng.

Sánghôm sau Werther đến chỗ nàng để - nếu Albert không đếnđón nàng - chàng sẽ đưa nàng về. Thời tiết trong lànhkhông có tác động gì mấy đối với tăm trạng ảm đạmcủa Werther, tâm hồn chàng nặng trĩu, những hình ảnh ubuồn cứ bám riết lấy chàng và tâm trí chàng triềnmiên đi từ ý nghĩ đau khổ này đến ý nghĩ đau khổkhác.

Vìluôn luôn sống trong tâm trạng bất bình với chính mìnhnên cảnh ngộ của người khác dưới mắt chàng chỉđáng hồ nghi hơn và rắc rối hơn, chàng tin rằng mìnhđã phá hoại mối quan hệ tốt đẹp giữa hai vợ chồngAlbert, chàng trách móc mình về chuyện đó, nhưng hòa lẫnvào những lời trách móc ấy có cả nỗi uất hận thầmkín với người chồng. Suốt dọc đường, ý nghĩ củachàng cứ quẩn quanh về người ấy. "Phải rồi, phảirồi," chàng tự nhủ và nghiến chặt hai hàm răng, -"cái cảnh đối xử tin cậy, thân tình, trìu mến vàbao dung nó thế đây! Lòng thủy chung thầm lặng và bềnvững như thế đấy! Mãn nguyện và lãnh đạm chứ có lạgì đâu! Chằng phải một công việc tồi tệ nhất nàocũng hấp dẫn hắn hơn cả người đàn bà quý hóa tuyệtvời kia sao? Hắn có hiểu nổi hạnh phúc của hắn không?Hắn có biết tôn trọng nàng đúng giá trị của nàng haykhông? Hắn chiếm được nàng, cứ cho là thế! Hắn chiếmđược nàng - ta biết rõ điều đó, nhưng ta cũng biếtrõ những điều khác nữa, ta tin rằng ta quen với ý nghĩđó rồi: hắn sẽ còn làm cho ta phải điên lên, hắn sẽcòn giết chết ta nữa kia. - Phải chăng tình bạn đốivới ta hắn vẫn còn níu giữ? Hay hắn đã coi sự quyếnluyến của ta đối với Lotte như một sự xúc phạm đếnnhững quyền lợi của hắn, và trong sự quan tâm của tađối với nàng, hắn có nhận ra ý chê trách hắn haykhông? Ta biết lắm chứ, ta cảm nhận được mà: hắnchẳng ưa gì ta, hắn muốn ta khuất mắt, sự có mặt củata làm cho hắn khó chịu.

Trênđường đi, nhiều lần Werther phải cố ghìm bước chângấp gáp của chàng, và nhiều lần chàng đừng lại trầmngâm, như có ý muốn quay trở lại, nhưng chân chàng vẫnbước, đẩu óc chàng mung lung những ý nghĩ và những lờiđộc thoại, sau cùng, hầu như bất đắc đĩ, chăng đãtới trước ngôi nhà săn.

Wertherbước vào cửa, hỏi thăm ông già và Lotte. Chàng thấy cảnhà đang náo động. Cậu con trai lớn tuổi nhất cho chànghay là ở Wahlheim vừa có chuyện chẳng lành. Một ngườinông dân vừa bị đánh chết! Nhưng chuyện đó không gâyấn tượng gì đối với chàng. Werther vào trong phòng vàthấy Lotte đang khuyên ngăn ông cụ, mặc dù bệnh tật,ông cụ vẫn muốn đến tận nơi để điều tra vụ án.Chưa tìm ra thủ phạm. Buổi sáng, người ta tìm thấy xácchết nằm trước cửa nhà. Người ta có những điềunghi hoặc: kẻ bị giết là gia nhân giúp việc cho mộtgóa phụ, người này trước đó từng thuê một ngườiđàn ông khác, nhưng anh ta đã bất mãn bỏ đi.

Ngheđến đó, Werther đứng bật đậy: - "Lẽ nào lạinhư thế được! - chàng buột miệng kêu lên. - Tôi phảitới đó ngay, không thể nấn ná lại một giây!"Chàng tức tốc chạy đến Wahlheim, mọi kỷ niệm nhưsống dậy trong chàng, Werther chắc chắn rằng kẻ gây raán mạng chính là người chàng từng trò chuyện, và ngườiđó đã trở nên thân thiết đối với chàng.

Khiđi ngang qua rặng bồ đề để tới được quán rượunơi đặt xác nạn nhân, Werther hãi hùng khi nhìn thấychốn xưa chàng vô cùng yêu dấu. Bậc thềm nơi trướckia con trẻ thường nô đùa, giờ đây vấy đầy máu.Tình yêu và sự thủy chung, những tình cảm tốt đẹpnhất của con người, đã hóa thành bạo lực và sátnhân. Những cây đại thụ trơ lá phủ đẫm sương, nhữnghàng rào thâm thấp xinh đẹp ngày xưa vắt qua tườngnghĩa địa giờ đã rụng hết lá, và qua những khoảngtrống người ta thấy nhô lên các tấm đá dùng làm biamộ tuyết bám đầy.

Đếngần quán rượu, nơi cả làng tụ tập, Werther bỗng nghethấy một tiếng kêu thất thanh. Từ xa người ta nhìnthấy một tốp đàn ông võ trang, ai nấy đều la lên làđã bắt được kẻ sát nhân giải về. Werther nhìn lênvà chàng không còn nghi ngờ gì nữa: đúng rồi! Đúng làtên gia nhân đã hết lòng yêu say người góa phụ, vàcách đây không lâu chàng đã gặp anh ta lang thang với nỗihận lạnh lùng, và nỗi niềm tuyệt vọng đầy uuẩn.

-"Anh đã làm gì thế, hỡi anh bạn đáng thương?"Werther kêu lên và tiến về phía người bị bắt. Anh tanhìn Werther một cách thản nhiên, căm lặng, sau cùng đápdửng dưng: - "Chẳng ai lấy được nàng, nàng chẳnglấy được ai!" Người ta dẫn kẻ bị bắt vào trongquán, còn Werther vội vã bỏ đi.

Toànbộ con người chàng chao đảo, rối loạn vì cái cảm xúckhủng khiếp và tàn bạo chàng vừa trải qua. Trong khoảnhkhắc ấy, chàng như được dứt ra khỏi nỗi sầu củachàng, khỏi nỗi chán ngán ê chề và sự hững hờ trướccuộc sống của chàng, lòng chàng trào dâng cả nỗi niềmcảm thông khó chế ngự và ước muốn mãnh liệt cứuvớt con người ấy. Werther cảm thấy người trai kia thậtvô cùng bất hạnh, và dù anh ta là kẻ phạm tội, chàngvẫn thấy anh ta vô tội, chàng nhập thân vào cảnh ngộanh ta rất sâu xa, đến nỗi tin chắc rằng có thể thuyếtphục những người khác cũng sẽ nghĩ như chàng. Thế làchàng nóng lòng muốn biện bạch cho phạm nhân, những lờinói hăng say nhất đã sẵn sàng bật ra khỏi môi chàng,chàng chạy vội tới ngôi nhà săn, đọc đường, chàngkhông sao kiềm chế nổi mình, miệng lẩm bẩm nhắc đinhắc lại tất cả những điều chàng định nói vớiviên pháp quan.

Vừabước vào phòng, chàng sững người giây lát khi nhận raAlbert đã có mặt, nhưng rồi trấn tĩnh được ngay, chàngtrình bày với viên pháp quan một cách rất nồng nhiệtmọi ý nghĩ của chàng. Ồng này nhiều lần lắc đầu vàmặc dù Werther đã trình bày mọi việc một cách hết sứcsôi nổi, nhiệt thành và chân thực, với tất cả tàinăng mà một con người có thể vận dụng được để biện hộ cho một con người, nhưng... như người ta dễdàng đoán trước được: viên pháp quan chẳng hề bịlay chuyển. Thậm chí ông cũng không để cho người bạnđáng thương của chúng ta nói hết ý mình, ông bác lạiquyết liệt và trách chàng sao lại đi bênh vực cho mộtkẻ sát nhân! Ông cũng bảo chàng rằng cứ theo cách đóthì luật pháp sẽ vô hiệu, an ninh quốc gia sẽ bị hủyhoại, ông còn nói thêm là trong những vụ việc như vậyông không thể làm được gì mà lại không phải tự gánhlấy một trách nhiệm lớn lao, và mọi việc phải đượctiến hành đúng trình tự mà luật pháp quyđịnh.

Werthervẫn chưa chịu ông, nhưng lúc đó chàng chi khẩn nài xinông làm ngơ cho, nếu như có người giúp phạm nhân chạytrốn! Yêu cầu đó của chàng cũng bị viên pháp quan gạtphắt. Albert cuối cùng cũng tham gia vào câu chuyện vàđứng về phía ông già. Werther đuối lý, chàng đau đớnbỏ đi, sau khi viên pháp quan đã nhắc đi nhắc lại vớichàng rằng: - "Không, không ai cứu nổi hắn ta đâu!"

Nhữnglời nói trên đây đã tác động đến Werther như thếnào, điều này chúng ta có thể đọc được trong mộtmẩu giấy tìm thấy trong đống giấy tờ của chàng, chắclà đã được viết trong cùng ngày hôm đó:

Anh bạn đáng thương ơi, không ai cứu nổi anh đâu! Tôibiết lắm: không ai cứu nổi chúng ta đâu!

Nhữnglời Albert nói trước mặt viên pháp quan về chuyện kẻbị bắt làm cho Werther rất khó chịu: chàng tin rằngchàng đã nhận ra ẩn ý Albert chống lại mình và mặc dùsau khi nghĩ đi nghĩ lại chàng thấy hai người có thểcó lý, nhưng nếu phải thú nhận điều đó, nếu phảiưng thuận theo ý họ, chàng vẫn cảm thấy như chàng hànhđộng ngược lại những gì sâu lắng nhất trong thâm tâmmình. Trong số giấy tờ của chàng, chúng tôi tìm đượcmột mẩu giấy ghi chép có liên quan tới tình tiết nóitrên, và có lẽ nó biểu lộ đầy đủ tình cảm củachàng đối với Albert:

Thật chẳng ích gì khi tôi tự nhủ mình và lặp đi lặplại mãi rằng: anh ta tử tế và tốt bụng, nhưng điềuấy chỉ làm cho thâm tâm tôi bị vò xé mà thôi, tôikhông thể công bình được nữa.

Buổichiều êm ả, tiết trời giục giã tuyết băng tan, Albertvà Lotte cùng đi bộ trở về. Suốt đọc đường Lotte cứngoái nhìn hết chỗ này đến chỗ kia, như thể nàng thấythiếu thốn sự có mặt của Werther. Albert bắt đầu nóivề chàng, trách chàng không biết tới lẽ phải và nhắcđến nỗi si mê khốn khổ của chàng. Albert tỏ ý muốnxa lánh Werther. - "Anh muốn như thế cũng vì hai chúngta, - Albert nói, - và anh mong em hãy cố đem lại một chiềuhướng khác cho mối quan hệ giữa Werther với em, và hãycố giảm bớt những cuộc viếng thăm thường xuyên củaWerther. Thiên hạ đang để ý, và anh biết đây đó đãcó lời dị nghị về chuyện ấy!" Lotte im lặng vàAlbert hình như cảm nhận được ý nghĩa của sự im lặngđó, ít ra thì từ phút ấy trở đi, trước mặt Lottechàng không hề đả động gì đến Werther nữa, và nếunàng có nhắc đến, Albert thường bỏ lửng câu chuyệnhoặc nói lảng sang chuyện khác.

Mưutính vô vọng của Werther nhằm cứu mạng con người bấthạnh kia tựa hồ như ánh lửa cuối cùng chợt lóe lêncủa một luồng ánh sáng đang tàn lụi. Và sau đó, chàngchì càng chìm ngập sâu hơn vào khổ đau và lối sốngnhàn cư, bất động, nhất là khi hay tin thủ phạm khôngnhận tội và người ta có thể triệu đòi chàng ra tòalàm nhân chứng thì Werther hầu như không tự chủ đượcnữa.

Tấtcả những chuyện bất mãn đã xảy đến với chàng trongkhi còn hoạt động, nỗi bất bình ở bên cạnh sứ thần,tất cả những dự định bất thành, và những gì làmchàng bị tổn thương đều sống dậy dập dềnh trong hồnchàng. Và cũng vì tất cả nguyên cớ ấy mà chàng thấymình không làm việc là phải lẽ. Werther cảm thấy mìnhbị cắt đứt mọi chân trời tương lai và không có khảnăng tìm được một công việc gì làm như người đờivẫn cần cho cuộc sống, và thế là, dấn mình trong nhữngcảm xúc và cách nghĩ lạ lùng của mình, thả đời trôitrong nỗi đam mê không cùng, trong sựđơn điệutriền miêncủa mộtmối giaodu buồnthảm vớimột nàngđáng yêuvà đượcyêu, và

chínhchàng đã hủy hoại sự bình yên của đời nàng, đã haotổn tâm sức một cách không mục đích và vô vọng, vàchàng cứ tiến đần mãi đến một kết thúc buồn thảm.

