Sau quãng thời gian yên bình ngắn ngủi thì giờ đây đất nước lại rơi vào tình thế căng thẳng . Ngày 19/9/1945 , chính phủ Pháp cử một đội viễn chinh do tướng Philippe Leclerc đứng đầu và đô đốc D'Argenlieu làm Cao Uỷ . Ngày 3/10/1945 , ngay khi quân Pháp đổ bộ vào Việt Nam , Leclerc họp báo tuyên bố trắng trợn quân đội Pháp sẽ duy trì trật tự tại Sài Gòn và thành lập một đội chính phủ "Nam kì tự trị" . Mượn danh giải giáp quân Nhật đầu hàng quân đồng minh cùng với sự giúp sức của quân Anh , Pháp đánh chiếm Sài Gòn và Nam Bộ để làm bàn đạp chiếm lại toàn bộ Việt Nam . Ngày 26/9/1945 , chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào Nam Bộ khẳng định quyết tâm của Chính Phủ và đồng bào cả nước "Thà chết tự do còn hơn sống nô lệ" . Hưởng ứng lời kêu gọi của Bác , nhân dân khắp nơi trên cả nước cùng hướng về Nam Bộ , lực lượng vũ trang , chi đội "Nam tiến" cùng hàng triệu thanh niên nô nức tòng quân gấp rút vào Nam chiến đấu . Hội An cũng không phải ngoại lệ , ngoài những thanh niên cường tráng thì các bác cựu binh cũng sẵn sàng đứng lên vì đất nước .
Dạo bước trên con đường làng , tôi đã chứng kiến vô số các cuộc chia ly diễn ra khắp nơi . Người đi trong sự khí thế của tuổi trẻ để lại cha mẹ già ngày ngày chờ mong . Người đi bỏ lại những lí tưởng , ước mơ và hoài bão để đến nơi chiến trường biết bao gian khổ . Những gương mặt chỉ vừa mới bước sang độ tuổi đôi mươi , vẫn còn hiện rõ sự ngây ngô của trẻ con xen lẫn một chút trưởng thành của người lớn . Tuổi 20 có lẽ là quãng thời gian đẹp nhất đời , là khoảng thời gian hết mình vì đam mê , vì những điều tươi đẹp trước mắt và cả thứ tình yêu mới chớm nở nhưng họ lại chọn gác lại tuổi trẻ để đặt đất nước lên hàng đầu :

"Mười tám hai mươi sắc như cỏ
Dày như cỏ
Yếu mềm và mãnh liệt như cỏ
Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
Những tuổi 20 làm sao không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi 20 thì còn chi đất nước ."
- Trích "Trường ca những người lính đi tới biển" - Thanh Thảo .

Tôi cứ đi và chìm đắm trong nỗi buồn man mác , cũng chẳng phải lần đầu tiên chứng kiến cảnh chia ly đẫm nước mắt nhưng cảm xúc vẫn y như ngày đầu bởi có lẽ tôi hiểu cảm giác ấy hơn bất cứ ai còn tồn tại trên cõi đời này . Đi được đoạn , tôi bắt gặp Thu Minh đang đứng ôm chầm lấy một người thanh niên mặc quân phục , đứng ngay đằng sau họ là một cặp vợ chồng trung niên và 3 đứa trẻ khác đang khóc , có lẽ đó là gia đình của cô ấy . Người mẹ một tay che miệng một tay nắm chặt lấy bắp tay của người thanh niên kia , đôi mắt bà ướt đẫm lệ mà nhìn chằm chằm vào gương mặt thanh tú ấy . Người cha vẫn giữ nguyên một thái độ nghiêm khắc nhưng khi ông cất tiếng động viên con mình thì lời nói ngắt quãng có hơi chút run rẩy và sâu trong đó tràn ngập sự lo lắng , bất an . Về phía Thu Minh , cô ấy cũng khóc và ầm chầm lấy anh mãi không buông . Sau một hồi , ánh mắt của chúng tôi chạm nhau và Thu Minh cất tiếng :
- Bắc Phong ?!
- Hế lô , ờ thì ... tôi vô tình đi ngang qua đây .
Tôi đưa một tay lên chào gia đình họ và tiến đến hỏi thăm như một lẽ thường tình . Người thanh niên ấy là anh trai của Thu Minh và là con cả trong gia đình gồm 5 người con . Khi nghe tin đất nước gặp nạn , anh đã xung phong nhập ngũ mà không có một chút chần chừ nào . Quả thực là một tinh thần đáng khâm phục .
