Tại Mỹ, cơ quan cảnh sát địa phương thường sử dụng hồ sơ tội phạm do FBI cung cấp để áp dụng vào quá trình điều tra.

Phương pháp lập hồ sơ kẻ phạm tội ("criminal profiling") được FBI tạo ra để xác định, phân loại tính cách và đặc điểm hành vi của nghi phạm dựa trên những tội phạm mà kẻ đó thực hiện. Từ đây, nhà chức trách đã dễ dàng hơn trong việc xác định nghi phạm.

Điển hình là việc truy tìm "kẻ đánh bom điên" xảy ra tại Mỹ trong năm 1940-1956. Trong suốt 16 năm, đã đặt bom hơn 30 quả bom tại nhiều địa điểm công cộng như: rạp chiếu phim, bốt điện thoại,... xung quanh thành phố New York nhưng cảnh sát không thể bắt được.

Đến năm 1956, phía cảnh sát đã hoàn toàn thất bại trong việc tìm ra tung tích kẻ gây án. Sau đó, họ đã mời chuyên viên tâm thần học James Brussel,, trợ lý ủy viên tâm thần của bang New York, tham gia vào vụ này. Sau khi nghiên cứu các bức ảnh từ hiện trường và những ghi chú từ kẻ đánh bom.

Brussel đã đưa một bảng mô tả chi tiết: nghi phạm là nam giới, chưa lập gia đình, là dân nhập cư, tự học, ở ngoài độ tuổi 50, sống ở Connecticut, rất cẩn thận và kỹ lưỡng (thể hiện qua nét chữ viết tay). Tên này mắc chứng hoang tưởng và có hận thù với công ty điện Consolidated Edison (quả bom đầu tiên là nhắm vào trụ sở chính công ty này trên đường số 67), chứng hoang tưởng (vì chứng hoang tưởng thường lên tới cực điểm vào tuổi 35, nên sau 16 năm, kẻ đánh bom khi ấy sẽ ở vào tuổi 50).

Trong khi một số điều mà Brussel đưa ra có thể là khá đơn giản để nhận ra, tuy nhiên ông lại đưa ra những chi tiết dựa trên phân tích các yếu tố tâm lý. Ví dụ, ông nói rằng vì chứng hoang tưởng lên tới đỉnh điểm thường độ tuổi 35, cho nên 16 năm sau kể từ khi quả bom đầu tiên được đặt, thì giờ đây tên này sẽ ở khoảng độ tuổi 50. Sau khi báo chí đăng các dự đoán trên để làm mồi nhử theo kế hoạch của James Brussel, George Metesky đã gọi tới đe dọa vị chuyên gia này. Vào tháng 1 năm 1957 George Metesky bị bắt giữ, khi đó hắn mặc áo khoác có hai hàng khuy được cài ngay ngắn, đúng như James Brussel dự đoán.

Trong những thập kỷ tiếp theo, cảnh sát ở New York và các nơi khác tiếp tục tham khảo ý kiến của các nhà tâm lý học và bác sĩ tâm thần để xây dựng hồ sơ của những kẻ phạm tội đặc biệt khó bắt. Tuy nhiên, cùng lúc đó, phần lớn lĩnh vực hồ sơ tội phạm được phát triển trong cộng đồng thực thi pháp luật – đặc biệt là FBI.

Trong những thập kỷ tiếp theo, cảnh sát New York và nhiều nơi khác tiếp tục tham khảo ý kiến của các nhà tâm lý học và chuyên gia tâm thần học để xây dựng hồ sơ tội phạm, đặc biệt là những kẻ khó bắt. Tuy nhiên, cùng lúc đó, phần lớn hồ sơ tội phạm lại được thực hiện nhiều ở các cơ quan trực thuộc của bộ tư pháp – đặc biệt là FBI.

Nhưng ngày nay, việc lập hồ sơ tội phạm đôi khi lại không đơn giản, vì đâu đó nó vẫn nằm ở giữa, một bên là cơ quan chức năng một bên là tâm lý học. Dưới góc độ khoa học, nó vẫn còn là một lĩnh vực tương đối mới với chỉ một vài ranh giới và định nghĩa được đặt ra. Những người thực hiện không phải lúc nào họ cũng đồng ý với phương pháp luận hoặc ngay cả thuật ngữ được sử dụng.