Mộtvài bức thư chàng để lại được chúng tôi in xen vàođây là những bằng chứng hùng hồn nhất về thực trạngcủa chàng: rối loạn, si mê, náo động nhiệt cuồng vàngao ngán cuộc sống.

Ngày12 tháng Mười hai

Bạn Wilhelm thân yêu! Tôi đang sống trong tâm trạng củanhững kẻ bất hạnh mà người đời tưởng rằng họbị ma quỷ ám. Đôi khi tâm trạng ấy ngự trị trong tôi,nó không phải là nỗi âu lo, không phải là dục vọng -đó là cơn điên dại vô danh của cõi lòng, hăm đọa xétoang lồng ngực tôi, bóp nghẹt yết hầu tôi! Đau đớnthay! Khốn khổ thay! Và những lúc ấy tôi lang thang trongmàn đêm khủng khiếp của cái mùa thù địch với conngười.

Tối hôm qua tôi đã phải ra đi. Tuyết băng tan bất chợt.Tôi nghe nói nước sông đã tràn bờ, mọi con suối đềucăng nước, và từ Wahlheim nước ào về ngập lụt cảthung lũng thân thương của tôi! Gần nửa đêm, tôi chạytới nơi đó. Quang cảnh thật khủng khiếp! Từ một mỏmđá cao nhìn xuống những dòng nước hung dữ cuồn cuộnlao đi trong ánh trăng, băng băng qua đồng ruộng, qua đồngcỏ, qua những hàng giậu và nhận chìm tất cả, thunglũng mênh mông điên đảo như một đại dưong nổi sóngtrong tiếng gầm rít của cuồng phong! Và tới khi vầngtrăng lại hiện ra và treo mình trên đám mây đen, khitrước mắt tôi dòng nước lại ầm ào vang động vàcuốn mình lao đi trong ánh sáng phản chiếu huyền diệuvà hãi hùng: tôi bỗng thấy rùng mình và khát vọng!...A, hai tay buông xuôi, tôi đứng đây bên bờ vực thẳm,hơi thở hổn hển và ước mong xuống đó! Xuống đó! Vàtôi lịm đi trong nỗi ngất ngây được đẩy xô xuốngnơi kia mọi khổ ải và nỗi đau quằn quại của đờitôi! Rồi ào ạt tan đi như lớp sóng trào sôi! Ôi!... Vậymà tôi lại không đám nhấc chân lên và chấm đứt mọicon đau!

Chiếc đồng hồ cát của đời tôi hãy còn chưa chảyhết, tôi cảm thấy như thế! Wilhelm ơi! Tôi sẵn lòngphó thác cuộc đời tôi để được cùng với bão tố xénát những đám mây và xô đậy sóng cồn! Ha ha! Lẽ nàodiễm phúc ấy lại không có một lần đến với kẻ hômnay đang chịu cảnh tù đày? - Và lòng man mác buồn, tôiđưa mắt kiếm tìm chốn xưa, nơi tôi từng ngồi nghỉvới Lotte dưới bóng cây dưong liễu sau một chuyến đạochơi ngoài trời nắng. nơi ấy ngập nước rồi, dưong liễu

có thấy đâu! Và bạn ơi, tôi lại nghĩ tới đồng cỏvà những vùng lân cận quanh ngôi nhà săn của nàng! Tanhoang rồi, dòng thác chắc đã cuốn băng đi túp lều trúngụ của đôi ta! Chỉ còn đây cái tia nắng vàng son củaquá khứ lóe trong tôi, như một giấc mộng vàng đối vớikẻ tù đày, mơ thấy đàn gia súc, thấy đồng nội vànhững chức vị hiển vinh... Tôi đứng trước vực thẳm!Tôi không sỉ mắng mình, vì tôi đủ can đảm đểchết... lẽ ra... Nhưng giờ đây tôi ngồi lặng như mộtbà lão mót củi bên bờ giậu và gõ cửa xin ăn của nhàngười, cốt để kéo đài thêm giây lát và làm dịu bớttrong giây lát cuộc đời buồn thảm đang tàn lụi củamình.

Ngày14 tháng Mười hai

Chuyện gì đây, bạn hỡi? Tôi đâm ra khiếp sợ chínhmình! Chẳng phải tình yêu tôi dành cho nàng là một mốitình thiêng liêng nhất, trong trắng nhất, chân tình nhấtđó sao? Có bao giờ tôi cảm thấy một ước muốn tộilỗi trong tâm hồn tôi đâu?... Tôi không muốn nguyệnthề... Và giờ đây là những giấc mơ! Ôi! Những ai gặpcảnh ngộ trở trêu như thế mà gán nó cho sức mạnhsiêu nhiên, những kẻ ấy sẽ cảm thấy mình có lý biếtbao! Đêm nay!... Tôi run lên khi tiết lộ điều này... Tôiđã ôm siết nàng trong vòng tay, ghì chặt nàng vào ngựctôi và phủ lên làn môi run rẩy vì yêu thương của nàngngàn vạn nụ hôn nồng, và mắt tôi bơi lội trong cơnsay của mắt nàng! Trời ơi! Lẽ nào tôi có tội, khi giờđây nhớ lại những niềm vui nhiệt cuồng với nỗi niềmgắn bó điết đa, tôi vẫn cảm thấy mình lâng lângtrong hạnh phúc? - Lotte! - Lotte ơi!... Anh đánh mất anhrồi! Tâm trí tôi rối loạn! Đã tám ngày nay, tôi khôngcòn sức lực suy nghĩ nữa. Mắt tôi đầy lệ. Không ởđâu tôi thấy mình hạnh phúc, và ở đâu tôi cũng thấymình hạnh phúc. Tôi không đòi hỏi gì, tôi chẳng ướcmong gì. Có lẽ tốt hơn là... Tôi đi.

Trongthời gian ấy và trong cảnh ngộ ấy, ý định từ giãthế giới này ra đi càng ngày càng trở nên mãnh liệttrong tâm hồn Werther. Từ ngày trở lại với Lotte, ý địnhấy luôn luôn là viễn cảnh và hy vọng cuối cùng củachàng. Nhưng chàng vẫn nhủ mình: đừng làm một việc gìhấp tấp và vội vã, chàng muốn đi vào cái chết vớimột niềm tin tưởng mạnh mẽ nhất và với một quyếtđịnh bình tĩnh nhất.

Sựchao đảo của Werther và cuộc vật lộn của chàng vớichính bản thân mình đã được diễn đạt trong vài dòngngắn ngủi, có lẽ đó là những dòng mở đầu trong láthư gửi cho Wilhelm, lá thư không đề ngày tháng và đượctìm thấy trong đống giấy tờ của chàng:

Sự hiện hữu của nàng, vận mệnh của nàng và nỗithương cảm của nàng dành cho thân phận tôi hãy còn épra được từ khối óc khô cháy của tồi những giọt lệcuối cùng!

Nào, vén màn lên, và bước vào phía sau! Thế là hết!Tại sao còn chần chừ, e ngại? Có phải vì ta không biếtphía sau ấy ra sao? Hay vì ta không bao giờ trở lại? Hayđó là đặc tính của tinh thần con người, nơi nào takhông biết rõ ràng, nơi ấy ta hình dung tối tăm và rốiloạn?

Cuốicùng, Werther càng ngày càng quen dần và gắn mình vớinhững ý nghĩ sầu thảm đó. Ý định của chàng trở nênkiên quyết và đứt khoát. Lá thư nhiều hàm ý sau đâygửi cho bạn chàng ỉà một bằng chứng:

Ngày20 tháng Mười hai

Wilhelm thân yêu, xin cảm ơn tấm lòng của bạn, vì bạnđã hiểu đúng những điều tôi muốn nói. Vâng, bạn cólý đấy: tốt nhất là tôi phải ra đi. Bạn muốn tôitrở về với gia đình bạn, ý nguyện ấy không hoàn toànhọp với lòng tôi đâu, Wilhelm ạ. Ít ra thì lúc này tôicũng muốn làm một chuyên chu du thiên hạ, nhất là khichúng ta còn hy vọng là tiết trời vẫn băng giá và đườngsá còn dễ đi. Lòng tôi rất vui khi biết bạn có ý địnhđến đón tôi, nhưng xin bạn hãy thong thả cho dăm bữanửa tháng nữa, và hãy đợi lá thư sau của tôi đểbiết tin sau cùng. Không nên hái quả còn xanh, phải khôngbạn? Sớm hơn hoặc muộn hơn dăm bữa nửa tháng, điềuấy có ý nghĩa nhiều lắm đấy! Nhờ bạn thưa lại vớimẹ tôi: xin bà hãy cầu nguyện cho con trai của bà, vàtôi cầu xin bà tha thứ cho tất cả những gì tôi đã làmkhiến bà phải khổ tâm. Ôi, âu cũng là số phận củatôi, cái số phận làm đau lòng những người thân mà lẽra phải mang đến niềm vui cho họ. Vĩnh biệt bạn nhé,bạn quý nhất của tôi ơi! Cầu mong Thượng đế banphước lành cho bạn. Vĩnh biệt.

Trongthời gian ấy, những gì đã diễn ra trong tâm hồn Lottevà tình cảm của nàng đối với chồng và với ngườibạn bất hạnh của nàng ra sao, chúng tôi không dám dùnglời để diễn tả, mặc dù trong thâm tâm, do am hiểu tâmtính của nàng, chúng tôi có thể thầm hiểu nàng, và bấtkỳ một

tâmhồn nữ giới cao đẹp nào cũng có thể hòa cảm vớitâm hồn nàng và cùng nàng cảm nhận những gì nàng gánhchịu.

Cóđiều chắc chắn là nàng đã quyết định, nàng chủ tâmtìm mọi cách để xa lánh Werther, nhưng nàng còn phân vân,ái ngại, và đó chính là tấm lòng ưu ái, là sự ý tứđầy thiện cảm và thân tình của nàng đối với chàng,vì nàng biết rất rõ quyết định của nàng sẽ làm haotổn tâm trí chàng biết bao và hầu như là chàng sẽkhông chịu đựng nổi. Nhumg chính trong thời gian nàyLotte lại càng bị thôi thúc, buộc nàng phải quyết định:trước mối quan hệ giữa nàng với Werther, chồng nàngvẫn giữ một thái độ im lặng như chính nàng vẫn imlặng xưa nay, và chính vì thế nàng lại càng cần phảichứng tỏ bằng hành động rằng tình cảm của nàng xứngđáng với tình cảm của chồng.

Wertherviết lá thư cuối cùng gửi bạn mình vào một ngày Chủnhật trước lễ Giáng sinh, cũng chiều hôm ấy chàng đếnthăm Lotte và gặp nàng ở nhà một mình. Nàng đang lúihúi sửa mấy thứ đồ chơi để làm quà Noel cho các em.Werther nói thêm về niềm hân hoan sắp đến của lũ trẻvà về cái thời khắc mà một cánh cửa được mở rabất ngờ, sự xuất hiện của một cây thông trang hoàngrực rỡ bằng những ngọn nến thắp sáng, bằng kẹobánh và những trái táo, cũng làm ta ngây ngất tựa thiênđường. - "Cả anh nữa," - Lotte vừa nói vừa chegiấu sự bối rối bằng một nụ cười thật đáng yêu,- "cả anh cũng thế, anh cũng được tặng quà, nếunhư anh rất ngoan, anh sẽ được một cây nến nhỏ và...một vài thứ nữa." - "Em bảo rất ngoan là thếnào cơ, Lotte? - Werther kêu lên. - Anh nên ngoan như thếnào?Anh làm thế nào để có thể ngoan được? Lotte!" Nàngđáp lời: - "Tối thứ Năm này là tối Noel, các emcủa em sẽ đến đây, cả cha em nữa, và mỗi người sẽnhận được món quà của mình. Anh cũng đến vào tốihôm ấy... nhưng trước đó, xin anh đừng đến nữa."Werther sững người. - "Em van anh, - nàng tiếp lời, -cơ sự đã thế mất rồi, em van anh, van anh để cho emyên, không thể... không thể như thế được nữa đâu."Werther rời ánh mắt khỏi nàng, chàng bắt đầu đi đilại lại trong gian phòng, vừa đi vừa lẩm rầm trongmiệng: "Không thể như thế được nữa đâu!"Lotte nhận ra những lời nói của nàng đã xô đẩy chàngvào một tâm trạng thật khủng khiếp, nàng tìm mọi cáchhỏi han chàng để lòng chàng khuây khỏa, nhưng vô hiệu.- "Không, Lotte! - chàng kêu lên. - Không, tôi sẽ khônggặp lại em nữa!" - "Sao lại thế, Werther? - nànghỏi lại, - Anh có thể... anh phải gặp lại chúng em chứ!Chỉ có điều em xin anh hãy nguôi giận. Ôi, anh, tại saoanh lại sinh ra đời với tâm hồn mãnh liệt, với sựđam mê nhiệt cuồng và bất kham đến thế? Mãnh liệt vàđam mẽ tất cả những gì anh gặp phải! Em van anh,- nàngnói tiếp,và đưatay nắmlấy tayWerther, -em xinanh hãybớt giận!Tinh thầncủa

