Thái Bá Tân dịch từ tiếng Nga

Ai có học sẽ thành người mạnh mẽ. 

Nhờ có học mà người già thành trẻ.

Ai một làn nếm trí thức, suốt đời

Sẽ thấy mình hạnh phúc, muốn làm người.

Phải tôn trọng bình yên và sự thật.

Đã là người, đừng trở thành súc vật.

Anh được gọi là người, xin chớ quên

Đó là danh hiệu quí, dẫu sang hèn.

Trong vạn vật, con người là tuyệt mỹ,

Chính vì người có lương tâm, biết nghĩ.

Ai bất nhân, gây điều ác cho đời,

Dẫu là người nhưng vẫn chưa là người.

Ai tăm tối, trong lòng luôn vẩn đục,

Sống suốt đời không bao giờ hạnh phúc.

Ai tham lam, luôn mưu lợi làm giàu,

Tưởng mình giàu nhưng thực ra không giàu.

Hãy giúp đỡ khi có người gặp nạn,

Giúp bằng việc mình làm, không phải phán.

Đừng dẫm bẹp con kiến dưới chân mình.

Nó ham sống cũng chẳng kém gì anh.

Ham quyền lực, anh quyết tâm phấn đấu,

Rồi tay anh sẽ có ngày dính máu.

Anh bị giết, hoặc anh giết người ta -

Chẳng hay gì việc ấy, hãy tránh xa.

Bản thân tôi, quí tình người, tình bạn,

Luôn cố sống trong hòa bình, thanh thản.

* * *

Con cái chính là món quà quí nhất.

Quí hơn cả những gì ta quí nhất.

Không có gì gần gũi bằng con -

Là niềm vui, là chỗ dựa tâm hồn.

Chết là cái dành chung cho tất cả -

Nghèo hay giàu, thấp hèn hay danh giá.

Ta được đưa vào đời trong một giây,

Và cũng thế ta ra khỏi đời này.

Khi thần chết đã công bằng nhường ấy,

Thì sao ta phải khóc buồn như vây?

Sớm hoặc muộn, ai cũng phải ra đi,

Nhưng quan trọng - ta để lại cái gì?

Những điều tốt, tiếng thơm anh để lại

Muôn đời sau sẽ vẫn còn mãi mãi.

* * *

Khi còn trẻ phải bắt mình lao động -

Cái làm người thông minh, yêu cuộc sống.

Không có gì chóng hủy hoại cuộc đời

Bằng nhàn rỗi và bản thân cái lười.

Hãy lao động, hãy nếm mùi nặng nhọc.

Hãy cười vui, và nếu cần, hãy khóc.

Phải có đích, phải biết mình muốn gì.

Cứ thẳng đường đã chọn, bước chân đi.

Không được tự biến mình thành củi mục

Để cơn gió rất dễ dàng bẻ gục.

Sống ở đời, ai dũng cảm, thông minh

Dẫu khó khăn, vẫn làm chủ đời mình.

Cả những lúc hiểm nguy hay bất hạnh

Cũng rút được những điều mình nên tránh.

* * *

Suy cho cùng, cái quí nhất trên đời

Là trung thực và nói lời giữ lời.

Anh thực sự chẳng có gì lo lắng

Nếu anh sáng với tấm lòng ngay thẳng.

Vì con đường giả dối trước hoặc sau

Sẽ dẫn anh tới nước mắt, buồn đau.

Khi cái tốt, điều hay anh học hỏi,

Nghĩa là anh đang tránh xa tội lỗi.

Đừng làm đau những người thân của anh.

Đừng gây ác với những người hiền lành.

Anh làm bẩn dòng suối trong, chắc chắn

Tâm hồn anh cũng trở thành vấy bẩn.

Anh đào hố chôn người, rồi có ngày

Bản thân anh sẽ rơi vào hố này.

Tôi thành thật không mong anh điều ấy.

Với người khác anh cũng nên làm vậy

* * *

Muốn thanh thản, muốn thành người thông minh,

Không được để lòng tham chi phối mình.

Ai ham muốn không nhiều, không hiếu thắng, 

Người ấy ít buồn lo, căng thẳng.

Chính lòng tham gây tai họa cho người.

Ai không hiểu, coi như chưa hiểu đời.

Kiếm được tiền rất khó khăn, hẳn thế,

Nhưng tiêu tiền thông minh không phải dễ.

Cứ nhìn quanh, anh sẽ thấy: nhiều tiền

Gây tai họa chẳng kém gì nghèo hèn.

Khi sung sướng hoặc khi giàu có nhất,

Cũng đừng kiêu, khinh đời hay vênh mặt.

Anh có tiền, tất nhiên, xin cứ tiêu,

Nhưng phải dành chút ít giúp người nghèo.

