Chap 6: Ý Đồ Gieo Vần (Rhyme Schemes)

*Chap này dùng nhiều ví dụ với khái niệm sơ đồ Flow được giới thiệu ở chap 4

Một MC giỏi giữ đường lối vần của mình giống như một nghệ sĩ graffiti giữ lối vẽ – với style riêng biệt, sự tinh tế, tính nguyên gốc.
Shock G, Digital Underground

MC thường dùng vần để tạo một cấu trúc cho lyrics của họ, bằng cách sắp xếp vần và cụm từ trong những câu nhất định xuyên suốt verse hoặc bài hát. Đường lối dùng vần này, chính là ý đồ gieo vần, hay "Rhyme Scheme".
Sử dụng ý đồ gieo vần giống như chơi xếp hình: từng vần, câu cá thể như những mảnh ghép và ý đồ gieo vần chính là bức tranh mà bạn muốn những mảnh ghép đó tạo thành.
Sử dụng những ý đồ gieo vần khác nhau để cấu tạo vần làm mỗi bài hát khác biệt và gây chú ý.

Tôi cố không bao giờ nhìn về 1 chiều khi viết, tôi cố dùng những kiểu dạng khác nhau trong mỗi bài hát để làm chúng khác biệt. Mỗi bài rap với tôi có nhân cách và cảm xúc riêng, vì thế mỗi lần tôi viết, nó dành cho một cảm xúc, chủ đề nhất định để tôi tạo ra các dạng khác nhau.
AZ

Hãy linh hoạt. Đừng giới hạn bản thân với một style. Nắm rõ lyrics của mình
Havoc, Mobb Deep

Nếu bạn để ý một số MC không có vốn từ lớn, vần của họ, đường lối cơ bản của họ y hệt nhau. Họ không bao giờ dùng thử thứ gì khác biệt.
Stat Quo

Khi bạn thay đổi style của mình, không ai có thể đoán được khả năng của bạn. Có khả năng tạo ra nhiều dạng flow khác nhau là rất ấn tượng. Nó cho thấy sự phát triển của bạn, nó cho thấy khả năng của bạn không bị giới hạn chỉ vào một phạm trù – đó mới gọi là bạn có style.
The Lady of Rage

Lấy bất cứ beat nào và bắt đầu viết, thường xuyên luyện tập và nghĩ ra những ý đồ gieo vần khác nhau, mới hơn.
Ý đồ gieo vần là một trong những yếu tố của hiphop đã được phát triển từ những ngày đầu tiên. Ý đồ thường xuyên được cải tiến, với những tổ hợp kết hợ mới đưa hiphop đi lên. Những MC thời kì đầu có delivery tốt và nội dung khá chắc, nhưng ý đồ gieo vần phức tạp thì chưa xuất hiện vào thời điểm đó. (như Melle Mel trong bài "The Message" – flow cực kì cơ bản nhưng giọng và cách vần của anh ta quá hay).
Nhiều MC cho rằng Rakim là người đi tiên phong trong việc đưa rap hướng về hướng ý đồ gieo vần và flow phức tạp hơn.

Khi nói về Rakim, là nói đến trình độ tiếp theo, một bước nhảy, kiểu như...bam – không còn rap giản đơn nữa. Lyrics cũng được đưa lên một bậc mới.
Planet Asia

Tôi nhớ khi Rakim mới xuất hiện – nó như là một giây phút đáng nhớ cho rap...Chỉ có những người cùng tuổi tôi chơi rap mới biết nó quan trọng như thế nào. Khi anh ta nói "I came in the door, I said it before, I never let the mic magnetize me no more" (Eric B. Is President), mọi người đều vô cùng sững sờ, vì từ trước đến giờ chưa ai cho ba từ vần cùng với nhau vào chung trong một câu. Anh ta mở ra thêm bao nhiêu cánh cửa, cho tính sáng tạo, cho các lyricist. Không còn giới hạn về những gì bạn có thể làm được với từ ngữ nữa, đó chính là điều đã làm tôi vô cùng thích thú khi trở thành một MC – vô số khả năng để dùng flow, gieo vần.
Masta Ace

Cùng thời với Rakim, một số MC khác cũng bắt đầu tạo ra những ý đồ gieo vần phức tạp

Vào tầm cuối thập niên 80 khi những người như KRS-One, Chuck D và Rakim xuất hiện, tôi bắt đầu viết. Tôi thực sự có cảm hứng từ bước nhảy trong nghệ thuật viết rap từ cuối thập niên 80 đến đầu thập niên 90.
Brother Ali

Ngày nay đường lối gieo vần của một MC cũng quan trọng bằng với nội dung bài hát của họ

Các loại ý đồ gieo vần
Có một số dạng ý đồ gieo vần có thể được sử dụng. Mỗi dạng đều dựa vào số bars mà vần kết nối.