anh,tri thức của anh, tài năng của anh, tất cả những cáiđó đủ mang lại cho anh biết bao nhiêu là vui thú. Can đảmlên anh! Xin anh hãy dứt bỏ duyên nợ u buồn với conngười chẳng làm gì được cho anh ngoài việc luyến tiếcanh!" Werther nghiến răng và nhìn nàng với cặp mắtưu uất. Nàng vẫn giữ tay chàng trong tay nàng. - "Werther,bình tĩnh một chút nào, anh! Chả lẽ anh không cảm thấyrằng anh đang lừa mình và cố hủy hoại mình hay sao? Tạisao cứ phải em, Werther?Sao lại phải chính em, một người đã thuộc quyền sởhữu của người khác, hở anh? Sao lại thế? Em sợ, emsợ, sợ rằng vì anh không thể có được em nên nỗikhát vọng trong anh mới thôi thúc, quyến rũ đến nhưthế!" Werther rút tay khỏi tay nàng và nhìn nàng với ánhmắt bất bình, tê lạnh. - " A, khôn ngoan quá! - chàngkêu lên. - Em nói mới khôn ngoan làm sao! Có lẽ Albert đãnói thế phải không? Chà, em nói tinh khôn thật, tinh khônquá chừng!" - "Bất kỳ ai cũng nói được nhưthế, - nàng đáp lại, - chả lẽ trên khắp thế gian nàykhông có cô gái nào đáp ứng được những ước vọngcủa lòng anh hay sao? Hãy vượt lên mình đi, anh! Anh hãycất công tìm kiếm nàng, và em cam đoan là anh sẽ gặpnàng, bởi vì từ lâu rồi em vẫn lo sợ, lo cho anh và choem, lo cho tình cảm cô đơn mà anh đã tự nhốt mình bấylâu nay. Hãy làm chủ mình đi anh! Xin anh cất công tìmkiếm nàng. Một chuyến đi chu du đó đây sẽ làm cho lònganh thư thái. Và hãy đi tìm nàng, anh ạ, và khi tìm đượcmột người xứng đáng với tình anh, anh hãy quay trởlại, và lúcấy hãy để cho chúng ta được cùng nhau tận hưởng hạnhphúc của một tình bạn chân thành."

Wertherđáp lại với một nụ cười chua chát: - "A, ngườita có thể đem in những lời em vừa nói rồi bắt các giasư học thuộc lòng. Lotte thân yêu! Hãy cho anh được yêuít lâu nữa, rồi mọi chuyện đâu sẽ vào đấy hết!"- "Werther, chỉ xin anh một điều: đừng đến thăm emtrước ngày lễ Giáng sinh!" Werther đang định trả lờithì Albert bước vào. Hai người chào nhau lạnh nhạt rồicùng nhau đi tới đi lui trong căn phòng với vẻ lúng talúng túng. Werther nói đôi lời vô nghĩa rồi im bặt.Albert cũng vậy. Đoạn Albert quay sang hỏi vợ về mộtvài công việc chàng giao phó. Khi biết những việc đóvẫn chưa được thu xếp ổn thỏa, chàng đã nói với vợnhững lời mà Werther cảm thấy thật lạnh lùng, thậmchí có phần nghiêm khắc nữa. Werther muốn cáo từ, nhưngkhông sao rời chân được, chàng cứ nấn ná mãi cho tớitận tám giờ tối, lòng chàng càng thêm u uất, nặng nề.Khi gia nhân dọn bàn ăn, Werther mới cầm lấy cây can vàchiếc mũ. Albert mời chàng ở lại, nhung Werther cảm thấylời mời đó chỉ là sự lịch thiệp vô nghĩa, nên chànglạnh lùng cám ơn rồi ra về.

Tớinhà, chàng giành lấy cây đèn trên tay người gia nhânmuốn soi đường cho chàng và lặng lẽ lên phòng mộtmình. Chàng khóc nức nở, lớn tiếng nói chuyện vớichính mình, lòng đầy uất hận, rồi hậm hực đi tớiđi lui trong phòng. Sau cùng, để nguyên cả quần áo, chàngquăng mình xuống giường. Khoảng mười một giờ đêm,người gia nhân đánh bạo vào phòng chàng, thấy chàng nằmnhư vậy bèn hỏi chàng xem y có được phép cởi giày ốngcho chàng không. Chàng ưng thuận, nhưng cấm gia nhân sớmmai không được vào phòng chàng, nếu không được gọiđến.

Sángthứ Hai, ngày hai mươi mốt tháng Mười hai, chàng đãviết bức thư sau đây gửi cho Lotte. Bức thư này đãđược niêm phong và người ta tìm thấy nó trên bàn viếtcủa chàng sau khi chàng qua đời. Bức thư đó đã đượcchuyển lại cho Lotte và chúng tôi xin đăng lại từngđoạn, theo thứ tự có thể chàng đã viết như thế.

Tôi đã quyết định, Lotte thân yêu, tôi muốn từ giãcuộc đời, và khi viết những dòng này cho em, lòng tôikhông hề bị kích động bởi ý tưởng lãng mạn nào,lòng tôi thật thanh thản trong buổi sáng của ngày hômnay, ngày tôi sẽ gặp em lần cuối. Khi đọc những dòngthư này, thì em yêu, ngôi mộ lạnh lẽo đã phủ kín thithể tê cứng của tôi, một kẻ bất hạnh, một kẻ sốngkhông an lòng, và ngay cả trong những giây phút cuối cùngcủa đời mình, kẻ ấy cũng không biết trên đời nàycó gì lại ngọt ngào êm ái hơn là được trò chuyệncùng em. Tôi đã trải qua một đêm thật khủng khiếp,nhưng hỡi ôi, đó cũng là một đêm đầy từ ái đốivới tôi, một đêm thôi thúc và đắp thành xây lũy choquyết định của tôi: tôi muốn giã từ đời! Hôm qua,tôi đã lìa xa em trong nỗi đau u uất khốc hại của hồntôi, và toàn bộ nỗi đau ấy đã dồn nén trái tim tôi,khiến cho cuộc đời tôi bên em - một cuộc đời vô vọngvà không chút niềm vui, trở nên tẻ lạnh và hãi hùngxiết bao. Khó nhọc lắm tôi mới về đến phòng, và quỳxuống mê man điên dại, và Chúa ơi! Xin Chúa hãy ban chocon niềm an ủi cuối cùng bằng những giọt lệ cay đắngnhất! Hàng ngàn ý tưởng, hàng ngàn dự định xô đẩynhau trong tâm hồn tôi, và cuối cùng như thế đấy, dứtkhoát và kiên định, ý tưởng cuối cùng và duy nhấtcủa tôi: tôi muốn giã từ đời! - Tôi đi nằm và sángnay trở dậy lòng trầm tĩnh thảnh thơi, ỷ tưởng ấyvẫn còn kia, vẫn vững bền và mãnh liệt trong tim tôi: -Tôi muốn giã từ đời!... Đó không phải là nỗi niềmtuyệt vọng, mà là một ý định quả quyết, là ướcmong được hy sinh vì em. Lotte, tại sao tôi lại phải giấuem kia chứ? Trong ba chúng ta phải có một người sang thếgiới bên kia, và tôi muốn người ấy chính là tôi! Ôi,em yêu, trong trái tim tan nát của tôi đây, đã biết baolần vẩn lên cái ý định rồ dại là... giết chồngem!... - Em!... - Tôi! Nào, xin được như nguyện! Mai đây,vào một chiều mùa hạ đẹp trời, em có leo lên núi, thìxin em hãy nhớ

đến tôi, nhớ đến bao lần tôi đã từ thung lũng lênnon, và sau đó tôi xin em hướng mắt về nghĩa địa,thoáng qua nấm mồ tôi, nơi có những ngọn cỏ cao caođang được gió ru đưa, lắt lay trong ánh nắng chiều tà.

Tôi đã bình tâm khi khởi sự, nhưng giờ đây, giờ đâykhi mọi điều mường tượng bỗng trở nên quá sốngđộng quanh tôi, tôi lại khóc như một đứa bé.

Khoảngmười giờ, Werther gọi gia nhân lên phòng. Trong khi mặcquần áo, chàng báo cho gia nhân biết là trong vài ngày tớichàng sẽ đi chơi xa, vì vậy y phải chải sạch quần áovà sửa soạn hành lý cho chàng đầy đủ. Ngoài ra chàngcũng sai y đi thanh toán các khoản nợ, đòi lại nhữngcuốn sách chàng đã cho mượn và trả trước hai thángtiền trợ cấp cho một số người nghèo mà trước nayhằng tuần chàng vẫn hay giúp họ.

Werthersai mang đồ ăn lên phòng, và sau khi dùng bữa trưa, chànglên ngựa đến nhà viên pháp quan, nhưng không gặp ôngtại nhà. Werther trầm tư dạo gót trong khu vườn, dườngnhư chàng muốn sống lại một lần cuối tất cả nhữngkỷ niệm u buồn của ngày qua. Nhưng lũ trẻ không đểchàng tư lự được lâu, chúng ùa tới chạy theo chàng,nhảy lên bá cổ bá vai chàng và hoan hỉ kể cho chàng hayrằng: ngày mai, lại một ngày nữa, rồi đến một ngàynữa thì chúng sẽ được nhận quà Noel của chị Lotte,và chúng đua nhau kể cho chàng nghe những điều kỳ thúmà trí tưởng tượng thơ ngây của chúng đã hứa hẹn.- "Ôi! ngày mai! - chàng kêu lên. - Lại một ngày mainữa! Rồi đến một ngày nữa thì..." - Chàng âu yếmhôn tất cả lũ trẻ. Đang định chia tay chúng thì thằngbé út ghé vào tai chàng khoe rằng mấy đứa anh của nóđã viết những tấm thiếp Chúc Mừng Năm Mới rất đẹp,và to như thế này! Một thiếp cho Papa, một cho Albert vàLotte, và một thiếp cho ông anh Werther của chúng. Bọnchúng định sẽ trao thiếp vào buổi sáng ngày đầu năm.Nghe nói thế, Werther thật khốn khổ, chàng tặng mỗi đứamột chút quà, rồi nhảy lên ngựa, dặn chúng cho chànggửi lời chào Papa, rồi ra đi, đôi mắt ứalệ.

Khoảngnăm giờ chiều Werther về tới nhà. Chàng sai người tớgái nhóm lửa và giữ lửa trong lò sưởi cho tới đêm.Chàng còn dặn gia nhân sắp sách vở và quần áo củachàng vào đáy rương, còn những bộ áo khoác ngoài thìcho vào túi đựng khâu lại. Sau đó có lẽ chàng đã viếtđoạn thư sau đây trong lá thư cuối cùng gửi choLotte:

Em không mong đợi tôi! Em tưởng rằng tôi sẽ nghe lờiem và sẽ chỉ gặp lại em vào tối Noel này. Nhưng thươngôi, Lotte, tôi sẽ gặp em hôm nay hoặc vĩnh viễn khôngbao giờ gặp nữa! Đêm Noel, em sẽ cầm mảnh giấy nàytrên tay, sẽ run rẩy và thấm ướt lá thư bằng nhữngdòng lệ xót

thương của em. Tôi muốn như thế, sự việc phải nhưthế! Ôi, khi đã quyết định rồi, lòng tôi thư tháibiết nhường nào!

Trongkhi ấy Lotte lâm vào một tâm trạng lạ kỳ. Sau lần nóichuyện cuối cùng với Werther, nàng cảm thấy khó lòng xalánh Werther, và biết chàng sẽ phải đau khổ biết baonếu chàng xa cách nàng.

Nàngcũng nói bóng gió cho chồng biết rằng Werther sẽ khôngđến trước ngày lễ Noel, và Albert đã lên ngựa tớinhà viên pháp quan ở vùng bên để lo liệu cho xong cáccông việc. Chàng phải ở lại đây tới hôm sau mới về.

Cònlại một mình, lại không có đứa em nào ở cạnh, Lottethả hồn vào những suy tư thầm kín về cảnh ngộ củanàng hiện nay. Nàng mường tượng thấy mình gắn bó suốtmột đời với Albert. Nàng biết rõ tình yêu và tấmlòng chung thủy của chàng. Với người ấy, nàng hếtlòng thương mến, vì tính khí trầm mặc và sự đáng tincậy ở chàng hình như đã được trời phú cho cốt đểbảo đảm hạnh phúc cho một người đàn bà đoan chính.Nàng biết rõ một người chồng như thế sẽ luôn luônmang lại những gì cho nàng và các con của nàng. Mặtkhác, đối với nàng, Werther cũng trở nên quá thân thiết,ngay từ phút đầu tiên gặp gỡ, mối đồng cảm giữahai người đã hiện lên tươi đẹp biết bao, rồi sựtiếp xúc lâu dài với chàng và những kỷ niệm cùngchàng đã khắc in vàotim nàng những ấn tượng không bao giờ phai nhạt. Tấtcả, tất cả những gì vui thú nàng cảm nhận được vàsuy tưởng đến, nàng đã có thói quen chia sẻ cùng chàng.Và nếu Werther xa cách nàng, lòng nàng sẽ trống trảikhông sao bù đắp được. Ôi, giá như giây phút này nàngcó phép biến Werther thành anh trai của nàng, nàng sẽ hạnhphúc biết nhường nào. Giá như nàng có thể se duyênchàng với một người bạn gái của nàng. Giá nàng cóthể hy vọng hàn gắn được trọn vẹn tình thân củaWerther với chồng nàng!

