TỪ ẤY
-Tố Hữu-
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
a. Tiểu sử
- Tố Hữu (1920 - 2002), tên thật là Nguyễn Kim Thành
- Quê hương: tỉnh Thừa Thiên - Huếvùng đất cố đô, giàu truyền thống văn hóa và thơ mộng.
- Gia đình: sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống văn chương.
- Giác ngộ lí tưởng cách mạng năm 1937năm 1938 được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông DươngTừ đó, sự nghiệp thơ ca của ông gắn liền với sự nghiệp cách mạng, thơ ông luôn gắn bó và phản ánh chân thật những chặng đường cách mạng đầy gian khổ hi sinh nhưng cũng nhiều thắng lợi vẻ vang của dân tộc.
- Ông được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (1996).
b. Sự nghiệp sáng tác:
Sự nghiệp thơ ca gắn liền với sự nghiệp cách mạng, gồm 5 tập thơ:
- Từ ấy (1937 - 1946)
- Việt Bắc (1946 - 1954)
- Gió lộng (1954 - 1961)
- Ra trận (1962 - 1971)
- Máu và hoa (1972 - 1977)
c. Phong cách thơ
- Nội dung: kết hợp giữa tính trữ tình và chính trị
+ Thơ là tiếng nói đồng ý, đồng tình, tiếng nói đồng chí.
+ Thơ ông biểu hiện lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn của con người Việt Nam hiện đại nhưng mang đậm chất dân tộc, truyền thống.
- Nghệ thuật: đậm đà tính dân tộc + giọng thơ tâm tình ngọt ngào
Tố Hữu được xem là “lá cờ đầu”, là cánh chim đầu đàn của thơ ca cách mạng.
2. Đôi nét về tập thơ “Từ ấy”
- Thời gian sáng tác: 1937 - 1946
- Tập thơ gồm 3 phần:
+ Máu lửa
+ Xiềng xích
+ Giải phóng
- Đánh giá: là chặng đường đầu tiên của đời thơ Tố Hữu, đánh dấu bước trưởng thành của người thanh niên quyết tâm đi theo ngọn cờ của Đảng.
“Bông hoa tươi thắm nhất của vườn thơ cách mạng”
3. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác
- “Từ ấy” được Tố Hữu viết ở Huế, vào tháng 7/1938. Bài thơ ghi lại những cảm xúc, suy tư sâu sắc của Tố Hữu ngày được đứng vào hàng ngũ của Đảng.
- Nhan đề bài thơ đã trở thành nhan đề của cả tập thơ đầu tay của Tố Hữu.
b. Xuất xứ
- Bài thơ nằm trong phần “Máu lửa” của tập thơ “Từ ấy”.
- “Từ ấy” là cái mốc đánh dấu thời điểm Tố Hữu được đứng vào hàng ngũ cách mạng (kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương) cùng những người phấn đấu vì lí tưởng cao đẹp, lúc ấy nhà thơ mới 18 tuổi.
- “Từ ấy” có nghĩa là từ giây phút ấy, giây phút đầu tiên chàng thanh niên học sinh Nguyễn Kim Thành giác ngộ lí tưởng cộng sảnGiây phút hết sức thiêng liêng, quyết định cả một cuộc đời, cả một số phận, cả một sự nghiệp, cả một hồn thơBài thơ có sự gặp gỡ giữa hai mùa xuân: mùa xuân của tuổi trẻ cùng mùa xuân của cách mạng.
d. Nội dung
- Mang tiêu đề của cả tập thơ, có ý nghĩa mở đầu cho con đường cách mạng và sự nghiệp thơ ca của Tố Hữu.
- Bài thơ vừa bộc lộ niềm vui sướng vừa là lời tâm nguyện của người thanh niên yêu nước được giác ngộ lí tưởng cách mạng, quyết tâm gắn bó với giai cấp cần lao.
e. Bố cục
- Khổ 1: Niềm vui sướng, say mê khi bắt gặp lí tưởng cách mạng. (Niềm vui lớn)
- Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống. (Lẽ sống lớn)
- Khổ 3: Những chuyển biến sâu sắc trong tình cảm. (Tình cảm lớn)
II. Đọc – hiểu văn bản
1. Niềm vui sướng, say mê của nhà thơ khi bắt gặp lí tưởng Đảng
- Hai câu đầu được viết theo bút pháp tự sự: tác giả như đang kể lại một kỉ niệm không thể nào quên của đời mình.
Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim
+ “Từ ấy”: phiếm định, mốc thời gian có ý nghĩa đặc biệt quan trọng – không thể nào quênthời điểm nhà thơ giác ngộ lí tưởng cách mạng, được kết nạp vào Đảngđánh dấu sự chuyển mình trong cuộc đời cách mạng và đời thơ Tố Hữu.