Couplets (Cặp câu)
Một Couplets(cặp câu) là ý đồ gieo vần khi 2 bars của lyrics được kết nối với nhau bằng một vần.

Ví dụ với bài "Shadrach"của Beastie Boys:

Couplet (Cặp câu) trên được tạo ra bằng vần kép "handle it" và "Candle to it", kết nối 2 bars với nhau. Thực tế, cả verse đầu trong bài "Shadrach" đều được tạo từ những couplet: 2 bars đầu là "Handle it" và "candle to it", hai line sau là "Right" và "night", hai bars sau nữa là "win it" và "cynic".. .

https://youtu.be/UZbvZ4CCsps

Rất nhiều lyrics được viết theo hướng này, toàn cặp câu, cứ hai bars lại nối lại với nhau bằng một vần, hai bars tiếp theo được nối bằng một vần khác – cứ thế đến hết verse hoặc hết bài.

Couplet (Cặp câu) là cái dễ nhất và được sử dụng nhiều nhất trong ý đồ gieo vần, cũng như là đơn giản nhất để nghĩ ra. R.A the Rugged Man có nói rằng việc sử dụng ý đồ gieo vần đơn giản như Cặp Câu là: "Không có gì sai. Nếu có thể gieo vần hay, như Melle Mel, thì không cần mỗi đoạn phải thay một flow. Nó tùy thuộc vào từng người." Một Couplet có thể là điểm bắt đầu của một bài hát.

Mỗi bài một khác nhau, nhưng tôi thường viết trước một cặp câu rồi từ đó, tôi có thể tìm ra được ý tưởng chủ đề cho bài hát của mình.
Esoteric

Single-Liners (Dòng đơn)

Một Single-Liners (Dòng Đơn) là một ý đồ gieo vần khi mà một bar này không vần với bar kia, nhưng bản thân bar đó có chưa hai vần vần với nhau, hay theo như Planet Asia nói là "vần chỉ trong một bar".

Ví dụ như "Put You on the Game" của the Game.

Ở đây, rõ ràng là bar 1 và bar 2 không vần với nhau. Nhưng vần trong bar 2 "indo" và "Timbo" vẫn dùng được, chỉ cách nhau một beat trong bar 2.

https://youtu.be/3OYojGxshoI

The Notorious B.I.G thường dùng Single-Liners để tạo sự thú vị và đa dạng cho flow của mình, như Lateef of Latyrx nhận xét: "Biggie rõ ràng có những flow rất phức tạp và khó".

Multi-Liners

Một Multi-liner là một ý đồ gieo vần kết nối 3 hoặc hơn 3 bars trong lyrics.

Ví dụ như "Bring the Noise" của Public Enemy:

Trong ví dụ trên, cả bốn bars đều được kết nối bằng một ý đồ gieo vần qua những vần "one", "numb", "gun", "spun".

https://youtu.be/l_Jeyif7bB4

Tạo ý đồ gieo vần bằng multi-liner tốn nhiều thời gian và công sức hơn tạo Couplet và Single-Liner, nhưng nó sẽ tăng số khả năng bạn có thể làm được với flow của mình. Rah Digga đã nói: "Đừng vội vàng. Nếu bạn có thể nghĩ ra 4 lines vần thay vì 1, nó sẽ làm bạn thành một MC tốt hơn".

Phối hợp ý đồ gieo vần
Sự kết hợp của Couplet, Single-Liner và Multi-Liner có thể xuất hiện trong cùng 1 ver, làm cho người nghe thấy thú vị hơn.
Nhiều MC thích đổi ý đồ gieo vần thường xuyên, một số lại muốn giữ vững không đổi – nó tùy thuộc vào Artist. 

Nhiều người thường sử dụng flow tương tự nhau xuyên suốt verse của họ, rồi có những người như Pharoahe Monches hayBusta Rhymes, flow nhiều kiểu flow khác nhau. Bản thân tôi cũng có nhiều flow khác nhau.
R.A the Rugged Man

Đừng ngại thử flow mới. Nhiều người muốn bám vững vào những gì họ có, Tôi thì muốn chơi đùa với rap hơn.
Wordsworth

Để ví dụ, multi-liners và dòng đơn (Single-liners) thường được sử dụng cùng nhau trong một verse để tạo hiệu ứng: một số lẻ bar kết nối với nhau bằng multi-liner, rồi kết thúc bằng một bar cuối với Single-liner, cộng lại ta có một verse với số chẵn bars. Hoặc có thể phức tạp hơn: một verse mở đầu với Cặp câu(couplet), sau đó 8 bars với multi-liner, 5 bar với một multi-liner khác và kết thúc bằng 1 bar dùng single-liner => tạo thành một verse 16 bars hoàn hảo.
Những ý đồ gieo vần khác nhau có thể được kết nối với nhau qua các từ đồng âm. Một vần nằm trong cả multi và single liners sẽ kết nối 2 ý đồ này với nhau.