- Anh ra ngoài đấy phải giữ gìn sức khoẻ đấy nhé !! Bọn em ở nhà đợi anh về .
Thu Minh nói .
- Anh biết rồi , giờ anh đi em sẽ là chị cả trong nhà nên phải thay anh chăm sóc cha mẹ và các em nghe chưa .
- Vâng em biết rồi .
- Vậy anh đi nhé , thưa cha mẹ con đi .
- Từ từ đã , để em nhìn kĩ gương mặt anh thêm lúc nữa .
Nghe vậy tôi cũng vô thức mà nhìn vào gương mặt anh , sống mũi cao cùng làn da bánh mật khoẻ khoắn , sâu trong ánh mắt là một sự kiên cường và chứa chan vô số tình yêu dành cho gia đình . Quan sát một hồi , tôi thốt lên trong vô thức :
- Gương mặt ?!
- Sao thế Bắc Phong ?
- Anh có vội lắm không ?
- Cũng không hẳn nhưng ngày đầu thì nên đến sớm để xem có chuyện gì không ấy mà .
- Tốt !! Vậy thì anh có thể dành một ít thời gian cho em được không ? Không mất nhiều thời gian đâu .
Ánh mắt anh ngơ ngác , gia đình Thu Minh cũng vậy nhưng anh vẫn ở lại theo lời của tôi . Chúng tôi vào trong nhà , tôi ngồi xuống ghế còn anh ngồi phía đối diện tôi và tôi lấy giấy bút ra để vẽ . Vâng !! Tôi muốn phác hoạ lại chân dung anh . Thực tế mà nói thì ra chiến trường không khác nào một canh bạc mà nó còn kinh khủng hơn cả một canh bạc , chẳng ai biết người thân của mình làm gì ngoài đó và sống chết ra sao , có những người có thể sống sót trở về nhưng cũng có những người không được may mắn như thế . Tôi phác hoạ lại chân dung anh một phần để giảm bớt sự nhớ nhung của gia đình anh và một phần là để đề phòng anh không còn có thể quay lại được nữa .
Không mất quá lâu để hoàn thành bức tranh và chân dung anh hiện lên qua tone màu đen trắng . Từ ánh mắt hiền từ , nét mặt hiền hậu và nụ cười toả sáng được tôi sử dụng bằng cả 1000 năm kinh nghiệm để phác hoạ lại . Giống như khoảnh khắc gia đình Nam Phương nhìn thấy bức ảnh của Mạnh Nam , gia đình anh nhìn vào và không giấu được sự kinh ngạc , người mẹ cảm động rớt nước mắt đồng thời nụ cười đã hiện trên môi người cha .
- Wow cậu vẽ đỉnh thật đấy !!
Thu Minh cảm thán còn người anh thì nhìn tôi bằng ánh mắt trìu mến và cảm ơn rối rít . Tôi nhìn anh rồi nhìn vào đồng hồ treo trên tường , một suy nghĩ bỗng nổi lên trong đầu , gia đình anh đã có một bức tranh vậy nên có lẽ anh cũng rất muốn có một tấm ảnh .
- Thời gian còn khá nhiều , để cháu vẽ thêm một bức nữa .
- Được hả ?
- Vâng !! Không mất quá nhiều thời gian đâu .
Chiếc ghế cũ kĩ khá nhỏ và chắc chắn không đủ để cả nhà ngồi nên tôi đành bảo họ ngồi bên hiên nhà , dưới ánh nắng dịu dàng cuối thu và dàn hoa giấy bay phấp phới trong gió . Hình ảnh gia đình 7 người hiện lên cùng với mái ấm bọn họ hết mực yêu thương nhưng tiếc rằng hình ảnh đẹp đẽ ấy chỉ được thể hiện qua 2 màu đen trắng . Tôi đã không lường trước được việc này nên chỉ có thể dùng màu chì mà thôi và có lẽ thời gian sắp tới tôi sẽ tập trung hơn vào sắc màu để mang lại cảm giác chân thực nhất . Khi nét bút cuối cùng kết thúc , tôi ngẩng mặt lên và cất tiếng hỏi tên anh :
- Mà anh tên là gì ?
- Minh Quân !!
- Đó là cái tên rất hay đấy .