* * *

Hãy cứ sống chính như anh đang có,

Đừng quá vui, đừng quá buồn, đau khổ.

Đang khỏe mạnh có thể thành ốm đau,

Buồn rồi vui, vui rồi buồn thay nhau.

Chẳng ai khổ suốt đời và ngược lại,

Cũng chẳng ai được sướng vui mãi mãi.

Buồn hoặc vui đều nhanh chóng trôi qua, 

Vậy nghĩ lắm làm gì cho thêm già?

Đã có mắt, chẳng phải cần ai dạy.

Cứ nhìn quanh rồi tự mình sẽ thấy

Rằng cuộc đời rất tráo trở xưa nay,

Rằng để sống hạnh phúc ở đời này

Ta chỉ cần trời ban cho sức khỏe

Và tâm hồn luôn thảnh thơi, tươi trẻ.

* * * 

Hãy thử thách người anh coi là bạn

Cả khi vui cũng như khi hoạn nạn.

Người thông minh sẽ không bạn với người

Không nhất quán giữa ý nghĩ và lời.

Dẫu là bạn, nhưng một khi ngu dốt,

Thì đừng chờ ở anh ta điều tốt.

Anh, đàn ông, cần được thử thách nhiều

Qua khó khăn, công việc hoặc tình yêu.

Lấy vợ tốt, anh là người hạnh phúc.

Vợ anh xấu, đời anh là địa ngục.

Không ngẫu nhiên có lá rách, lá lành.

Vợ thế nào còn phụ thuộc vào anh.

Con thừa hưởng ở người cha tất cả -

Từ ý chí đến tình thương, danh giá.

Con đi chệch đường tốt của cha ông

Là con hư, khiến cha mẹ đau lòng.

Anh giàu sang, nhưng cuối cùng để lại

Cái quí nhất không gì bằng con cái.

Đã là con, anh phải yêu như nhau -

Gái hay trai, con út hoặc con đầu.

Không ngẫu nhiên, con thông minh, tài giỏi

Thường xuất thân từ gia đình dòng dõi.

* * *

Hãy luôn gieo những hạt giống thông minh

Vào lời nói, vào việc làm của mình.

Sự thông minh giúp anh không phạm lỗi.

Còn trí thức giúp anh không nghèo đói.

Nếu phải học một cái gì suốt đời,

Thì phải học tri thức để làm người.

Nếu số phận ban cho anh trí thức,

Anh sẽ làm chỉ những điều vừa sức.

Phải liệu cơm gắp mắm, chớ tham lam,

Đừng luyến tiếc những gì không thể làm.

* * *

Đừng mong chờ điều lành từ kẻ xấu.

Đừng hy vọng nấu thành cơm từ trấu.

Kẻ gian thề, đừng có tin, về sau

Hắn sẽ quên và nuốt lời rất mau.

Kẻ gian dối đến nhà, mau đóng cửa

Nếu không muốn bị lừa thêm lần nữa.

Có ai nhờ sư tử đói chăn dê?

Chỉ có ngốc mới tin thằng ngốc thề.

Kẻ thù ác nhưng thông minh, có học

Nhiều khi hơn bạn hiền mà ngu ngốc.

Người nuôi hổ bị hổ vồ có ngày -

Chính con hổ từng bế ẵm trên tay.

Người thông minh không đeo gông vào cổ,

Không tự đặt đầu mình vào miệng hổ.

Mạng sống anh là quà tặng của trời.

Anh phí phạm là có lỗi với đời.

Thi với hổ không phải việc anh hùng,

Mà đơn giản anh chỉ là thằng khùng.

Gặp khó khăn đừng bao giờ dao động,

Đừng vội vàng chịu buồn đau, thất vọng.

Anh chẳng làm được gì khi vội vàng.

Biết kiên nhẫn, rắn cũng bò khỏi hang.

Thường chiến thắng là những người kiên nhẵn.

Hãy bình tĩnh, đừng vội vàng tức giận.

Nhưng khi cần phải hành động, không chờ, 

Vì nếu chậm là để nhỡ thời cơ.

Đừng để nhỡ việc mình vì biếng nhác -

Rất có thể không còn cơ hội khác.

Hãy hái hoa khi hoa đẹp, nếu không

Hoa sẽ tàn, có tiếc cũng bằng không.

* * *

Khi tức giận phải kiềm mình, suy nghĩ.

Đừng để bị cuốn theo, thành mất trí.

Mất kiềm chế chỉ thêm khổ cho anh.

Biết kiềm chế việc gì làm cũng thành.

Khi tức giận, ai nói gì không phải,

Đừng nổi nóng mà ôn tồn đáp lại.