Nàngsuy xét về các bạn gái của nàng khắp lượt, ngườinào nàng cũng thấy có điều đáng chê trách và không tìmđược ai xứng đáng với Werther.

Sautất cả những suy tư như thế, Lotte mới cảm thấy thậtthấm thía, nhưng không dám thú nhận với lòng mình, rằngkhát vọng thầm kín và da diết của nàng là giữ Wertherlại cho riêng nàng, cảm nhận như thế, song lòng lại nhủlòng rằng nàng không thể giữ chàng, không được phépgiữ chàng. Tâm hồn trong trắng và cao đẹp của nàng,một tâm hồn vốn nhẹ nhàng thanh thản và dễ tìm đượcsự cứu rỗi, giờ đây đã nặng trĩu ưu sầu, bởi lốicửa nhìn về hạnh phúc của hồn nàng đã khép lại. Timnàng se thắt và một áng mây mờ ảm đạm che phủ đôimắt nàng.

Lúcsáu giờ ba mươi, nàng nghe thấy Werther bước lên cầuthang, nàng nhận ra ngay tiếng chân bước của chàng vàgiọng chàng hỏi nàng. Ôi, trái tim nàng đập rộn ràngxiết bao khi chàng tiến lại gần. Chúng ta hầu như cóthể nói đây là lần đầu tiên trái tim nàng xao xuyếnđến như thế. Nàng có ý sai gia nhân ra thưa rằng nàngđi vắng, nhưng khi thấy Werther bước vào phòng, nàng bỗngkêu lên bối rối thiết tha: - "Ôi, anh lại không giữlời hứa rồi!" - "Nhưng anh có hứa gì đâu!"chàng đáp lại. - "ít ra thì anh cũng nên chiều em mộttí chứ, - nàng nói tiếp, - em cầu xin anh đừng đến làcốt để hai ta được yên."

Nàngkhông hiểu mình nói gì nữa, cũng không hiểu mình đãlàm gì khi sai gia nhân đi mời một vài bạn gái tớichơi, để khỏi phái tiếp chuyện Werther một mình. Trongkhi Werther đặt mấy cuốn sách lên bàn và hỏi mượnnàng vài cuốn khác thì nàng lại cầu mong các bạn nàngđến ngay, rồi lại thầm mong họ đừng đến. Người tớgái trở về báo tin các bạn nàng tạ lỗi vì không thểđến được. Lúc đầu nàng định giữ người tớ gái ởlại làm việc tại phòng bên, nhưng rồi lại thay đổi ýđịnh. Werther vẫn bước tới bước lui trong căn phòng.Lotte đến bên cây đàn dương cầm và bắt đầu đạomột khúc nhạc phách ba, nhưng suối nhạc không êm trôimà ứ nghẹn. Nàng cố trấn tĩnh, rồi với vẻ thư thái,nàng đến ngồi bên cạnh Werther, lúc này chàng đã ngồiyên tại chỗ ngồi quen thuộc của chàng. - "Anh khôngcó gì để đọc ư?" nàng lên tiếng hỏi Werther.Không, chàng chẳng có gì để đọc. - "Trong ngăn kéocủa em ở dằn g kia có bản dịch một số ca khúc Ossiancủa anh đấy, - nàng tiếp lời, - em chưa đọc vì em vẫnmong ước được anh đọc cho nghe,nhưng đếngiờ vẫnchưa códịp nàotoại nguyện!"Chàng mỉmcười đếnlấy bảndịch, khi

taychàng chạm vào tập giấy, chàng bỗng thây người mìnhớn lạnh, nhìn vào trang giấy viết, mắt chàng đẫm lệ,chàng ngồi xuống cất giọng đọc 26:

Hỡi vì sao của màn đêm vừa buông, sao lung linh ở phươngTây, nhô lên chói lọi vượt tầng mây, rồi uy nghi dạobước dọc triền đồi. Nhìn xuống thảo nguyên, sao tìmchi sao hỡi? Đã tắt lặng rồi bão tố với cuồng phong,từ xa xa vọng về đây tiếng róc rách của suối nguồn,tiếng lao xao của sóng nước nô đùa cùng ghềnh đá, vàrả rích tiếng côn trùng lay động khắp đồng quê. HỡiÁnh sáng nguy nga, người tìm chi? Nhưng người mỉm cườivà biến mất, để rồi sóng nước reo vui vẫy đónngười, tắm gội người cùng mái tóc làm duyên. Vĩnhbiệt người, hỡi tia sáng bình yên! Và người, hỡi Ánhsáng huy hoàng của linh hồn Ossian, xin hãy mau mau hiểnhiện!

Và kia, ánh sáng đã bừng lên rạng rỡ. Tôi nhận ranhững người bạn đã qua đời. Họ đã về tụ hội tạiLora như những ngày xa trong dĩ vãng. Fingal bước tới nhưmột cột sương mù ẩm ướt, vây

quanh chàng là các vị anh hùng. Và kia, những người tấunhạc rong: Ullin tóc hoa râm! Ryno oai phong! Alpin, ca sĩ đángyêu, và em, nàng Minona ai oán não sầu! - Các bạn của tôiơi, kể từ những ngày lễ hội ở Selma, các bạn đãthay đổi biết bao! Ngày ấy, chúng ta giành nhau vinh hạnhđược ca hát, giống như những làn gió xuân đuổi nhauđọc triền đồi, thay nhau ru đưa những ngọn cỏ non tơ.

Ngày ấy, Minona đã bước lên với toàn bộ vẻ diễm lệcủa nàng, làn mi khép nhẹ, nước mắt chứa chan và máitóc dày trĩu nặng của nàng tung bay theo chiều gió từngọn đồi thổi tới. Khi nàng cất giọng thân thươngcũng là lúc tâm hồn của những anh hùng trĩu nặng ưusầu, bởi họ đã thường thấy nấm mồ của Salgar, đãtừng qua căn nhà ảm đạm của nàng Colma áo trắng. Colmabị bỏ rơi trên ngọn đồi cô đơn với giọng nói dudương của nàng. Salgar đã hứa đến với nàng, nhưngquanh nàng chỉ thấy đêm buông. Nào, xin hãy lắng nghetiếng nói của Colma đang ngồi một mình trên ngọn đồihoang vắng.

COLMA:

Đêm xuống rồi! Một mình tôi bơ vơ trên ngọn đồidông bão! Gió rít theo triền núi. Thác nước ầm ào từghềnh đá đội về. Không có lấy một túp lều nào đểche chở cho tôi khi gió táp mưa sa, che chở cho con ngườibị bỏ rơi trên ngọn đồi dông bão!

Trăng ơi, xin hãy lách mình ra khỏi đám mây và hãy hiệnlên đi, hỡi những vì sao của trời đêm! Chỉ một tiasáng leo lắt thôi cũng đã đủ dẫn đường đưa tôi đếnnơi người tôi yêu, chàng đang ngả mình nghỉ ngơi saunhững nỗi khó nhọc của cuộc săn, cây cung cạnh chàngđây đã chùng, và đàn chó thở hào hển quanh chàng.Nhưng tôi phải ngồi một mình ở nơi đây, ngồi trêntảng đá bên dòng thác có cây cối bao quanh. Thác nướcvà dông bão cùng gầm thét, tôi không sao nghe được tiếngngười tình.

Tại sao chàng Salgar của tôi lại lỡ hẹn? Chàng đã quênlời hứa rồi sao? - Đây chính là tảng đá hẹn hò, gốccây ấy nơi đây, còn kia là dòng thác reo vang. Salgar, anhhứa sẽ đến đây khi trời đổ tối, nhưng hỡi ôi!Salgar của em giờ lạc lối nơi đâu? Em muốn cùng anhchạy trốn khỏi gia đình, từ bỏ cha và anh là nhữngngười khinh mạn. Từ bao đời nay dòng họ của chúng talà kẻ thù của nhau, nhưng anh với em đâu có phải kẻthù, ôi Salgar!

Hỡi gió, hãy lặng đi chốc lát! Thác nước ơi, xin imtiếng phút giây! Để tiếng nói của ta vang xa qua thunglũng, để người lữ khách của ta nghe được tiếng gọichàng. Salgar! Em đây mà, em gọi anh đây! Đây là cây, kialà tảng đá. Salgar! Anh yêu ơi, em đây! Vì sao anh chẳngđến?

Kìa trông, vầng hăng đã hiện ra, sóng ánh trăng lấplánh trong thung lững, những tảng đá màu xám nhấp nhôkhắp trên đồi, nhưng còn chàng, chàng ơi, em không thấychàng trên đỉnh cao, không thấy đàn chó săn chạy trướcbáo tin chàng sẽ đến. vẫn mình em ngồi lại chốnđây...

Nhưng kia, ai kia, ai đang nằm dưới kia trên đồng nội?Người yêu của tôi? Anh trai của tôi? Hãy nói đi các bạncủa tôi ơi! Họ không trả lời. Tâm hồn tôi rim rẩyhãi hùng. Thương ôi, họ đã chết cả rồi! Sau trận đấugươm, những thanh kiếm vẫn còn nhuốm đỏ! Ôi, anh traicủa em, anh trai của em! Sao anh nỡ lòng giết Salgar củaem? Salgar, chàng ơi, sao chàng lại giết anh hai em? Em vẫnnặng lòng yêu quý cả hai anh! Ôi, trong số ngàn ngườichàng là người đẹp nhất, nhưng ữong trận đấu gươmchàng khủng khiếp biết bao! Hãy trả lời em đi, các anh!Có nghe tiếng em không, hỡi những người em vẫn hằngyêu dấu! Nhưng than ôi, các anh đều im lặng! Im lặngngàn đời! Như mặt đất này, ngực các anh đã lạnh giárồi!

Ôi, từ những tảng đá nhấp nhô của triền đồi, từđỉnh non cao đầy bão tố, hãy cất tiếng lên đi, hỡihồn thiêng của những người đã chết! Hãy lên tiếngđi! Em chẳng sợ hãi đâu! - Các anh đã tìm về yên nghỉở nơi đâu? Trong hang động nào của núi non em có thểtìm được các anh? - Không nghe thấy tiếng nói thoảngvề trong làn gió, không thấy tiếng trả lời trong dôngbão núi đồi.

Tôi ngồi lại đây với nỗi đau của tôi, tôi đợi bìnhminh trong nước mắt. Hỡi các bạn của những người đãmất, các bạn hãy đào huyệt đi, nhưng đừng vội lấp,hãy đợi tôi, đợi tôi hẵng hay. Cuộc đời tôi như mộtgiấc mơ bay, tôi không thể một mình ở lại! Tôi muốnđược cùng các anh tôi trú ngụ bên dòng thác có ghềnhđá ngân rung, và khi màn đêm buông xuống trên ngọn đồi,khi làn gió chạy qua đồng nội, ấy là lúc linh hồn tôitrỗi đậy theo gió đêm và khóc thương cho cái chết củahai anh. Người đi săn sẽ nghe được tiếng tôi vọng đếntừ vòm lá, anh sẽ giật mình, nhưng sẽ yêu giọng nóicủa tôi, vì đó là giọng nói dịu dàng êm ái nhất tôikhóc thương hai người anh, hai con người tôi hết mựcthương yêu!

Đó chính là bài ca của em, hỡi Minona, người con gái dịuhiền và e lệ của Torman. Chứng tôi đã nhỏ lệ khócthương nàng Colma, và hồn chúng tôi ảm đạm.

Ullin bước ra với cây đàn thụ cầm và hát cho chúng tôinghe bài hát của Alpin. Giọng hát của Alpin thiết tha, cònhồn Ryno như tia lửa. Nhưng thôi rồi, họ đã yên nghỉtrong ngôi nhà chật hẹp, và ở Selma, tiếng ca của họđã tan vào thinh không. Có một hôm, sau khi đi săn về vàtrước ngày hai người anh hùng kia ngã xuống, Ullin đãnghe họ cất tiếng ca trên ngọn đồi. Tiếng hát của họdu dưong nhưng buồn thảm. Họ khóc thương cho số phậncủa Morar, người anh hùng bậc nhất trong các anh hùng. -Tâm hồn chàng như tâm hồn Fingal, thanh gươm chàng nhưthanh gươm của Oskar, nhưng chàng ngã xuống rồi, và chachàng khóc than, và em gái chàng lệ dâng tràn trong ánhmắt, vâng, lệ đầy trong ánh mắt nàng Minona, em gái củaMorar oai hùng! Nghe tiếng hát của Ullin, Minona lùi lại,nàng như vầng trăng ở phương Tây, đoán trước trậnmưa đông sắp đến, nên trăng náu mình kiều diễm trongmây.

- Tôi xin gảy thụ cầm cùng Ullin ca bài ca ai oán.