Có lẽ cha mẹ anh đã đặt cho anh cái tên với mong muốn con trai mình sẽ là người thông minh , sáng dạ và có ý chí tiến thủ mạnh mẽ để đạt được mục tiêu trong cuộc sống . Tôi chợt mỉm cười rồi đặt bút xuống và viết lên dòng chữ :
"Gửi Minh Quân . Con là niềm tự hào , là tất cả đối với cha mẹ và các em , gia đình yêu con và sẽ luôn luôn chờ con trở về ."
Anh rời đi sau khi nói lời tạm biệt với gia đình , bóng lưng người thanh niên trong phục trang chiến sĩ khuất dần trong dòng người đông đúc . Tôi vẫn có thể thấy được nét mặt không nỡ của anh và cả những giọt nước mắt bay trong gió , đôi tay anh vẫn nắm chặt lấy bức tranh gia đình và chạy theo tiếng gọi của tổ quốc .
Gia đình Thu Minh đã đóng khung bức tranh và treo ở vị trí trang trọng nhất nhà , là vị trí mà đứng ở bất cứ đâu cũng có thể nhìn thấy được hình bóng ấy . Cặp vợ chồng đã gửi tôi một ít tiền nhưng tôi không nhận và rồi bọn họ cứ dí vào tay tôi nhưng tôi vẫn nhất quyết không nhận , tôi vẽ bức tranh ấy chỉ đơn giản là muốn tặng một món quà tinh thần và cũng thay lời cảm ơn về những đóng góp lớn lao của Minh Quân . Sau một hồi dằng co , cuối cùng họ cũng chấp nhận và thay vào đó là mời tôi ăn trưa nhưng Nam Phương vẫn còn ở nhà nên tôi không thể để mặc em một mình được . Không còn cách nào khác , 2 bác hẹn tôi vào một ngày khác nhưng vẫn đưa cho tôi 4-5 cốc chè mà gia đình họ tự làm , có đủ mọi loại chè bao gồm cả món chè đậu đỏ mà tôi đã ăn vào đêm Trung Thu nữa . Sau đó , Thu Minh đã tiễn tôi về đến tận nhà :
- Bắc Phong này , cậu vừa biết vẽ xong vừa biết đọc rồi còn giàu nữa , hmmm ... cậu là nhà tri thức hả ?
- Mấy cái đấy chỉ cần học là làm được ấy mà sao cậu biết tôi giàu ?
- Đông Triều kể cậu quyên góp 100 lượng vàng đúng chứ ?
- Hả ?? Thôi đừng quan tâm chuyện đó .
- Thế quay lại vế đầu thì dù có học thì để vẽ được như thế cũng hơi bất khả thi ....
- Tôi cũng chẳng biết nữa tôi chỉ nhớ là tôi học vẽ cũng tốn kha khá thời gian ấy .
- Ra vậy mà hôm nay Nam Phương không đi cùng cậu à ?
- Con bé đang ở nhà học chữ còn tôi không có việc gì làm nên chạy linh tinh thôi .
- Ồ tức là cậu đang dạy chữ cho nó à ?
- Ừ .
- Thế cậu dạy cả tôi nữa đi và tôi cũng muốn học vẽ nữa !! Cậu nhận tôi làm học trò đi .
Tôi khá là bất ngờ khi nghe thấy những lời đó và dừng lại giữa chừng , có một chút buồn buồn nảy sinh trong lòng khi nhìn thấy những người dân ở thế kỉ 20 rơi vào tình thế như này . Khác xa với các nước phương Tây khi 100% con người đều biết chữ vậy mà tại quê nhà đến cả những điều tưởng chừng là bình thường lại trở lên xa vời đến vậy . Tôi vừa bước vừa suy nghĩ cho đến khi dừng trước nhà tôi thì tôi mới gật đầu đồng ý . Thu Minh tỏ ra vui mừng khôn siết và nhìn tôi cười rất tươi , sau đó là thay đổi tầm nhìn về căn nhà vẫn đang tu sửa .
- Đây là nhà cậu hả ?
- Ừ .
- Đợi một chút ?! Ngoại hình của cậu vô cùng kì lạ và người biết đọc , biết vẽ ở cái độ tuổi này thì cực kì hiếm nha đã vậy cậu còn rất giàu rồi bây giờ thì đang sống trong một căn nhà bỏ hoang từ đời nào rồi ... Vậy rốt cuộc , cậu là ai ?
- Hmm ... Chỉ là một đứa trẻ học nhiều một chút thôi .
