"Khoảnh nhân Hồ chính chi phiền hà.

Chí sử nhân tâm chi oán bạn.

Cuồng Minh tứ khích, nhân dĩ độc ngã dân;

Ác đảng hoài gian, cánh dĩ mại ngã quốc." [1]

Dưới thời nhà Hồ thực hiện nhiều cải cách có giá trị song vẫn còn thiếu sót. Khi quân Minh xâm lược, Hồ Qúy Ly không được lòng dân nên thất bại trong cuộc kháng chiến chống ngoại bang. Nhà Hồ sụp đổ, Qúy Ly bị bắt, Đại Ngu rơi vào tay quân Minh.

Khoảng thời gian quân Minh đô hộ nước ta, đất nước bao lần thay ngôi đổi chúa, chính trị bất ổn, sản xuất trì trệ, mất mùa, đói kém, khởi nghĩa dấy lên khắp mọi nơi rồi ngậm ngùi thất bại. Tội ác của chúng đối với dân Nam đếm không xuể. Chúng ép nhân dân sống trong cảnh lầm than, nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn, vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ, dối trời, lừa dân, gây binh kết oán suốt hai mươi năm [2], dân chúng điêu linh, trời than đất khóc.

Sách ghi. [3]

Minh Vĩnh Lạc thứ mười sáu, Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn, xưng Bình Định Vương, cuộc khởi nghĩa giành nhiều thắng lợi.

"Đô đốc Thôi Tụ tất hành nhi tống khoản.

Thượng thư Hoàng Phúc diện phọc dĩ tựu cầm." [4]

Năm Đinh Mùi, tháng mười, quyết chiến Chi Lăng – Xương Giang [5], kết thúc cuộc kháng chiến chống Minh.

"Cương thi tái Lượng Giang, Lượng Sơn chi đồ,

Chiến huyết xích Xương Giang, Bình Than chi thuỷ.

Phong vân vị chi biến sắc,

Nhật nguyệt thảm dĩ vô quang." [6]

Mậu Thân, ngày một, tháng Giêng, Đại Việt sạch bóng quân thù.

Mùa hạ, tháng tư, vua từ điện tranh ở Bồ Đào về Đông Kinh. Ngày mười lăm cùng năm đó Lê Lợi lên ngôi vua, đổi niên hiệu là Thuận Thiên, đặt xá thiên hạ, quốc hiệu Đại Việt, Đông Kinh lấy làm thủ đô, xưng Thuận Thiên Thừa Vận Duệ Anh Vũ Đại Vương, hiệu Lam Sơn động chủ.

Thái Tổ Cao Hoàng Đế, dựng lên Hoàng triều Lê, chấm dứt hai mươi năm ngoại bang đô hộ.

Trời vừa rạng, nắng vừa lên, thành Xương Giang thái bình.

___________________

[1] Trích "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi. Nghĩa là: "Nhân họ Hồ chính sự phiền hà. Để trong nước lòng dân oán hận. Quân cuồng Minh thừa cơ gây họa. Bọn gian tà bán nước cầu vinh".

[2] Trích "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi. Nguyên văn: "Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn. Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ. Dối trời lừa dân đủ muôn ngàn kế. Gây binh kết oán trải hai mươi năm".

[3] Tham khảo "Đại Việt sử ký toàn thư" của Ngô Sĩ Liên.

[4] Trích "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi. Nghĩa là: "Đô đốc Thê Tụ lê gối dâng tờ tạ tội. Thượng thư Hoàng Phúc trói tay để tự xin hàng".

[5] Thành Xương Giang sụp đổ theo cuộc đánh đuổi quân Minh, đến ngày nay chỉ còn dấu vết.

[6] Trích "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi. Nghĩa là: "Lạng Giang, Lạng Sơn thây chất đầy đường. Xương Giang, Bình Than, máu trôi đỏ nước. Ghê gớm thay! Sắc phong vân phải đổi. Thảm đạm thay! Ánh nhật nguyệt phải mờ".