RYNO:

Đã qua rồi gió táp với mưa sa, những đám mây tan đi,và ban trưa bầu trời khỏi sắc. Mặt trời đang chạytrốn, tính khí khác thường, đổ nắng xuống ngọn đồi.Dòng nước nhuốm sắc hồng của núi non chảy về nơithung lũng. Hỡi dòng nước kia, tiếng người thì thầmtha thiết quá, nhưng tiếng hát ta nghe còn tha thiết hơnnhiều. Ấy là giọng hát của Alpin, ông khóc than ngườiđã khuất. Đầu ông gục trĩu vì tuổi tác, mắt ông đỏngầu vì lệ sa. Hỡi Alpin! Ca nhân tuyệt vời! Sao ngườiđứng cô đơn trên ngọn đồi im vắng? Người than vãnnhư làn gió trong rừng, như con sóng đội vào bờ xa thẳm,duyên cớ ấy vì đâu?

ALPIN:

Ryno ơi, nước mắt của ta rỏ cho người đã khuất,giọng hát của ta dâng cho kẻ dưới mồ. Ryno hỡi, ngườiđứng kia thật thanh tú trên đồi, và trong những ngườicon của thảo nguyên, người là chàng trai đẹp. Nhưng sẽcó ngày ngươi ngã xuống như Morar, và bên mộ ngươi sẽcó một người ngồi than khóc. Núi đồi sẽ lãng quênngươi, và cây cung của ngươi treo ở nhà sẽ chùng xuống.

Ôi, Morar, ngươi nhanh thoắt như con nai trên đồi, khủngkhiếp như một ánh sao rơi giữa trời, cơn thịnh nộ củangươi là bão nổi, giữa trận tiền thanh gươm của ngươinhư ánh chớp sáng thảo nguyên. Giọng nói của ngươivang động như thác rừng sau cơn mưa lũ, như sấm rềntrên những ngọn đồi xa. Bao kẻ đã ngã xuống trướccánh tay của ngươi, và lửa giận trong ngươi đã thiêucháy họ. Nhưng rồi từ chiến trận trở về, vầng tránngươi lại bình yên thanh thản! Gương mặt

ngươi như vầng đương khi đông tố đã qua, như mặttrăng trong đêm thanh vắng, và lòng người lại yên bĩnhnhư mặt hồ gió lặng.

Nhưng giờ đây, nơi trú ngụ của ngươi mới chật hẹpbiết bao! Nhà mồ của ngươi mới tăm tối làm sao! Chỉba bước thôi ta đã đo được mộ ngươi rồi! Hõi ôi,Morar, ngày xưa ngươi cao đại nhường bao! Vậy mà giờđây, bốn viên đá phủ rêu phong là kỷ niệm cuối cùngduy nhất ngươi để lại, một thân cây trụi lá chơ vơvà những ngọn cỏ cao cao trong gió vật vờ, nhắc nhởngười thợ săn: đây là mộ của Morar một thời kiêudũng. Ngươi không có mẹ để khóc thương ngươi, ngươikhông có cô gái nào nhỏ lệ tình xuống mộ. Người mẹcho ngươi chào đời không còn nữa, và cô gái con củaMorglan không còn sống trên đời.

Nhưng kìa, ai người chống gậy ở nơi kia? Người có máitóc bạc phơ và đôi mắt đỏ ngầu vì thương khóc làai thế? Cha ngươi đấy, hỡi Morar, người cha của mộtđứa con trai độc nhất. Ồng lão đã nghe đến danh tiếnglẫy lừng của ngươi ngoài chiến địa, đã nghe đếnquân thù gục ngã trước gươm ngươi, đã nghe đến vinhquang hiển hách của Morar! Nhưng, thương ôi! Lão chẳngđược nghe gì về vết thương của con sao? Hãy khóc thanđi, hỡi người cha của Morar! Hãy khóc đi! Nhưng con trailão chẳng còn nghe được nữa. Giấc ngủ của nhữngngười đã khuất sâu lắng triền miên, và họ gối đầutrên chiếc gối mong manh bằng cát bụi. Sẽ chẳng bao giờMorar để tâm đến giọng nói của cha, sẽ chẳng bao giờthức dậy theo lời cha gọi nữa. Ôi, biết đến bao giờtrong mộ mới có ban mai, để ai đó gọi người đang yêngiấc: Dậy đi, con!

Thôi cũng đành, vĩnh biệt! Vĩnh biệt người con cao quýnhất giữa con người, vĩnh biệt kẻ chinh phục của biếtbao chiến địa. Nhưng, Morar, sẽ chẳng bao giờ chiến địagặp lại ngươi. Sẽ chẳng bao giờ cánh rừng âm u lóesáng lên lấp loáng bởi gươm ngươi! Ngư ơi không đểlại một đứa con trai nào, nhưng khúc hát sẽ lưu truyềntên ngươi cho hậu thế, lớp lớp mai sau sẽ biết đếntên ngươi, biết đến Morar gục ngã nơi chiến địa.

Tiếng than của những người anh hùng vang lên, nhưng layđộng nhất vẫn là tiếng thổn thức não lòng củaArmin. Ông tưởng nhớ đến cái chết của con trai, chàngngã xuống khi còn xuân trẻ. Ngồi bên ông là Carmor, ônghoàng xứ Galmal lừng tiếng.

Vì đâu mà khóc than thê thiết thế hỡi Armin? - Ông hoàng hỏi. - Ở đây có gì đáng khóc đâu? Chả lẽ khi bài ca và tiếng hát vang lên không làm cho tâm hồn tan đi và hoan hỉ hay sao? Tâm hồn như màn sương mềm mại dâng lên từ mặt hồ, loang vào trong thung lũng, thấm ướt những

bông hoa bừng nở, nhưng rồi mặt trời lại hiện lênrạng rỡ và sương tan. Vì đâu buồn đến thế, hỡiArmin, kẻ trị vì cả vùng đất Gorma bao quanh bằng biểncả?

Vâng, tôi buồn, tôi đau khổ, và nguyên do nỗi đau của tôi đâu phải nhỏ. Hỡi Carmor, anh có mất đứa con trai nào đâu, có mất đứa con gái đầy xuân sắc nào đâu! Colgar dũng cảm vẫn còn sống, và Annira, cô gái yêu kiều nhất trong đám thiếu nữ vẫn còn đó. Ôi, Carmor, những nhánh cành của gia tộc anh đang trổ hoa, nhưng Armin lại là người cuối cùng của dòng họ!

Daura con hỡi! Chiếc giường con nằm thì tăm tối, giấc ngủ của con trong mồ quá thâm u. Bao giờ con sẽ tỉnh dậy với lời ca và giọng hát du dương của con? Hãy nổi lên đi, hỡi những ngọn gió thu! Hãy nổi gió lên và ào ào qua thảo nguyên ảm đạm! Thác rừng ơi, hãy sôi sục tràn bờ! Hãy gầm thét lên đi, ôi bão táp trên ngọn những cây sồi! Và trăng ơi, hãy băng mình qua những đám mây tả t ơi, và thoáng ẩn thoáng hiện chỉ cho ta hay gương mặt xanh xao của người. Hãy nhắc ta nhớ tới đêm khủng khiếp, đêm các con ta chết, đêm Arindal hùng dũng của ta ngã xuống và Daura, con gái yêu của ta qua đời!

Daura, con ơi! Con là một hoa khôi! Đẹp như vầng trăngtrên những ngọn đồi ở Phura, trắng trong như bông tuyếtđầu mùa, và dịu hiền như một làn gió thoảng.

Arindal con! Cây cung của con hào hùng, ngọn đoản thươngcủa con lao vun vút nơi chiến địa, ánh mắt con như lànsương giợn sóng, chiếc khiên của con như mây lửa lúcbão dông!

Armar, lừng danh nơi trận mạc, đã tới ngỏ tình vớiDaura, và con ta không kìm lòng được lâu. Và bạn bè củacon ta đã tràn trề hy vọng.

Nhưng Erath, con trai của Odgal nổi giận, vì anh trai hắnbị Armar giết chết. Hắn đã đến, cải trang làm mộtngười chèo thuyền, và chiếc thuyền đẹp xinh của hắnnhẹ nhàng lướt sóng, tóc hắn bạc trắng vì tuổi già,mặt hắn trang nghiêm và bình thản. Hắn nói với Daura: -Hỡi cô gái xinh đẹp nhất trần gian, hỡi con gái yêukiều của Armin! Ngoài kia, trên một mỏm đá giữa biểnkhơi, cách bờ không xa lắm, nơi có những trái cây chínhồng thấp thoáng trong lá cành, Armar đang chờ Daura. Lãođến đây để rước người yêu của chàng vượt sóngđến với chàng!

Daura xuống thuyền cùng Erath, cất tiếng gọi Armar, nhưngchỉ có tiếng đá ghềnh vọng lại. Armar! Anh yêu củaem! Anh yêu của em! Sao anh làm em hãi hùng đến thế? Hãynghe em, hỡi con trai của Amarth, hãy nghe em! Daura đang gọianh đây! Nhưng Erath, kẻ phản bội, lớn tiếng

cười và chạy trốn vào đất liền, Daura cố sức gọi,gọi cha và gọi anh: - Arindal! Armin! Không có ai ra cứu consao?

Tiếng gọi của Daura xuyên qua biển cả. Arindal, con traita từ đỉnh đồi lao xuống, sục sôi nhiệt huyết củamột kẻ đi săn, tay cầm cung tên lách cách bên sườn,năm con chó gộc xám tuyền hung hãn chạy theo. Nhận ra tênErath táo gan đứng trên bờ, Arindal tóm hắn trói ngay vàogốc cây sồi, dùng dây quấn chặt quanh hông hắn. Kẻ bịtrói kêu gào thi với gió.

Arindal nhảy xuống thuyền vượt sóng ra khơi đón em về.Đúng lúc ấy, Armar xuất hiện bừng bừng lửa giận,chàng bắn ra mũi tên lông chim màu xám, mũi tên xé giócắm phập vào tim con, ôi Arindal, con trai của ta! Con đãchết bởi mũi tên đành cho Erath, dành cho tên phản bội.Chiếc thuyền của con vừa cặp vào bờ đá, con quỵxuống, lìa đời. Daura ơi, máu của anh con đã chảy dướichân con, và con đau đớn biết chừng nào.

Sóng đánh vỡ con thuyền, Armar lao mình xuống biển, chàngsẽ cứu Daura hay là chầng sẽ chết. Một trận cuồngphong từ phía đồi ào xuống biển, chàng chìm xuống vàkhông nhô lên nữa.

Tôi đã nghe tiếng kêu than của con gái tôi, nó đứng mộtmình trên mỏm đá bốn bề sóng biển đập ầm ào. Daurakêu khóc thảm thiết, nhưng người cha không sao cứu nổicon. Suốt đêm ấy tôi đứng bên bờ biển, tôi nhìnthấy con tôi dưới ánh trăng mong manh, suốt đêm ấy taitôi nghe thấy tiếng con kêu cứu, rồi gió nổi, rồi mưatuôn xối xả vào sườn núi. Giọng con tôi yếu đần, vàtrước lúc bình minh, giọng con tôi tắt lặng như làn gióchiều hôm tan biến trong cỏ cây trên mỏm đá. Mang theotiếng khóc than ra đi, Daura đã bỏ lại mình Armin trơtrọi trên đời! Con trai tôi - sức mạnh của tôi trongchinh chiến - không còn nữa, con gái tôi - niềm kiêu hãnhcủa tôi giữa biết bao cô gái đã lìa đời.

Khibão thổi vào sườn non, khi gió bấc tràn về xô sóngđậy, tôi đến ngồi bên bờ biển âm vang, mắt đăm đămnhìn mỏm đá hãi hùng. Vào những đêm trăng tàn, trongánh trời chạng vạng, tôi thường thấy hồn thiêng củacác con tôi rập rờn bên nhau, thân thiết, thảm sầu.

Mộtdòng suối lệ trào tuôn từ đôi mắt Lotte, làm dịu bớtcõi lòng se thắt của nàng, cắt ngang ca khúc của Werther.Chàng ném tập bản thảo, cầm lấy tay nàng và mắt chàngtuôn rơi những giọt lệ cay đắng nhất. Lotte chống tayđỡ lấy thân mình và giấu mặt trong một chiếc khăntay. Sự xúc động của hai tâm hồn thật khủng khiếp.Họ cùng cảm nhận được nỗi bất hạnh của chính mìnhqua số phận của những người tôn quý, họ cùng cảmnhận với nhau và tâm hồn họ tan vào nhau

trongnước mắt. Mắt và môi Werther nóng rực trên cánh tayLotte, khiến người nàng run lên, nàng muốn bứt tay ra,nhưng nỗi đau và niềm thương cảm như khối chì đènặng lên tim nàng khiến nàng như mê dại. Nàng thở ra đểbình tâm trở lại và, vừa nức nở, nàng vừa cầu mongchàng đọc tiếp, lời thỉnh cầu của nàng được thốtlên với giọng nói của thiên thần! Werther rung độngkhắp cõi lòng, tim chàng như muốn vỡ, chàng cúi xuốngnhặt tập bản thảo và đọc tiếp bằng một giọng đứtquãng vì thổn thức:

Sao ngươi đánh thức ta, hỡi con gió mùa xuân? Ngươi vuốtve ta và đáp lại: - Tôi mang đến sương mai của đấttrời! Nhưng cái thời héo tàn của ta sắp đến rồi,dông tố sắp đến để bứt đi những lá cành của ta!Mai đây, người lữ khách sẽ đến, sẽ tới nơi đây,lữ khách đã quen ngắm nhìn ta trong cái thời xuân sắc,lữ khách sẽ đưa mắt tìm ta khắp cánh đồng, nhưng tìmta và chẳng thấy ta đâu...