Bước vào trong nhà , Nam Phương vẫn ngồi cầm bảng phiên âm để học thuộc và bập bẹ đọc những từ ngữ đơn giản mà tôi đã viết sẵn ra giấy . Không chỉ có bảng chữ cái latinh mà còn có cả một vài bài thơ được viết bằng chữ nôm , thực tế mà nói thì chữ Việt cổ mới là ngôn ngữ mẹ đẻ của tôi và lí do tôi tại sao tôi viết thơ bằng chữ nôm chứ không phải chữ Việt cổ hay chữ latinh bởi đó là chữ viết tôi sử dụng lâu nhất kể thế kỉ thứ 10 cho đến hiện tại đồng thời tôi chỉ viết ra theo thói quen mà thôi chứ chẳng có ý định dạy em chữ nôm làm gì . Nam Phương rất chăm chỉ và em học cũng rất nhanh , mới chỉ vỏn vẹn một tháng mà em đã quen dần với mặt chữ và đã có thể đánh vần tương đối tốt rồi .
- Anh về rồ.... Ô Thu Minh .
Nam Phương ngẩng mặt lên khi nghe thấy tiếng mở cửa , em nhìn Thu Minh và hướng ánh mắt sang tôi rồi mỉm cười .
- Đang học chữ đấy à ?
Thu Minh hỏi .
- Ừ Bắc Phong dậy tôi đấy .
Em vừa nói vừa đưa bảng chữ cái sang cho Thu Minh , cô nhìn một hồi rồi ngẩng mặt lên nhìn với nét mặt ngơ ngác . Tuy chỉ là một vài con chữ bình thường nhưng đối với con người của thời đại này như mở ra một chân trời mới . Tôi đã đi cả Hội An để quan sát những thay đổi , ngoại trừ một vài bảng hiệu được viết bằng chữ nôm không biết từ bao giờ thì những nơi sử dụng chữ latinh chỉ đếm trên đầy ngón tay .
- Thế còn cái kia là gì ?
Nhìn một hồi lâu , Thu Minh chỉ tay vào tờ giấy được viết bằng chữ nôm .
- Không biết , tôi lấy trong phòng Bắc Phong đấy .
- Hả ? Em vào phòng anh đấy à ?
Tôi đáp lại .
- Em vào lau nhà thì vô tình thấy mấy tờ giấy này , thế đây là gì thế ?
- À chữ hán nôm đấy , đây là chữ viết của người Việt trong khoảng 1000 năm trở lại đây .
- Ủa thế sao anh không dạy em ?
- Thì chữ này bây giờ còn sử dụng đâu .
- Vậy à ? Thế anh viết gì đấy ?
- Chỉ viết lại bài thơ được viết vào một dạo khá lâu thôi ấy mà .
- Khá lâu là bao giờ ? Thời gian của anh khác bọn em lắm chứ lần trước "gần đây" của anh là 400 năm đấy .
Nghe vậy tôi đứng hình mất vài giây và cả Thu Minh cũng vậy , cô nhìn Nam Phương với ánh mắt khó hiểu rồi nhìn tôi với ánh mắt nghi hoặc . Ôi trời , em lại lỡ mồm mất rồi .
- Cũng chẳng nhớ nữa nhưng chỉ biết là anh sưu tập được .
Tôi trở lại với giọng điệu tự nhiên nhất có thể để tránh sự nghi ngờ . Nói gì thì nói tôi cứ có cảm giác Thu Minh có con mắt rất tinh tường bởi chỉ quan sát một hồi , cô đã đưa ra một vài câu nghi vấn về thân thế của tôi .
- Ồ , anh đọc thử đi .
- Bài thơ có tên là "Nam Quốc Sơn Hà" hay "Sông núi nước Nam" :
Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
- Đấy là thơ hả ? Sao em chẳng hiểu cái gì nhỉ ?
- Bởi bài thơ này được viết theo phiên âm Hán - Việt còn nếu dịch ra thuần Việt sẽ là :
Sông núi nước Nam vua Nam ở
Rành rành định phận ở sách trời
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời.
- Trích "Nam Quốc Sơn Hà" .