Đơn giản như, thuật ngữ "hồ sơ" khá phổ biến trong cộng đồng, nhưng cách chúng ta hiểu nghĩa nó lại từ các bộ phim nổi tiếng như "Sự im lặng của bầy cừu" hoặc các TV show "Hồ sơ". Còn riêng FBI, họ định nghĩa từ "hồ sơ" một cách đúng nhất là "phân tích điều tra tội phạm". Hoặc một nhà tâm lý học pháp y nổi tiếng gọi công việc của mình là "tâm lý học điều tra", tuy nhiên người khác lại gọi là "phác họa chân dung tội phạm".

Mặc dù với nhiều tên gọi khác nhau, nhưng tất cả đều có chung một mục đích: giúp các nhà điều tra phân tích bằng chứng từ hiện trường vụ án, lời khai của nạn nhân và nhân chứng để từ đó khắc họa chân dung tội phạm. Khắc họa ở đây có thể bao gồm các biến đổi tâm lý như đặc điểm tính cách, bệnh lý tâm thần hoặc hành vi cũng như khắc họa về nhân khẩu học như tuổi tác, chủng tộc hoặc vị trí địa lý. Để từ đó các các nhà điều tra có thể sử dụng hồ sơ để thu hẹp phạm vi nghi phạm hoặc tìm ra cách thẩm vấn nghi phạm đang bị giam giữ.

Nhà tâm lý học Harvey Schlossberg, Tiến sĩ, cựu giám đốc trung tâm dịch vụ tâm lý của Sở cảnh sát New York nói rằng: "Theo một số cách, việc "lập hồ sơ" thật sự vẫn là một môn nghệ thuật giống như khoa học". Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhiều – cùng với các nhà tội phạm học và các quan chức năng – đã bắt đầu sử dụng các phương pháp thống kê và nghiên cứu của tâm lý để đưa những bằng chứng khoa học vào lĩnh vực này nhiều hơn.

--------------------------------------------------------------

Phương pháp lập hồ sơ kẻ phạm tội gồm 6 bước: 

1. Thu thập dữ liệu: người phân tích sẽ thu thập và sắp xếp toàn bộ thông tin liên quan vụ án. Bao gồm bản báo cáo chi tiết về cuộc điều tra tội phạm, ảnh hiện trường, bản mô tả về khu vực nơi xảy ra án mạng, bản báo cáo khám nghiệm của pháp y, đường đi của nạn nhân trước khi chết, và bối cảnh của nạn nhân.

2.Thiết lập những đặc điểm và chi tiết cơ bản của án mạng: Bao gồm vụ giết người là trường hợp đơn lẻ hay hàng loạt, giết người là mục đích chủ yếu hay thứ yếu của kẻ gây án, nạn nhân là người dễ bị tổn thương (ví dụ, người vô gia cư, gái bán hoa) hay người có rủi ro thấp (ví dụ, người đã kết hôn, có công việc). Một số yếu tố khác được cân nhắc còn bao gồm liệu nạn nhân bị sát hại ngay hiện trường hay ở chỗ khác, hiện trường gốc có đặc điểm gì.

3. Đánh giá tội phạm: Dựa trên những gì đã quan sát, nghiên cứu, chuyên viên lập hồ sơ sẽ cố gắng xác định kẻ phạm tội là kẻ ra tay có ngăn nắp, thiếu ngăn nắp, hay hỗn hợp của cả hai.

Nếu kẻ phạm tội có cách ra tay ngăn nắp

Những tội phạm được thực hiện lớp lang, có tuần tự là tội phạm được suy tính trước và lên kế hoạch cẩn thận nên hiện trường thường ít để lại vật chứng. Chúng có tư tưởng chống đối xã hội, ra tay tàn nhẫn nhưng vẫn biết phân biệt phải trái, không bị điên loạn.

Đây là những kẻ thường có trí tuệ ở mức trung bình hoặc trên trung bình với vẻ ngoài cuốn hút, đã kết hôn, có học thức và việc làm, rất ngăn nắp, có tính cách ranh mãnh và kiểm soát. Chúng còn có thể rất lôi cuốn, thường biết cách nói chuyện để dụ dỗ nạn nhân vào bẫy.