Tấtcả mãnh lực của những lời nói trên đây đã ập xuốngcon người bất hạnh. Chàng quỵ xuống trước Lotte trongnỗi niềm tuyệt vọng khôn cùng. Chàng cầm lấy tay nàng,áp vào mắt, vào trán mình và trong khoảnh khắc ấy nàngđã linh cảm thấy ý định khủng khiếp của Wertherthoáng hiện trong hồn nàng. Tâm trí nàng rối loạn, nàngsiết chặt đôi bàn tay Werther, áp chặt vào ngực nàng,rồi cúi xuống chàng với tấm lòng xót thương vô hạn,đôi má nóng bỏng của hai người áp vào nhau, và thếgian không còn nữa với hai người. Chàng choàng tay ômnàng, siết chặt vào ngực chàng và phủ lên làn môi runrẩy và e ấp của nàng những nụ hôn cuồng nhiệt. -Werther! - Nàng kêu lên với âm giọng ngập thở và ngoảnhmặt sang bên. - Werther! - Nàng cố dùng bàn tay mềm yếucủa mình đẩy ngực chàng ra khỏi ngực nàng. - Werther! -Nàng kêu lên với âm điệu quả quyết của một tình cảmcao nhã nhất. Werther không thể không nghe nàng. Chàng buôngnàng ra khỏi vỏng tay và quỵ xuống ngây dại trước mặtnàng. Lotte đứng bật đậy, hoảng hốt và bối rối, runngười vì yêu và vì giận, nàng nói với Werther: - "Đâylà lần cuối cùng! Werther! Anh sẽ không bao giờ gặp tôinữa!" Và sau khi nhìn lại kẻ khốn khổ với ánh mắtđầy yêu thương, nàng chạy vội sang phòng bên và khóachặt cửa lại. Werther dang tay về phía nàng, nhưng khôngdám giữ nàng ở lại. Chàng nằm trên mặt đất, đầutựa vào ghế đệm, và cứ nằm như thế hơn nửa giờ,mãi tới khi có tiếng động kéo chàng về thực tại:người đầy tớ gái định vào trải khăn ăn. Chàng đứnglên, đi tới đi lui trong gian phòng, và khi thấy mình mộtlần nữa lại cô đơn, chàng bước về phía của phòngLotte và nhỏ giọng van lơn: - "Lotte, Lotte! Cho tôi nói một

lờinữa thôi! Một lời vĩnh biệt!" Nàng im lặng. Chàngđứng chờ, rồi chàng van lơn, và lại đứng chờ, cuốicùng chàng quay đi gấp bước và kêu to: - "Vĩnh biệt,Lotte, xin vĩnh biệt đời đời!"

Wertherra tới cổng thành. Những người lính canh quen mặt chàngđể yên cho chàng đi, không xét hỏi. Mưa tuyết đầytrời, mãi đến mười một giờ khuya chàng mới quay về,Khi chàng bước vào nhà, gia nhân thấy chủ mình mất mũ,nhưng không dám nói với chàng điều đó. Y thay y phụccho chàng: tết cả đều ướt sũng. Sau này người ta đãtìm thấy chiếc mũ ấy trên một tảng đá nhô ra khỏisườn núi chĩa thẳng xuống thung lũng. Người ta lấy làmlạ không hiểu trong một đêm tối trời và ẩm ướt nhưthế làm thế nào mà Werther lại có thể leo lên đó màkhông hề bị ngã.

Wertherlên giường và ngủ một giấc li bì. Sáng hôm sau, khi gianhân được gọi mang cà phê vào phòng cho chàng thì thấychàng đang ngồi viết. Chàng viết thêm đoạn thư sau đâygửi Lotte:

Đây là lần cuối cùng, lần cuối cùng tôi mở mắt ra.Hỡi ôi! Đôi mắt này sẽ chẳng bao giờ nhìn thấy mặttrời nữa, mặt trời đã bị vùi khuất trong mây mù âmu của một ngày ảm đạm. Thiên nhiên ơi, xin hãy chítkhăn tang! Đứa con, người bạn và người yêu của ngườiđang đến gần Cõi Lặng! Lotte ơi, khi tôi tự nhủ lòng:- Đây là buổi sớm mai cuối cùng! Thì cái cảm giác ấytrong tôi không bút nào tả xiết, nó giống biết bao...một giấc mộng đang tàn. Buổi sớm mai cuối cùng! Hỡiôi, Lotte, tôi đâu hứng thú gì từ ngữ ấy: - Buổi sớmmai cuối cùng! Chẳng phải giờ đây tôi đang sống đầyxuân sức đó sao? Nhưng ngày mai, tôi sẽ nằm dài tê cứngtrên mặt đất. Chết! Điều ấy có nghĩa gì? Em biếtđấy, chúng ta hãy còn mơ khi nói về cõi chết. Tôi từngthấy nhiều con người lìa đời, nhưng con người lại bịgiới hạn đến nỗi không hề có ý niệm gì về buổikhỏi đầu và lúc kết thúc cuộc đời mình. Giờ đâytôi còn thuộc về tôi, về em! Về em, Ôi em yêu! nhưng chỉ khoảnh khắc thôi, hai ta sẽ chia ly, cách biệt- và có lẽ là đời đời kiếp kiếp! Không, Lotte, khôngđâu! - Lẽ nào tôi lại có thể biến thành hư vô? Lẽnào em lại có thể tan thành hư vô? Chúng ta đang trườngtồn, vâng! Biến thành hư vô! - Điều ấy có nghĩa gì?Lại một khái niệm! Một âm thanh trống rỗng! Không mảymay làm tim tôi xúc động. Chết, Lotte ơi, chết! Bị vùitrong đất lạnh và chật hẹp biết bao! Tăm tối biếtbao! Thuở xưa, tôi có một người bạn gái. Nàng là tấtcả đối với tuổi hoa niên không nơi nưong tựa của đờitôi. Khi nàng qua đời, tôi đã theo nàng ra tới mộ, tôiđã thấy chiếc quan tài hạ xuống, đã nghe tiếng chãothừng rên xiết dưới áo quan lúc hạ huyệt, rồi lúcrút thừng lên, rồi hất một xẻng đất đầu tiên, vàchiếc quan tài hãi hùng phát ra một âm thanh thê thảm,những âm thanh ấy càng lúc càng thê thảm hơn, thê thảmhơn nữa, rồi cuối cùng đất phủ kín nấm mồ. Tôi quỳxuống cạnh mộ nàng, chao đảo, rung động, hãi

hùng, tôi tan nát cả cõi lòng, nhưng tôi không biết nhữnggì đã xảy ra với tôi... sẽ xảy ra với tôi... sẽ xảyra với tôi, một khi... Chết! Ngôi nhà mồ! Ôi, tôi khônghiểu được những từ ngữ ấy!

Hãy tha thứ cho tôi! Hãy lượng thứ cho tôi! Ôi, hôm qua!Có lẽ đó là khoảnh khắc cuối cùng của đời tôi. Hôiôi, thiên thần... em! Lần đầu tiên, lần đầu tiên,không một phút phân vân nghi hoặc, tôi đã thấy rần rậtchảy trong tôi, xuyên suốt chốn sâu xa thăm thẳm củahồn tôi cái cảm giác lâng lâng hạnh phúc ấy: - Nàngyêu tôi! Em yêu anh! Trên làn môi tôi đây, ngọn lửathiên thần từ môi em lan sang giờ vẫn đang nồng cháy,và trong con tim tôi vẫn còn đây niềm khoái cảm ngâyngất, mới mẻ và nhiệt thành. Xin hãy tha thứ cho tôi.Hãy lượng thứ cho tôi! A, này em, tôi đã biết lâu rồi,biết rằng: em yêu tôi, qua ánh mắt trao hồn lần đầutiên, qua cái bắt tay đầu tiên, vậy mà mỗi lần xa rờiem, mỗi lần thấy Albert ở bên em, tôi lại mê man trongthất vọng.

Em còn nhớ đến những bông hoa em trao tặng tôi không?Ngày ấy, giữa đám hội buồn thảm, em không thể nóivới tôi một lời, không thể đưa tay cho tôi hôn từbiệt. Ôi, suốt một nửa đêm trường, tôi đã quỳtrước hoa, chứng tích của tình em! Nhưng than ôi! Nhữngkỷ niệm ấy đã phai mờ, giống như mối thiện cảm vềân huệ của Thượng đế cứ nhạt phai dần trong hồn kẻtín đồ, dù rằng ân huệ ấy đã được ban phát vớitất cả lượng trời và trong ảnh hình thiêng liêng hiểnhiện lên của Chúa.

Tất cả, tất cả sẽ lụi tàn, sẽ qua đi, nhưng khôngcó sự Vĩnh hằng nào có thể làm héo úa cuộc sống nồngnàn mà hôm qua tôi đã uống từ môi em và giờ đây đangrạo rực trong tôi! Nàng yêu tôi! Cánh tay này đã ôm riếtthân nàng, làn môi này đã run rẩy trên môi nàng, vàmiệng này đã e ấp miệng nàng! Nàng là của tôi! Em làcủa anh! Phải rồi, Lotte của anh, của anh mãi mãi!

Nhưng... sao Albert lại là chồng em? Sao lại thế? Ôi chao!Đó là chuyện của thế giới này!... Và, đối với thếgiới này, tôi yêu em, đó là tội lỗi, tôi muốn bứt emra khỏi cánh tay người ấy và choàng ôm trong vòng taytôi, là tội lỗi? Tội lỗi ư? Cũng được, tôi sẽtrừng phạt tôi, nhưng tội lỗi ấy - tôi đã thụ hưởngvới toàn bộ sự đê mê thần tiên của nó, đã đón nóvào hồn như hút lấy sức mạnh và liều thuốc tồnsinh. Từ giờ phút này đây, em là của anh! Của anh đấy,Lotte! Anh đi trước nhé! Anh đi gặp Cha anh, và Cha em nữachứ. Anh sẽ giãi tỏ trước Người nỗi sầu của anh đểđược Người vỗ về an ủi, chờ tới khi em đến, anhsẽ bay đến em, ôm đón em, và trước dấng Vĩnh hằng,hai ta sẽ bên nhau trong vòng tay âu yếm đến ngàn thu...

Tôi không mơ đâu, không điên đâu mà, em! Gần kề cõichết, mọi sự đối với tôi đều sáng láng. Chúng ta sẽtrường tồn! Chúng ta sẽ gặp lại nhau! Chúng ta sẽ gặplại mẹ em! Tôi sẽ gặp người

trước, sẽ tìm đến người, bộc bạch trước ngườimọi nỗi niềm của lòng tôi! Mẹ em... hình ảnh trọnvẹn của em tôi!

Khoảngmười một giờ, Werther hỏi gia nhân xem Albert đã về nhàchưa. Y thưa rằng đã trông thấy có người dẫn ngựacủa chàng về, Ngay sau đó, Werther giao cho gia nhân mộtmảnh giấy không niêm phong, với nội dung như sau:

Bạn có vui lòng cho tôi mượn mấy cây súng của bạn đểdùng trong chuyến đi xa sắp tới của tôi không? Từ biệtbạn, xin chúc bạn an khang!