- Để diễn tả niềm vui sướng say mê khi bắt gặp lí tưởng cộng sản, tác giả đã sử dụng một loạt từ ngữ, hình ảnh theo lối ẩn dụ, so sánh:
• Hình ảnh
+ “Nắng hạ”: nắng mạnh mẽ, gay gắt, chói chang của ngày hè khoáng đạt mênh môngẩn dụngợi ca, so sánh lí tưởng cộng sản như nguồn ánh sáng mới rực rỡ bừng lên trong tâm hồn nhà thơ.
+ “Mặt trời chân lí”: ẩn dụnguồn sáng kì diệu – ánh sáng của lí tưởng Đảng.
Chất chứa cảm xúc ân tình, thành kính với Đảng.
Báo hiệu những điều tốt lành cho cuộc sống cũng như mặt trời của đời thường tỏa ánh sáng, hơi ấm và sức sống.
+ “Chói qua tim”: ẩn dụlí tưởng ấy không chỉ tác động đến nhận thức mà còn tác động đến tình cảm của nhà thơ.
Tiếp nhận bằng khối óc, trái tim, lí trí, tình cảm.
• Từ ngữ
- “Bừng”: ánh sáng phát ra đột ngột, mạnh mẽ và mới mẻ.
- “Chói”: ánh sáng rạng ngời, có sức xuyên thấu mạnh mẽ.
Bút pháp tự sự + nghệ thuật ẩn dụ + động từ mạnh. Khẳng định ánh sáng của lí tưởng đã hoàn toàn xua tan màn sương mù của ý thức tiểu tư sản và mở ra trong tâm hồn nhà thơ một chân trời mới của nhận thức, tư tưởng, tình cảm.
- Hai câu thơ sau, bằng bút pháp lãng mạn cùng với những hình ảnh so sánh, đã diễn tả cụ thể niềm vui sướng vô hạn của nhà thơ trong buổi đầu đến với lí tưởng cộng sản:
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim
+ “Hồn tôi…hoa lá”: so sánh trực tiếp, tự nhiên, độc đáo:
• Gợi tả khu vườn có hoa khoe sắc, có lá tươi tốt, chim reo caThế giới tràn đầy sức sống, dậy hương thắm sắc.
• Khu vườn tâm hồn của tác giả.
+ “Rất đậm hương và rộn tiếng chim”: ngào ngạt hương thơm và rộn rã tiếng chimẩn dụ, diễn tả, nhấn mạnh sự say sưa, ngất ngây trước lí tưởng, sự sôi nổi của hồn thơ trẻ trung khi tìm thấy cho mình con đường đi, khi có lí tưởng dẫn đường.
Tố Hữu đón nhận lí tưởng như cỏ cây, hoa lá đón ánh sáng mặt trời. Chính lí tưởng cộng sản đã làm tâm hồn con người tràn đầy sức sống và niềm yêu đời, làm cho cuộc sống con người có ý nghĩa hơn.
Với bút pháp tự sự + trữ tình lãng mạn và nhịp thơ sôi nổi, dồn dập, hào hứng, khổ thơ thứ nhất chính là niềm vui sướng, say mê khi bắt gặp lí tưởng của Đảng. Ở đây, hồn thơ và lí tưởng cách mạng đã hòa nhập vào nhau. Chứng tỏ, Cách mạng không đối lập với nghệ thuật, trái lại, đã khơi dậy một sức sống mới, đem lại nguồn cảm hứng sáng tạo cho hồn thơ.
2. Nhận thức mới về lẽ sống
- Nhà thơ khẳng định quan niệm mới mẻ về lẽ sống là sự gắn bó hài hoà giữa “cái tôi” với “cái ta” chung của mọi người:
lòng tôi …buộc…mọi người
tình...trang trải…trăm nơi
hồn tôi …gần gũi…bao hồn khổmạnh khối đời
+ “Buộc”: động từý thức tự nguyện sâu sắc và quyết tâm cao độ vượt qua giới hạn chật hẹp của cái “tôi” để gắn bó, thắt chặt lòng mình với mọi người.
+ “Để”: điệp từmục đích của lẽ sống mới, nhấn mạnh thêm sự chủ động gắn kết lòng mình với mọi người cùng lòng thương xót vô hạn, sự đồng cảm sâu sắc mà thi sĩ dành cho “bao hồn khổ”.
+ “Trang trải”: tâm hồn nhà thơ trải rộng với cuộc đời, tạo khả năng đồng cảm  sâu xa với hoàn cảnh của từng con người cụ thể.
+ “Trăm nơi”: hoán dụ chỉ mọi người sống ở khắp nơi.