Nếu tội phạm do những kẻ này thực hiện, thường sẽ có ba hiện trường phạm tội riêng biệt: nơi nạn nhân bị tiếp cận, nơi án mạng xảy ra, và nơi thi thể bị vứt bỏ. Những tên tội phạm ngăn nắp thường rất khó bị bắt vì thường dành ra nhiều công sức che giấu dấu vết, đồng thời am hiểu kiến thức pháp y. Chúng cũng có thể theo dõi tin tức về vụ án hoặc chủ động liên lạc với giới truyền thông.

Ví dụ cho dạng này là kẻ từng giết nhiều phụ nữ tại Mỹ như Ted Bundy. Tên này có vẻ ngoài khá cuốn hút tới mức sau khi bị kết tội vẫn nhận được nhiều lá thư của những cô gái trẻ.

Nếu kẻ phạm tội thiếu ngăn nắp

Đây là kẻ gây án không suy tính trước nên thường để lại vật chứng như vân tay hoặc vết máu tại hiện trường, cũng như không cố gắng phi tang thi thể. Những kẻ này thường trẻ tuổi, chịu ảnh hưởng của rượu bia, ma túy hoặc mắc bệnh tâm thần. Chúng thường có trí tuệ dưới mức trung bình, kỹ năng giao tiếp xã hội kém.

Do thường trưởng thành trong gia đình bất hòa, bị người thân đánh đập hoặc lạm dụng tình dục nên kẻ phạm tội dạng này đa phần không hiểu biết hoặc có ác cảm với tình dục. Chúng thường sống một mình, thường cảm thấy sợ hãi hoặc lúng túng trong khi giết người. Vì những kẻ này đa phần không có phương tiện đi lại ổn định nên sẽ gây án ở địa điểm gần nhà hơn so với kẻ phạm tội ngăn nắp.

Chúng dùng vũ lực đột ngột và chớp nhoáng để khuất phục đối phương. Thi thể thường bị bỏ lại tại địa điểm gây án, không cố gắng che giấu.

Trường hợp giết người hàng loạt có thể là sự trộn lẫn giữa cả hai loại đặc tính ngăn nắp và thiếu ngăn nắp. Điều này thường xảy ra khi có nhiều kẻ gây án với tính cách khác nhau, hoặc chỉ có một song kẻ này đang trải qua sự biến đổi về tâm lý trong quá trình thực hiện hành vi.

4. Lập hồ sơ kẻ phạm tội: Chuyên viên lập hồ sơ sẽ viết báo cáo chuyển cho điều tra viên dựa trên những gì đã nghiên cứu về kẻ gây án. Bản báo cáo đưa ra dự đoán về đặc điểm ngoại hình, tính cách, và xã hội của kẻ gây án, đồ vật mà kẻ gây án có thể sở hữu (ví dụ, văn hóa phẩm khiêu dâm, thú nuôi...), đồng thời còn đề xuất chiến thuật để xác định, bắt giữ, và tra hỏi nghi phạm.

Một hồ sơ tội phạm của FBI có thể có độ dài vài đoạn văn hoặc kéo dài nhiều trang, tùy vào lượng thông tin FBI ở bước nhập dữ liệu.

5. Điều tra: Cơ quan cảnh sát địa phương sử dụng hồ sơ kẻ phạm tội do FBI đưa ra để áp dụng vào quá trình điều tra. Dựa vào nội dung trên, điều tra viên có thể thu hẹp danh sách nghi phạm. Khi có thêm thông tin về kẻ gây án, bộ hồ sơ có thể được FBI cập nhật trong quá trình điều tra.

6. Bắt giữ: Ở bước này, người ta kiểm chứng suy đoán bằng cách so sánh đặc điểm trong bản báo cáo với kẻ phạm tội đã bị bắt giữ. Kết quả của những lần điều tra thành công sẽ được nhập vào cơ sở dữ liệu của FBI để giúp thuật toán máy tính tinh chỉnh suy đoán trong những lần sau.