Có lẽ đây là một trong số ít bài thơ vẫn trường tồn theo thời gian từ mãi thế kỉ thứ 10 mà đến giờ tôi vẫn nhớ rất rõ . Hiện tại các nhà sử học vẫn chưa thể xác định được ai là tác giả của bài thơ này và có một vài nguồn tin cho rằng Lý Thường Kiệt là người viết ra nhưng vẫn không thể khẳng định được . Từng câu từ uy nghiêm , mạnh mẽ cùng ý nghĩa vô cùng sâu sắc nhằm khích lệ tinh thần binh lính giúp Lê Hoàn chống lại quân Tống vào năm 981 và Lý Thường Kiệt chống quân Tống lần 2 vào năm 1077 . "Nam Quốc Sơn Hà" cũng được coi là bản ngôn độc lập đầu tiên trong lịch sử dân tộc Việt Nam .
- Ê Bắc Phong , cậu không chỉ biết đọc mà còn có thể đọc luôn cả chữ viết cổ đại như thể ... cậu là người của thời đại trước vậy .
- Ừ thì đúng thế mà .
Thu Minh hỏi với nét mặt vô cùng hoài nghi còn Nam Phương nhanh mồm nhanh miệng đáp lại thay tôi khiến tôi thực sự cạn lời . Thu Minh nhìn tôi rồi khẽ nheo mắt lại , trong thoáng chốc tôi không biết phải đáp lại thế nào nên đành im lặng một lúc .
- Kì lạ thật đấy nhỉ ?
- Ông nội tôi dạy cho đấy , ông là một nho giáo thường viết bằng chữ nôm nên tôi cũng bị ảnh hưởng ít nhiều .
Tôi đáp lại .
- Thế tại sao Nam Phương bảo đúng ?
- Tại vì tôi có niềm đam mê về lịch sử nên tìm hiểu rất nhiều , nhiều đến mức con bé cứ ngỡ tôi bước ra từ thời đại trước vậy .
- Ồ nói chung là cậu thực sự rất giỏi luôn ấy , cái gì cậu cũng làm được chẳng bù cho tôi .
- Đừng có nói thế , chẳng qua là do tôi sinh ra trong một gia đình nho giáo nên mới được học nhiều thôi chứ thực tế tôi học ngu bỏ xừ ... haha ...
Nét mặt của Thu Minh đã dãn ra và tôi đã có thể thở phào nhẹ nhõm , tôi không muốn cho quá nhiều người biết sự thật về mình kể cả những người hàng xóm gần xa bởi nếu làm vậy sẽ khá là phiền phức và hơn hết tôi sẽ phải nhắc đi nhắc lại nhiều lần vấn đề này với Nam Phương mới được .
- Nếu như cậu viết được bài thơ này thì cậu hiểu ý nghĩa chứ ?
- Ừ , tôi hiểu rất rõ .
- Là ?
- Là một lời khẳng định nền độc lập của nước ta đối với sự ngang hàng giữa nước ta với phương Bắc .
- ...
- Và còn có thể hiểu theo một ý nghĩa khác là tinh thần yêu nước của người Việt đã có từ hàng ngàn năm trước rồi và nếu để so sánh với hoàn cảnh hiện tại cũng vậy . Quân Pháp vừa tiến đánh Nam Bộ thì cả nước đều đồng lòng hướng về miền Nam và các thanh niên kể cả anh cậu đều đồng loạt nhập ngũ chỉ với mục đích duy nhất là bảo vệ nước nhà .
- Vậy là anh tôi nhập ngũ không phải hành động bồng bột mà là do tinh thần yêu nước vốn dĩ đã là bản chất của người Việt .
- Đúng vậy . "Nam quốc sơn hà nam đế cư" , đất phương nam chỉ có vua Nam ở . "Tiệt nhiên định phận tại thiên thư" , ranh giới đã được vạch rõ nên không ai có quyền xâm phạm lãnh thổ của ta cả .
- "Cớ sao lũ giặc lại xâm phạm/ Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời" , chỉ cần có giặc đến nhà thì toàn thể nhân dân ta đều sẽ đứng lên đánh trả để bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ .
- Cậu hiểu cũng nhanh đấy !!
- Vậy thì cậu nghĩ sao về cục diện đất nước sắp tới ?
- Việt Nam là đất nước bị độ hộ cả 1000 năm mà không mất đi tiếng nói của mình nên là Việt Nam chắc chắn sẽ thắng dù có phải chiến đấu bao nhiêu năm đi chăng nữa .
Dường như bọn tôi đã bị cuốn vào một cuộc trò chuyện vô cùng thú vị mà quên mất rằng bên cạnh vẫn còn có một người đang chẳng hiểu cái gì .

••••• To Be Coutinued •••••