- Hai dòng thơ sau, bộc lộ tình yêu thương con người bằng tình yêu mang tính giai cấp rõ ràng:
Để hồn tôi với bao hồn khổ
Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời
+“Hồn khổ”: hoán dụnhững người lao động khổ cực. “Hồn tôi với bao hồn khổ”: mối liên hệ gắn bó với con người nói chungtình hữu ái giai cấp.
+ “lòng tôi”, “tình”, “hồn tôi” gắn liền với “mọi người”, “trăm nơi”, “bao hồn khổ”: sự gắn bó, đồng cảm sâu xa giữa cái tôi riêng và cái ta chung, giữa tấm lòng nhà thơ với khối đời chung của nhân dân lao động.
+ “khối đời”: ẩn dụkhối người đông đảo, cùng chung cảnh ngộsự đoàn kết của những người cùng cảnh ngộ tạo nên sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc, phá tan xiềng xích nô lệ.
Cách lập luận chặt chẽ, cấu trúc khẳng định, thể hiện khao khát được hòa nhập “cái tôi” với “cái ta”, gắn bó cuộc sống cá nhân với nhân dân lao động nghèo khổ, với vận mệnh chung của dân tộc.
Tố Hữu đã đặt mình giữa dòng đời và môi trường rộng lớn của quần chúng lao khổ. Ở đó, thi sĩ đã tìm thấy niềm vui và sức mạnh mới không chỉ bằng nhận thức mà còn bằng tình cảm mến yêu, bằng sự giao cảm của những trái tim.
3. Những chuyển biến sâu sắc trong tình cảm của nhà thơ
- Tố Hữu ý thức được bản thân mình đã trở thành thành viên của đại gia đình quần chúng lao khổ.
+ Điệp từ “là” được nhắc lại 3 lần khẳng định sự quyết tâm, sự gắn bó rất tự nguyện và niềm tự hào, kiêu hãnh khi được sống trong đại gia đình nhân dân lao động.
+ “con, anh, em” (đại từ nhân xưng, xưng hô): thể hiện sự chuyển biến tình cảm lớn lao: giữa tác giả và giai cấp cần lao gắn bó với nhau như máu mủ, ruột thịt, như một gia đình.
+ “vạn” (số từ ước lệ): chỉ số lượng nhiều, đông đảo, chỉ tập thể lớn mạnh“vạn nhà”, “vạn kiếp”, “vạn đầu em nhỏ” - gia đình cách mạng rộng lớn.
+ “đã”: khẳng định sự tự nguyện hòa cái “tôi” cá nhân tiểu tư sản vào giai cấp cần lao.
- “kiếp phôi pha”: những cuộc đời dãi dầu sương gió, đau khổ, bất hạnh, cơ cực, phai tàn.
- “Không áo cơm, cù bất cù bơ”: kiếp người sống lang thang, không nơi nương tựa, bơ vơ.
Tấm lòng đồng cảm, xót thương của nhà thơ trước những số phận nhỏ bé, bất hạnh >< Căm giận những bất công, ngang trái của cuộc đời cũ.
Tố Hữu xem mình là thành viên của vạn nhà, có tình cảm anh em ruột thịt với quần chúng lao khổ, có ý thức trách nhiệm gánh vác, sẻ chia. Từ đó, tìm thấy niềm vui trong cuộc sống hòa mình vào kiếp người nghèo khổ.
Tố Hữu không chỉ tìm ra lẽ sống mới mà còn vượt qua tình cảm ích kỉ, hẹp hòi của giai cấp tiểu tư sản để có được tình cảm với quần chúng lao khổ. Từ tình cảm xúc động ấy, Tố Hữu đã xem giai cấp vô sản, giai cấp cần lao là đối tượng sáng tác chủ yếu trong thơ ca của ông.
“Từ ấy” là lời tuyên thệ của Tố Hữu trước lá cờ cách mạng, làm thức tỉnh tâm hồn nhà thơ, tìm thấy lối đi đúng đắn, đi “từ thung lũng đau thương ra cánh đồng vui”, “từ chân trời của một người đến chân trời của tất cả”.
III. Tổng kết
1. Giá trị nội dung
Thể hiện niềm sung sướng, say sưa mãnh liệt của Tố Hữu trong buổi đầu gặp gỡ lí tưởng cộng sản, tác dụng của lí tưởng ấy đối với nhà thơ.
Từ ấy thực sự là lựa chọn đầu đời cũng như cuối cùng của tác giả
2. Giá trị nghệ thuật
Sự vận động của tâm trạng nhà thơ được thể hiện bằng những hình ảnh tươi sáng, giàu ý nghĩa tượng trưng; ngôn ngữ gợi cảm; giọng thơ sảng khoái, nhịp điệu hăm hở.
Bài thơ vừa giàu sức chiến đấu vừa bay bổng lãng mạn (cái lãng mạn khác hẳn thơ mới).