Giữ Vần (Whole Verse)
Ý đồ Giữ Vần là khi tất cả các bars trong một ver đều cùng một vần với nhau. Rất khó để Giữ Vần cho một verse mà không mất đi thông điệp bạn muốn truyền đạt trong verse đó.

Flow có thể là chơi vần 2 bars, 4 bars, một số nhiều có thể giữ được vần trong cả verse mà mỗi line vẫn hay và vẫn có ý nghĩa
Planet Asia

Dưới đây là ví dụ bài "Put Your Hands Where My Eyes Could See" của Busta Rhymes, trong đó là trích 2 bars của cả ver giữ vần:

Vần kép multi "heard of us", "murderous", "curious" kết nối các bar lại với nhau và cả verse đó tiếp tục giữ được những vần đó, xuyên suốt 16 bars.

https://youtu.be/jxhigzl35sw

Đó là một thử thách thực sự – bạn phải có tính nghệ thuật để làm sao cấu tạo ra một verse 16 bars mà giữ được một vần và vẫn phải có nghĩa – chứ không phải nói gì cũng được. Rất mất thời gian và công sức.
Kool G Rap

Vần thừa (Extra Rhymes)
Ngoài việc tạo những ý đồ gieo vần chính để kết nối các bars với nhau tạo cấu trúc cho bài rap, bạn còn có thể thêm thắt những vần thừa để làm cho flow hay hơn.

Ví dụ trong verse của B-Real bài "Xplosion":

Từ "wine" và "mine" kết nối 2 bars và tạo nên một Couplet (cặp câu). Sau đây là 2 bar ở trên với vần thừa được bôi đen:

Từ "pass" và "glass" vần với nhau nhưng không vần với các vần chính kết nối bars. Nếu hai bars kia không được kết nối sẵn bằng Couplet, "pass" và "glass" có thể tạo một single-liner, nhưng vì đã có nên 2 vần này chỉ tạo nên một lớp vần thừa ở trên để thêm vào.

https://youtu.be/eUjeXAMzgGQ

Số vần trong một Bar

Bất cứ ý đồ gieo vần nào được diễn tả phía trên đều có thể kết hợp để cho vào từng bar. Ví dụ, một couplet không cần phải bị giới hạn vào "bar 1" hay "bar 2" – mà mỗi bar đều có thể có các ý đồ gieo vần xen kẽ, miễn là các bars kết nối được với nhau.
Nhưng số lượng vần trong bar sẽ ảnh hưởng đến cách lyrics nghe ra sao. Rất nhiều lyrics hiphop ngày trước dùng ít vần trong một bar.

Ví dụ như bài kinh điển "Sucker MCs" của Run-DMC:

Vần duy nhất ở trên là một cặp couplet "mine" và "rhymes".
Khi hiphop phát triển, một số MC bắt đầu cố cho nhiều vần hơn vào từng bar.

https://youtu.be/iOKMWSR2Aio

Trước đây mọi người chỉ phân biệt vần là từ ngữ cuối cùng để kết nối 2 câu rap với nhau. Nhưng rồi Rakim xuất hiện và cho chúng tôi thấy có thể nhét vần vào trong vần, vì thế nên có thể cho vần vào trong một line đã có vần với line khác rồi, chứ không nhất thiết phải là vần cuối để kết nối. Rồi đến Big Daddy Kane – thay vì dùng 3 từ anh ta chơi multi, với vần 7 vần 8.
Masta Ace

Cho ví dụ với lyrics gồm rất nhiều vần, hãy nhìn vào couplet trong "Know Da Game" verse của Kool G Rap:

Trong bar đầu tiên, có bốn vần ("blown", "home", "zone", "roam") và trong bar thứ 2 có 7 vần ("flown", "dome", "blow", "Chrom-", "-o-", "-somes" và "bones"). Như vậy tổng cộng chỉ trong 2 bar có chưa đến 11 vần.

https://youtu.be/A5vkPJRa0F8

Nếu gieo 2 vần riêng biệt trong 1 bar thì khó hơn nhiều so với chỉ gieo một vần. Rất ít rapper có thể gieo vần gấp đôi như vậy, trong đó có Kool G Rap, Eminem..
Termanology

Tôi muốn các cụm từ, cả dùng có thể vần với nhau. Thay vì chỉ gieo vần cuối mỗi câu để hai câu vần với nhau, tôi thích gieo 4,5,6,7 vần nếu có thể. Nếu bạn bỏ nhiều thời giờ vào gieo vần, nó sẽ làm flow của bạn đạt kết quả cao hơn, là chỉ một flow đơn giản.
Rah Digga