Ai gieo gì sẽ gặt nấy, tất nhiên,

Anh ở hiền chắc sẽ được gặp hiền.

Người thông minh không nghe lời xúi bẩy.

Bản thân họ cũng không làm việc ấy.

Lời anh nói, dẫu là lời kim cương,

Nhưng nói nhiều thành hạt cát bình thường.

Trước khi nói phải lựa lời thật kỹ,

Càng phải biết lắng nghe người tế nhị.

Bỏ ngoài tai những lời nói thấp hèn,

Tức là anh tăng giá trị anh lên.

* * *

Đã là vua, điều đầu tiên cần nhớ

Là không được làm cho dân lo sợ.

Phải cai trị bằng công lý, tình thương.

Lời dân kêu quyết không được xem thường.

Vua hay quan, cai trị dân, nhất thiết

Phải là người luôn công tâm, liêm khiết.

Khi xét xử phải sáng suốt, thông minh.

Phải yêu dân như yêu chính con mình.

Với dân thường, phải chăm lo giúp đỡ.

Không bao giờ được giết người vô cớ.

Đừng vội vàng khi quyết định, xưa nay

Hơn ai hết, vua phải hiểu điều này.

Vua không biết kiềm mình, hay bồng bột

Thì không thể gọi là ông vua tốt.

Vua ý nghĩ mà tối đen trong đầu 

Thì thế nào cũng chuốc họa về sau.

* * *

Cái mùi vị của chiến tranh rất đắng,

Thậm chí cả khi quân vua chiến thắng.

Khi quân giặc đến cầu hòa, làm thân

Thì hãy nên chấp nhận, đừng xuất quân.

Trước khi đánh hãy cố thử hòa bình,

Xem cách nào tránh được họa chiến tranh.

Nhưng khi giặc đem quân xâm lược

Thì thà chết không làm dân mất nước.

Khi đánh nhau phải chú ý coi chừng

Kẻo kẻ thù đánh tập hậu sau lưng.

Tướng cầm quân mà thông minh, tài giỏi

Thì không có kẻ thù nào đánh nổi.

Lính phải cần dũng cảm, tất nhiên,

Vì với lính, không gì nhục bằng hèn.

Người xưa nói: Phải đánh đâu thắng đấy,

Nhưng đừng đuổi khi giặc thua bỏ chạy.

Điều quan trọng là khi vừa thắng xong,

Với quân địch, phải hết sức đề phòng.

Vì quân địch, dẫu thua và yếu thật,

Nhưng có thể gây điều tai hại nhất.

Với kẻ thù, chỉ giết lúc giao tranh,

Khi kẻ thù có vũ khí như anh.

Với tù binh, hàng binh, đừng giết họ -

Anh có thể sẽ cùng chung cảnh ngộ.

Đạo làm vua - phải cho lính đủ ăn,

Vì nếu không, lính sẽ cướp của dân.

Không được giết người dân thường vô tội -

Dân của địch, nhưng họ không có lỗi.

Anh cướp phá hay đốt nhà dân lành,

Nghĩa là anh đang đốt phá nhà anh.

Vua tử tế là vua không phá hoại

Những di tích do người xưa để lại.

* * *

Không trí khôn, đầu chỉ là quả dưa.

Xác khỏe mạnh, không hồn cũng bằng thừa.

Công thầy dạy lớn hơn công bố mẹ.

Anh em tồi thua láng giềng tử tế.

Khi chưa bắt được gà ngoài sân

Thì tốt hơn chưa mời khách đến ăn.

Nghe là tốt, nhưng tốt hơn - được thấy.

Tốt hơn nữa - tự mình làm việc ấy.

Thường vẫn thế, nơi nào có mặt trời

Thì trăng sao không khoe mình hơn người.

Anh tài giỏi, anh làm gì cũng được,

Nhưng không thể bắt dòng sông chảy ngược.

Anh có thể thông minh hơn người,

Nhưng không thể thông minh hơn trời.

Với người già, đừng nên mời uống rượu -

Riêng cái già cũng đã làm họ yếu.

Ai đã già thì nên cam phận già.

Đâu phải rắn mà mong còn lột da?

Già mà luôn tỏ ra mình đang trẻ

Thì chẳng gì đáng cười hơn, quả thế.

* * *

Đời bất công, kẻ độc ác hại người

Lại được sống trong sung sướng suốt đời.

Còn người tốt, luôn suốt đời ngay thẳng

Lại phải sống trong đói nghèo, cay đắng.

Đời là thế, có người nghèo, người giàu,

Người hạnh phúc, người phải luôn buồn đau.

Nhưng tráo trở cũng là đời, cẩn thận.

Sướng hay khổ, chưa có gì chắc chắn.

Còn tiếp.....