Đêmvừa rồi, Lotte đáng thương thao thức mãi. Những điềunàng lo sợ, nay đã thành sự thật, và bất ngờ đếnnỗi nàng không sao lường trước được và cũng khôngthể nào lo sợ được nữa. Dòng máu vốn thuần khiếtvà bình yên chảy trong nàng, nay nổi sóng nồng nàn vàsôi réo, muôn ngàn tình cảm xô tới lay động trái timnàng. Điều nàng đang cảm nhận trong lòng có phải làngọn lửa truyền sang từ vòng tay âu yếm của Werther? Cóphải đó là nỗi bất bình trước hành vi táo bạo củachàng? Hay đó là những suy tư so sánh bực mình giữa tìnhcảnh nàng hiện nay với những ngày nàng đã sống đầyhồn nhiên, thanh thản và tự tin, không gọn chút âu lo?Nàng sẽ cư xử với chồng ra sao? làm thế nào đây đểthú thật với chồng một tình cảnh éo le, một tình cảnhmà nàng có thể thú nhận với chồng một cách trôi chảynhưng lại không dám thú nhận với lòng mình. Nàng vàchồng nàng, cả hai người đều im lặng quá lâu rồi, lẽnào nàng nên làm người đầu tiên phá vỡ sự im lặng,và phá vỡ vào đúng cái lúc bất tiện nhất, nói vớichàng những chuyện bất ngờ đến như thế? Nàng sợrằng chi riêng việc kể lại với chồng là Werther đãtới thăm cũng đủ gây cho chồng một ấn tượng khóchịu rồi, huống hồ... cả một tai biến bất ngờ đếnnhư thế! Liệu nàng có dám hy vọng rằng chồng mình sẽhiểu biến cố ấy dưới ánh sáng chân thực và tiếpnhận nó mà không hề có định kiến hay không? Nàng cóđám mơ tưởng rằng chồng nàng sẽ hiểu thấu hồn nànghay không? Và hơn thế, nàng có thể nào giả dối đốivới người chồng mà trước nay, đối với người ấy,nàng vẫn luôn luôn trung thực và trong sáng như pha lê,với một người mà nàng chưa bao giờ giấu giếm vàkhông thể nào giấu giếm bất cứ một tình cảm nào củanàng? Nghĩ đi rồi nghĩ lại, lòng nàng càng trĩu nặng loâu, càng bội phần bối rối, và luôn luôn, ý nghĩ củanàng luôn luôn quay về với Werther, về với con người mànàng coi như là đã mất đối với nàng, về với ngườinàng không sao dứt bỏ được, nhưng nàng đã - ôi, tiếcthay! buộc lòng phó mặc người ấy cho số phận, vàngười ấy, khi mất nàng, tức là đã mất hết không còncó gì trên đời nữa.

Mặcdù lúc đó nàng chưa thể hiểu rõ mọi ngọn nguồn,nhưng nỗi bất hòa giữa hai con người ây làm cho nàngkhổ sở vô cùng. Ôi, những con người thông minh biếtbao, nhân hậu biết bao, nhưng chỉ vì những khác biệttrong tình cảm riêng tư thầm kín của mình mà đã bắtđầu tẻ nhạt đối với nhau, mỗi người chỉ nghĩ tớilẽ phải của mình và sự lầm lạc của người khác, vàmối bang giao giữa họ đã trở nên căng thẳng và rắcrối hết mức, đến nỗi đúng vào lúc nguy cấp cầnphải gỡ nút để đàn xếp mọi việc cho êm đẹp, thìnàng phải bó tay. Ôi, giá như trước đây hai người ấyđã nhích lại gần nhau trong sự tin cậy chân tình, giánhư tình thương và lòng độ lượng sống lại trong lònghọ và trái tim họ rộng mở thổ lộ hết với nhau, thìcó lẽ người bạn đáng thương của chúng ta có thểđược giải thoát.

Thếnhưng, thêm vào đó lại còn một hoàn cảnh đặc biệtnữa: như ta được biết qua các lá thư của chàng thìWerther không hề giấu giếm ước muốn từ giã thế giớinày! Albert thường tranh cãi với chàng về chuyện đó, vàmột đôi lần, ý định tự tử của Werther cũng trởthành đầu đề câu chuyện giữa Lotte và chồng nàng.Albert vốn rất căm ghét những hành vi như thế, nên chàngthường bày tỏ ý nghĩ của mình với một giọng điệuđầy phẫn khích hoàn toàn xa lạ với tính khí củachàng, chàng nói rằng mình không tin một tí nào vào mộtquyết định như thế, thậm chí chàng còn chế giễu ýđịnh đó và nói cho Lotte biết sự nghi hoặc của chàng.Những điều chàng nói làm cho Lotte yên tâm được đôiphần, nhất là những khi ý nghĩ của nàng vất vưởngquanh hình ảnh thê thảm của con người xấu số, nhưngmặt khác lại không cho nàng bày tỏ với chồng nhữngnỗi lo ngại đang dằn vặt lòng nàng.

Albertvề đến nhà, Lotte ra đón chồng bối rối và vội vã,chàng không vui, công việc của chàng chưa hoàn tất, chànglại gặp phải một viên pháp quan ngang ngược và ti tiện,và hơn nữa, đường sá khó đi cũng làm cho chàng thêmbực dọc.

Chànghỏi ở nhà có chuyện gì xảy ra không, nàng vội đáp làchập tối hôm qua Werther có đến đây. Chàng lại hỏixem có thư từ gì gửi đến không và được biết rằngmột lá thư và mấy gói bưu phẩm đã được mang vàophòng chàng. Albert về phòng, Lotte ở lại một mình. Sựcó mặt của người chồng nàng yêu thương và kính trọngđã gợi dậy trong lòng nàng một cảm giác mới mẻ. Nghĩđến tấm lòng hào hiệp, tình yêu và lòng nhân hậu củachàng, hồn nàng như dịu lại, an tĩnh hơn, nàng cảm thấynhư có một ước mong thầm kín giục giã nàng đến vớichồng, nàng cầm đồ thêu rồi bước vào phòng chàng nhưthường lệ. Albert đang giở mây gói bưu kiện ra và đọc thư.

Hìnhnhư có một số tin tức không được vui. Nàng hỏi chồngđôi câu, chàng đáp lại ngắn gọn rồi quay vào bàn bắtđầu viết.

Cứnhư thế, hai người ở bên nhau im lặng chừng một tiếngđồng hồ. Lotte mỗi lúc càng sầu thảm. Nàng cảm thấykhó thổ lộ cho chồng biết những gì đang nặng trĩulòng nàng, ngay cả lúc chàng vui vẻ hết mức đi nữa.Nàng buông mình vào nỗi buồn da diết, và nỗi buồn ấycàng hành hạ nàng khổ sở hơn, khi nàng phải tìm cáchche giấu nó và cố nuốt lệ thầm.

Gianhân của Werther xuất hiện đã xô đẩy nàng vào mộtcơn bối rối cùng cực. Y đưa mảnh giấy cho Albert, chànglạnh lùng quay về phía vợ và bảo nàng: - "Em đưacho hắn mấy cây súng," và quay sang tên gia nhân: -"Tôi gửi lời chúc ông nhà thượng lộ bình an!"- Như có tiếng sét đánh ngang tai Lotte, nàng loạng choạngđứng lên, đầu óc nàng quay cuồng, nàng lần từng bướctới tường, run rẩy lấy súng xuống và lau bụi, và cólẽ nàng sẽ còn chần chừ, ngần ngại, không muốn giaosúng lâu hơn nữa, nếu như Albert không thôi thúc nàngbằng một cái nhìn xét nét. Lotte trao những vũ khí khốchại cho tên gia nhân, miệng không hé nổi một lời nào,và sau khi y ra khỏi nhà, nàng ngừng công việc lui vềphòng trong tâm trạng hồ nghi cùng cực. Linh tính như báocho nàng biết những gì khủng khiếp nhất sắp xảy ra.Có lúc nàng muốn sang phòng chồng, phủ phục dưới chânchồng và thổ lộ với chồng hết mọi chuyện về cảnhtượng đêm hôm trước, những lỗi lầm của nàng vànhững điều nàng linh cảm. Nhưng rồi nàng lại thấyviệc làm đó chẳng đi đến đâu, thật ít có hy vọngthuyết phục được chổng nàng đi tới nhà Werther. Bànăn đã đặt xong, một người bạn gái tốt nết sang chơicốt để hỏi một điều gì đó và xin cáo từ ngay, nhưng rồi đã ở lại và làm cho câu chuyện trong bữa ăndễ chịu hơn, người ta tự kìm mình, người ta nói cười,người ta kể chuyện và người ta tự quênlãng.

Gia nhân mang súng về cho Werther. Chàng đón nhận với nỗiniềm rung động xốn xang khi biết tin chính Lotte đã traosúng cho chàng. Chàng sai đem bánh mì và rượu vang lênphòng, bảo gia nhân đi ăn, rồi ngồi vào bàn viết:

Những cây súng này đã qua tay em, em đã lau bụi cho chúng,tôi hôn lên chúng một nghìn lần, vì chúng đã đượcbàn tay em chạm tới! Em - thiên thần của trời xanh, em đãkhích lệ quyết định của đời tôi! và chính em, Lotte,em đã trao cho tôi vũ khí này để tôi được đón nhậncái chết từ tay em như tôi hằng ao ước và giờ đây,thương ôi! tôi đã được thỏa lòng. Ô, tôi đã hỏicặn kẽ tên gia nhân về em. Em đã run rẩy khi trao súngcho y, nhưng em không nói lời vĩnh biệt! - Hỡi ôi! Khôngmột lời vĩnh biệt! Lẽ nào chỉ vì giây phút ấy, giâyphút gắn hồn tôi với em kiếp kiếp đời

đời, mà lòng em đã khép lại đối với tôi? Lotte, em,kỷ niệm ấy nghìn thu không phai nhạt! Và tôi cảm nhậnrằng: em không nỡ ghét tôi, không nở ghét con người đãvì em bùng cháy!

Saubữa ăn, Werther sai gia nhân thu xếp cho xong các đồ đạc,chàng xé bỏ nhiều giấy tờ, rồi ra khỏi nhà thanh toánnốt một vài khoản nợ. Chàng trở về, rồi lại ra khỏinhà, và mặc dù trời mưa, chàng vẫn tìm tới khu ngoạiô, tới khu vườn của bá tước, rồi cứ lững thững,tha thẩn ở ngoài khu vực đó tới lúc trời đổ tốimới về nhà và viết thư cho bạn:

Wilhelm, tôi đã đi thăm thú cánh đồng, rừng cây và ngắmnhìn bầu trời lần cuối cùng. Con cũng xin vĩnh biệt mẹ,mẹ yêu thương! Xin mẹ hãy tha thứ cho con! Bạn ơi, xinhãy an ủi người! Cầu Chúa ban phước lành cho bạn vàmẹ tôi! Mọi việc tôi đã lo liệu xong. Thôi nhé, vĩnhbiệt bạn! Chúng ta sẽ gặp lại nhau và sẽ vui sướnghơn.

Albert, tôi đã đối xử không tốt với bạn, xin bạn hãylượng thứ cho tôi. Tôi đã quấy quả cuộc sống bìnhyên trong gia đình bạn, đã gieo rắc mối bất hòa, ngờvực giữa hai người. Tôi xin chấm dứt đây. Vĩnh biệt!Ôi, cầu mong cái chết của tôi sẽ làm cho hai ngườihạnh phúc! Albert! Albert! Hãy làm cho nàng tiên ấy đượchạnh phúc! Và như thế, Chúa sẽ ban phước lành cho bạn!

Tốihôm đó, Werther còn lục lọi rất lâu trong đống giấytờ của chàng. Chàng lại xé bỏ nhiều giấy má và vứtchúng vào lò sưởi, niêm phong một số bưu kiện gửi choWilhelm. Những bưu kiện đó chứa đựng các bài luận vănngắn và ghi chép những ý nghĩ tản mạn mà chúng tôi đãcó dịp xem qua. Khoảng mười giờ đêm, chàng bảo gianhân cho thêm củi vào lò sưởi rồi sai y lấy cho chàngmột chai rượu vang, sau đó chàng cho y đi nghỉ. Phòng ngủcủa gia nhân cũng như của những người khác trong nhàđều nằm phía sau, rất xa phòng chàng. Tên gia nhân đểnguyên quần áo lên giường để tờ mờ sáng mai có thểsẵn sàng đảm nhận mọi việc vì chủ y đã nói: mấycon ngựa của trạm đưa thư sẽ được dẫn đến trướccửa nhà trước sáu giờ sáng.

Saumười một giờ

Vạn vật quanh tôi đều lặng lẽ và hồn tôi cũng tĩnhlặng vô ngần. Chúa ơi, con xin đa tạ Chúa, trong giâyphút cuối cùng này, Người vẫn ban cho con lửa nồng vàsức mạnh.

Em yêu! Tôi đến bên cửa sổ và nhìn lên không trung, vàqua những đám mây ùn ùn chạy trốn cuồng phong, tôi vẫnnhận ra những vì sao lẻ loi đơn chiếc của bầu trờivĩnh hằng. Không, sao ơi, những vì sao kia không bao giờrụng rơi! Đấng Vĩnh hằng đang cưu mang các ngươi tronglòng, và đang cưu mang tôi. Tôi vẫn nhìn thấy chòm ĐạiHùng, chòm sao thân thiết nhất trong muôn vì tinh tú. Emơi, đêm đêm khi tôi từ biệt em ra khỏi cổng nhà em,bao giờ chòm sao ấy cũng lung linh trước mắt, và đãbiết bao lần tôi ngây ngất nhìn sao! Đã biết bao lầntôi giơ tay lên xin chòm sao làm nhân chứng linh thiêng,chứng giám cho những giây phút tê mê đầy diễm phúc củađời tôi! Và hơn thế nữa - em ơi! Chẳng có vật gì lạikhông nhắc tôi hoài vọng đến em! Em luôn luôn hiển hiệnquanh tôi! Và như một đứa trẻ tham lam, chẳng phảichính tôi đã vồ vập giành cho mình tất cả những kỷvật mà bàn tay thiên thần của em từng chạm tới đósao?