Một số MC có ý đồ gieo vần khác nhau trong một bài hát, họ dùng ít vần chỗ này. nhiều vần chỗ khác

Tôi luôn muốn bắt đầu bằng một flow bình tĩnh, rồi khi đến dòng thứ 6,7,8...đến giữa bài hát thì tôi bắt đầu làm flow mình phức tạp bằng cách gieo nhiều vần hơn.
Dray, Das EFX

Beat rap cũng có thể làm bạn muốn gieo thêm vần vào từng chỗ

Theo beat thì kiểu gì bạn cũng phải đổi flow. Nếu một drum roll chỗ này, một snare thừa ở chỗ khác, thì bạn phải đổi ý đồ gieo vần cho phù hợp với beat. Tùy vào producer beat của bạn nữa. Với tôi, thứ làm người nghe hứng thú là: đừng bao giờ chỉ giữ 1 flow trong cả verse/cả track.
El Da Sensei

Cách đặt vần

Vần có thể được đặt vào bất cứ chỗ nào trong bar, nhưng chỗ được đặt thường xuyên nhất là nhịp thứ 4 trong bar.
Kể cả trong trường hợp Single-Liner, một vần sẽ thường rơi vào nhịp thứ 4. Tuy nhiên, vần thừa thường được trải khắp bar.
Một số MC thích dùng vần trong ý đồ gieo vần chính của họ khắp bar hơn là cho vào nhịp thứ 4 – Planet Asia nói "Bạn có thể đặt vần ở những chỗ người khác thường ko đặt". Ví dụ như "Yellow Brick Road" của Eminem:

Vần không chỉ có thể rơi vào nhịp 1, 2, 3, 4 mà còn có thể rơi vào khoảng "offbeat", nghĩa là khi 1 vần không trong nhịp beat.
Khi vần không rơi vào nhịp 1,2,3,4 thì sẽ không rõ ràng như những vần rơi đúng vào nhịp. Cách gieo vần này làm flow mang tính, nhẹ nhàng, nói chuyện hơn (có thể lấy flow của Torai9 ra làm ví dụ)

https://youtu.be/eS9oryavqs0

Vần còn có thể chạy từ nhịp này sang nhịp kia, từ bar này sang bar kia. Nó không nhất thiết phải bị giới hạn vào một chỗ.
Vần thường tràn ra bar sau khi chúng không còn là vần kép, hoặc khi trong bar không còn chỗ để chứa vần đó. Khi một vần tràn sang bar khác, chúng ta có thể xác định ý đồ gieo vần của bài nhạc bằng cách nhìn vào bar mà vần đó tràn sang. Một ý đồ gieo vần mới có thể được đặt vào bar sau thay vì dùng của bar cũ.
Một cách dễ dàng để làm vần rơi vào những chỗ bất ngờ là viết lyrics đặt vần bình thường, rồi chuyển cả verse để nó bắt đầu vào một điểm khác của beat.

Nhiều khi tôi viết rap, tôi dịch nó sang và flow trở nên dope. Tôi chỉ cần dịch nó sang, cho thêm vài từ vào đầu, bớt đi vài từ ở cuối.
Tajai, Souls of Mischief

Nhưng nhiều khi cách đặt vần đơn giản – ý đồ gieo vần đơn giản nói chung – có thể tốt hơn trong những tình huống nhất định. Nếu như nội dung của bài hát rất chắc, thì nên cho ý đồ đơn giản, gieo vần vào nhịp thứ 4, đơn giản ít thay đổi để nhấn mạnh nội dung, làm người nghe nghe được dễ dàng hơn. Còn nếu muốn chơi một bài để thể hiện flow của mình, thì dùng nhiều kĩ thuật đặt vần và gieo vần phức tạp hơn.

Là một MC, tôi nghĩ bạn nên thử làm cả hai: làm một bài thay đổi ý đồ gieo vần liên tục – rồi làm một bài lyrics mạnh, flow đơn giản. Tôi nghĩ một người làm điều này khá tốt là Redman. Khi anh ta không biến flow, cứ một mạch chạy cả bài thì lyrics rất kinh khủng, những bài như "Rated R", là lyrical thẳng luôn, không hề đổi flow. Nhưng rồi anh ta cũng làm được những bài như "Green island", "Redman meets Reggie Noble" và "Tonight's Da Night Remix", khi anh ta dùng tất cả những flow có thể dùng được. Để làm được như vậy, là một MC lí tưởng, một bậc thầy trong rap.
R.A the Rugged Man

Hết Chap 6