Ôi, bức hình thân yêu của em! Tôi xin trao lại em, Lotte,cầu mong em nâng niu trân trọng nó. Tôi đã hôn lên đóhàng ngàn, hàng ngàn nụ hôn nồng, và hàng ngàn, hàngngàn lần tôi đã vẫy chào bức hình em khi tôi ra khỏinhà và lúc tôi trở lại. Trong một lá thư ngắn, tôicũng đã cầu xin thân phụ em che chở cho thi hài của tôi.Ở cuối nghĩa trang, góc trong cùng hướng ra cánh đồngcó hai cây bồ đề: đó là nơi tôi ước mong được ngànđời yên nghỉ. Xin em nói đôi lời với phụ thân emgiùm tôi. Người có thể... và, chắc người sẽ thựchiện điều đó vì bạn người. Tôi không đám làm phiềnnhững người Kitô giáo sùng tín, buộc họ phải chôn cấtthân nhân họ gần nơi yên nghỉ của con người bất hạnhđáng thương này! Ôi, ước gì - ước gì em sẽ chôn cấttôi ở ven đường, hay cho tôi được yên nằm trong mộtthung lũng cô liêu, để mỗi khi đi ngang qua tảng đá làmmộ chí của tôi, các vị linh mục và thầy tu đều làmđấu cầu nguyện, và những người Samari đều nhỏ lệxót thương.

Lotte ơi, đấy nhé, em! Tôi đâu có ngại ngần cầm trêntay chiếc ly đắng lạnh lừng và khủng khiếp, để dốccạn nỗi ngất ngây của cái chết vào người! Em đãtrao ly đắng ấy cho tôi, và tôi không mảy may do dự.Thôi rồi, tất cả! Tất cả! Thế là mọi ước muốn vàhy vọng của đời tôi được thỏa lòng. Lạnh lẽo biếtbao, tê cứng biết bao khi ta gõ tay vào cánh cửa vô tưcủa Tử thần!

Lotte, em! Giá như tôi có được diễm phúc chết cho em,giá như tôi được dâng đời cho em! Tôi sẽ chết mộtcách can đảm, tôi sẽ chết một cách tươi vui, nếu nhưtôi có thể trả lại cho em sự yên tĩnh và những diễmphúc của đời em. Nhưng, than ôi! chỉ có một đôi ngườicao quý mới được ân huệ hiến máu mình cho người thânmà thôi, và bằng cái chết của họ, họ nhen nhóm tronglòng những người thương một cuộc sống mới mẻ vàphong phú bội phần.

Lotte, em! Tôi mong được mai táng trong bộ y phục này đây,vì tay em đã chạm tới nó, biến nó thành linh thiêng, vàtôi cũng đã cầu xin thân phụ em đặc ân ấy. Linh hồntôi sẽ chờn vờn trên áo quan. Đừng có ai lục lọitrong các túi của tôi. Chiếc nơ màu hồng này em đã mangtrên ngực áo em trong lần đầu tiên tôi gặp em giữa đànem nhỏ. Ôi, xin em hãy hôn chứng một nghìn lần hộ tôivà hãy kể cho chứng nghe câu chuyện về người bạn bấthạnh của chứng. Các em thân thương! Tôi vẫn thấy cácem đang quây quần quanh tôi. Lotte, tôi đã gắn bó với emda diết biết nhường bao! Ngay từ giây phút đầu tiên ấytôi không thể rời em được nữa! - Chiếc nơ này xinđược mai táng cùng tôi. Em đã tặng tôi mừng sinhnhật!... Hỡi ôi! tôi có ngờ đâu đường đời tôi lạidẫn đến chốn này! - Bình tâm nhé, em yêu! Tôi xin em hãybình tâm!

Súng đã nạp đạn. Chuông báo nửa đêm. Thôi, cũng đành!Lotte ơi! Lotte, vĩnh biệt! Vĩnh biệt em!

Mộtngười láng giềng nhìn thấy chớp lửa và nghe thấytiếng nổ, nhưng vì tất cả vẫn yên tĩnh nên ông khôngđể ý đến nữa.

Sánghôm sau, khoảng sáu giờ, tên gia nhân cầm đèn đi vàophòng. Y thấy chủ mình nằm đài trên sàn nhà, thấy súngvà thấy máu. Y gọi, y lay chủ, không thấy trả lời,Werther chỉ còn thở thoi thóp. Y chạy bổ đi tìm thầythuốc, chạy đến nhà Albert. Lotte nghe tiếng chuông gọicửa, tay chân nàng run rẩy. Nàng đánh thức chồng và cảhai cùng dậy. Tên gia nhân vừa nức nở vừa lắp bắpbáo tin, Lotte đã ngã quy xuống bất tỉnh ngay trước mặtAlbert.

Khithầy thuốc đến chỗ chàng thanh niên bất hạnh, ôngthấy chàng nằm trên nền nhà, vô phương cứu chữa, mạchcòn đập, nhưng tay chân đã tê liệt. Chàng đã nhắm bắnvào phía trên mắt phải, sọ não bị vỡ. Làm một độngtác thừa, người ta đã chích một mạch máu nơi taychàng, máu chảy ra, chàng vẫn còn thoi thóp.

Căncứ vào vết máu trên lưng ghế bành, người ta có thểsuy đoán rằng: chàng đã hành động khi ngồi trước bànviết, rồi ngã xuống, trong cơn giãy giụa, chàng đã lăntròn quanh chiếc ghế. Rồi chàng kiệt lực, nằm ngửangười bất động gần cửa sổ, mặc y phục và mang giàyđường hoàng, áo khoác ngoài màu xanh da trời, áo gì lêmàu vàng. Cả nhà, rồi hàng xóm láng giềng, rồi cả thịtrấn đều náo động. Albert tới. Người ta đã đặtWerther nằm trên giường, trán đã được băng lại, gươngmặt chàng như gương mặt người đã chết, chân tay bấtđộng. Phổi chàng hãy còn khò khè

mộtcách đáng sợ, khi nghe yếu hơn, lúc như thở hắt ra,người ta chỉ còn chờ chàng thở hơi cuối cùng.

Chàngchỉ uống một ly rượu vang. Cuốn EmiliaGalotti 27 rộng mở đặt trên bàn. Tâmtrạng kinh hoàng của Albert và nỗi tuyệt vọng củaLotte không bút nào tả xiết.

Nhậnđược tin, viên pháp quan già đã hộc tốc phóng ngựađến nơi. Ông cúi xuống ôm hôn con người đang hấp hối,mắt ông đẫm lệ. Mấy đứa con trai lớn của ông chạyđến nơi ngay sau ông, chúng quy xuống bên giường, lòngđau đớn tột cùng, chúng hôn chàng lên tay và lên miệng,riêng đứa lớn tuổi nhất vẫn được chàng hết mựcthương yêu cứ dán chặt môi vào môi chàng cho tới khichàng tắt thở và người ta phải dùng sức kéo nó ra.Chàng chết lúc mười hai giờ trưa. Sự có mặt của viênpháp quan và những biện pháp của ông đã ngăn cản đượcmột cuộc tụ tập đông đảo. Vào khoảng mười mộtgiờ đêm ông đã cho mai táng chàng tại nơi chàng chọn.Chỉ có ông già và mấy đứa con trai đi theo linh cữu.Albert không đủ can đảm để đự. Người ta lo ngại chotính mạng của Lotte. Những người phu công nhật đãkhiêng quan tài chàng. Không có linh mục nào đitheo.

Notes

[←1]

1. TạiMarienbad, nay thuộc Cộng hòa Séc, nơi Goethe gặp nàngLevetzov, chính phủ Đức đã cho dựng một pho tượngGoethe bên cạnh một cô gái trẻ để kỷ niệm vĩ nhânvà mối tình của ông. (NĐ)

[←2]

2 FriedrichNicolai: Những niềm vui của chàng Werther, xuất bản tạiBerlin năm 1775, theo đó Werther không chết. Chàng cướiLotte, có 8 con với nàng và cùng nàng sống rất hạnh phúcđến cuối đời. (ND)

[←3]

[←4]

3Xin bạn đọcchớ mất công tìm kiếm những địa danh nêu trong cuốnsách này. Chúng tôi thấy cần phải thay đối những tẽnthật trong nguyên bản. (Tác giả).

4 Tên các nhàlý luận và nghiên cứu nghệ thuật: Charles Batteux(1713-1780): người Pháp: Robert Wood (1716-1771): người Anh;Roger de Piles (1635-1709): họa sĩ Pháp; Johann JoachimWinckelmann (1717-1768): nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuậtvà mỹ học, người Đức; Johann Georg Sulzer (1720-1779): nhàtoán học, người Thụy Sĩ; Christian Gottlob Heyne (1729-1812): nhà mỹ học, người Đức. (ND)

[←5]

5 Chúng tôithấy cần phải bỏ đoạn thư này để không ai tráchmóc, mặc dù bất kỳ tác giả nào cũng không để ý mấytới lời phán xét của một thiếu nữ cá biệt và củamột thanh niên bất an. (Tác giả)

[←6]

6Tên nhân vật trong tiểu thuyếtChuyện về nàng Fanny Wilkes (1766)của J.T. Hermes. (ND)

[←7]

7 Ở đâychúng tôi cũng bỏ đi tên của một vài tác giả nướcta. Ai cũng nhận thức như Lotte khi đọc đến đoạn nàysẽ cảm nhận được tên tác giả nơi tấm lòng củamình và các độc giả khác không cần biết làm gì. (Tácgiả)

[←8]

8 Linh mục Wakefield, tiểuthuyết của nhà văn Anh Oliver Goldsmith (in năm 1762). (ND)

[←9]

9 KlopstockF.G. (1724-1803): một nhá thơ Đức nổi tiếng, những cakhúc chứa chan tình cảm mãnh liệt đối với thiên nhiêncủa ông có ảnh hưởng nhiều đến Goethe và những ngườiBão táp và Xung kích. (ND)

[←10]

10 Ca khúc"Ngày hội mùa xuân", miêu tả thiên nhiên tuyệt đẹpsau một trận mưa dông. (ND)

[←11]

11 Tác giảgợi nhớ đến khúc ca thứ 20 trong tác phẩm Odyssey củaHomer. (ND)

[←12]

12Tân ước, chương18, sách Phúc âm Matthăus. (Tácgiả)

[←13]

13 Về đềtài này, hiện giờ ta có được một bài giảng tuyệtvời của Lavater* trong số những bài thuyết giáo về sáchcủa Jonas. (Tác giả).

* J.K. Lavater (1741 – 1801) triết gia và nhà thần học ThụySĩ, bạn của Goethe, sáng lập môn "Nhân tướng học",có ảnh hưởng lớn đến các nhà Bão táp và Xung kích.(ND)

[←14]

14 Ossian: tênnhà thơ dân gian người Kenti, một dân tộc sống ờ vùngĐông Bắc bán đảo Pyrénées. Goethe và Herder rất thíchthơ Ossian qua bản tiếng Anh của Macpherson, xuất bản năm1765. Thực ra đây lả một tác phẩm mạo danh Ossian màGoethe không biết. (ND)

[←15]

15 Xem Kinh Cựu ước,quyển thứ nhất về các vị vua,chương 17. (Tác giả)

[←16]

16 Khi chưaphát minh ra giấy thấm, người xưa dùng cát để thấmmực. (ND)

[←17]

17 Chuyện nàytác già dựa trên một sự kiện có thật đã xảy ra ởĐức năm 1769. A.E. Stober, 24 tuổi, con gái một người thợmộc, đã tự tử vì bị người tình phản bội. (ND)

[←18]

18 Cả J.W.Goethe và J.C. Kestner (trong tác phẩm là Albert) đều sinhngày 28 tháng Tám. (ND)

[←19]

19 Nhữngngười thuộc trào lưu Bão táp và Xung kích chủtrương cách tân văn phong và cú pháp tiếng Đức, chốnglại lối viết văn cầu kỳ, khuôn sáo thịnh hành thờiđó. (ND)

[←20]

20 Vì sợphạm thượng nên chúng tôi đã loại khỏi tập sách nàylá thư của đức ông tôn quý và một lá thư khác nóitới ở phần sau, cho dù độc giả có nhiệt liệt cám ơnthì chúng tôi cũng khó bề thanh minh cho việc làm táo bạocủa mình. (Tác giả)

[←21]

21 Franz Đệnhất (Franz der Erste) đăng quang năm 1745. (ND)

[←22]

22 Tên cácnhả thần học: Benjamin Kennikot (1718-1782), người Anh;Johann Salomo Semler (1725-1791) và Johann David Michaelis(1717-1791), người Đức. (ND)

[←23]

23 Nhân vậttrong tác phẩm của Ossian, vua xứ Morven, thế kỷ 3 Côngnguyên. (ND)

[←24]

24 Theo KinhThánh, đó là những lời Chúa Giêsu đã nói khi bịđóng đinh lên cây thánh giá. (ND)

[←25]

25 Ý: chỉsống cho Lotte, nên vắng nàng càng bất hạnh. (ND)

[←26]

26 Đây làbản dịch cùa Goethe từ tiếng Anh sang tiếng Đức. (ND)

[←27]

27 Tác phẩmcủa nhà Khai sáng Đức Gotthold Ephraim Lessing (1729-1781).(ND)